Rozwój i aktualne problemy UE. I. Rozwój UE przed Jednolitym Aktem Europejskim

Prof. dr hab. Anna Wyrozumska Wstęp do prawa europejskiego/ Podstawy prawa Unii Europejskiej Rozwój i aktualne problemy UE I. Rozwój UE przed Jednolitym Aktem Europejskim U źródeł integracji europejskiej: - odbudowa Europy ze zniszczeń - stworzenie między państwami więzów gwarantujących trwały pokój - gospodarka liberalna - rządy demokratyczne (Europejska Konwencja Praw Człowieka 1950) Traktat paryski 1951 EWWiS Traktaty rzymskie 1957 EWG /EUROATOM Konwencja dot. pewnych instytucji wspólnych dla Wspólnot Europejskich 1957 Traktat o fuzji instytucji 1965 Pierwszy Traktat Budżetowy 1970 Drugi Traktat Budżetowy 1975 1

WSPÓLNY RYNEK / 3 fazy 12 lat 1958-1970 unia celna (obecnie art. 30 TFUE) cztery swobody rynku harmonizacja prawa (art. 114, 115 TFUE) reguły konkurencji (zakaz porozumień między przedsiębiorstwami art. 101 TFUE, zakaz nadużywania pozycji dominującej na rynku art. 102 TFUE) pomoc państwa (art. 107 TFUE) podatki (art. 110 TFUE) polityki: handlowa gospodarcza rolna transportowa społeczna stowarzyszeniowa 2

Instytucje: Rada Ministrów Komisja Zgromadzenie Parlamentarne/ później Parlament Europejski Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich Podstawowe akty prawne: rozporządzenia dyrektywy decyzje Trybunał Sprawiedliwości: interpretacja Traktatów i aktów instytucji kontrola legalności aktów instytucji 3

II. Poszerzanie 1973 Wlk. Brytania, Irlandia, Dania 1981 Grecja /niekoniecznie ten sam rozwój gospodarczy/zakończenie dyktatury/wsparcie demokracji 1986 Portugalia, Hiszpania 1995 Szwecja, Finlandia, Austria 2004 Polska, Czechy, Węgry, Słowenia, Słowacja, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa + Malta 2007 Bułgaria, Rumunia 2013 Chorwacja Traktat o Europejskim Obszarze Gospodarczym 1992 utworzenie wspólnej strefy wolnego handlu Porozumienie z państwami EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu 1960 = Norwegia, Szwecja, Finlandia, Islandia, Szwajcaria, Lichtenstein, Austria TEOG wiąże PCz UE oraz Norwegię, Islandię, Lichtenstein Szwajcaria zawarła umowy dwustronne z UE 4

III. Proces przystępowania i warunki członkostwa Artykuł 49 TUE Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii. O wniosku tym informuje się Parlament Europejski i parlamenty narodowe. Państwo ubiegające się o członkostwo kieruje swój wniosek do Rady, która stanowi jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej większością głosów jego członków. Brane są pod uwagę kryteria kwalifikacji uzgodnione przez Radę Europejską. Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. Kryteria kopenhaskie (przyjęte przez RE w Kopenhadze) 1993 Kryteria polityczne: istnienie instytucji gwarantujących stabilną demokrację rządy prawa poszanowanie praw człowieka poszanowanie praw mniejszości Kryteria ekonomiczne: istnienie gospodarki rynkowej gotowej sprostać konkurencji i wolnemu rynkowi zdolność do przyjęcia acquis communautaire zdolność sprostania unii politycznej, gospodarczej i walutowej 5

Państwa kandydujące Islandia od 2009, Turcja od 1999/ problemy Macedonia od 2005, Serbia od 2009, Albania od 2009, Czarnogóra od 2010 IV. Polityka dobrego sąsiedztwa art. 8 TUE Art. 8. TUE Stosunki Unii z państwami sąsiadującymi 1. Unia rozwija szczególne stosunki z państwami z nią sąsiadującymi, dążąc do utworzenia przestrzeni dobrobytu i dobrego sąsiedztwa, opartej na wartościach Unii i charakteryzującej się bliskimi i pokojowymi stosunkami opartymi na współpracy. 2. Do celów ustępu 1 Unia może zawierać specjalne umowy z zainteresowanymi państwami. Umowy te mogą obejmować wzajemne prawa i obowiązki, jak również przewidywać możliwość wspólnego prowadzenia działań. Ich wykonanie stanowi przedmiot okresowych uzgodnień. 6

V. Początek rynku wewnętrznego - Jednolity Akt 12 państw nowy traktat Europejski 1986 eliminacja barier 31 grudnia 1992 w drodze harmonizacji prawa wewnętrznego PCz rozszerzenie kompetencji usprawnienie procesu stanowienia prawa 7

VI. Traktat z Maastricht 1992 ustanowienie UE Dyskusja dot. pogłębienia integracji, konferencje w latach 80. unia gospodarczo-walutowa, unia polityczna Zwiększenie kompetencji Reforma procesu decyzyjnego Wzmocnienie instytucjonalne/ m.in. zwiększenie kompetencji PE Charakter prawny UE/ filarowa struktura / obywatelstwo UE Nowe obszary współpracy: rozwijanie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa przyjmowanie wspólnych stanowisk i podejmowanie wspólnych działań mogących prowadzić do wspólnej obrony współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych Unia gospodarcza i walutowa problemy z ratyfikacją UK, Dania, Niemcy Traktat wszedł w życie nie 1 stycznia 1993 lecz 1 listopada 1993 8

Traktat z Maastricht początek Unii gospodarczej i walutowej Problemy UK, Dania nie uczestniczą/ Niemcy wyrok FSK Kryzys w strefie euro, rewizja w 2012 Europejski Mechanizm Stabilności/ EMS Trzy etapy tworzenia Zakończenie budowy rynku wew. i usunięcie kontroli przepływu kapitału Zapewnienie konwergencji gospodarek PCz mierzonych tzw. kryteriami konwergencji określonymi w Traktacie/ obecnie art. 140 TFUE Wprowadzenie wspólnej waluty - euro EBC ECOFIN Rada złożona z ministrów ds. gospodarki i finansów Pierwsza 11 - Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia, Finlandia Nie/ UK, Dania, Szwecja Grecja Słowenia, Cypr, Malta, Słowacja, Estonia, Łotwa Litwa Państwa niebędące w strefie euro zobowiązane prowadzić gospodarkę zgodną z Paktem Stabilności i Wzrostu/ dwa rozporządzenia Rady w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych oraz w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu 9

Unia Europejska DACH jednolita struktura instytucjonalna / Rada Europejska wspólne cele i wartości [art. F/ art. 6 TUE/ TA] TRZY FILARY I Wspólnotowy/ EWWiS, WE, EWEA metoda wspólnotowa II Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa/ WPZiB metoda międzyrządowa III Współpraca w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych [od TA Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych/ WPiSK] metoda międzyrządowa FUNDAMENT wspólny mechanizm zmiany Traktatów i członkostwa (art. 48 i 49 TUE) wzmocniona współpraca 10

Różnice między filarami UE Metoda wspólnotowa I filar inicjatywa prawodawcza Komisja QMV procedura współdecydowania PE bezpośredni skutek kontrola sądowa Metoda międzyrządowa II i III filar inicjatywa prawodawcza Komisja i państwa członkowskie jednomyślność, wyjątkowo QMV PE opinie wyraźne wyłączenia skutku bezpośredniego decyzji i decyzji ramowych w III filarze kontrola sądowa tylko w III filarze art. 35 TUE 11

Instrumenty polityczne i prawne WPZiB II filar zasady i ogólne wytyczne wspólne strategie wspólne działania wspólne stanowiska umowy międzynarodowe art. 24 TUE) umowy UE!!! WPiSK III filar wspólne stanowiska decyzje ramowe (od TA) decyzje umowy międzynarodowe państw członkowskich umowy międzynarodowe art. 24 TUE i art. 38 TUE 12

VII. Traktat Amsterdamski 1997 - umocnienie spójności UE Wzmocnienie I filaru/ poszerzenie kompetencji, także przez przeniesienia z III filaru Zmiany w III filarze: przeniesienie Schengen acquis nowe akty - decyzje ramowe w III filarze Zmiana numeracji Traktatów Zmiany w zakresie ochrony równości i praw podstawowych Zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową wzmocniony nowym przepisem dającym UE kompetencje do przyjmowania środków zwalczających dyskryminację (art. 18 i art. 19 TFUE) Promowanie równości kobiet i mężczyzn staje się celem UE (obecnie wzmocnienie art. 10 TFUE Przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia dąży do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. ) Karta Praw Podstawowych UE 2000 Poprawka do obecnego art. 7 TUE - kontrola praworządności Ściślejsza współpraca/ zasada elastyczności/ Europa różnych prędkości, Europa o różnej geometrii 13

VIII. Przygotowanie do poszerzenia UE Traktat nicejski 2001 Kwestie nierozwiązane w TA dostosowania instytucjonalne Ściślejsza współpraca/ wzmocniona współpraca ułatwienia, m.in. zmniejszona liczba państwa biorących udział / procedura nie zastosowana/ zmiana w TL Zmiany instytucjonalne struktura sądów UE, wzmocnienie Sądu UE (SPI) Poszerzenie QMV i obszaru stosowania procedury współdecydowania Problemy z ratyfikacją Irlandia, drugie referendum październik 2002/ TN wszedł w życie 1 grudnia 2003 14

IX. Odrzucenie Traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy 2004 Referenda we Francji i Holandii nie dla TUKE, 13 państw ratyfikowało/ zawieszenie procedur/ okres refleksji Likwiduje strukturę filarową UE jednolita organizacja międzynarodowa Ujednolica strukturę instytucjonalną Definiuje kompetencje UE Ujednolica źródła prawa pochodnego Ujednolica mechanizm decyzyjny Problemy: inkorporowanie doktryny prymatu prawa UE propozycja prezydenta UE i ministra spraw zagranicznych pojęcie konstytucji kojarzone z państwowością 15

X. Głęboka reforma ustrojowa Traktat z Lizbony 2007 Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską /obowiązuje od 1 grudnia 2009 Nie zastępuje, lecz poprawia istniejące Traktaty Prymat prawa UE odniesienia w deklaracji dołączonej do TL Usunięte odniesienia do symboli flaga, godło, hymn KPP inkorporowana, ale nie jest częścią Traktatów W większości powiela TUKE Likwiduje strukturę filarową UE jednolita organizacja międzynarodowa Ujednolica strukturę instytucjonalną Definiuje kompetencje UE Ujednolica źródła prawa pochodnego Ujednolica mechanizm decyzyjny Decyzje o ratyfikacji - w sądach konstytucyjnych Czechy, Niemcy 16

Klauzula wzajemnej obrony Art. 42 ust. 7 TUE W przypadku, gdy jakiekolwiek Państwo Członkowskie stanie się ofiarą zbrojnej agresji na jego terytorium, pozostałe Państwa Członkowskie mają w stosunku do niego obowiązek udzielenia pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych im środków, zgodnie z artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych. Nie ma to wpływu na szczególny charakter polityki bezpieczeństwa i obrony niektórych Państw Członkowskich. Zobowiązania i współpraca w tej dziedzinie pozostają zgodne ze zobowiązaniami zaciągniętymi w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, która dla państw będących jej członkami pozostaje podstawą ich zbiorowej obrony i forum dla jej wykonywania. Po raz pierwszy przepis aktywowany w 2015 (choć błędnie) Francja zwróciła się o pomoc po ataku terrorystycznym Art. 5 Paktu Północnoatlatyckiego 1949 Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. O każdej takiej zbrojnej napaści i o wszystkich podjętych w jej wyniku środkach zostanie bezzwłocznie powiadomiona Rada Bezpieczeństwa. Środki takie zostaną zaniechane, gdy tylko Rada Bezpieczeństwa podejmie działania konieczne do przywrócenia i utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. 17

Klauzula solidarności art. 222 TFUE 1. Unia i jej Państwa Członkowskie działają wspólnie w duchu solidarności, jeżeli jakiekolwiek Państwo Członkowskie stanie się przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka. Unia mobilizuje wszystkie będące w jej dyspozycji instrumenty, w tym środki wojskowe udostępnione jej przez Państwa Członkowskie, w celu: a) zapobiegania zagrożeniu terrorystycznemu na terytorium Państw Członkowskich, ochrony instytucji demokratycznych i ludności cywilnej przed ewentualnym atakiem terrorystycznym, udzielenia pomocy Państwu Członkowskiemu na jego terytorium, na wniosek jego władz politycznych, w przypadku ataku terrorystycznego; b) udzielenia pomocy Państwu Członkowskiemu na jego terytorium, na wniosek jego władz politycznych, w przypadku klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka. 2. Jeżeli Państwo Członkowskie stało się przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka, na prośbę jego władz politycznych inne Państwa Członkowskie udzielają mu pomocy. W tym celu Państwa Członkowskie koordynują swoje działania w ramach Rady. 3. Stanowiąc na wspólny wniosek Komisji i wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, Rada przyjmuje decyzję określającą warunki zastosowania przez Unię niniejszej klauzuli solidarności. Rada stanowi zgodnie z artykułem 31 ustęp 1 Traktatu o Unii Europejskiej, jeżeli decyzja ta ma wpływ na kwestie obronne. Parlament Europejski jest informowany. W zakresie niniejszego ustępu i bez uszczerbku dla artykułu 240, Radę wspomagają Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, wspierany przez struktury powstałe w ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony, oraz komitet, o którym mowa w artykule 71, które, w stosownych przypadkach, przedstawiają Radzie wspólne opinie. 4. W celu umożliwienia podjęcia skutecznych działań przez Unię i jej Państwa Członkowskie, Rada Europejska systematycznie ocenia zagrożenia dla Unii. 18

1. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym TUE = Traktat o Unii Europejskiej TFUE = Traktat o funkcjonowaniu UE (dawny TWE) Artykuł 1 TUE Niniejszym Traktatem WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY ustanawiają między sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ, zwaną dalej Unią, której Państwa Członkowskie przyznają kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów. Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli. Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwane dalej Traktatami ). Oba te Traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym. Artykuł 53 TUE/ art. 356 TFUE Niniejszy Traktat zawiera się na czas nieograniczony. Poza UE pozostaje formalnie Euratom, jako odrębna Wspólnota, połączona jednak z Unią strukturalnie (podobnie jak w przeszłości ze Wspólnotą Europejską). 19

2. Cele UE art. 3 TUE 1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów. 2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości. 3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska. Wspiera postęp naukowotechniczny. Zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość społeczną i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka. Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami Członkowskimi. Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy. 4. Unia ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro. 5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych. 6. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do kompetencji przyznanych jej w Traktatach. Opinia 2/13 w sprawie przystąpienia UE do EKPC 172. Realizację celów Unii, które zostały przypomniane w art. 3 TUE, zapewniono przez szereg podstawowych postanowień takich jak te przewidujące swobodę przepływu towarów, usług, kapitału i osób, obywatelstwo Unii, przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości oraz politykę konkurencji. Postanowienia te, wpisując się w ramy systemu, który jest właściwy Unii, są ukształtowane w taki sposób, by przyczyniać się każde z nich w swojej szczególnej dziedzinie i z właściwymi sobie szczególnymi cechami do realizacji procesu integracji, który stanowi rację bytu samej Unii. 20

3. Unia ma osobowość prawną (art. 47 TUE) Stosunki zew. nowy Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa 26/62 Van Gend en Loos Charakter prawny UE Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz którego państwa ograniczyły, jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i którego normy znajdują zastosowanie nie tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z nich jednostek 6/64 Costa przeciwko ENEL WE wykonuje samodzielną władzę publiczną Własny porządek prawny Prawo wspólnotowe pochodzi z niezależnego źródła (Traktaty) i nie może być ze względu na swój specyficzny charakter podważane przez krajowe przepisy prawne Opinia 2/13 TSUE w sprawie przystąpienia UE do EKPC struktura konstytucyjna UE zasada przyznania kompetencji (art. 4 ust. 1 TUE), ramy instytucjonalne (art. 13-19 TUE) natura prawa UE pochodzi z niezależnego źródła, jakie stanowią Traktaty, nadrzędność względem prawa państw członkowskich, bezpośrednia skuteczność szeregu przepisów znajdujących zastosowanie do pochodzących z nich jednostek i nich samych 21

Opinia 2/13 167. Wskazane powyżej podstawowe cechy charakterystyczne prawa Unii doprowadziły do powstania ustrukturyzowanej sieci zasad, przepisów i wzajemnie zależnych od siebie stosunków prawnych wiążących samą Unię i jej państwa członkowskie, jak również te państwa między sobą, które są obecnie zaangażowane jak przypomniano w art. 1 akapit drugi TUE w proce[s] tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy. 168. Taka konstrukcja prawna opiera się na zasadniczym założeniu, zgodnie z którym każde państwo członkowskie dzieli z wszystkimi innymi państwami członkowskimi i uznaje, że państwa te dzielą z nim szereg wspólnych wartości, na których opiera się Unia, jak sprecyzowano w art. 2 TUE. Założenie to oznacza i uzasadnia istnienie wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi, że wartości te będą uznawane i że zatem prawo Unii, które wprowadza je w życie, będzie przestrzegane. 169. Poza tym rdzeń omawianej konstrukcji prawnej stanowią prawa podstawowe uznane w karcie praw podstawowych która zgodnie z art. 6 ust. 1 TUE ma taką samą moc prawną jak traktaty przy czym przestrzeganie tych praw stanowi przesłankę zgodności z prawem aktów Unii, tak że środki, które są nie do pogodzenia z tymi prawami, są niedopuszczalne w Unii ( ). UE stanowi wspólnotę wartości, wspólnotę prawną, co jest zasadniczą przesłanką zacieśniania integracji odwołującej się do wzajemnego zaufania nie dysponuje przymusem, ale zgodnie z art. 4 ust. 3 TUE PCz muszą zapewnić na swym terytorium stosowanie i poszanowanie prawa UE (zasada lojalnej współpracy) Traktaty ustanawiają system sądowniczy (TSUE + sądy krajowe) 22

4. Unia opiera się na wspólnych wartościach zmiana statusu Karty Praw Podstawowych UE art. 2 TUE Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn. Wolność i bezpieczeństwo zmiany w przepisach dot. prawa karnego Demokracja rola parlamentów krajowych/ nacisk na zasadę przyznania kompetencji/ uwypuklenie - PCz źródłem kompetencji UE TRAKTATY!! Mogą z UE wystąpić 1. Podstawa członkostwa w UE art. 49 TUE 2. Procedura kontroli poszanowania wartości art. 7 TUE 23

5. Kontrola przestrzegania praworządności Praworządność państwa jest podstawową przesłanką członkostwa UE Traktat przewiduje procedury kontrolne w szczególności art. 7 TUE działa także w obszarze nie wchodzącym w zakres prawa UE Uprawnienia Komisji Strażnika Traktatów skarga p. PCz o uchybienia zobowiązaniom (art. 258 TFUE) np. 20 grudnia 2017, p. Polsce w sprawie ustawy o ustroju sądów powszechnych, m.in. przepisy emerytalne uruchomienie art. 7 Komunikat Komisji z 11 marca 2014 r. pt. Nowe ramy UE nakierowane na umocnienie zasady praworządności definicja zasad państwa prawa + procedura wczesnego ostrzeżenia Praworządność: legalność, co oznacza przejrzysty, odpowiedzialny, demokratyczny i pluralistyczny proces uchwalania prawa; pewność prawa; zakaz arbitralności w działaniu władz wykonawczych; niezależne i bezstronne sądy; skuteczną kontrolę sądową, w tym kontrolę poszanowania praw podstawowych; oraz równość wobec prawa. Głównym celem ram jest zaradzanie zagrożeniom dla praworządności (zgodnie z definicją w sekcji 2), które mają charakter systemowy. Zagrożone muszą być porządek polityczny, instytucjonalny lub prawny państwa członkowskiego jako taki, struktura konstytucyjna tego państwa, rozdział władz, niezależność lub bezstronność sądownictwa lub system kontroli sądowej, w tym sprawiedliwości konstytucyjnej, o ile istnieje na przykład w wyniku przyjęcia nowych środków lub powszechnych praktyk organów publicznych i braku środków prawnych na szczeblu krajowym. Ramy te zostaną zastosowane, gdy krajowe środki ochronne w zakresie praworządności wydadzą się nieskuteczne w przeciwdziałaniu tym zagrożeniom. KE uzasadniona opinia Wyjaśnia z PCz Zalecenia KE Monitoring Kompetencje K mają charakter ogólny i wynikają z art. 2 TUE, art. 19 TUE i art. 47 KPP 24

Art. 7 TUE I. etap stwierdzenie istnienia wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia 1. Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji Europejskiej, Rada, stanowiąc większością czterech piątych swych członków po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w artykule 2. Przed dokonaniem takiego stwierdzenia Rada wysłuchuje dane Państwo Członkowskie i, stanowiąc zgodnie z tą samą procedurą, może skierować do niego zalecenia. Rada regularnie bada, czy powody dokonania takiego stwierdzenia pozostają aktualne. 1/3 PCz - 9 4/5-22 II. etap stwierdzenie poważnego i stałego naruszenia wartości 2. Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie na wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich lub Komisji Europejskiej i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić, po wezwaniu Państwa Członkowskiego do przedstawienia swoich uwag, poważne i stałe naruszenie przez to Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w artykule 2. III etap - nałożenie sankcji 3. Po dokonaniu stwierdzenia na mocy ustępu 2, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatów dla tego Państwa Członkowskiego, łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego Państwa Członkowskiego w Radzie. Rada uwzględnia przy tym możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych. Obowiązki, które ciążą na tym Państwie Członkowskim na mocy Traktatów, pozostają w każdym przypadku wiążące dla tego Państwa. 25

4. Rada może następnie, stanowiąc większością kwalifikowaną, zdecydować o zmianie lub uchyleniu środków podjętych na podstawie ustępu 3, w przypadku zmiany sytuacji, która doprowadziła do ich ustanowienia. 5. Zasady głosowania, które do celów niniejszego artykułu stosuje się do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i Rady, określone są w artykule 354 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. R - QMV gdy wniosek nie pochodzi od K - 72% PCz (20) /65% ludności / PE 2/3 26

Art. 7 po raz pierwszy uruchomiony przez K wobec Polski - po dwuletnim dialogu politycznym 20 grudnia 2017 uzasadniony wniosek K wzywający R do stwierdzenia wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez Polskę zasady praworządności nieprzestrzeganie własnego prawa - sytuacja TK (skład TK, niepublikowanie wyroków, powołanie Prezesa TK, odmowa Prezydenta zaprzysiężenia niektórych sędziów) naruszenie niezależności sądów powszechnych i SN, poddanie KRS politycznym wpływom systemowe naruszenie niezależności sądownictwa naruszenie art. 19 zdanie 2 TUE: Państwa członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii PE poparł Komisję (cztery rezolucje) Formalne wysłuchania w R na podst. art. 7 26 czerwca 2018 18 września 2018 27

Przełomowe wyroki TSUE z 2018 r. C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses (sprawa sędziów portugalskich) TSUE potwierdził swoją kompetencję do oceny działania wymiaru sprawiedliwości PCz wynika z art. 2 i art. 19 TUE PCz mają obowiązek zapewnienia, aby ich sądy odpowiadały wymogom skutecznej ochrony sądowej, a dla zagwarantowania tej ochrony rzeczą kluczową jest zachowanie niezawisłości takiego organu (pkt 41) Niezawisłość i niezależność sądów jest podstawową gwarancją prawidłowego funkcjonowania wiodących zasad unijnej wspólnoty prawnej zasady wzajemnego zaufania, wzajemnego uznawania, ochrony praw podstawowych, prawidłowego funkcjonowania procedury prejudycjalnej - wyrok otwiera drogę skargom K przeciwko PCz na podstawie art. 258 TFUE (druga skarga K p. Polsce dotyczy ustawy o SN) C-216/18 PPU, LM (Celmer) (nieprawidłowości w systemie polskiego sadownictwa/ ENA) pytanie prejudycjalne sądu irlandzkiego/ Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości zasada wzajemnego zaufania automatyczna odmowa wykonania ENA gdy będzie decyzja RE o takiej sankcji wcześniej sądy mogą badać stan praworządności w PCz - dwustopniowy test: o czy systemowe nieprawidłowości oddziaływają na niezależność i niezawisłość s. = informacje zawarte we wniosku K dot. art. 7 stanowią szczególnie istotne informacje w tym kontekście o czy w konkretnej sprawie niosą rzeczywiste ryzyko naruszenia prawa osoby do niezawisłego sądu 28

76 Ponadto wykonujący nakaz organ sądowy powinien wystąpić do wydającego nakaz organu sądowego, na podstawie art. 15 ust. 2 decyzji ramowej 2002/584, o przekazanie wszelkich informacji uzupełniających, niezbędnych jego zdaniem do oceny istnienia takiego ryzyka. stąd pytania np. sądów irlandzkiego, hiszpańskiego, holenderskiego do polskich sądów 29

Art. 7 TUE uruchomiony przez PE wobec Węgier Rezolucja PE z 12 września 2018 (448 za/197 przeciw/48 wstrz. systemowe naruszenie niezależności sądownictwa funkcjonowanie systemu wyborczego i całego systemu sprawowania władzy korupcja ograniczanie wolności słowa (media) ograniczanie wolności badań naukowych (autonomii uczelni) naruszania praw mniejszości, w szczególności Romów naruszanie praw migrantów i uchodźców naruszenia zakazu dyskryminacji K popiera PE 30

6. Wystąpienie z UE i ponowne przyjęcie Artykuł 50 TUE 1. Każde Państwo Członkowskie może, zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii. 2. Państwo Członkowskie, które podjęło decyzję o wystąpieniu, notyfikuje swój zamiar Radzie Europejskiej. W świetle wytycznych Rady Europejskiej Unia prowadzi negocjacje i zawiera z tym Państwem umowę określającą warunki jego wystąpienia, uwzględniając ramy jego przyszłych stosunków z Unią. Umowę tę negocjuje się zgodnie z artykułem 218 ustęp 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Jest ona zawierana w imieniu Unii przez Radę, stanowiącą większością kwalifikowaną po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. 3. Traktaty przestają mieć zastosowanie do tego Państwa od dnia wejścia w życie umowy o wystąpieniu lub, w przypadku jej braku, dwa lata po notyfikacji, o której mowa w ustępie 2, chyba że Rada Europejska w porozumieniu z danym Państwem Członkowskim podejmie jednomyślnie decyzję o przedłużeniu tego okresu. 4. Do celów ustępów 2 i 3 członek Rady Europejskiej i Rady reprezentujący występujące Państwo Członkowskie nie bierze udziału w obradach ani w podejmowaniu decyzji Rady Europejskiej i Rady dotyczących tego Państwa. Większość kwalifikowaną określa się zgodnie z artykułem 238 ustęp 3 litera b) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 72% PCz (20)+ 65%ludnosci 5. Jeżeli Państwo, które wystąpiło z Unii, zwraca się o ponowne przyjęcie, jego wniosek podlega procedurze, o której mowa w artykule 49. 31

Uruchomienie art. 50 TUE przez UK Referendum w UK 23 czerwca 2016 r. Oficjalne powiadomienie RE 29 marca 2017 r. RE przyjęła wytyczne w sprawie uporządkowanego wystąpienia UK z UE- ramy negocjacyjne, ogólne stanowiska i zasady UE Zalecenie Komisji dotyczące rozpoczęcia negocjacji Decyzja R upoważniająca K do rozpoczęcia negocjacji I etap negocjacji m.in. ochrona praw obywateli; ramy dotyczące wyjątkowych okoliczności w Irlandii i Irlandii Pn; osiągnięcie porozumienia finansowego II etap - ogólne zarza dzanie umowa o wysta pieniu oraz zagadnienia merytoryczne dotycza ce m.in. zamówien publicznych, praw własnos ci intelektualnej, ochrony danych osobowych oraz towarów wprowadzonych do obrotu przed data wysta pienia UK Umowa o wystąpieniu określi tylko ramy przyszłych stosunków Faktyczna umowa w sprawie przyszłych stosunków będzie zawarta po wystąpieniu 32

Brexit przed TSUE C-327/18 PPU RO Notyfikowanie zamiaru opuszczenia UE przez UK nie skutkuje koniecznością odmowy lub zawieszenia wykonania ENA wydanego przez UK T-458/17 Shindler i in./rada (listopad 2018) Wniosek 13 obywateli brytyjskich zamieszkałych w innych niż Zjednoczone Królestwo państwach UE, o stwierdzenie nieważności decyzji upoważniającej do rozpoczęcia negocjacji w sprawie brexitu (skarga niedopuszczalna/ akt nie podlega kontroli/decyzja nie wywiera skutków na sytuację prawna obywateli bryt. będących autorami skargi) 33

7. Wzmocniona współpraca w TL art. 20 TUE, art. 326-334 TFUE Artykuł 20 TUE 1. Państwa Członkowskie, które pragną ustanowić między sobą wzmocnioną współpracę w ramach kompetencji niewyłącznych Unii, mogą korzystać w tym celu z jej instytucji i wykonywać te kompetencje, stosując odpowiednie postanowienia Traktatów, z zastrzeżeniem ograniczeń oraz zgodnie z procedurą określoną w niniejszym artykule i w artykułach 326 334 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Celem wzmocnionej współpracy jest sprzyjanie realizacji celów Unii, ochrona jej interesów oraz wzmocnienie procesu jej integracji. Współpraca taka otwarta jest dla wszystkich Państw Członkowskich w dowolnym czasie, zgodnie z artykułem 328 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 2. Decyzję upoważniającą do podjęcia wzmocnionej współpracy Rada przyjmuje w ostateczności, jeżeli ustali, że cele takiej współpracy nie mogą zostać osiągnięte w rozsądnym terminie przez Unię jako całość, oraz pod warunkiem, że uczestniczy w niej co najmniej dziewięć Państw Członkowskich. Rada stanowi zgodnie z procedurą określoną w artykule 329 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 3. W obradach Rady mogą uczestniczyć wszyscy członkowie Rady, jednak w głosowaniu biorą udział tylko członkowie Rady reprezentujący Państwa Członkowskie uczestniczące we wzmocnionej współpracy. Zasady głosowania przewidziane są w artykule 330 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 4. Akty przyjmowane w ramach wzmocnionej współpracy wiążą wyłącznie uczestniczące Państwa Członkowskie. Nie są one uważane za dorobek, który musi zostać przyjęty przez państwa kandydujące do przystąpienia do Unii. 34

Zastosowanie wzmocnionej współpracy prawo właściwe dla rozwodów i separacji/ rozporządzenie 2010/1259 jednolity patent europejski/ rozporządzenie 2012/1257 ustroje majątkowe par międzynarodowych/ małżonków i związków partnerskich/ rozporządzenia 2016/1103 oraz 2016/1104 ustanowienie Prokuratury Europejskiej / ściganie w sprawach karnych mających wpływ na budżet UE, w tym korupcji i nadużyć w wykorzystywaniu unijnych funduszy oraz transgranicznych oszustw związanych z VAT Rozporządzenie Rady (UE) 2017/1939 z dnia 12 października 2017 r. wdrażające wzmocnioną współpracę w zakresie ustanowienia Prokuratury Europejskiej 35

8. Metoda schengeńska Układ z Schengen 1985/ Konwencja dublińska 1990/ Obszar Schengen 1995/ kryzys lat 80 zniesienie kontroli paszportowych, wspólna polityka wizowa 22 PCz (opt-out UK, Dania) + Islandia, Lichtenstein, Norwegia, Szwajcaria (Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Rumunia nie spełniają kryteriów) Traktat z Prüm 2005 między Belgią, Niemcami, Hiszpanią, Francją, Luksemburgiem, Holandią i Austrią / kryzys w związku z odrzuceniem Traktatu konstytucyjnego (dostęp do policyjnych baz danych, przeciwdziałanie atakom terrorystycznym wymiana danych pojazdów, odcisków palców, DNA i spojówek Traktat EMS (Traktat ustanawiający europejski mechanizm stabilności) 2012 Traktat o Unii Fiskalnej (Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej) 2012 /kryzys finansowy, odrębny szczyt strefy euro C-370/12 Thomas Pringle przeciwko Rządowi Irlandii = potwierdza legalność metody, ale środki międzyrządowe: nie mogą ingerować w dziedziny objęte wyłączną kompetencją UE nie mogą obejmować koordynacji polityk gospodarczych państw czł. angażując instytucje unijne, nie mogą powierzać im kompetencji władczych 36

XI. Teorie integracji Funkcjonalizm/ EWWiS/współpraca w określonych tylko obszarach/ technokraci zarządzają/ ponadnarodowość kompetencje na szczeblu ponadpaństwowym Neofunkcjonalizm/ WE/ nie tylko państwa/ spill-over rozlanie/ nacisk ekonomiczny i polityczny (grupy interesu) na szerszą integrację/ ponadnarodowość/ napięcia potrzeby efektywnego zarządzania a poszanowanie autonomii PCz Międzyrządowość/ Intergovernmentalism/ państwa głównymi graczami/ II i III filar UE/ Kompromis Luksemburski prawo weta/ napięcia między metodą ponadnarodową i międzyrządową Wielopoziomowe zarządzanie Multi-level governance opisuje nie naturę UE, lecz jak UE działa, nie tylko państwa otwarta metoda koordynacji / podwójne źródło legitymacji UE państwa i obywatele 37

XII. Sprzeczne podejścia do UE i aktualne problemy Sekwencja Traktatów i zmian napięcia/ nie jest jasne jaki jest cel ostateczny Wizja federacji Wizja UE międzyrządowej Wyrok FSK w sprawie ratyfikacji TM/ Brunner p. TEU 1994 Zarzut - TEU dąży do ustanowienia państwa federalnego sprzecznie z Konstytucją/ obawy o utratę suwerenności FSK UE jest federacją państw a nie państwem federalnym Wyroki TK wielu PCz w sprawie TL Odpowiedzią opt-outs, zasada elastyczności, wzmocniona współpraca zróżnicowanie wewnętrzne UE strefa euro: trzon procesu integracji 38

Główny problem: zachowanie spójności ustrojowej UE w zróżnicowanej wewnętrznie UE - model elastycznej UE - fragmentacja UE - rozpad procesu integracji Kryzys gospodarczy, finansowy Kryzys imigracyjny Brexit Kryzys dotyczący praworządności 39