Budowa instytucji państwa afgańskiego przez koalicję międzynarodową w latach

UNIWERSYTET WARSZAWSKI WYDZIAŁ NAUK POLITYCZNYCH i STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH Piotr Łukasiewicz Budowa instytucji państwa afgańskiego przez koalicję międzynarodową w latach 2001-2014 Streszczenie rozprawy doktorskiej napisanej pod kierunkiem naukowym prof. dr. hab. Romana Kuźniara Warszawa 2017

Uzasadnienie wyboru tematyki dysertacji Przystępując do studiów doktoranckich autor dysertacji zamierzał opisać te aspekty interwencji Zachodu w Afganistanie, które wyróżniały się ponad opis działań militarnych, charakterystyki i struktur walczących stron czy wpływu Afganistanu na sytuację międzynarodową w XXI wieku. Zagadnienia te są dość dobrze opisane w literaturze polskiej i światowej. Interwencja w Afganistanie miała jednak pewien aspekt, który do tej pory był pomijany w literaturze. Był nim działania, które wyróżniały interwencję w Afganistanie od innych tego rodzaju operacji wojskowocywilnych, mianowicie szeroko zakrojone budowanie instytucji państwa w czasie konfliktu zbrojnego. Literatura specjalistyczna dotycząca tego aspektu działań Zachodu w Afganistanie jest niezwykle szczupła i skupia się raczej na cywilnych sposobach odbudowy państwa. Jednakże właśnie w Afganistanie w okresie interwencji USA i koalicji międzynarodowej na ogromną skalę prowadzone były działania państwowotwórcze przez siły zbrojne, w czasie coraz bardziej intensywnego konfliktu. To właśnie wyróżnia przypadek Afganistanu od innych interwencji zbrojnych, że działania mające na celu zbudowanie nowych instytucji w państwie upadłym odbywały się tam na skalę nieznaną nawet w czasie operacji w Iraku, były znacznie dłuższe niż w innych państwach oraz odbywały się w warunkach skrajnie niesprzyjających. Ta wyjątkowość sytuacji stoi za wyborem tego obszaru badawczego i za przeprowadzeniem studiów i badań nad przedmiotem w trakcie studiów doktoranckich i tworzenia dysertacji. Dysertacja jest efektem studiów autora nad działaniami koalicji międzynarodowej w Afganistanie w latach 2001-2014. Działania te miały na celu obalenie rządu talibów i zniszczenie grup terrorystycznych w Afganistanie. Ich celem strategicznym było niedopuszczenie do odrodzenia się na terenie Afganistanu sił, które mogłyby ponownie zagrozić bezpieczeństwu obywateli Stanów Zjednoczonych oraz innych krajów koalicji międzynarodowej. W realizacji tego zadania koalicję miały wyręczać odbudowane i nowe instytucje państwa afgańskiego. +2

Interwencja zbrojna rozpoczęła się na początku października 2001 roku. Pokonano i obalono poprzednie władze Afganistanu. Trwającej później operacji wojskowej towarzyszyły przedsięwzięcia mające na celu umocnienie nowych władz i instytucji państwa. Działania koalicji w tym zakresie określano różnie: jako budowanie państwa, budowanie narodu, wzmacnianie zdolności instytucji. Ich prowadzenie wynikało z przekonania interwentów, że ważne instytucje państwa - siły bezpieczeństwa, wymiar sprawiedliwości, administracja, rząd, parlament - powinny wypełniać swoje funkcje na odpowiednim poziomie. Zapobiegną w ten sposób eskalacji konfliktu wewnętrznego w Afganistanie, poprawią działania wewnętrzne państwa i ograniczą destabilizujący wpływ Afganistanu na sytuację międzynarodową i na bezpieczeństwo obywateli koalicji. W Afganistanie trwał coraz bardziej intensywny konflikt zbrojny. Po rozbiciu w 2001 roku talibowie stopniowo odzyskiwali inicjatywę wojskową i teren. Działania wojskowe koalicji nie doprowadziły do ustabilizowania sytuacji w Afganistanie, wręcz przeciwnie, konflikt narastał aż do 2014 roku. Po wycofaniu większości sił koalicyjnych z Afganistanu talibowie zagrażają władzy wspieranej przez koalicję międzynarodową. Budowane w warunkach ostrego konfliktu wewnętrznego nowe afgańskie instytucje nie wypełniają swoich oczekiwanych funkcji. Obszary i zadania badawcze, cel pracy, hipotezy dysertacji Obszarem prowadzonych w dysertacji badań było budowanie przez koalicję międzynarodową w Afganistanie w latach 2001-2014 różnych instytucji państwa afgańskiego. Badania prowadzone były w Afganistanie poprzez dostęp do źródeł, osób oraz informacji związanych z przedmiotem pracy, jak i przez analizę dostępnych źródeł i literatury poza Afganistanem. Celem dysertacji było określenie przyczyn słabości instytucji państwa afgańskiego, w których tworzenie i wsparcie zaangażowana była w latach 2001-2014 koalicja międzynarodowa pod przewodnictwem USA. Badane były: siły zbrojne i bezpieczeństwa, system sprawiedliwości, parlamentaryzm i partie, polityka makroekonomiczna. W dysertacji pokazano przyczyny dla których prowadzone przez +3

koalicję działania nie powiodły się, a utworzone w Afganistanie instytucje państwa nie wypełniają prawidłowo swoich funkcji wobec własnych obywateli, jak i wobec otoczenia międzynarodowego. Na podstawie powyższego celu sformułowano następujące zadania badawcze: I. Opis działań aktorów zewnętrznych w czasie tworzenia i wzmacniania instytucji państwa afgańskiego; II. Opis doświadczeń w budowaniu instytucji państwa w Afganistanie przed interwencją amerykańską w 2001 roku; III. Odtworzenie założeń i planów odbudowy państwa afgańskiego w początkowej fazie interwencji; IV. Analiza sytuacji bezpieczeństwa w Afganistanie i wpływu konfliktu zbrojnego o wzrastającej intensywności na działania państwowotwórcze prowadzone przez koalicję międzynarodową; V. Analiza procesów wspierania budowy instytucji państwa afgańskiego przez koalicję międzynarodową realizujących funkcje w zakresie bezpieczeństwa, polityki wewnętrznej i polityki ekonomicznej. Zagadnienie odbudowy państw wychodzących z kryzysu (na przykład upadku instytucji, wojny domowej, katastrofy naturalnej) przez zewnętrznych aktorów mieści się w zakresie definicyjnym teorii politologicznej liberalizmu, dopuszczającej interwencje zagraniczne, również zbrojne, w celu ich przekształcenia (interwencjonizm liberalny). Liberalne interwencje zmierzają do przekształcenia państw, będących przyczyną destabilizacji międzynarodowej, w państwa, których struktury i instytucje zgodne będą z pewnym demokratycznym i liberalnym wzorcem. Teoria liberalna poszukuje przyczyn wojen w naturze państw i specyfice polityczno-społecznej organizacji określonego rodzaju państw. Przyczyny konfliktów oraz niestabilności międzynarodowej leżą w naturze państw niedemokratycznych. Elementem polityki państw demokratycznych wobec nich powinna być zasada interwencji, zmieniającej formę rządu. Według Hansa Morgenthau zmiana formy rządu stwarza wszystkie niezbędne przesłanki, aby wyeliminować wojnę. +4

W pracy wykorzystano głównie metody jakościowej analizy przypadków, wydarzeń i procesów, jakie miały miejsce w Afganistanie w latach 2001-2014. Przeprowadzono analizę działań koalicji międzynarodowej w głównych obszarach funkcjonowania państwa afgańskiego: obszarze bezpieczeństwa, administracji i rządów prawa oraz ekonomicznych możliwości Afganistanu do samodzielnego utrzymania własnych instytucji. Analizy dokonano po przeglądzie dokumentów, raportów oraz sprawozdań z tych działań (afgańskich i koalicyjnych), a także na podstawie badań własnych autora w postaci rozmów z przedstawicielami koalicji międzynarodowej i władz afgańskich. Autor prowadził badania przede wszystkim w postaci obserwacji uczestniczącej, biorąc osobisty w procesach politycznych i wypracowywaniu decyzji wojskowych i politycznych w zakresie zainteresowania dysertacji. W pracy zostały również w niewielkim stopniu wykorzystane metody analizy ilościowej, głównie wobec stanu afgańskich sił bezpieczeństwa w 2014 i ekonomii afgańskiej w okresie wycofywania sił NATO z Afganistanu. Na siatkę terminologiczną dysertacji składają się terminy: upadek państwa, budowanie narodu (ang. nation-building), budowanie państwa (ang. state-building), koalicja międzynarodowa, funkcje państwa. Upadek państwa oznacza stan, w którym państwo i jego instytucje (administracja, rząd, siły bezpieczeństwa) nie są w stanie zapewnić bezpieczeństwa i warunków do pokojowego istnienia swoim obywatelom, a na środowisko międzynarodowe stan ten wywiera skutek niekorzystny. Kolejne dwa terminy używane są zamiennie, głównie ze względu na dwuznaczność użycia pojęć nation-building i state-building w amerykańskiej literaturze przedmiotu, dominującej w tym obszarze badawczym. Przez budowanie narodu autor dysertacji rozumie całość procesów społecznych i politycznych, które prowadzą do powstania państwa narodowego, odznaczającego się unikalną tożsamością narodową, zbudowaną w oparciu o język, kulturę, tradycję i terytorium. Istnieje również specyficzne XX wieczne rozumienie tego pojęcia. Budowanie narodu w okresie postkolonialnym, w latach pięćdziesiątych XX wieku za +5

cel obrało sobie zbudowanie tożsamości narodowej i wytworzenie emocjonalnego przywiązania społeczeństwa do nowego państwa poprzez umacnianie poczucia wyjątkowości. Przez budowanie państwa autor rozumie działania zewnętrznego aktora (jakim jest koalicja międzynarodowa), mające na celu stworzenie i wsparcie instytucji państwa pełniących wobec obywateli i wobec otoczenia międzynarodowego określone funkcje. Terminu budowanie instytucji państwa autor używa w dysertacji zamiennie z terminem state-building oraz terminem działania państwowotwórcze, jako uprawnionymi zamiennikami, stosowanymi w literaturze przedmiotu. Przez funkcje państwa autor rozumie zdolność instytucji państwa do formułowania polityki i jej realizacji w określonym zakresie, na przykład funkcję zapewnienia bezpieczeństwa, funkcję administrowania terenem lub funkcję prowadzenia działań makroekonomicznych. Koalicja międzynarodowa definiowana jest w dysertacji jako wspólne wystąpienie państw wobec problemu upadku państwa afgańskiego i obecności na jego terenie grup terrorystycznych zagrażających interesom bezpieczeństwa tych państw. Dysertacja weryfikowała następującą hipotezę. Trwający w Afganistanie konflikt zbrojny spowodował, że budowanie instytucji państwa afgańskiego przez koalicję międzynarodową w latach 2001-2014 nie doprowadziło do stanu, w którym państwo to samodzielnie wypełnia swoje funkcje wobec obywateli i wobec otoczenia międzynarodowego. Hipoteza główna uzupełniona jest hipotezami szczegółowymi: I. Koalicja międzynarodowa w Afganistanie nie posiadała od początku interwencji w 2001 roku środków i zasobów wystarczających do prowadzenia efektywnych działań państwowotwórczych w warunkach konfliktu zbrojnego, co przyczyniło się do osłabienia trwałości tych działań w późniejszym okresie. II. Główne państwo koalicji międzynarodowej, Stany Zjednoczone Ameryki, dokonywało zmian strategii w Afganistanie pod wpływem zmieniającej się +6

sytuacji wojskowej, co powodowało intensyfikację starć z rebelią i wpływało niekorzystnie na odbudowę instytucji. III. Koalicja międzynarodowa prowadziła działania państwowotwórcze bez przeprowadzenia pogłębionej analizy terenu działania, bez uwzględnienia miejscowej specyfiki struktur państwa oraz tradycji politycznej. Brak właściwego rozpoznania siły rebelii i jej podłoża społecznego doprowadził do oddania jej inicjatywy w wybranych obszarach działań państwowotwórczych. IV. Obecność i działalność koalicji międzynarodowej uzależniła Afganistan od pomocy finansowej i rozwojowej z zewnątrz, osłabiając zdolności państwa do prowadzenia polityki makroekonomicznej pozwalającej na zbliżanie się do stanu samowystarczalności. V. Koalicja międzynarodowa w Afganistanie nie koordynowała swoich działań z działaniami strony afgańskiej, co spowodowało marnotrawstwo środków i wysiłku i osłabiało szanse na zbudowanie sprawnych instytucji państwa afgańskiego. VI. Elity afgańskie, pozbawione wpływu lub niezainteresowane wpływem na przebieg działań państwowotwórczych, pełnią w Afganistanie konkurencyjną rolę wobec instytucji państwa i przyczyniają się do ich osłabiania. Struktura pracy Rozprawa składa się z pięciu rozdziałów, tworzących wywód poświęcony zarówno teoretycznym aspektom budowania państwa i jego instytucji, jak i przedstawieniu działań mających na celu zbudowanie poszczególnych instytucji państwa afgańskiego. W rozdziale pierwszym przedstawione zostały okoliczności w jakich aktorzy zewnętrzni podejmują interwencję w państwach uznawanych za upadłe, czyli takich, które nie wypełniają poprawnie swoich funkcji wobec obywateli i wobec otoczenia międzynarodowego. Celem rozdziału było zaprezentowanie rozważań teoretycznych na temat ewolucji zaangażowania aktorów zewnętrznych w odbudowę państw upadłych. Opisano ewolucję ich postawy od działań związanych z budowaniem +7

państw narodowych po II wojnie światowej do działań mających na celu odbudowę instytucji w państwach upadłych w XXI wieku. W rozdziale drugim przedstawione zostały próby zbudowania nowoczesnego państwa afgańskiego przed 2001 rokiem, począwszy od prób budowania republiki w latach sześćdziesiątych XX wieku. Opisano państwo pod okupacją radziecką w latach 1979-1992. W rozdziale przeprowadzono również dyskusję na temat upadku instytucji państwa w okresie wojny domowej trwającej od 1992 roku do obalenia rządu talibów w 2001 roku. Przedstawiona w rozdziale analiza polityki wewnętrznej Afganistanu w tym okresie prowadzi do opisu założeń odbudowy tego państwa przez interweniującą w październiku 2001 roku koalicję. Rozdziały trzeci i czwarty przedstawiają procesy budowania różnych instytucji państwa afgańskiego. Chcąc właściwie pokazać wpływ działań zbrojnych na ten proces, w rozdziale trzecim opisano tworzenie i wsparcie afgańskich sił bezpieczeństwa, a w rozdziale czwartym budowę instytucji cywilnych. Przedmiotem rozdziału trzeciego jest analiza funkcji jakie pełni wojsko w działaniach mających na celu budowę i wzmocnienie instytucji państwa. Autor przedstawił procesy tworzenia i wspierania Afgańskich Sił Bezpieczeństwa (armii i policji). Następnie autor przeszedł do opisu niekorzystnego wpływu jaki działania zbrojne wywarły na działania państwowotwórcze. Celem rozdziału jest zweryfikowanie przyjętej hipotezy głównej przez wykazanie, że coraz intensywniejszy konflikt zbrojny, pozbawiony szansy na pokojowe rozstrzygnięcie, nie pozwolił na skuteczne prowadzenie odbudowy instytucji i ostatecznie przyczynił się do słabości państwa afgańskiego w końcowym okresie interwencji. W rozdziale czwartym przedstawiono cywilne obszary działania koalicji, mające wzmocnić państwo afgańskie i zbudować jego zdolności w zakresie zarządzania krajem. Analizie poddano reformy systemu konstytucyjnego i prawnego w Afganistanie po 2001 roku oraz budowanie przez koalicję międzynarodową równoległych i konkurencyjnych wobec siebie struktur administracji terenowej i sądownictwa. W części poświęconej polityce makroekonomicznej Afganistanu +8

opisano uzależnienie tego państwa od międzynarodowego wsparcia finansowego. Opisano zjawiska związane z nieadekwatną i niekoordynowaną pomocą międzynarodową, niskimi zdolnościami jej absorpcji oraz chaotyczną odbudową afgańskiej infrastruktury przez donatorów międzynarodowych. W rozdziale tym planowano również opisanie działań koalicji międzynarodowej w zakresie polityki zagranicznej Afganistanu, jednakże pobieżne badanie tego zagadnienia wskazało, że opis byłby odległy od zasadniczej idei dysertacji i z tego punktu wstępnej koncepcji zrezygnowano. Rozdział piąty poświęcony jest postawie elit i społeczeństwa afgańskiego wobec działań koalicji międzynarodowej. Określono wpływ zjawiska warlordów na procesy państwowotwórcze i militarne w Afganistanie, opisano zjawisko korupcji. Ponadto opisany został system partyjny w Afganistanie, którego dysfunkcjonalność jest jedną z istotnych cech słabości państwa. Omówiono również rolę prezydenta Hamida Karzaja jako głównego partnera koalicji międzynarodowej w budowaniu instytucji państwa afgańskiego. W dysertacji autor przywołuje wiedzę zdobytą podczas swojej pracy w Afganistanie w latach 2006-2014 oraz cytuje polityków, dyplomatów, żołnierzy, policjantów oraz pracowników służb specjalnych afgańskich, amerykańskich, polskich i innych. Ze względu na aktualność opisu oraz wrażliwość niektórych danych, a także bezpieczeństwo osób udzielających informacji autorowi, kilka z tych źródeł pozostaje anonimowych. Weryfikacja hipotez, efekty prowadzonych badań W dysertacji zweryfikowana jest hipoteza szczegółowa o niedostatku zasobów i środków przeznaczanych na budowanie instytucji w warunkach konfliktu zbrojnego (hipoteza szczegółowa I). Jak pokazano w rozdziale 3 rozwój afgańskich sił bezpieczeństwa przebiegał w pierwszej fazie interwencji (do 2006 roku) w sposób niekontrolowany i chaotyczny. Kraje koalicji nie umiały porozumieć się co do wypełniania swoich zadań sektorowych w budowie armii i policji. Finansowanie ANSF było podejmowane bez jasnej strategii i przewidywalnych planów przez USA i +9

innych członków koalicji. Wzmacnianie wojskowej obecności koalicji w Afganistanie następowało powoli i nie odpowiadało wzrostowi działań odnowionej rebelii talibów. Rosła intensywność jej ataków aż do momentu, kiedy zagrożone zostały duże skupiska miejskie, w których prowadzone były liczne ataki terrorystyczne. Odnowiona rebelia talibska ujawniała coraz bardziej intensywne i nowe sposoby walki z władzami Afganistanu, wspieranymi przez koalicję międzynarodową. Prowadziło to do intensyfikacji konfliktu. W ramach weryfikacji hipotezy o zmianach strategii pod wpływem sytuacji militarnej (hipoteza szczegółowa II), w rozdziale 3 i 4 pokazano, że podjęta w 2009 roku przez USA próba przełamania inicjatywy talibów nie zakończyła się powodzeniem, a obwieszczenie wycofania się z Afganistanu w 2014 roku skorelowane było ze wzrostem liczby ataków talibów. W rozdziale dotyczącym przekazania odpowiedzialności (transition) pokazano również, że proces ten był sterowany politycznym kalendarzem, a nie realną oceną sytuacji i choć determinował przebieg interwencji koalicji międzynarodowej w najważniejszym okresie 2012-2014 to oparty był na nierzetelnej ocenie sytuacji. Weryfikacja hipotezy o prowadzeniu działań państwowotwórczych bez uwzględnienia rzetelnej analizy terenu działania, specyfiki i tradycji politycznej (hipoteza szczegółowa III) przeprowadzona jest w rozdziałach 2, 3 i 4. W rozdziale 2 pokazano rozwój tradycji politycznych Afganistanu, podkreślając rolę opozycji między centrum politycznym a prowincją, a także pokazując jakie efekty na świadomości politycznej Afgańczyków wywarły lata okupacji rosyjskiej, wojny domowej i rządów talibów. Pokazano również dobitnie fakt, że koalicja międzynarodowa prowadziła swoje działania bez uwzględniania lokalnych uwarunkowań politycznych, historii miejscowych konfliktów, co powodowało, że ISAF stawał się mimowolnie ich częścią, zamiast rozwiązaniem. W rozdziale 4 weryfikacji tej hipotezy szczegółowej służyła przedstawienie systemów prawnych obecnych w Afganistanie i pokazanie, jak istotną i zakorzenioną społecznie w Afganistanie jest rebelia talibska i alternatywa państwa, jaką talibowie prezentują. W +10

rozdziale 3 pokazano również, jak tworzone były podstawy konstytucyjne państwa afgańskiego. W ramach weryfikacji tej hipotezy szczegółowej autor zaznaczyć pragnie jednak, że wbrew obiegowym opiniom oraz wbrew początkowym własnym założeniom, zbadanie udziału koalicji międzynarodowej w tworzeniu konstytucji i systemu prawa każe stwierdzić, że udział ten był niewielki. Tworząc konstytucję i przepisy wyborcze Afgańczycy działali z pomocą techniczną, ale nie pod dyktando koalicji. Koalicja po prostu sprzyjała takim rozwiązaniom, gdyż rozwiązywały one problemy z warlordami i opozycją centrum - prowincje. W rozdziale 4 podane są fakty i przykłady mechanizmów ekonomicznych służących weryfikacji hipotezy szczegółowej IV, mówiącej o uzależnieniu Afganistanu od pomocy ekonomicznej z zewnątrz i trwałej niezdolności tego państwa do zbliżenia się do stanu samowystarczalności. W rozdziale tym pokazano również, że pomimo licznych działań mających za zadanie wesprzeć gospodarkę afgańską i stan infrastruktury państwa, koalicja międzynarodowa uzależniła od siebie Afganistan do tego stopnia, że samo wycofanie się wojsk ISAF wstrząsnęło ekonomią Afganistanu. W rozdziale 3, w części poświęconej finansowaniu afgańskich sił zbrojnych wykazano, że afgańska armia i policja są nie do utrzymania przez Afganistan w przewidywalnej przyszłości, co ściśle powiązane jest z jakością afgańskiej gospodarki, współtworzonej przez koalicję. Weryfikacji hipotezy szczegółowej V, o braku koordynacji działań ze stroną afgańską i braku wewnętrznej koordynacji działań wewnątrz koalicji służy rozdział 4, w części poświęconej PRT oraz w części poświęconej polityce makroekonomicznej. Liczne przykłady przytoczone w tym rozdziale pokazują niespójność działań koalicji, podatność na liczne wypaczenia oraz tendencję do zastępowania administracji afgańskiej przez administrację ISAF, mimowolnie i wbrew własnym deklaracjom. Koalicja pozostawiła w Afganistanie chaos rozwojowy oraz instytucje państwa, niezdolne do kontynuowania odbudowy tego kraju. Działania podejmowane przez koalicję w zakresie koordynacji z Afgańczykami i między sobą +11

były niedostateczne i podlegały często logice prowadzenia działań zbrojnych, a nie logice odbudowy państwa. Wreszcie weryfikacji hipotezy szczegółowej VI, o roli afgańskich elit politycznych poświęcony jest rozdział 6 dysertacji. Pokazuje on rolę afgańskich warlordów jako quasi-instytucji państwa afgańskiego, pokazuje niedostatek afgańskiego parlamentaryzmu i systemu partii politycznych, którego słabość wynika wprost z przyjętego przez Afgańczyków systemu politycznego i wyborczego w 2001 roku. Rozdział ten pokazuje również, że koalicja międzynarodowa stopniowo oddalała się politycznie, moralnie i instytucjonalnie od prezydenta Hamida Karzaja, który był jedynym realnym partnerem politycznym tej koalicji przez cały okres 2001-2014. W pracy opisano również inne zjawiska z zakresu budowania afgańskiej państwowości i wsparcia jakiego w tym procesie udzielała Afganistanowi koalicja międzynarodowa. W szczególności pokazany został przebieg wyborów parlamentarnych i prezydenckich. Autor uznaje, że to właśnie akty wyborcze były probierzem stanu afgańskiego państwa w tym okresie i jego ewolucji. Ostatni z tych aktów, sfałszowane wybory prezydenckie w 2014 roku, świadczą o słabości państwa i stanowią przykład wynaturzenia i karykatury działań state-building w Afganistanie. Po 13 latach, w czasie których koalicja międzynarodowa usiłowała jak najbardziej afganizować odbudowę państwa i działania state-building, okazało się, że szef Departamentu Stanu USA musi rozstrzygać wybory i wskazywać prezydenta Afganistanu. Powyższe hipotezy szczegółowe oraz inne przejawy działalności państwowotwórczej koalicji opisywane są zawsze w kontekście trwającego w Afganistanie coraz bardziej intensywnego konfliktu. Opis ten służy weryfikacji hipotezy głównej dysertacji. Hipoteza główna zakładała, że przyczyną słabości instytucji państwa afgańskiego w 2014 roku jest to, że budowano je w trakcie coraz bardziej intensywnego konfliktu zbrojnego. Konflikt uniemożliwiał właściwe prowadzenie działań państwowotwórczych, często je hamował, wypaczał lub osłabiał ich oddziaływanie na nowo tworzone instytucje. Do weryfikacji tej hipotezy służą +12

wszystkie rozdziały dysertacji, ze szczególnym uwzględnieniem wymienionych w rozdziale 1 teorii i założeń state-building, przyjętych jako podstawa działania koalicji w Afganistanie. Założenia teoretyczne odbudowy instytucji państwa wskazują na konieczność utrzymania pokoju i zmniejszania działań zbrojnych w czasie takich działań. Konkluzja Dysertacja pozytywnie weryfikuje przyjętą hipotezę główną. To właśnie trwający w Afganistanie konflikt zbrojny w dużej mierze uniemożliwił prawidłowe rozpoznanie uwarunkowań historycznych, politycznych i lokalnej polityki. To konflikt zbrojny nie pozwolił na zbudowanie w Afganistanie administracji afgańskiej, skuteczniejszej niż administracja koalicyjna. To konflikt zbrojny powodował, że budowanie sił bezpieczeństwa Afganistanu nie doprowadziło do zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom tego kraju przez niedostatecznie właściwie i szybko budowane siły zbrojne. Konflikt zbrojny stał za zbudowaniem w Afganistanie modelu gospodarczego państwa opartego na obecności wojskowej koalicji i jego upadku, kiedy koalicja opuściła ten kraj. Działania koalicji międzynarodowej oraz samych Afgańczyków doprowadziły do stworzenia instytucji ułomnych, nie dając sobie samodzielnie rady z pogłębiającym się kryzysem bezpieczeństwa. Misja koalicji międzynarodowej, jaką było spowodowanie, by Afganistan stał się krajem wolnym od terroryzmu i niestabilności i by nie emitował tych zjawisk na zewnątrz, wciąż nie jest spełniona. Skoro jednak działania koalicji nie doprowadziły do zbudowania sprawnych instytucji, warto zadać pytanie o zasadność prowadzenia w interwencjach zagranicznych oraz umiejscowienie state-building w stosunkach międzynarodowych. Dysertacja ujawnia zasadniczy dylemat prowadzenia state-building w czasie działań wojennych o skali podobnej do operacji militarnej w Afganistanie. Otóż działania te, pomimo ich niskiej efektywności są jednocześnie niezbędne w prowadzeniu operacji wojskowej o skali i uwarunkowaniach podobnych do afgańskiej. +13

Działania state-building, państwowotwórcze czy też nation-building, jak nazywają je autorzy, politycy i generałowie amerykańscy, są powinnością sił interweniujących w państwach ogarniętych kryzysem zgodnie liberalnymi poglądami świata zachodniego. Autor niniejszej dysertacji uważa, że działania state-building są wręcz sensem liberalnego interwencjonizmu, bez których interwencja Zachodu w Afganistanie byłaby tylko zwykłą zemstą za zamachy terrorystyczne i mogłaby być nazywana wprost okupacją. State-building w Afganistanie był znaczącą częścią ideologicznego uzasadnienia tej najdłuższej i najkosztowniejszej ze współczesnych interwencji zbrojnych. Był nieodzownym składnikiem tej interwencji, choć militarna natura tej interwencji powodowała, że state-building nie przyniósł pożądanych i trwałych efektów. Autor uważa, że ujednolicenie działań państwowotwórczych i działań zbrojnych pokazało zasadniczą niespójność i kontradyktoryjność w relacjach Zachodu z Afganistanem: była nią zapowiedź zbudowania państwa i jego instytucji w czasie trwającej tam wojny. Jak się jednak wydaje, była to sprzeczność nieusuwalna. +14