Bartłomiej Ciechowski, Anna Dudek Recenzja: dr Grzegorz Trojanowski UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA Czym jest upadłość konsumencka? Upadłość konsumencka jest to upadłość osoby fizycznej - dłużnika, który stał się nie wypłacalny, nieprowadzącej działalności gospodarczej. Jest to rozwiązanie w polskim ustawodawstwie stosunkowo młode. Upadłość dotychczas była zarezerwowana jedynie dla przedsiębiorców. Podstawą prawną upadłości konsumenckiej jest ustawa z 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe i naprawcze, a także nowelizacja obowiązująca od kwietnia 2009 roku wprowadzająca Tytuł V w Części trzeciej tej ustawy odnosi się w całości do interesującego nas zagadnienia. Przepisy wyżej wymienionego tytułu regulują zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników, będących osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej, których niewypłacalność powstała w skutek wyjątkowych i niezależnych od nich okoliczności. Upadłość konsumencka ma na celu oddłużenie osób fizycznych, których sytuacja finansowa nie jest w najlepszym stanie, przy maksymalnym zaspokojeniu roszczeń wierzycieli. Konsekwencją upadłości konsumenckiej z założenia jest umorzenie części długów, których nie jest w stanie spłacić dłużnik. Należy pamiętać, że oddłużenie to stanowi wyjątek, a nie regułę. Skorzystanie z tego rodzaju postępowania jest uwarunkowane spełnieniem kilku przesłanek przez dłużnika. S t r o n a 127
Vademecum prawno-administracyjne Jakie przesłanki warunkują upadłość konsumencką? Po pierwsze niewypłacalność musi powstać na skutek okoliczności wyjątkowych i niezależnych od dłużnika. Tutaj nasuwa się pytanie co może być, a co nie może być taką okolicznością. Do takich okoliczności należy zaliczyć przede wszystkim: choroby, wypadek, kradzież, niezawinioną utratę pracy, itp. Osoby, które popadły w długi w wyniku zwolnienie dyscyplinarnego, dobrowolnej rezygnacji z pracy, nałogu alkoholowego czy hazardu nie będą mogły skorzystać z tej procedury. Po drugie, nie może ogłosić upadłości osoba, która zaciągnęła długi będąc już niewypłacalną. Po trzecie, nie może ubiegać się o ogłoszenie upadłości osoba, wobec której prowadzone było w okresie krótszym niż 10 lat inne postępowanie upadłościowe. Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w stosunku do dłużnika: prowadzono postępowanie upadłościowe lub inne postępowanie prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym nie zaspokojono wszystkich wierzycieli prowadzono postępowanie upadłościowe i zostało ono umorzone z innych względów niż wniosek wierzycieli czynność dłużnika została uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli Ocenę tych przesłanek należy do Sądu. Należy również zaznaczyć, iż z wnioskiem o upadłość konsumencką może wystąpić tylko i wyłącznie sam dłużnik. 128 S t r o n a
Bartłomiej Ciechowski, Anna Dudek Upadłość konsumencka Co powinien zawierać wniosek o ogłoszenie upadłości? Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić wyłącznie dłużnik. Nie jest dopuszczalne złożenie wniosku przez wierzyciela. Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej powinien zawierać elementy takie, jak: imię, nazwisko i miejsce zamieszkania osoby fizycznej, która ubiega się o ogłoszenie upadłości oznaczenie miejsca, w którym znajduje się majątek dłużnika wskazanie okoliczności uzasadniających wniosek i uprawdopodobnienie ich (środkami uprawdopodobnienia mogą być: pisemna opinia rzeczoznawcy, pisemne oświadczenie osób trzecich) aktualny wykaz majątku i szacunkowa wycena jego składników spis wierzycieli, ich adresy, wysokość zaległych długów względem każdego z nich, terminy zapłaty, lista zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika (np. hipoteka, zastaw) wraz z datami ich dokonania oświadczenie o spłatach długów dokonanych na 6 miesięcy przed złożeniem wniosku wykaz tytułów egzekucyjnych i wykonawczych przeciwko dłużnikowi oświadczenie o prawdziwości zawartych we wniosku danych, z uprzedzeniem o odpowiedzialności za podanie informacji nieprawdziwych. W razie braku tego oświadczenia następuje zwrot wniosku, bez wcześniejszego wezwania do uzupełnienia. Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest bardzo sformalizowany. Do wniosku należy dołączyć załączniki ściśle w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 129
Vademecum prawno-administracyjne określone przez Ustawę Prawo Upadłościowe i Naprawcze (patrz: załączniki we wzorze). Pominięcie któregokolwiek z wyżej wymienionych wymogów prowadzi do zwrotu wniosku. Opłata od wniesienia takiego wniosku wynosi 200 zł i jest ona opłatą niezmienną. 130 S t r o n a
Bartłomiej Ciechowski, Anna Dudek Upadłość konsumencka WZÓR 1: [znaki opłaty sądowej na sumę 200 zł] Tomaszów Lubelski, dnia 10 maja Sąd Rejonowy w Krakowie Wydział VIII Gospodarczy Ul. Lwowska 34 22 600 Tomaszów Lubelski 2009r. wnioskodawca: Mirosław Czarny, zamieszkały w Tomaszowie Lubelskim, ul. Kręta 12, 22 600 Tomaszów Lubelski Wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku Ja, Mirosław Czarny, zamieszkały w Tomaszowie Lubelskim, będąc osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, na podstawie art. 491 2 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, wnoszę o ogłoszenie mojej upadłości obejmującej likwidację majątku spółki. Uzasadnienie Z powodu niezawinionej utraty pracy, w związku z restrukturyzacją Huty X, stałem się bezrobotny. Dowód: wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę. Mam 47 lat, zaś pracodawcy wolą zatrudnić kogoś młodszego, szczególnie że trwający kryzys gospodarczy spowodował wzrost bezrobocia. W związku z tym od 10 miesięcy bezskutecznie szukam pracy w swoim zawodzie. Dowód: zaświadczenie z Powiatowego Urzędu Pracy. odpis aktu urodzenia. Od 4 lat zobowiązany jestem spłacać raty kredytowe na rzecz Banku Y z tytułu zaciągniętego kredytu hipotecznego na zakup działki (o pow. 4 a) w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 131
Vademecum prawno-administracyjne i domu (o pow. 100 m 2, adres: ul. Kręta 22, 30-450 Kraków), w którym obecnie zamieszkuję wraz z żoną (niepracującą inwalidką I grupy) i trojgiem małoletnich dzieci. Obecnie ta nieruchomość warta jest ok. 350 tys. zł. Tu też znajduje się cały nasz majątek. Od 7 miesięcy zalegam z zapłatą rat kredytowych, gdyż nie mam na nie środków. Do spłaty pozostało mi 300 tys. zł kredytu. Dowód: umowa kredytowa, bankowy harmonogram spłat, bankowe dowody wpłat, wezwanie do zapłaty od Banku X, wyciąg z księgi wieczystej, zaświadczenie zameldowaniu, orzeczenie o stopniu niepełnosprawności żony, zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o wysokości dochodów 5 członków rodziny w ubiegłym roku. Poza tym dochodzone jest ode mnie na drodze sądowo-egzekucyjnej ok. 200.000 zł tytułem zakupów sprzętu urządzenia domowego wykonanych usług remontowo-modernizacyjnych w moim domu dokonanych w pod koniec 200X roku w związku z szkodami, jakie wyrządził huragan. Mój majątek w chwili obecnej nie wystarcza na pokrycie moich zobowiązań. Trudna sytuacja finansowa mojej rodziny ma charakter trwały, nie ma bowiem żadnych perspektyw jej poprawy, gdyż do czasu utraty pracy byłem jedynym żywicielem rodziny. Dowód: lista wierzycieli wnioskodawcy, zestawienie zobowiązań i należności, umowy ze sprzedawcami i usługodawcami, wykaz tytułów egzekucyjnych. Oświadczam ponadto, iż w okresie 10 lat przed złożeniem niniejszego wniosku o ogłoszenie upadłości: nie prowadzono przeciwko mnie żadnego postępowania upadłościowego ani innego postępowania, w którym umorzono całość czy część moich zobowiązań ani w którym zawarto układ, ani też żadna moja czynność prawna nie została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli. Nie jestem uczestnikiem systemu płatności ani systemu rozrachunku papierów wartościowych w rozumieniu ustawy 132 S t r o n a
Bartłomiej Ciechowski, Anna Dudek Upadłość konsumencka o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami. Nie jestem spółką publiczną. Wobec powyższego wniosek o ogłoszenie upadłości spółki jest uzasadniony. Mirosław Czarny Załączniki: 1. oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku, 2. lista wierzycieli wnioskodawcy, 3. oświadczenie o spłatach wierzytelności lub innych długów dokonanych w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku, 4. umowa kredytowa, 5. bankowy harmonogram spłat, 6. bankowe dowody wpłat, 7. wezwanie do zapłaty od Banku X, 8. wyciąg z księgi wieczystej, 9. zaświadczenie zameldowaniu, 10. orzeczenie o stopniu niepełnosprawności żony, 11. zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o wysokości dochodów 5 członków rodziny w ubiegłym roku, 12. wykaz tytułów egzekucyjnych 13. aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników, 14. informacja o postępowaniach dotyczących majątku dłużnika 15. umowy z sprzedawcami i usługodawcami, 16. wykaz tytułów egzekucyjnych, 17. zaświadczenie z Powiatowego Urzędu Pracy, w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 133
134 S t r o n a Vademecum prawno-administracyjne 18. odpis aktu urodzenia, 19. 3 odpisy wniosku wraz z załącznikami. Do jakiego sądu złożyć wniosek? Wniosek składa się do Sądu Powszechnego. Sprawę o ogłoszenie upadłości konsumenckiej rozpatruje Sąd upadłościowy w składzie 3 sędziów zawodowych. Właściwym rzeczowo sądem jest Sąd Rejonowy, Wydział Gospodarczy. Właściwym miejscowo jest Sąd miejsca zamieszkania dłużnika. Jeżeli dłużnik nie ma miejsca zamieszkania, ani siedziby w Polsce, wtedy właściwy jest sąd w obszarze, którego znajduje się majątek dłużnika. Jednym z warunków do tego, aby Sąd ogłosił upadłość konsumencką jest posiadanie przez dłużnika kwoty wystarczającej na pokrycie przynajmniej części wydatków związanych z postępowaniem sądowym oraz pozwalającej na zaspokojenie, chociażby w niewielkim stopniu, wierzycieli. Jakie są obowiązki sądu po wniesieniu wniosku przez dłużnika? Po wniesieniu wniosku Sąd ma obowiązek zwrócić się do naczelnika Urzędu Skarbowego właściwego dla dłużnika, w celu uzyskania informacji na temat wypełniania zobowiązań podatkowych przez dłużnika. Innymi słowy Sąd musi sprawdzić, czy w przeciągu ostatnich pięciu lat przed złożeniem wniosku dłużnik płacił podatki. Sąd powinien też zasięgnąć informacji na temat uczestnictwa dłużnika w spółkach prawa handlowego. Gdzie i w jaki sposób następuje ogłoszenie upadłości? Obwieszczenie postanowienia o ogłoszeniu upadłości następuje przez ogłoszenie w budynku sądowym oraz
Bartłomiej Ciechowski, Anna Dudek Upadłość konsumencka zamieszczenie w co najmniej jednym dzienniku o zasięgu krajowym. Co to jest plan podziału? Jest to plan podziału funduszów masy upadłości, który: określa sumę podlegającą podziałowi wymienia wierzytelności i prawa osób uczestniczących w podziale określa sumę, jaka każdemu z uczestników przypada w podziale wskazuje, które sumy mają być wypłacone, a które mają być pozostawione w depozycie sądowym określa czy plan podziału jest częściowy czy ostateczny Co to jest plan spłaty i jak się go ustala? Plan spłaty wierzycieli jest planem, w którym Sąd określa, w jakim zakresie i czasie nie dłuższym niż 5 lat upadły (dłużnik) ma obowiązek spłacić długi niezaspokojone wcześniej (na podstawie planu podziału), a także jaka część jego długów zostanie umorzona. W planie tym uwzględnia się wszystkie zaległości powstałe do dnia jego ustalenia. Dłużnik ma obowiązek składać co roczne sprawozdanie z wykonania planu. W kwestii ustalenia planu spłaty sąd wydaje postanowienie. O ustaleniu takiego planu sąd orzeka na wniosek upadłego, aczkolwiek nie jest on związany treścią tego wniosku, to znaczy, że może ustalić warunki spłaty bardziej korzystne dla wierzycieli. Na postanowienie sądu w sprawie ustalenia planu spłaty służy zażalenie. w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 135
Vademecum prawno-administracyjne W razie pojawienia się przeszkód w wykonywaniu planu spłaty istnieje możliwość zmiany planu, jak również przedłużenia okresu spłaty, ale tylko o 2 lata. 136 S t r o n a Kim jest sędzia komisarz? Jest to instytucja wywodząca się z austriackiego systemu prawnego. Jest organem występującym wyłącznie w postępowaniu upadłościowym. Sędzia ten pełni specyficzną rolę, gdyż kieruje on postępowaniem upadłościowym, jego rola jest inna niż rola sądu. Ma obowiązek uzgadniać wszystkie istotne sprawy dotyczące postępowania z syndykiem. Na sędzim spoczywa odpowiedzialność za przebieg postępowania upadłościowego. Jaką rolę pełni syndyk? Syndyk powoływany jest przez właściwy sąd w przypadku ogłoszenia upadłości i likwidacji majątku dłużnika. Współpracuje z sędziom komisarzem przy uzgadnianiu wszelkich ważnych kwestii związanych z tokiem postępowania, natomiast już po dokonaniu tych uzgodnień wszystkich czynności dokonuje samodzielnie. Może wykonywać swoje funkcje w dwojaki sposób jako zarządca albo nadzorca. Sędzia komisarz może zezwolić, żeby likwidację masy upadłości, czyli majątku upadłej osoby fizycznej, prowadził upadły pod nadzorem syndyka. Ponadto sporządza on inwentaryzację masy upadłości. Należy zapamiętać, że współpraca upadłego z syndykiem jest bardzo ważna, jak również przestrzeganie poleceń wydawanych przez sędziego komisarza i syndyka oraz przekazanie do dyspozycji syndyka całej dokumentacji i majątku.
Bartłomiej Ciechowski, Anna Dudek Upadłość konsumencka Jeżeli upadły nie dostosuje się do tych wymagań postępowanie zostaje umorzone. Co to jest masa upadłości i co wchodzi w jej skład? Masą upadłości nazywamy majątek upadłej osoby fizycznej, służący zaspokojeniu wierzycieli. W skład masy upadłości wchodzi majątek upadłego z dnia ogłoszenia upadłości oraz nabyty w toku postępowania. Do masy upadłości nie należą: wynagrodzenie za pracę w części nie podlegającej zajęciu mienie wyłączone uchwałą zgromadzenia wierzycieli, jeżeli opowiedziała się za nią większość wierzycieli mających łącznie co najmniej 2/3 ogólnej sumy wierzytelności wyłączone od egzekucji według Kodeksu Postępowania Cywilnego nieściągalne wierzytelności i niezbywalne ruchomości wyłączone z masy upadłości przez sędziego komisarza wierzytelności o których mowa w ustawie o funduszach inwestycyjnych Skład masy upadłości ustala się na podstawie: wpisu w księgach upadłego dokumentów bezspornych rzeczywistego używania rzeczy przez upadłego zeznań świadków To co znajduje się w inwentaryzacji sporządzonej przez syndyka nie koniecznie musi należeć do masy upadłości, a pominięcie czegokolwiek nie pozbawia upadłego prawa do żądania zwrotu. Mienie nie należące do upadłego podlega dobrowolnej procedurze wyłączenia. w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 137
Vademecum prawno-administracyjne Gdy pojawią się wątpliwości, czy dany przedmiot należący do upadłego wchodzi w skład masy upadłości czy też nie, na wniosek syndyka lub upadłego rozstrzyga o tym sędzia komisarz. Czy nieruchomość jest zaliczana do masy upadłości oraz ewentualne konsekwencje Na to pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. Osoba fizyczna zgłaszająca upadłość traci prawo do mieszkania, którego jest właścicielem. Lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny zostanie sprzedany przez syndyka w drodze licytacji, jednakże z uzyskanej kwoty wydziela się upadłemu sumę pozwalającą na wynajem mieszkania na okres 12 miesięcy. Często bardziej korzystnym rozwiązaniem jest samodzielna sprzedaż mieszkania, niż powierzanie tej transakcji syndykowi, jest to bardziej opłacalne. Jakie są konsekwencje ogłoszenia upadłości konsumenckiej? Możemy rozróżnić dwie grupy konsekwencji, pozytywne i negatywne. Do negatywnych konsekwencji ogłoszenia upadłości konsumenckiej możemy zaliczyć: ogłoszenie upadłości zostaje wpisane na listę Biura Informacji Kredytowej, do której mają dostęp instytucje finansowe, np. banki (widnieje na liście przez 15 lat) brak faktycznej zdolności kredytowej (nie wyklucza uzyskania prywatnej pożyczki) obowiązek podawania do wiadomości informacji o ogłoszeniu upadłości (np. przy wnioskowaniu o przyznanie kredytu) 138 S t r o n a
Bartłomiej Ciechowski, Anna Dudek Upadłość konsumencka nie wolno robić zakupów na raty, ani z odroczeniem płatności podczas pięcioletniego okresu spłaty długów przestrzeganie warunków wymaganych w procedurze upadłości nie można zaciągać nowych zobowiązań Do pozytywnych konsekwencji ogłoszenia upadłości konsumenckiej możemy zaliczyć: na osobie dłużnika przestaje ciążyć obowiązek osobistego spłacania swojego zadłużenia, np. rat, kredytów zawieszenie oraz umorzenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika przeciwko upadłemu po wykonaniu obowiązków zawartych w planie spłaty sąd umarza niezaspokojone zobowiązania upadłego powrót do normalnego funkcjonowania Źródła: 1.Ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60 poz. 535 z późn. zm.). 2.Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.). 3. Cyman D., Prawo upadłościowe i naprawcze, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa Bielsko Biała 2008. 4. Adamusz R., Witosz A.J., Witosz A, Upadłość Konsumencka Komentarz Praktyczny, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2009. w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 139
140 S t r o n a Vademecum prawno-administracyjne