UBEZPIECZENIOWY PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH NR 48

M O N I T O R UBEZPIECZENIOWY PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH NR 48 MARZEC 2012

SPIS TREŚCI Priorytetowe działania Rzecznika Ubezpieczonych na 2012 rok... 3 Aktualności... 5 Rozpatrywanie indywidualnych skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych ze szczególnym uwzględnieniem efektywności prowadzonych postępowań... 8 Pogląd w sprawie dalszy rozwój najnowszej prerogatywy Rzecznika Ubezpieczonych... 18 Zagadnienia praktyczne dotyczące stosowania niektórych przepisów ustawy dnia 19 sierpnia 2011 r. nowelizującej ustawę o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK na tle przepisów intertemporalnych... 28 Podwójne ubezpieczenie w starym i nowym stanie prawnym... 36 Zagadnienie rekalkulacji składki ubezpieczeniowej w ubezpieczeniach komunikacyjnych... 40 Amortyzacja wartości części koniecznych do naprawy pojazdu w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych... 49 Sytuacja konsumentów na rynku bancassurance w ocenie Rzecznika Ubezpieczonych... 56 Odpowiedzialność cywilna za szkodę wyrządzoną zalaniem lokalu niżej położonego w orzecznictwie Sądu Najwyższego i poglądach doktryny... 62 Klauzule abuzywne w działalności ubezpieczeniowej. Cz. 4... 69 Przedawnienie należności z tytułu składek na ubezpieczenie emerytalne w świetle nowych przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych... 80 Wypadek przy pracy pracownicze roszczenia uzupełniające w świetle kodeksu cywilnego w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego... 83 Pośrednictwo ubezpieczeniowe Cz. 1 agenci... 88 Ubezpieczenia na ziemiach polskich w latach I wojny światowej... 92 2 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

Priorytetowe działania Rzecznika Ubezpieczonych na 2012 rok Zakończenie kolejnego roku kalendarzowego związane jest z przygotowaniem przez Rzecznika Ubezpieczonych sprawozdania ze swojej działalności, co stanowi wykonanie ustawowego obowiązku corocznego raportowania Prezesowi Rady Ministrów o stanie przestrzegania prawa i interesów osób reprezentowanych 1. Podczas prowadzenia procesu sprawozdawczego prowadzona jest równolegle szczegółowa analiza zebranego w ciągu roku materiału, która pozwala również na diagnozowanie pożądanych kierunków działań, które należy uwzględnić w planach na kolejny rok, a nawet z uwagi na wielopłaszczyznowość tematyki, na kolejne lata. Krystyna Krawczyk dyrektor Biura Rzecznika Ubezpieczonych Aleksander Daszewski radca prawny koordynator w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych Podstawowym dla Rzecznika Ubezpieczonych źródłem informacji o sytuacji na rynku ubezpieczeniowym, w tym szczególnie oceny sytuacji osób ubezpieczonych, poszkodowanych, ubezpieczających oraz uprawnionych z umowy ubezpieczenia są nadal tradycyjne skargi nadsyłane pocztą zawierające prośbę o podjęcie interwencji w zakładzie ubezpieczeń lub OFE. Jednakże coraz powszechniejsza w obrocie prawnym informatyzacja powoduje, że coraz liczniej napływają do Biura Rzecznika Ubezpieczonych również prośby o pomoc lub wyjaśnienie problemów prawno ubezpieczeniowych za pośrednictwem drogi elektronicznej. Z tych m.in. względów w 2012 r. Rzecznik zamierza zamieścić na stronie internetowej wzór formularza ułatwiającego zadawanie precyzyjnych pytań kierowanych drogą e-mailową. Liczba kierowanych tą drogą pytań wyjątkowo dynamicznie rośnie i liczy się już w tysiącach, a część spośród internautów ma trudności w klarownym sformułowaniu problemu, którego wyjaśnienia oczekują od Rzecznika Ubezpieczonych, co utrudnia udzielenie trafnej i adekwatnej do sytuacji, odpowiedzi przez eksperta Biura Rzecznika. W dobie rosnącego znaczenia Internetu i masowego korzystania z tego środka komunikowania się coraz większej liczby obywateli, Rzecznik będzie również intensyfikować współpracę z portalami branżowymi oraz społecznościowymi, szczególnie poprzez nieodpłatne korzystanie z zawartości strony www.rzu.gov.pl. Znakomitym narzędziem do bieżącego monitorowania i diagnozowania pojawiających się problemów na rynku ubezpieczeniowym są również informacje pozyskiwane przez ekspertów podczas codziennych wielogodzinnych dyżurów telefonicznych prowadzonych w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych. Wszystkie wymienione formy kontaktów z niezadowolonymi konsumentami usług ubezpieczeniowych charakteryzują się znaczną dynamiką, co uwidaczniają roczne sprawozdania Rzecznika zamieszczone na stronie internetowej Urzędu. Przyczyn tego stanu rzeczy należy upatrywać nie tylko w niedoskonałościach działań ubezpieczycieli i OFE, ale również stale rosnącej świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa polskiego. Również pewne znaczenie dla dynamiki kontaktów ma zapewne poszerzanie się kręgu osób i instytucji, którym znana jest działalność Rzecznika, jak i zakres uprawnień, którymi dysponuje. Opierając się na badaniach UOKiK z 2009 r., aktualnie krąg tych osób można szacować na około 7% ogółu społeczeństwa. Należy stwierdzić, że wszystkie postępowania prowadzone przez Rzecznika są równie istotne dla ochrony interesów konsumentów usług ubezpieczeniowych, tworząc zazębiający się wzajemnie mechanizm podejmowanych działań, których źródłem są na ogół pojedyncze informacje od niezadowolonego klienta zakładu ubezpieczeń czy OFE. Podejmowane w indywidualnych sprawach działania są równie istotne dla diagnozowania niepokojących zjawisk zachodzących na runku usług ubezpieczeniowych. W sytuacji, gdy ustalone na rynku tendencje i zjawiska godzą w uzasadnione interesy osób reprezentowanych przez Rzecznika, podejmowane są kolejne działania o charakterze ogólnym zmierzające do wprowadzenia potrzebnych zmian w prawie, lub mające na celu usuwanie klauzul niedozwolonych z wzorców umownych, albo kierowania do Sądu Najwyższego wniosków z zapytaniami prawnymi, by w efekcie ujednolicić praktyki odszkodowawcze ubezpieczycieli. W związku z tym, iż jednym z zadań Rzecznika Ubezpieczonych jest prowadzenie działalności informacyjno edukacyjnej, Rzecznik szczególne znaczenie przywiązuje do wszelkich czynności mających przybliżyć obywatelom tematykę prawno ubezpieczeniową. Służą temu zarówno informacje zamieszczane na stronie internetowej www.rzu.gov.pl, jak również działalność wydawnicza ( Monitor Ubezpieczeniowy i Rozprawy Ubezpieczeniowe ) oraz prowadzone na bieżąco wg potrzeb kontakty z mediami, zarówno branżowymi ( Gazeta Ubezpieczeniowa, Dziennik Ubezpieczeniowy, Miesięcznik Ubezpieczeniowy, portale internetowe o profilu finansowo ubezpieczeniowym), jak i innymi mediami o zróżnicowanych profilach i zakresie terytorialnym, by w ten sposób dotrzeć z informacją do jak naj- 1 Art. 30 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. z 2003 r., nr 124, poz. 1153 z późn. zm.). MARZEC 2012 R. NUMER 48 3

Aktualności 15.11.2011 Rzecznik Ubezpieczonych na swojej stronie internetowej przedstawił Raport w sprawie skarg kierowanych do Biura Rzecznika Ubezpieczonych w okresie III kwartałów 2011 r. 17.11.2012 Sąd Najwyższy w sprawie wniosku Rzecznika Ubezpieczonych podjął uchwałę (sygn. akt III CZP 05/11) o następującej treści: Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej. 21.11.2011 W Warszawie odbyła się uroczysta gala z okazji rozstrzygnięcia II edycji konkursu Gazety Bankowej Przyjazna Firma Ubezpieczeniowa 2011. W uroczystości uczestniczyli Krystyna Krawczyk, Aleksander Daszewski oraz Magdalena Kudlak. 23.11.2011 Aleksander Daszewski przedstawił wykład pt. Najnowsze zmiany w prawie odszkodowawczym na szkoleniu dla brokerów zorganizowanym przez Stowarzyszenie Polskich Brokerów. 24 25.11.2011 W Krakowie odbyła się I krakowska międzynarodowa konferencja naukowa pod patronatem Rzecznika Ubezpieczonych pt. Ubezpieczenia w państwach europejskich. Zagadnienia ekonomiczno prawne, zorganizowana przez Katedrę Prawa oraz Katedrę Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. W konferencji z ramienia Rzecznika Ubezpieczonych uczestniczył redaktor naczelny Rozpraw Ubezpieczeniowych dr Stanisław Rogowski. 28.11.2011 Odbyły się warsztaty zorganizowane z okazji jubileuszu 10 lecia Stowarzyszenia na rzecz Bezpieczeństwa Finansowego Obywateli RP pt. Inwestuję w siebie program dla kobiet aktywnych i znających swoją wartość. W warsztatach uczestniczyła Krystyna Krawczyk. 2.12.2011 Odbyła się konferencja poświęcona zakresowi ochrony ubezpieczeniowej w dobrowolnych ubezpieczeniach OC. W konferencji zorganizowanej przez Kancelarię Sójka & Maciak Adwokaci sp. k. oraz dziennik Rzeczpospolita uczestniczyła Anna Dąbrowska. szerszej grupy odbiorców. Tym samym, celem działania Rzecznika jest również zwiększenie transparentności w działalności ubezpieczycieli, szczególnie w zakresie przedstawiania danych i informacji odnoszących się do efektywności procedur likwidacyjnych, a tym samym jakości i sprawności wykonywania zawartych umów. Z dniem 11 lutego 2012 r. weszła w życie nowelizacja ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, wprowadzająca szereg nowych, bardzo istotnych regulacji, których nieznajomość, szczególnie w okresie przejściowym, tj. w czasie najbliższego roku może skutkować szeregiem problemów i sporów. Będą bowiem równolegle obowiązywać dwa reżimy prawne, tj. dotychczasowy i ten po nowelizacji. Może to narazić niektórych posiadaczy pojazdów na konsekwencje w postaci braku ochrony ubezpieczeniowej, skutkujące karami finansowymi, jak i koniecznością zwrotu wypłaconego przez UFG odszkodowania. W związku z powyższym Rzecznik Ubezpieczonych planuje na początku 2012 r. intensyfikację działań informacyjno edukacyjnych, kładąc szczególny nacisk na przekaz ukazujący zarówno dobrodziejstwa, jak i zagrożenia dla posiadaczy pojazdów w związku z wprowadzonymi w ustawie zmianami. W tym celu na stronie internetowej Rzecznika zamieszczono materiały informacyjne poświęcone wchodzącym w życie zmianom. Materiały te przyjęły zarówno formę szerokiej analizy prawnej, jak też adresowanego do tzw. masowego odbiorcy materiału, który w formie pytań i odpowiedzi otrzyma kompendium wiedzy przybliżający trudną tematykę ubezpieczeń obowiązkowych. Ponadto zmiany w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, Rzecznik Ubezpieczonych będzie starał się przedstawiać zarówno w mediach ogólnopolskich, jak i tych o zasięgu lokalnym, by jak najszerzej propagować przyjęte rozwiązania. Z kolei z myślą o pracownikach zakładów ubezpieczeń, jak też pośrednikach ubezpieczeniowych oraz dziennikarzach, Rzecznik wraz z Fundacją Edukacji Ubezpieczeniowej zorganizował w dniu 28 lutego 2012 r. konferencję, której tematem przewodnim była znowelizowana ustawa 2. Do udziału, wraz z prezentacją swoich przemyśleń, zaproszono szeroką reprezentację środowiska ubezpieczeniowego wraz z przedstawicielami zarówno Ministerstwa Finansów, KNF, UFG, PIU oraz PBUK. Zaproszono również reprezentantów środowisk akademickich, które w sposób szczególny zajmują się tematyką prawa ubezpieczeniowego, bowiem celem konferencji była głównie wymiana poglądów, która miejmy nadzieje, zaowocuje ujednoliceniem stanowisk w kwestiach zapisów budzących kontrowersje. Szczegółowe sprawozdanie z przebiegu konferencji znajduje się na stronie internetowej www.rzu.gov.pl. W ramach działań edukacyjnych, Rzecznik planuje również w najbliższym roku generalną przebudowę strony internetowej, poprzez aktualizację i rozbudowę zawartych treści, w tym m.in. przykładów orzecznictwa sądowego z zakresu ubezpieczeń. Szczególna uwaga zostanie poświęcona blokom informacyjnym, które dotyczą szeroko rozumianej problematyki ubezpieczeń związanych z rolnictwem. Uważamy, że temu tematowi poświęcano na portalu Rzecznika Ubezpieczonych zbyt mało uwagi, a rosnące zapotrzebowanie na wiedzę z tego zakresu i znaczny stopień 2 Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym, Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz niektórych innych ustaw. 4 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

trudności, którym charakteryzuje się ta dziedzina wymaga szerszego niż dotychczas, przystępnego dla konsumentów opisania. Za szczególnie przydatne dla uczestników rynku będzie zapewne korzystanie z raportu Rzecznika Ubezpieczonych zawierającego wykaz klauzul niedozwolonych, których stosowania zakazał Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Raport ten został zamieszczony na stronie internetowej Rzecznika i na bieżąco będzie aktualizowany. W ten sposób zainteresowane osoby będą mogły łatwo i szybko sprawdzić, czy w interesujących ich wzorcach umownych zamieszczone zostały zapisy, których stosowanie zostało zabronione, z uwagi na rażące naruszenie interesów konsumentów. Z drugiej strony zakłady ubezpieczeń uzyskały dostęp do uzasadnień wyroków SOKiK, które skutkowały uznaniem postanowienia wzorca umownego za niedozwolony, a tym samym umożliwi to ubezpieczycielom formułowanie wzorców umownych z poszanowaniem dobrych obyczajów i wyeliminowanie z treści o.w.u. postanowień uznanych za abuzywne (niedozwolone). Działaniem, do którego Rzecznik przywiązuje szczególne znaczenie jest prowadzenie stałej kwerendy wzorców umownych w celu eliminowania z ich treści zapisów określanych jako niedozwolone postanowienia umowne lub klauzule abuzywne, które nie powinny być stosowane w obrocie z konsumentami. Czynności badające o.w.u., pod tym kątem będą prowadzone przede wszystkim w kierunku ustalenia, czy nie znajdują się w nich klauzule niedozwolone już zamieszczone w rejestrze prowadzonym przez Prezesa UOKiK. Nadto, w Biurze Rzecznika będą prowadzone systematyczne działania, których celem będzie zdiagnozowanie ewentualnych kolejnych zapisów w o.w.u., które w ocenie Rzecznika kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy oraz ich eliminację z obrotu za pośrednictwem wniosków składanych do Prezesa UOKiK. Szczególnie istotne dla tych postępowań sprawdzających jest wykorzystanie bogatego materiału zawartego w skargach, gdyż niekiedy prosta analiza problemu zgłaszanego przez konsumenta wskazuje, iż przyczyną sporu z ubezpieczycielem jest zapis o.w.u., który rodzi podejrzenie, iż może zostać uznany za niedozwolony. Rok 2012 będzie kolejnym, w którym Rzecznik będzie czynić starania by poszerzyć w rocznych sprawozdaniach zakres informacji dotyczący działalności ubezpieczycieli i OFE, szczególnie w odniesieniu do jakości obsługi osób korzystających z ich usług. Aktualnie jest to wyłącznie liczba skarg napływająca do Rzecznika oraz udział w rynku danego zakładu ubezpieczeń, biorąc pod uwagę zebraną składkę brutto wraz procentową liczbą spraw zakończonych pozytywną zmianą stanowiska. Coraz liczniejsi przedstawiciele rynku popierają starania Rzecznika w tym zakresie, wyrażając aprobatę dla publikacji takich danych jak: liczba zawartych umów ubezpieczenia wraz z liczbą zgłoszonych roszczeń, w tym ile z nich zostało uznanych w całości lub części, a ile oddalonych w całości, nadto jaka była liczba prowadzonych sporów sądowych oraz ich wynikach oraz o terminach wypłaty odszkodowań lub świadczeń. Rzecznik jest zdania, iż upublicznienie tych informacji pozwoli przybliżyć i ocieplić w społeczeństwie, nienajlepszy aktualnie wizerunek ubezpieczycieli, przekładając się jednocześnie na zwiększenie świadomego nabywania produktów ubezpieczeniowych przez obywateli, a nie tylko umów z grupy ubezpieczeń obowiązkowych. Rzecznik proponuje zatem, aby zakłady ubezpieczeń upubliczniały takie informacje jak: liczbę zawartych umów ubezpieczenia; liczbę zgłoszonych roszczeń; liczbę uznanych i oddalonych roszczeń; liczbę skarg wraz z informacją, czy zostały one uwzględnione w całości lub w części; liczbę wytoczonych powództw związanych z wykonywaniem umowy ubezpieczenia wraz z informacją o wartości roszczeń zgłoszonych w pozwach oraz wartości kwot zasądzonych na rzecz skarżących. W odniesieniu do działalności prowadzonej przez OFE, Rzecznik proponuje upublicznienie następujących danych: liczbę nowych i nieaktywnych rachunków członków OFE; liczbę otrzymanych zawiadomień o zawarciu umowy o członkostwo z innym OFE; liczbę zrealizowanych wypłat transferowych; liczbę odwołań i skarg w postępowaniach reklamacyjnych, w tym ile spośród nich załatwiono pozytywnie w całości, ile w części; liczbę wszczętych sporów przed sądem z powództwa członków OFE przeciwko OFE lub ich organom oraz liczbę procesów wygranych i przegranych. Propozycja pełnej transparentności w działalności ubezpieczycieli i OFE zyskała już pozytywną opinię posłów uczestniczących w pracach Podkomisji stałej do spraw instytucji finansowych o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych UFG i PBUK oraz niektórych innych ustaw, która zakończyła prace w sierpniu 2011 r., a także przychylność pośredników ubezpieczeniowych. Jednakże decyzje o ostatecznym kształcie proponowanych zapisów oraz ich umiejscowieniu przełożono ostatecznie na 2012 r., kiedy to przewiduje się kontynuowanie prac legislacyjnych nad zmianami w ustawie o działalności ubezpieczeniowej, w związku z koniecznością implementacji do polskiego prawa wytycznych unijnych płynących z dyrektyw tzw. Solvency II. Rzecznik Ubezpieczonych deklaruje ze MARZEC 2012 R. NUMER 48 5

Aktualności 12.01.2012 Jacek Kliszcz, Prezes Stowarzyszenia Polskich Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych został Człowiekiem Roku Ubezpieczeń 2011. Gazeta Ubezpieczeniowa przyznała tę nagrodę po raz 10. 18.01.2012 Do Biura Rzecznika Ubezpieczonych została doręczona uchwała Sądu Najwyższego wraz z uzasadnieniem z dnia 17 listopada 2011 r. w sprawie sygn. akt III CZP 05/11, która rozstrzygnęła ujawnione rozbieżności w wykładni sądów powszechnych dotyczącej roszczenia o zwrot poniesionych kosztów najmu pojazdu zastępczego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej od ubezpieczyciela sprawcy szkody z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. 2.02.2012 Rzecznik Ubezpieczonych przedstawił Raport w sprawie skarg kierowanych do Biura Rzecznika Ubezpieczonych w 2011 r. Jest to kolejne opracowanie statystyk skargowych, które Rzecznik prezentuje kwartalnie, przekazując je m.in. do organu nadzoru oraz udostępniając do publicznej wiadomości. Raport ten nie jest sprawozdaniem rocznym z działalności Rzecznika Ubezpieczonych, które ukaże się na stronie internetowej w połowie marca br. 24.02.2012 Rzecznik Ubezpieczonych przedstawił Raport poświęcony klauzulom abuzywnym w działalności ubezpieczeniowej. Raport ten został opracowany w celu ukazania specyfiki i charakteru kontroli abstrakcyjnej wzorców umowy, przeprowadzanej przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz stworzenia pomocniczego narzędzia do oceny określonych postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia pod kątem ich abuzywności lub ich tożsamości co do treści lub celu z zapisami umownymi uprzednio wpisanymi do rejestru postanowień. 28.02.2012 Odbyła się konferencja Nowelizacja ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK, zorganizowana przez Rzecznika Ubezpieczonych oraz Fundację Edukacji Ubezpieczeniowej. Konferencja stanowiła płaszczyznę wymiany poglądów na temat nowych przepisów ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK. Szczególnie interesujące wydawało się podjęcie dyskusji i zadawanie pytań uczestnikom procesu wprowadzonych zmian, gdyż niektórzy spośród prelegentów brali bezpośredni udział w projektowaniu zmian oraz różnych etapach prac legislacyjnych. Opracował: Piotr Budzianowski swej strony, iż jest gotów wziąć na siebie ciężar publikowania tych danych w ramach sporządzania corocznego sprawozdania, chyba że PIU wyraziłaby gotowość wykonywania tych czynności i publikowania tych danych we własnym zakresie. W 2012 r. Rzecznik oczekuje zmniejszenia liczby napływających skarg, głównie na działalność ubezpieczycieli. Oczekiwania te wynikają z obserwowanej dynamiki poradnictwa e-mailowego oraz intensyfikacji poradnictwa prawno ubezpieczeniowego realizowanego poprzez bogatą w treści pomocowe witrynę internetową Rzecznika co w rezultacie powinno obniżyć dotychczasową dynamikę postępowań skargowych. Ponadto, w sprawach i postępowaniach skargowych, w których mimo interwencji Rzecznika nie doszło do zmiany niekorzystnego stanowiska zajmowanego przez zakład ubezpieczeń, a które zdaniem Rzecznika jest niezgodne z powszechnie obowiązującym prawem, lub zapisami o.w.u., bądź też utrwaloną linią orzecznictwa sądowego, Rzecznik Ubezpieczonych będzie częściej niż dotychczas świadczyć skarżącym wsparcie w postępowaniu sądowym, poprzez możliwość przedstawienia sądowi istotnego dla sprawy poglądu, na podstawie art. 63 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., nr 42, poz. 296) zwanej dalej: k.p.c. Dotychczasowe doświadczenia Rzecznika w świadczeniu tej formy pomocy wskazują na jej znaczącą skuteczność poprzez korzystne orzekanie w tej grupie spraw na rzecz skarżących/powodów. Rzecznik będzie ponadto wskazywać na możliwość uzyskania dodatkowej pomocy ze strony Federacji Konsumentów, która może bezpłatnie świadczyć pomoc konsumentom na etapie postępowania sądowego (np. napisanie pozwu i prowadzenia sprawy), jak także może wstąpić w toczące się postępowanie sądowe na każdym jego etapie (na podstawie art. 61 1 i 2 k.p.c.). Ogromne znaczenie dla ochrony interesów osób ubezpieczonych będzie miało wyeliminowanie z obrotu nieprawidłowości występujących na rynku bancassurance, czyli ubezpieczeń powiązanych z produktami bankowymi, które oferowane są głównie przez banki i pośredników finansowych. Mimo, że kłopoty konsumentów na tym rynku są już od kilku lat powszechnie znane, opisane i szeroko dyskutowane, to nie udało się ich w pełni wyeliminować. Powstające z udziałem przedstawicieli banków i zakładów ubezpieczeń kolejne rekomendacje dobrych praktyk, nie usuwają jednak w oczekiwanym zakresie z obrotu zdiagnozowanych problemów. Rzecznik będzie w bieżącym roku nadal prowadził działania mające na celu wyeliminowanie takich nieprawidłowości jak np. pozbawienie ubezpieczonego, gdy przystępuje do grupowego ubezpieczenia, statutu uprawnionego z umowy, co uniemożliwia w praktyce wstąpienie na drogę sądową przeciwko zakładowi ubezpieczeń lub odmowa zwrotu części składki ubezpieczeniowej, gdy ubezpieczony kredytobiorca/pożyczkobiorca przed ustalonym terminem spłaca zaciągnięte w banku zobowiązania, niedoręczanie konsumentowi o.w.u., bądź wyciągu tych treści z umowy generalnej, które mają istotne znaczenie dla praw i obowiązków osoby ubezpieczonej. Poważne kontrowersje budzi również status banku w systemie bancassurance, gdyż podmiot ten na ogół jest jednocześnie ubezpieczającym, uprawnionym z umowy ubezpieczenia oraz pośrednikiem ubezpieczeniowym. Rzecznik wyraża obawę, iż bez zmian regulacji prawnych na poziomie ustawowym, trudno będzie zmienić aktualne praktyki w obrębie bancassu- 6 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

rance godzące w uzasadnione interesy konsumentów tych usług. Na jesieni 2012 r. Rzecznik Ubezpieczonych planuje zorganizowanie konferencji poświęconej problematyce bancassurance, z udziałem wszystkich zainteresowanych stron, urzędów i instytucji, tak by wszechstronnie przedstawić występujące na rynku problemy, szczególnie uwzględniając interes konsumentów. Rzecznik przewiduje również, iż w 2012 r. nastąpi dalszy wzrost liczby spraw, z udziałem tzw. elementu zagranicznego, tj. między innymi spraw, w których poszkodowanym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zostanie cudzoziemiec, bądź też wypadek polskiego obywatela zdarzy się poza granicami kraju. Kwestia właściwości prawa stosowanego do ustalenia odpowiedzialności i wysokości należnego odszkodowania w danej sprawie jest często kwestionowana przez poszkodowanych, a to ze względu choćby na różnice w prawie odszkodowawczym, występujące w innych krajach, w tym również w państwach wchodzących w skład Unii Europejskiej, mimo znacznej standaryzacji prawa wspólnotowego w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. W praktyce przekłada się to na odmienny w poszczególnych krajach obowiązujący zakres ochrony odszkodowawczej w stosunku do ofiar wypadków, sposób likwidacji szkody, terminy występujące w procesie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych itd. Zwiększająca się liczba tego rodzaju skarg trafiających do Rzecznika skutkuje dodatkowym obciążeniem Biura, gdyż są to z reguły sprawy od strony prawnej i dowodowej skomplikowane, wymagające kontaktów z zagranicznymi ubezpieczycielami, choćby też w celu uzyskania dodatkowych wyjaśnień i ustaleń faktycznych. Rzecznik Ubezpieczonych, w trakcie prac nad nowelizacją ustawy o działalności ubezpieczeniowej, będzie postulował wprowadzenie obowiązku wnoszenia opłat na finansowanie Rzecznika i jego Biura, również przez zagraniczne podmioty prowadzące sprzedaż produktów ubezpieczeniowych na terenie Polski. W sytuacji, gdy sprzedaż tych produktów skutkuje napływem skarg na ich działalność, wydaje się uzasadnione by symetrycznie, jak rodzime zakłady ubezpieczeń, odpowiednio ponosiły obciążenia w postaci wpłat na poczet kosztów działalności Rzecznika i jego Biura określonych przez Ministra Finansów 3. Również należy oczekiwać, iż w 2012 r. nastąpią rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w zakresie problemów zgłoszonych przez Rzecznika, w drugim półroczu 2011 r. w dwóch kolejnych wnioskach 4. Wszystkie wymienione wnioski opierają się na rozbieżnej wykładni orzecznictwa sądów powszechnych w sprawach dotyczących sporów miedzy poszkodowanymi a zakładami ubezpieczeń, w związku z likwidacją szkód zgłaszanych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Ogólnie szkicując zarys zapytań poddanych pod rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego, Rzecznik próbuje wyjaśnić: zasadność stosowania przy ustalaniu wysokości kwoty odszkodowania, tzw. potrąceń amortyzacyjnych części zamiennych potrzebnych do naprawy; zasadność stosowania przy ustalaniu wysokości kosztów przeprowadzanej naprawy, cen części alternatywnych, pomimo że uszkodzeniu uległy oryginalne części producenta pojazdu. Rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego mogą zrewolucjonizować dotychczasowe, utrwalone, zdaniem Rzecznika niestety niezgodne z prawem i przeważającą linią orzecznictwa, procedury likwidacyjne stosowane przez zakłady ubezpieczeń. Dla Rzecznika będzie to oznaczać dbałość, aby rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, były wdrażane w praktyce przez ubezpieczycieli. Rzecznik wyraża również nadzieję, iż rynek ubezpieczeniowy nadal będzie się rozwijać, skutecznie opierając się globalnemu kryzysowi, nie tracąc jednakże przy tym z pola widzenia priorytetu, jakim jest szeroko rozumiana dbałość o interesy konsumentów usług ubezpieczeniowych. Zapewne na dynamikę rozwoju tej części sektora finansowego wpłynęłaby pozytywnie poprawa jego wizerunku, co można by osiągnąć upubliczniając większy niż aktualnie zakres informacji i danych o prowadzonej działalności, a tym samym wzmacniając konkurencyjność jakościową. Nadto, wprowadzenie do obrotu, przy współdziałaniu profesjonalnych pośredników ubezpieczeniowych, odpowiednio dostosowanych do potrzeb różnych grup klientów, pozbawione klauzul abuzywnych różnorodnych produktów ubezpieczeniowych (o.w.u.) powinno zaowocować wzrostem popularności w społeczeństwie ubezpieczeń dobrowolnych. 3 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28 kwietnia 2011 r. w sprawie wpłat na pokrycie kosztów działalności Rzecznika Ubezpieczonych i jego Biura (Dz. U. z 2011 r., nr 90, poz. 522). 4 Dwa omawiane wnioski Rzecznika do Sądu Najwyższego z października i listopada 2011 r. zamieszczone zostały na stronie internetowej www.rzu.gov.pl. MARZEC 2012 R. NUMER 48 7

Rozpatrywanie indywidualnych skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych ze szczególnym uwzględnieniem efektywności prowadzonych postępowań Niniejsze opracowanie zawiera podstawowe informacje i dane statystyczne na temat najobszerniejszej płaszczyzny działalności Rzecznika Ubezpieczonych jaką jest rozpatrywanie skarg w indywidualnych sprawach kierowanych do Rzecznika 1. Prezentowana poniżej problematyka odnosi się do skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych, kierowanych do Biura Rzecznika Ubezpieczonych od daty powstania Urzędu, tj. od 9 listopada 1995 r. do 31 grudnia 2011 r. W okresie ponad 16 lat funkcjonowania Urzędu Rzecznika Ubezpieczonych, liczba pisemnych skarg wpływających do Biura Rzecznika odnoszących się do problematyki ubezpieczeń gospodarczych, systematycznie wzrasta łącznie w latach 1995/96 2011 do Rzecznika wpłynęło 81 030 pisemnych skarg. Wyjątkowo w 2002 r. odnotowano niewielki spadek liczby wpływających skarg spowodowany znacznym rozszerzeniem w tym czasie systemu poradnictwa, zarówno telefonicznego, a w kolejnych latach również w formie kontaktów internetowych. Szczególnie w ostatnich latach liczba skarg i wystąpień kierowanych przez konsumentów do Rzecznika Ubezpieczonych wzrasta w wyjątkowo dynamicznym tempie. Dla zobrazowania tego trendu należy wskazać, iż w 2010 r. wpłynęło 11 947 skarg, natomiast w 2011 r. 14 356 skarg co oznacza, iż nastąpił wzrost o 20,1% spraw w stosunku do 2010 r. Natomiast dynamika, obsługiwanych przez Biuro Rzecznika postępowań skargowych w 2010 r. w stosunku do 2009 r. wyniosła 39,5%. Jednak najbardziej znaczący wzrost dynamiki skarg kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych odnotowano w 2000 r. 42%. W 2006 r. wzrost skarg wyniósł 39,2%, a w 2004 r. 29,4%. (Tabela nr 1, Wykres do tab. nr 1). Tabela nr 1. Liczba skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych w latach 1995/96 2011 Lp. Rok Liczba skarg ogółem 1. 1995/96 1 089 2. 1997 1 043 3. 1998 1 419 4. 1999 1 711 5. 2000 2 430 6. 2001 2 866 7. 2002 2 576 8. 2003 3 273 9. 2004 4 235 10. 2005 4 601 11. 2006 6 404 12. 2007 6 883 13. 2008 7 631 14. 2009 8 566 15. 2010 11 947 16. 2011 14 356 17. Ogółem 81 030 Magdalena Kudlak naczelnik Wydziału Skarg i Interwencji w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych Źródło: Sprawozdanie Rzecznika Ubezpieczonych za 2011 r.; http://www.rzu.gov.pl/files/20735 5267 Sprawozdanie_Rzecznika_Ubezpieczonych_za_rok_2011.pdf. 1 Art. 20 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. nr 124, poz. 1153 z późn. zm.). 8 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH