IV Ocena roli opisywanej postaci w kształtowaniu rzeczywistości lokalnej 10 BK w Cieszynie tuż przed wojną 1
IV Ocena roli opisywanej postaci w kształtowaniu rzeczywistości lokalnej Zrobiliśmy wielokrotnie więcej, niż jakakolwiek jednostka piesza mogłaby dokonać w tych warunkach i zrobiliśmy dużo więcej, niż na naszym miejscu jednostka konna mogłaby dokazać. 1 10 Brygada Kawalerii przybyła pod Kraków w połowie sierpnia 1939 roku i została przeznaczona do odwodu Armii Kraków. Dowódca Armii generał Antoni Szyling rozmieścił brygadę na zachód od miasta, w rejonie: Bronowice Wola Justowska Skawina. 2 Pierwszego września około godziny ósmej rano brygada otrzymała rozkaz przeciwstawienia się jednostkom niemieckim, które wdzierały się na teren Polski południowej, na Podtatrze i Beskid Wyspowy. 3 Dość skłębione myśli wspomina dowódca Brygady Kawalerii Stanisław Maczek zagłuszała raczej satysfakcja, że oto jadę na czele tak szybkiej jednostki, która z kwater pod Krakowem, w kilka godzin po ruszeniu będzie biła już gdzieś pod Tatrami. Satysfakcja z zadania tak samodzielnego i tak rasowego dla jednostek szybkich <<osłony skrzydła i tyłów armii>>. Satysfakcja z wagi tego zadania dla całości, zadania, które pozostawia tyle pola do inicjatywy. 4 W początkowej fazie walk BK przez pięć dni toczyła w Beskidzie Wyspowym zacięte walki z silnym niemieckim związkiem pancerno-motorowym. Tymczasem polska brygada była słabo zaopatrzona i mniej liczna. Maczek określił stosunek przewagi sił niemieckich nad polskimi jako 10:1. 5 Jednak mimo to, dzięki wspaniałemu zmysłowi taktycznemu dowódcy, Polacy odnosili sukcesy. W pierwszym dniu wojny wyznaczonym brygadzie przez Stanisława Maczka zadaniem było zagrodzenie kierunków prowadzących do rejonu Bystra Jordanów Chabówka, wysuwając się na przedpole. 6 Oddziały BK wyruszyły z Krakowa około południa. Większość z nich wyruszyła trasą zachodnią (Kraków Myślenice Pcim), pozostali wschodnią (Wieliczka Dobczyce Kasina Wielka). Maczek po wydaniu rozkazów wyruszył do Skomielnej Białej. Tam na punkcie obserwacyjnym zapoznał się z istniejącą sytuacją. W miarę posuwania się wojsk niemieckich nabierało na znaczeniu utrzymanie Góry Ludwiki i Wysokiej, leżących na trasie Nowy Targ Chabówka. Pułkownik Maczek zdecydował się na przyspieszenie marszu 1. szwadronu dyonu ppanc. porucznika Kiersza, który dostał rozkaz od dowódcy brygady, by jeden pluton zostawić w Skomielnej Białej, resztę żołnierzy zaś przywieźć 1 2 3 4 5 6 S. Maczek, Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918-1945, Londyn 1961, s. 72 W. Steblik, Armia Kraków 1939, Warszawa 1989, s.61 S. Maczek, Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918-1945, Londyn 1961, s. 57 Z. Tomkowski, Generał Maczek, Warszawa 1994, s. 31 S. Maczek, Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918-1945, Londyn 1961, s. 57 J. Majka, Brygada Motorowa płk. Maczka, Rzeszów 2008, s. 63 2
pod wzgórze Wysoka, gdzie dotarli około godziny 14:00 i zajęli stanowiska. 7 Tak więc, bitwa pod Wysoką została zainaugurowana pierwszego września popołudniu najazdem czołgów niemieckiej 2. dywizji pancernej, odpartej głównie przez świetne polskie armatki i artylerię motorową, a rozwinęła się kolejnego dnia. Obsada góry trzymała się idealnie. Zniszczono, co najmniej 45 niemieckich czołgów. 8 10 BK wciąż pod bardzo sprawnym dowództwem Stanisława Maczka prowadziła również bardzo sprawne i owocne boje pod Jordanowem, Mszaną Dolną, Chabówką, Skomielną, Kasiną Wielką, Spytkowicami, Skrzydlną, Wiśniową i Myślenicami. Czarna Brygada, zwana tak ze względu na czarny ubiór żołnierzy zaczęła budzić u wroga respekt. 9 Na szósty dzień września pułkownik Maczek zarządził przegrupowanie brygady w rejon Wiśnicza. 10. psk dotarł w rannych godzinach do Bochni, skąd ppłk. Bokszczanin złożył meldunek, że aby pułk mógł przeprowadzić jakąkolwiek akcję potrzebuje około ośmiu godzin na odpoczynek i reorganizację. Stanisław Maczek oddelegował ich na ubezpieczony postój do Kopaliny. Dopiero w tym dniu pułk otrzymał karabiny przeciwpancerne (5sztuk). Około południa niemieckie wojsko zajęło Łapanów i weszły w styczność ogniową z ubezpieczeniem pułku, a około godziny 15:00 stanowiska pułku zostały zaatakowane przez piechotę niemiecką wspieraną czołgami. Przez ten wzrastający niemiecki nacisk Maczek postanowił skupić wszystkie oddziały w Wiśniczu i najbliższych miejscowościach. Jednocześnie utrzymywał łączność z broniącymi się w Bochni poprzez przesunięcia dowództwa i odwodu do Dołuszyc. Następnie uwzględniając możliwość zdobycia przez Niemców Bochni skierował przez to miasto ciężkie tabory i służby brygady. Siły 10 BK odparły atak silnego zgrupowania czołgów w rejonie Dołuszyc. Następnie Maczek zdecydował się skierować te oddziały na polne drogi, omijając Bochnie i przemieszczając się na północny wschód. 10 Dowódca 10. BK był przykładem odwagi dla swoich żołnierzy. Po otrzymaniu wiadomości, że Niemcy zajęli pod Radymem wschodni brzeg Sanu, a nie wiadomo było, czy Polacy zdołali na czas zniszczyć most, płk Maczek postanowił działać osobiście. Po przybyciu na miejsce natychmiast poprowadził oddziały do boju, w efekcie czego Niemcy zostali wyparci do Sanu. Było to potwierdzenie wypowiedzianych przez Maczka słów: Nie można z założonymi rękami siedzieć w swym miejscu postoju i czekać na meldunki, bo mogą nie przyjść lub przyjść za późno albo przyjść w formie zgoła nieoczekiwanej, np. czołgów niemieckich. W późniejszych dniach brygada brała udział w walkach w Jaworowie i Janowie, jako osłona Lwowa. Wtedy, dzięki rosnącemu zaufaniu do swego dowódcy oraz ogromnemu poświęceniu 7 J. Majka, Brygada Motorowa płk. Maczka, Rzeszów 2008, s. 64 8 S. Maczek, Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918-1945, Londyn 1961, s. 60 9 Z. Tomkowski, Generał Maczek, Warszawa 1994, s. 32 10 J. Majka, Brygada Motorowa płk. Maczka, Rzeszów 2008, s. 93 3
żołnierzy zdobyto zajęty przez Niemców kompleks wzgórz koło Zboisk, będący ważnym punktem obrony Lwowa. Wiadomość o przekroczeniu w dniu 17. września polskich granic przez Armię Czerwoną wstrząsnęła Maczkiem. Następnego dnia otrzymał on rozkaz Naczelnego Wodza WP opuszczenia Polski i udania się na Węgry lub do Rumunii. 10. BK według wielu opinii należała do najlepiej zorganizowanych jednostek Wojska Polskiego. Jej dowódca, Stanisław Maczek, między innymi dzięki przeprowadzeniu podczas Kampanii Wrześniowej licznych udanych akcji na terenie małopolski został odznaczony w latach późniejszych Orderem Wojennym Virtuti Militari. 11 Prochy z Ziemi Myślenickiej z września 1939 Zakończenie Generał Stanisław Maczek (31.03.1892 11.12.1994) to osoba bardzo znana w Belgii czy Holandii. W Polsce za względu na dojście do władzy po wojnie komunistów nie był postacią poddawaną gloryfikacji. Wiele prac na temat jego dokonań powstawało na zachodzie. Sytuacja zmieniała się pod koniec lat siedemdziesiątych. Jednak najbardziej podkreśla się jego role jaka 11 Z. Tomkowski, Generał Maczek, Warszawa 1994, s. 36 4
odegrał pod Falaise, Axel czy Bredą. Był to jednak człowiek, który swe talenty i zdolności wykorzystał walcząc za wolność swojej ojczyzny. Szczególną rolę odegrał jako dowódca eksperymentalnej w wojsku polskim 10 Brygady Kawalerii. Wykazał, że można dysponując skromnymi siłami brygady przeciwstawić się 2 Dywizji Pancernej, 4 Dywizji Lekkiej i oddziałom górskim. Przy wielokrotnej przewadze wroga utrudnił znacząco niespodziewany dla sił polskich atak od strony Orawy. Mieszkańcy ówczesnej Ziemi Myślenickiej, sięgającej do lat 50 tych po Jordanów, zmierzyli się wspólnie z jego oddziałami z potężnym zgrupowaniem Niemieckim. Zniszczone doszczętnie zostały miejscowości, z których dowodził: Lubień i Skomielna Biała. Warto zauważyć, że przy przewadze jaką dysponowali Niemcy, obliczanej czasem nawet w proporcji 10:1, Polacy bronili dojścia do Myślenic aż do 5 września 1939 roku. Do tego jeszcze Niemcy nie dotarli tutaj najpierw od południa ale od zachodu. Niestety wobec zajęcia przez Niemców Krakowa oddziały Maczka wycofały się wraz z Armią Kraków gen. Antoniego Szylinga na wschód. Można się zapytać co zyskaliby Polacy, gdyby pod kilkoma takimi dowódcami jak Maczek służyło więcej jednostek zmotoryzowanych? Uważa się często, że Kampania Wrześniowa, największe starcie armii polskiej w XX wieku, była nieuchronnie skazana na niepowodzenie. Przykład Maczka przeczy stereotypom pokazywanym nawet w filmach (np. Lotna A. Wajdy). To nie było starcie kawalerii polskiej ze zmotoryzowaną armią niemiecką. Maczek i jego oddziały świadczą o polskim bohaterstwie połączonym z doskonałym wyszkoleniem. Nie jest to znany wszystkim przykład Wizny kpt Władysława Raginisa. 10 Brygada Kawalerii nie rozbita przez Niemców, po serii zwycięstw i licznych stratach zadanych nieprzyjacielowi, ze sztandarami i w porządku wojskowym znalazła się 19 września na Węgrzech. Żołnierze z nią związani często rozpoczęli wojnę na Ziemi Myślenickiej, a skończyli w 1945 roku na terenie zachodnich Niemiec. 5
Bibliografia: Zdjęcia zaczerpnięto z publikacji umieszczonych w bibliografii; ze zbiorów rodzin maczkowców, zdjęć zrobionych podczas uroczystości w Bredzie; zdjęć wykonanych przez autorów pracy podczas wycieczek historycznych po Ziemi Myślenickiej 1. Benedykt S., Kijowskie poprawki historyczne. Zeszyty historyczne. Paryż 1975 2. Englert J.L., Barbarski K., Generał Maczek i żołnierze 1. Dywizji Pancernej, Instytut Polski i Muzeum im. Gen. Sikorskiego, 1992 3. Evan McGilvray, Marsz Czarnych Diabłów. Odyseja dywizji pancernej generała Maczka, Dom Wydawniczy REBIS 2006 4. Ferenstein L., Czarny naramiennik. Wspomnienia oficera sztabu 10. Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej, Warszawa 1995 5. Grudziński A., Zarys historii wojennej 1. Dywizji Pancernej, Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej (Londyn) 1964, nr 34 6. Jespers J., Krótki życiorys Generała Maczka, Verenigig 1e Poolse Pantserdivisie Nederland, Breda 2003 7. Korpalska W., Władysław Eugeniusz Sikorski. Biografia polityczna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981 8. Krzyżanowski W., Zawsze Polska. Rozmowa z gen. dywizji Stanisławem Maczkiem, Przegląd Tygodniowy, 1988, nr 25 9. Łukomski G., Partacz C., Polak B., Wojna polsko-ukraińska 1918-1919. Działania bojoweaspekty polityczne-kalendarium, Koszalin-Warszawa 1994 10. Maczek S., Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918-1945, Wrocław 1990 11. Majka J., Brygada Motorowa płk. Maczka, Rzeszów 2008 12. Majka J., Generał Stanisław Maczek, Rzeszów 2005 13. Pajewski J., Historia powszechna 1871-1918, Warszawa 1996 14. Pepłoński A., Wywiad w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920, Warszawa 1990 15. Potomski P., Generał Broni Stanisław Władysław MACZEK (1982-1994), Warszawa 2008 16. Przemówienie gen. Andersa do żołnierzy 2 Korpusu w Wielkiej Brytanii, Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza, nr 62 z 13 III 1947 r. 17. Rydel J., Polska okupacja w północno-zachodnich Niemczech 1945-1948. Nieznany rozdział stosunków polsko-niemieckich, Kraków 2000 18. S. Kopański, Wspomnienia wojenne 1939-1946, Londyn 1972 6
19. Skibiński F., Pierwsza pancerna, Warszawa 1979 20. Sosabowski S., Droga wiodła ugorem. Wspomnienia., Kraków 1990 21. Steblik W., O koncentracji niemieckiej w Słowacji 1939 r., Wojskowy Przegląd Historyczny 1961, nr 2 22. Steblik W., Armia Kraków 1939, Warszawa 1989 23. Strzałkowski W., Generał Stanisław Maczek, Polska Zbrojna, nr 244 z 16-18 XII 1994 r. 24. Szudek P.A, Niezwyciężony Generał, Orzeł Biały (Londyn), I-II 1995, nr 1508/LV 25. Tomkowski Z., Generał Maczek najstarszy żołnierz Rzeczypospolitej, Warszawa 1994, 26. Turska E., Wspomnienie o generale Stanisławie Maczku. Chcieli go zrobić marszałkiem., Rzeczpospolita, nr. 293 (3942) z 17-18 XII 1994 27. Wysocki T., 1. Polska Dywizja Pancerna 1939-1945, Warszawa 1994 28. Wyszczelski L., Wojsko Polskie w latach 1918 1921, Warszawa 2006 Linki: http://www.mowiawieki.pl/artykul.html?id_artykul=243 http://pl.wikipedia.org/wiki/stanis%c5%82aw_maczek http://pl.wikiquote.org/wiki/stanis%c5%82aw_maczek http://www.greendevils.pl/polacy/maczek/maczek.html http://wielkieoczy.itgo.com/people/maczek.htm http://www.lwow.com.pl/semper/maczek.html http://www.maczekmuseum.nl/links.htm http://www.wojsko18-39.internetdsl.pl/wrzesien/strona3.htm http://historiarabki.blog.pl/archiwum/index.php?nid=13862428 ) http://www.ww2.pl/? http://wwii.pl/index.php 7