Alarm dla związków zawodowych Trwały kryzys, który ogarnął Europę, ma nie tylko wymiar gospodarczy, ale również polityczny i ideowy. Chociaż gołym okiem widać na kontynencie narastające problemy socjalne, związki zawodowe jako instytucja nie potrafią wykorzystać tej sytuacji. Dlaczego tak się dzieje? Uczestnicy konferencji Związki Zawodowe w Europie zorganizowanej przez Fundację im. Friedricha Eberta, Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku oraz NSZZ Solidarność odważyli się dokonać oceny obecnej sytuacji związków i wskazać perspektywy ich dalszego rozwoju. Warszawa, 17 października 2013 roku. Konferencja przypadła w Międzynarodowy Dzień Walki z Ubóstwem. Naukowcy i związkowcy spotkali się w warszawskim Centrum Prasowym Foksal, aby dokonać analizy sytuacji socjalnej w Europie i wraz z gospodarzem konferencji Knutem Dethlefsenem z Fundacji im. Friedricha Piotr Duda, przedwodniczący NSZZ Solidarność Eberta zastanowić się nad tym, co stanowi dziś o istocie związków zawodowych i dokąd one zmierzają. Kto szuka odpowiedzi na problemy teraźniejszości i przyszłości, powinien zacząć od refleksji historycznej. Basil Kerski współorganizator konferencji z Europejskiego Centrum Solidarności odwołał się w swoim wystąpieniu powitalnym do rewolucji cywilizacyjnej z roku 1989, kiedy nie tylko zakończyła się zimna wojna, ale też rozpoczęła epoka Internetu. W duchu marksizmu można by stwierdzić, że rozpoczęta wówczas rewolucja trwa nieprzerwanie po dziś dzień przynajmniej w świecie pracy. Mówił o tym w swoim wystąpieniu przewodniczący Solidarności Piotr Duda. Zwrócił on również uwagę, że coraz częściej mamy do czynienia z telepracą i pracą z domu, a także nierzadko wymuszonym przez pracodawcę samozatrudnieniem. Związki zawodowe muszą się zmieniać, ponieważ zmienia się świat pracy postulował, przypominając po raz kolejny, że konferencja przypada w Międzynarodowy Dzień Walki z Ubóstwem. Podkreślił jednak, że również w zmienionych warunkach głównym zadaniem związków zawodowych pozostaje poprawa sytuacji materialnej ludzi. dr Hans-Jürgen Urban, członek zarządu IG Metall 1
Już w pierwszym panelu bili na alarm praktyk i naukowiec. Sformułowanie to zaproponował członek zarządu IG Metall Hans-Jürgen Urban. Jego dyskusję z Richardem Hymanem z London School of Economics moderował polski socjolog Krzysztof Jasiecki. Urban ostrzegł, że poparcie dla integracji europejskiej będzie dalej słabnąć, jeżeli UE nie spełni obietnic związanych ze zjednoczeniem kontynentu, zapewniając obywatelom dobrobyt, wzrost i sprawiedliwość społeczną. Tymczasem cele te nie są realizowane. Przeciwnie rozwarstwienie społeczne stale się pogłębia. Urban podkreślił ponadto, że wysokie bezrobocie wśród ludzi młodych przekreśla perspektywy całego pokolenia, uruchamiając bombę zegarową. prof. Richard Hyman, London School of Economics Związkowiec z IG Metall widzi przyszłość w czarnych barwach. Mimo wszystko wierzy on jednak w solidarność opartą na europejskiej utopii. To jego odpowiedź na pytanie zawarte w nazwie panelu Bezgraniczna solidarność? Współpraca związków zawodowych w Europie. Brytyjczyk Richard Hyman studził jednak entuzjazm kolegi, podkreślając, że podstawy solidarności należy tworzyć przed wybuchem kryzysu, bo potem jest już na to za późno. prof. David Ost, Hobart and William Smith Colleges NY Hyman nie ma wątpliwości, że związki zawodowe pogrążone są w kryzysie już od dawna. Wywołana globalizacją erozja przemysłu narodowego doprowadziła do erozji wpływów krajowych związków zawodowych stwierdził profesor. Innymi słowy jeżeli działalność dzisiejszych koncernów ma charakter międzynarodowy i mogą one według uznania przenosić zakłady produkcyjne z jednego kraju do drugiego, również związki zawodowe powinny przyjąć szerszą perspektywę i umiędzynarodowić swoją działalność. Taka solidarność musi być jednak inicjatywą oddolną, nie da się jej zadekretować. To żmudny proces. Tymczasem aktualny kryzys, który dotknął związki zawodowe, wymaga szybkich odpowiedzi. 2
prof. Rebecca Gumbrell-McCormick, Birkbeck University of London Na początku drugiego panelu Rebecca Gumbrell-McCormick z londyńskiego Birkbeck University ukazała głębię kryzysu. Malejący poziom uzwiązkowienia i słabnące wpływy związków zawodowych tworzą jej zdaniem błędne koło. Kto traci poparcie społeczne, traci również władzę, a jeżeli związki zawodowe mają mniej władzy, szukający pomocy ludzie zaczynają się od nich odwracać wyjaśniała. Gumbrell-McCormick uważa, że związkom zawodowym pozostało już tylko doraźne gaszenie pożarów zwalczanie kryzysu na wszystkich frontach, gdzie problemy akurat eskalują. Socjolożka Vera Trappmann z Uniwersytetu w Magdeburgu moderowała panel Związki zawodowe i społeczeństwo: racja bytu i samoświadomość. Zapytała ona nowojorskiego socjologa i eksperta ds. Europy Davida Osta o polityczne przyczyny i skutki kryzysu. Również Ost malował sytuację w czarnych barwach. Wskazał on na rosnące niebezpieczeństwo marginalizacji interesów pracowniczych, zwłaszcza w nowych państwach członkowskich. Na Węgrzech i w Polsce partie socjaldemokratyczne są w trudnej sytuacji. Szerzące się wśród zwykłych ludzi ubóstwo przysporzyło głosów partiom prawicowym, a nawet skrajnie prawicowym. Proszę spojrzeć na PiS Jarosława Kaczyńskiego, Fidesz Victora Orbana czy też neofaszystowską partię Jobbik mówił Ost. Wniosek socjologa był pesymistyczny: Nie uda się prędko zażegnać kryzysu. Związki zawodowe muszą oddać się pracy u podstaw, aby przygotować w ten sposób fundament pod lepszą przyszłość. W trzecim panelu sześcioro związkowców z Niemiec i Polski przedstawiło sprawę w korzystniejszym świetle, jak ujęła to moderatorka Ulrike Geith, referentka ds. społecznych w Federalnym Ministerstwie Pracy. Geith dostrzegła paradoks w tym, że w czasach kryzysu, szerzącego się bezrobocia, upowszechniania się umów śmieciowych i stale rosnącego sektora niskich płac związki zawodowe nie przeżywają Józef Niemiec, zastępca sekretarz generalnej Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych renesansu. Podobnie widzi to Józef Niemiec, zastępca 3
sekretarza generalnego Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych. Podkreślił on, że związkowcy czują społeczne poparcie dla działań kierowanych przeciwko cięciom socjalnym i uprawianej w Europie jednostronnej polityce oszczędnościowej, jednak poparcie to nie przekłada się na wzrost poziomu uzwiązkowienia. W umiarkowanie optymistycznym tonie wypowiadała się również Gabriele Bischoff członkini zarządu Niemieckiego Zrzeszenia Związków Zawodowych DGB. Wiele jeszcze przed nami wyjaśniła i podkreśliła, że sytuacja związków zawodowych na kontynencie jest bardzo zróżnicowana. Na skutek kryzysu gospodarczego pracownicy na południu znaleźli się pod ścianą. Tymczasem Skandynawia pozostaje związkowym rajem. Europa Wschodnia wciąż zmaga się ze skutkami transformacji, a Niemcy jako kraj środka znajdują dr Piotr Ostrowski, Zespół ds. Międzynarodowych i Integracji Europejskiej w OPZZ się gdzieś pomiędzy dwoma biegunami. Piotr Ostrowski z OPZZ wskazał na antyzwiązkowy dyskurs w Europie, a nawet na świecie. Jego zdaniem obowiązujące obecnie schematy komunikacyjne jednoznacznie deprecjonują związki zawodowe pracowników przedstawia się jako żebraków, a pracodawców jako dobroczyńców. Dochodzą do tego problemy w komunikacji z młodym pokoleniem, które w dobie Internetu trudno pozyskać dla pracy związkowej. Młodzi ludzie popierają nas, ale nie chcą się do nas zapisywać mówił Ostrowski. Roman Michalski z Forum ZZ postrzega ten problem jeszcze krytyczniej. Pilnie potrzebujemy młodego pokolenia postulował. Nawiązał do tego Sławomir Adamczyk z Solidarności, stwierdzając, że związki zawodowe już od dawna postrzega się jako dinozaury, i pocieszając się ironicznie, że mimo wszystko wciąż jeszcze one istnieją. Istotny problem w Europie stanowi jego zdaniem to, że międzynarodowe koncerny mogą Sławomir Adamczyk, NSZZ Solidarność i Ulrike Geith z niemieckiego Ministerstwa Pracy i Spraw Sojalnych 4
przenosić zakłady produkcyjne pomiędzy poszczególnymi krajami, co pozwala zwykle na dalsze ograniczanie praw pracowniczych. Odpowiedzi na kryzys należy więc szukać na poziomie zakładów upomniał Olivier Höbel, kierujący związkiem IG Metall w regionie Berlin-Brandenburgia-Saksonia. W całym panelu to właśnie on tryskał największym optymizmem. Opowiadał o załamaniu się przemysłu na obszarze byłej NRD w latach dziewięćdziesiątych, które Przedwodniczące Jan Guz (OPZZ) i Tadeusz Chwałka odcisnęło się piętnem również na (Forum ZZ) podsumowali konferencję związkach zawodowych. Höbel stwierdził jednak, że sytuacja już od kilku lat się poprawia, a poziom uzwiązkowienia rośnie. Związki zawodowe zawdzięczają to zmianie strategii. Opiekujemy się już nie tylko klasycznymi pracownikami przemysłowymi, ale też osobami zatrudnionymi na innych odcinkach łańcucha produkcyjnego, wytwarzającego określoną wartość dodaną wyjaśniał. Na zakończenie sam zadał sobie pytanie Kiedy i za kogo jesteśmy odpowiedzialni?. Odpowiedź, jakiej udzielił, może wskazać perspektywy, których poszukiwali uczestnicy konferencji Stajemy się odpowiedzialni zawsze wtedy, kiedy jesteśmy gotowi tę odpowiedzialność na siebie przyjąć. 5