JAK SIĘ MĄDRZE ROZWIEŚĆ rozwód cywilny krok po kroku

JAK SIĘ MĄDRZE ROZWIEŚĆ rozwód cywilny krok po kroku Gazeta Wyborcza 2006-11-29, ostatnia aktualizacja 2006-11-29 15:02 z mecenas Iwoną Winiarską-Feleszko rozmawiała Aneta Górnicka-Boratyńska KIEDY SĄD DAJE ROZWÓD? Iwona Winiarska-Feleszko: Gdy jest przekonany, że nastąpił - jak mówi kodeks rodzinny i opiekuńczy - "trwały i zupełny rozkład pożycia". CO TO JEST ROZKŁAD POŻYCIA? To nieprecyzyjne pojęcie. Sąd będzie badał, czy ustały łączące małżonków więzi emocjonalne, fizyczne i gospodarcze (np. czy wspólnie prowadzą dom, jadają posiłki, czy sypiają ze sobą). Wspólne mieszkanie to w Polsce reguła i nie ma dla sądu wielkiego znaczenia. KIEDY POTRZEBNI SĄ ŚWIADKOWIE? W sprawach z orzekaniem o winie (chyba że jedno z małżonków zgadza się na orzeczenie rozwodu z jego winy). W rozprawach bez orzekania o winie świadkowie nie są potrzebni. Ale dotyczy to tylko małżeństw bezdzietnych. Jeżeli rozwodzący się mają dzieci, świadkowie muszą zeznawać - sąd, by zdecydować, któremu z rodziców przyznać prawo do opieki nad dziećmi, musi się dowiedzieć, jak matka i ojciec się nimi zajmują. Będzie pytał, czy dzieci chodzą do szkoły, jak się uczą, czy są czysto ubrane, czy nie są zestresowane. Kto daje im jeść, kto pomaga w lekcjach. KOGO MOŻNA POWOŁAĆ NA ŚWIADKA? Na świadków wybierz osoby, do których masz zaufanie. Może to być sąsiad, przyjaciel, ktoś z rodziny (prawo określa tylko wiek - świadkowie nie mogą mieć mniej niż 13 lat, a dzieci lub wnuki rozwodzącej się pary nie mniej niż 17). CZY POWINNO SIĘ MIEĆ ADWOKATA? Jeśli w grę wchodzi orzekanie o winie, spór o opiekę nad dziećmi, alimenty lub podział majątku, to zdecydowanie tak. Adwokat pomoże napisać pozew. Będzie nas reprezentował na sali sądowej. ILE KOSZTUJE ADWOKAT? Stawka, zawsze negocjowana między adwokatem a klientem, zależy od stopnia komplikacji sprawy rozwodowej. Rozwód bez orzekania o winie bezdzietnego małżeństwa kosztuje ok. 2,5-3 tys. zł (dane z Warszawy). Najdroższe są sprawy z orzekaniem o winie, bo wtedy przeprowadza się postępowanie dowodowe. Za taki rozwód adwokat zażąda minimum 5 tys. zł, a jeżeli małżonkowie spierają się o władzę rodzicielską - nawet ok. 6-8 tys. zł. I trzeba jeszcze doliczyć koszty sądowe. CZY WYMAGAĆ OD ADWOKATA UMOWY? Pisemna umowa należy w zasadzie do rzadkości, możemy oczywiście jej zażądać. Czy możemy nalegać, by adwokat reprezentował nas osobiście, a nie wysyłał pełnomocnika? To zależy od tego, czy podpiszemy formularze pełnomocnictwa. Zazwyczaj klient podpisuje pełnomocnictwo ze zgodą na substytuowanie (wtedy na rozprawę może pójść zamiast adwokata jego aplikant). Klient może się na to nie zgodzić i podpisać pełnomocnictwa bez prawa substytucji, wtedy adwokat musi sam reprezentować klienta. JAK WYSOKIE SĄ KOSZTY SĄDOWE? Przy składaniu pozwu wpłaca się 600 zł opłaty stałej. W przypadku rozwodu z orzeczeniem winy po sprawie sąd pobiera od małżonka zobowiązanego do płacenia alimentów tzw. opłatę stosunkową, czyli 5 proc. sumy zasądzonych alimentów. A JEŚLI NIE MAMY PIENIĘDZY? Można wraz z pozwem wnieść wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych i przyznanie adwokata z urzędu. Sąd może zwolnić z części, a nawet z całości kosztów osoby w naprawdę trudnej sytuacji (są na zasiłku, mają na utrzymaniu kilkoro dzieci). mediatorzy - Iwona Kitala-Dudek (515-128808), Jerzy Śliwa (601-637984) Strona 141

CZY MOGĘ SIĘ NIE ZGODZIĆ NA ROZWÓD? Jeśli współmałżonek wniesie pozew i dowiedzie, że nastąpił rozkład pożycia, stanowczo oświadczy, że cię nie kocha i nie widzi możliwości naprawy związku, brak twojej zgody nie ma większego znaczenia. Może najwyżej rozwód opóźnić. Ważne! Sprawa rozwodowa może się odbyć mimo nieobecności jednej ze stron. CZY SĄD MOŻE NIE UDZIELIĆ ROZWODU? To zdarza się bardzo rzadko. Kodeks wymienia trzy takie sytuacje: gdy sąd uzna, że nie jest to wskazane ze względu na dobro małoletnich dzieci; gdy małżonek jest nieuleczalnie chory i nie jest w stanie sam się utrzymać; gdy rozwodu żąda osoba wyłącznie winna rozkładu pożycia. W tym ostatnim wypadku sąd udzieli rozwodu, tylko jeśli współmałżonek wyrazi zgodę albo jeżeli uzna, że np. mąż bądź żona nie zgadza się na rozwód z czystej złośliwości. W praktyce oznacza to, że rozwód można bardzo utrudnić, ale jeśli ktoś naprawdę chce się rozwieść, to w końcu się rozwiedzie. Sąd stara się obiektywnie ocenić, czy to małżeństwo ma szansę przetrwać. Jeżeli nie widzi możliwości scalenia związku - orzeka rozwód. CO JEST DLA MNIE KORZYSTNIEJSZE - ROZWÓD Z ORZECZENIEM WINY CZY BEZ? Po rozwodzie z orzekaniem o winie (to jedna trzecia spraw rozwodowych) osoba niewinna może żądać wypłacania alimentów. Orzeczenie, że twój współmałżonek jest winien rozkładu pożycia, może pomóc np. w jego eksmisji z mieszkania. W takich sprawach coraz częściej rozwodzący korzystają z usług agencji detektywistycznych - detektywi robią zdjęcia, które dowodzą zdrady współmałżonka, a także występują w sądzie jako świadkowie (kosztuje to od 3000 do ok. 6000 zł). Ale rozwód z orzekaniem o winie trwa dużo dłużej, jest bardziej nieprzyjemny. Jeżeli oboje zgadzacie się na rozwód, lepiej się rozejść bez orzekania o winie. JAK DŁUGO BĘDĘ DOSTAWAĆ ALIMENTY? W przypadku rozwodu z orzeczeniem winy - do śmierci jednego z was lub zawarcia przez ciebie ponownie małżeństwa. Żeby dostać alimenty, nie musisz być w biedzie, nie musisz też mieć dzieci. Wystarczy, że dowiedziesz, że po rozwodzie żyje ci się gorzej. O alimenty można wystąpić także po rozwodzie bez orzekania o winie, ale musisz udowodnić, że żyjesz w niedostatku (praktycznie w nędzy). Takie alimenty są bardzo niskie i przysługują przez pięć lat po rozwodzie (można przedłużyć na kolejne pięć lat). Uwaga - tylko alimenty na dzieci są automatycznie przyznawane podczas rozwodu. O alimenty dla siebie trzeba wystąpić w postępowaniu o rozwód przed sądem okręgowym lub oddzielnie - do wydziału rodzinnego i nieletnich sądu rejonowego. CO TO JEST WINA? Polskie prawo tego nie definiuje. Najczęściej wina to alkoholizm, agresywne zachowanie, przemoc (warto dołączyć do pozwu obdukcje lekarskie), zdrada, opuszczenie, niedawanie pieniędzy na dom. Mimo zapisanej w kodeksie równości praw i obowiązków obu płci sądy w praktyce inaczej oceniają niewywiązywanie się z obowiązków małżeńskich. Innymi słowy - mężczyźnie, który nie pije, nie bije, nie zdradza żony i pracuje, trudno będzie udowodnić winę. Od kobiety oczekuje się również, by dbała o dom, męża i dzieci - gotowała, prała etc. JAKIE DOKUMENTY TRZEBA PRZYGOTOWAĆ? Do sądu musisz złożyć pozew. Powinien zawierać (w punktach) wnioski o orzeczenie rozwodu z winy współmałżonka lub bez, dotyczące władzy rodzicielskiej, powołania świadków. Napisz, z kim mają mieszkać dzieci. Trzeba też wystąpić o alimenty na dzieci - określić ich wysokość, podając wysokość swoich zarobków i współmałżonka, opisując potrzeby dzieci (np. leczenie, szkoła prywatna, nauka gry na fortepianie). Możesz dołączyć wniosek o podział majątku, ale zazwyczaj sądy - nie chcąc przedłużać sprawy - rzadko się tego podejmują. Wtedy po rozwodzie trzeba wnieść sprawę o podział majątku do sądu rejonowego (jeśli małżonkowie są zgodni, wniosek kosztuje 300 zł, jeśli nie - 1000 zł). Najlepiej podziału majątku dokonać wcześniej u notariusza. W pozwie (w uzasadnieniu) trzeba napisać, kiedy wzięliście ślub, kiedy urodziły się dzieci, od kiedy ustały łączące was więzi, co było przyczyną rozpadu małżeństwa (najczęściej w sprawach bez orzekania o winie wymienia się niedopasowanie charakterów, w razie winy - zdradę, agresję, przemoc). Trzeba też napisać, że nie widzisz szans na scalenie związku. Do pozwu dołącz odpisy skrócone aktów małżeństwa i urodzenia dzieci, zaświadczenia o wysokości zarobków. W rozwodzie mediatorzy - Iwona Kitala-Dudek (515-128808), Jerzy Śliwa (601-637984) Strona 142

z orzekaniem o winie można dołączyć obdukcje, zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, ewentualne wyroki w innych sprawach (o pobicia czy znęcanie się etc.). GDZIE NALEŻY ZŁOŻYĆ POZEW? Do wydziału cywilnego sądu okręgowego w okręgu, w którym ostatnio mieszkaliście wspólnie - jeśli jedno z was nadal tam mieszka. Jeżeli oboje mieszkacie już gdzie indziej - to do okręgu któregoś z was. Jeżeli się pomylisz, pozew zostanie przesłany do właściwego sądu okręgowego. ILE TRWA PROCES ROZWODOWY? Kilka miesięcy, ale czasami nawet kilka lat. To zależy od komplikacji sprawy. JAK WYGLĄDA SAM PROCES ROZWODOWY? Od złożenia pozwu do rozprawy mija od kilku tygodni do kilku miesięcy. Zostały zniesione tzw. posiedzenia pojednawcze - próba pogodzenia zwaśnionych małżonków (to była czysta formalność, niepotrzebnie przedłużała sprawę), zostały zastąpione (nieobowiązkowymi) mediacjami. Jeśli sąd widzi możliwość pogodzenia małżonków, może ich skierować, za ich zgodą, na mediacje prowadzone przez doświadczonych psychologów. Rozwód bez orzekania o winie może się więc ograniczyć do jednej rozprawy (wezwanie dostaje się listem poleconym). Sąd przesłucha małżonków; ustali, czy ustała więź uczuciowa, gospodarcza i fizyczna; zapyta np., od kiedy i dlaczego się między wami nie układa, czy prowadzicie wspólne gospodarstwo. Jeżeli nie macie dzieci, oboje zgadzacie się na rozwód, sąd może na tym poprzestać. Jeśli jest inaczej - musi jeszcze przesłuchać świadków na tej lub kolejnej rozprawie. CZY MOGĘ SIĘ ODWOŁAĆ OD WYROKU? Oczywiście. Musisz najpierw poprosić o uzasadnienie wyroku na piśmie. Masz na to siedem dni. Od chwili otrzymania uzasadnienia masz dwa tygodnie na zaskarżenie wyroku do sądu apelacyjnego. JAK WRÓCIĆ DO PANIEŃSKIEGO NAZWISKA? Trzeba złożyć podanie do urzędu stanu cywilnego w ciągu trzech miesięcy od daty wydania wyroku rozwodowego. CZY DZIECI BĘDĄ MUSIAŁY PRZYJŚĆ DO SĄDU? Nie. Dzieci nie biorą udziału w sprawie rozwodowej, nawet dzieci starsze niż 17-letnie nie są wzywane na świadków. CZY BĘDĄ BADANE PRZEZ PSYCHOLOGÓW? Tylko jeśli walczycie o dziecko, np. nie zgadzacie się, z kim ma zamieszkać po rozwodzie. Wtedy sąd może zlecić psychologowi z Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego zbadanie, z kim dziecko jest silniej związane emocjonalnie. OD CZEGO ZALEŻY WYSOKOŚĆ ALIMENTÓW NA DZIECI? Od potrzeb dzieci (szkoła prywatna, leczenie, fortepian), od sytuacji materialnej rodzica, u którego dzieci zamieszkają, czyli najczęściej matki i (uwaga!) możliwości finansowych tego, kto będzie płacił (a więc nie tego, ile zarabia, ale ile mógłby zarabiać, zależnie od wykształcenia, popytu na jego zawód itp.). Sąd określi wysokość alimentów na każde dziecko oddzielnie. Zwykle jest to od 500 do 2000 złotych (poza dużymi miastami nieco mniej). Jeśli pozwany zarabia dużo, możesz liczyć na wysokie alimenty. Najwyższe, które pamiętam, to 4500 złotych (od osoby zarabiającej ponad 100 tysięcy). Alimenty płaci się do momentu finansowego usamodzielnienia się dzieci (np. do ukończenia studiów). Nie są rewaloryzowane. Żeby zmienić ich wysokość, musisz dogadać się z eksmężem. Możesz też wnieść pozew do sądu rejonowego. A JEŚLI RODZIC NIE CHCE PŁACIĆ? Możesz zwrócić się do komornika, by zgłosił się do jego pracodawcy. Nawet już drugiego dnia po terminie. Pracodawca ma obowiązek potrącać z pensji alimenty i przekazywać je bezpośrednio osobie sprawującej opiekę nad dziećmi. Jeżeli rodzic nie pracuje, komornik powinien ściągnąć alimenty, zajmując jego majątek. mediatorzy - Iwona Kitala-Dudek (515-128808), Jerzy Śliwa (601-637984) Strona 143

KOMU SĄD PRZYZNA WŁADZĘ RODZICIELSKĄ? W większości wypadków w polskich sądach - obojgu rodzicom. Czasem, jeśli w grę wchodzi przemoc czy alkoholizm, władza jednego z rodziców zostaje ograniczona. Pozbawienie władzy rodzicielskiej zdarza się bardzo rzadko - w przypadkach rażącego zaniedbywania dziecka, znęcania się lub jeśli np. ojciec od wielu lat przebywa za granicą i nie ma z nim żadnego kontaktu. Ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej można przeprowadzić w trakcie sprawy rozwodowej. Z KIM ZAMIESZKAJĄ DZIECI? W Polsce sądy najczęściej przyznają dzieci matkom. Ojcowie wciąż bardzo rzadko o to występują, a i tak, jeśli matka się na to nie zgadza, mają szansę tylko w drastycznych przypadkach - jeśli np. matka jest alkoholiczką lub osobą chorą psychicznie. W razie sporu sąd powołuje biegłego psychologa. Psycholog (w poradni, nigdy w sądzie) przeprowadza z dzieckiem rozmowę i wydaje opinię, z kim dziecko jest emocjonalnie bardziej związane. Sąd zwykle wydaje wyrok zgodnie z orzeczeniem psychologa. Walczący rodzic też może powołać biegłego, ale sąd raczej przychyli się do opinii swojego psychologa. Sytuacja materialna i mieszkaniowa małżonków ma mniejsze znaczenie niż uczucia. Różnice można wyrównać poprzez alimenty. CZY W RAZIE SPORU MIĘDZY RODZICAMI SĄD MOŻE USTALIĆ TERMINY, DŁUGOŚĆ "WIDZEŃ" DZIECKA Z OJCEM? Jeżeli sądzisz, że nie ma szans na zgodne sprawowanie opieki nad dziećmi, domagaj się od sądu szczegółowego ustalenia, w jakich dniach i w jakich godzinach ojciec, nawet jeśli ma nieograniczone prawa rodzicielskie, może się z dziećmi kontaktować. CZY SĄD MOŻE ROZDZIELIĆ RODZEŃSTWO? Zdarza się to bardzo rzadko. Sąd mógłby tak postanowić na zgodny wniosek obojga rodziców. W razie sporu o tym, czy rodzeństwo może mieszkać oddzielnie, musiałby się wypowiedzieć psycholog. GDY DZIECI MIESZKAJĄ Z JEDNYM Z RODZICÓW, W JAKICH SPRAWACH POTRZEBNA JEST ZGODA DRUGIEGO? Takich sytuacji jest niewiele. Przy wyrabianiu paszportu konieczne są podpisy obojga rodziców. Jeśli dziecko ma własny majątek, zgoda obojga rodziców jest potrzebna, by nim zarządzać. JAK DZIELIĆ MAJĄTEK? CZY WSZYSTKO, CO POSIADAMY JAKO MAŁŻEŃSTWO, JEST WSPÓLNE? O ile nie zawarliście umowy o rozdzielności majątkowej, czyli intercyzy, większość tego, co nabyliście w trakcie małżeństwa (mieszkanie, działka, samochód), należy do wspólnoty majątkowej. Najprościej można dokonać podziału przez spisanie umowy między wami (jeżeli dotyczy nieruchomości, musi być notarialna). Jeśli nie dojdziecie do porozumienia, pozostaje droga sądowa (jeśli się spieracie, opłata sądowa wynosi 1000 zł, jeśli jesteście zgodni - 300 zł). Postępowanie o podział majątku to odrębny proces, choć teoretycznie mógłby być częścią sprawy rozwodowej, ale za bardzo by to przedłużyło sam rozwód. CO NIE WCHODZI W SKŁAD WSPÓLNOTY MAJĄTKOWEJ? Dobra nabyte przed małżeństwem. A także nagrody i honoraria autorskie oraz rzeczy darowane i odziedziczone i - uwaga - wszystko, co zostało nabyte z tych pieniędzy. A JEŚLI TYLKO MĄŻ ZARABIAŁ, A ŻONA PROWADZIŁA DOM? Cały majątek wypracowany w trakcie małżeństwa należy do wspólnoty małżeńskiej, jednak mąż może próbować dowieść, że udziały w tej wspólnocie nie są równe. Może złożyć wniosek o podział majątku (na przykład - dwie trzecie dla niego, jedna trzecia dla żony). To trudna sprawa, ale - jeśli różnica w zarobkach była drastyczna - może ją wygrać. CO Z MIESZKANIEM? Możecie je sprzedać i podzielić się pieniędzmi lub jedno z was może podarować drugiemu swoją połowę. Wszystkie ustalenia spiszcie u notariusza. mediatorzy - Iwona Kitala-Dudek (515-128808), Jerzy Śliwa (601-637984) Strona 144

Najtrudniej jest z mieszkaniem komunalnym, bo stanowi ono własność gminy. Majątkiem jest tu nie mieszkanie, ale prawo do jego wykupienia z ogromną bonifikatą - do 80 proc. wartości. Po rozwodzie formalnie najemcą będzie rozwiedzione małżeństwo - jeden z małżonków musi wypowiedzieć najem, żeby drugi mógł je wykupić. Po wykupieniu można je sprzedać i podzielić się pieniędzmi. JAK PODZIELIĆ PIENIĄDZE NA KONCIE? Na połowę, chyba że ustalicie inaczej. Jeśli jedno z małżonków po cichu wyda pieniądze, ale drugie będzie miało wyciąg z konta z dnia wniesienia sprawy do sądu, to sąd weźmie to pod uwagę. A CO Z SAMOCHODEM? DZIAŁKĄ? AKCJAMI? W dowodzie rejestracyjnym na ogół wpisany jest tylko jeden właściciel, ale jeśli samochód został kupiony w trakcie małżeństwa, przy podziale majątku nie ma to znaczenia. Na ogół samochód zatrzymuje mąż i daje żonie równowartość połowy. Sprawę własności działki należy uregulować notarialnie. Akcje to wspólny majątek, możecie je podzielić lub sprzedać i podzielić pieniądze. A JEŚLI MIELIŚMY WSPÓLNĄ FIRMĘ? Musicie ją wycenić i podzielić się udziałami lub jedna osoba pozostanie właścicielem firmy i spłaci drugą. Nie musicie tego robić u notariusza. Jeśli nie możecie dojść do porozumienia, jako wspólnicy możecie się rozliczyć w sądzie gospodarczym. CZYM SIĘ RÓŻNI SEPARACJA OD ROZWODU? Separacja w odróżnieniu od rozwodu to nie koniec małżeństwa. Najważniejszym skutkiem separacji jest zniesienie wspólnoty majątkowej, to najczęstsza przyczyna, dla której ludzie występują o separację. Postępowanie wygląda tak samo jak przy rozwodzie. Składa się pozew o separację, niemal identyczny jak rozwodowy, z tym że w uzasadnieniu wystarczy dowieść, że nastąpił całkowity brak więzi. Świadkowie są potrzebni w tych samych sytuacjach co przy rozwodzie, separacja możliwa jest z orzekaniem o winie lub bez. Sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej, o alimentach, opiece nad dziećmi. Separację łatwo jest anulować - wystarczy złożyć wniosek do sądu o uchylenie wyroku. Prawnie małżeństwo trwa nadal - nie można wyjść ponownie za mąż ani wrócić do poprzedniego nazwiska. Podobnie jak przy rozwodzie wpłaca się 600 zł opłaty stałej. CZY SEPARACJA JEST WARUNKIEM OTRZYMANIA ROZWODU? Nie. Można wystąpić o rozwód lub o separację. KIEDY WARTO SKORZYSTAĆ Z SEPARACJI? Separacja jest przede wszystkim dobra psychologicznie, daje świadomość, że to rozwiązanie nieostateczne, że małżeństwo nadal trwa. CZY SEPARACJA JEST BARDZIEJ "OPŁACALNA" PODATKOWO? Małżonkowie mogą się nadal wspólnie opodatkowywać, więc w pewnych sytuacjach może to być korzystne. Liczba separacji wzrosła w związku z nowymi przepisami o zasiłkach rodzinnych. CZY PO SEPARACJI ŁATWIEJ PRZEPROWADZIĆ ROZWÓD? Tak, w pozwie rozwodowym powołujesz się na orzeczenie separacji - to dowód, że nastąpił między wami całkowity i trwały rozkład więzi. mediatorzy - Iwona Kitala-Dudek (515-128808), Jerzy Śliwa (601-637984) Strona 145