Liryczne wtajemniczenie, czyli czytać wiersze, mówić o wierszach
Teksty literackie Twórczość literacką dzieli się głównie na trzy rodzaje literackie: lirykę, epikę, dramat. O zakwalifikowaniu danego utworu do jednego z rodzajów decydują głównie trzy czynniki: postawa podmiotu literackiego wobec świata przedstawionego; sposób ukształtowania wypowiedzi, ujawniania się podmiotu literackiego w obrębie utworu; budowa świata przedstawionego (kompozycja);
LIRYKA Najważniejsze cechy liryki: utwory zapisane są wierszem - podzielone na wersy i strofy; osoba mówiąca w wierszu to podmiot liryczny, on tworzy świat wiersza; podmiot liryczny wyraża swoje przeżycia, doznania, emocje, myśli i przekonania, stan ducha, wrażenia; w poezji najważniejsze jest odkrywanie i budzenie uczuć; afabularność (brak fabuły - powiązanego ze sobą ciągu zdarzeń); świat wiersza jest zawsze światem wewnętrznym podmiotu lirycznego, choćby był opisem zachodu słońca czy ośnieżonych szczytów gór; ma niewielkie rozmiary; występują rymy (współbrzmienie zakończeń wyrazów); występuje rytm regularne powtarzanie się liczby sylab lub akcentów w wersach; występują liczne środki stylistyczne (poetyckie) np. epitety, porównania, przenośnie, uosobienia, ożywienia;
UTWÓR LIRYCZNY sytuacja wypowiedź podmiotu
Uwaga Autora utworu bardzo często utożsamia się z podmiotem lirycznym. Należy jednak pamiętać, że nie zawsze jest to poprawne. Doskonale ukazuje to wiersz Hanny Januszewskiej Lwy Hanna Januszewska Lwy Gdy jestem taki jak dziś zły, że pięści aż zaciskam, to chciałbym, wiecie, spotkać lwy, lwy drapieżnych pyskach. Wyszedłbym z domu. Zatrzasnął drzwi, nie mówiąc ani słowa. Poszedłbym drogą, a obok lwy szłyby zielskami w rowach. Autorką wiersza jest Hanna Januszewska, ale wszystkie formy gramatyczne użyte w wierszu mają formę męską! Wiersz jest wypowiedzią zbuntowanego i rozzłoszczonego chłopca. Trudno więc sądzić, aby poetka i chłopiec byli tą samą osobą!!!
Klasyfikacja utworów lirycznych
Odmiany liryki: 1) Ze względu na sposób ujawniania się podmiotu lirycznego a) Liryka bezpośrednia podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie ( ja ). Przedstawia swoje uczucia, przeżycia, myśli. Wówczas wypowiedź podmiotu lirycznego staje się wyznaniem, np. Różewicz Tadeusz Jak dobrze Jak dobrze Mogę zbierać jagody w lesie myślałem nie ma lasu i jagód. ( ) Jak dobrze Jestem z tobą tak mi serce bije myślałem człowiek nie ma serca.
Rodzaje liryki bezpośredniej: * liryka osobista wypowiedź podmiotu lirycznego jest odbierana jako wypowiedź autora utworu; * liryka roli podmiot liryczny wypowiada się jako postać historyczna, mitologiczna, itp. * liryka maski - podmiot liryczny wypowiada się jako przedmiot, zwierzę, roślina, itp.
b) Liryka pośrednia - podmiot liryczny nie ujawnia się wprost, lecz ukrywa się za opisem, sytuacją, itp., wypowiada się w trzeciej osobie i jest mniej lub bardziej ukryty, np. Leopold Staff Deszcz jesienny O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny, ( ) Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną I światła szarego blask sączy się senny... O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...
Rodzaje liryki pośredniej: * liryka opisowa podmiot liryczny wypowiada się poprzez opis; * liryka sytuacyjna - podmiot liryczny opowiada o jakimś wydarzeniu, sytuacji, ale sam w niej nie uczestniczy; c) Liryka zwrotu do adresata - podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie, kierując swoją wypowiedź do konkretnego adresata, tzw. ty liryczne. Wiersz może mieć wówczas charakter wezwania lub apelu, np. M. Pawlikowska-Jasnorzewska Żurawie O żurawie na niebie krwawym! O kluczu lekki i złoty, który otwierasz tęsknotę za nieskończonym odlotem!
2) Ze względu na temat, treść wyrażanych przeżyć i postaw wobec świata: *Liryka miłosna (erotyki) tematem utworu jest refleksja nad miłością, ukazuje konkretne przeżycia miłosne, zmysłowy wymiar miłości; np. S. Grochowiak Pocałunek krajobraz. *Liryka refleksyjno-filozoficzna - wyraża poglądy na temat istoty życia, człowieka, świata, wartości, sensu życia, światopoglądu; np. W. Szymborska Cebula. *Liryka religijna tematem utworu jest: Bóg, obrzędowość religijna, rozmowa z osoba boską lub świętą; np. J. Twardowski Pan Jezus niewierzących. *Liryka patriotyczna / obywatelska / polityczna tematem utworu może być dobro kraju, los narodu, problem społeczny, walka o wolność; np. T. Różewicz ***(oblicze ojczyzny) *Liryka autotematyczna tematem utworu jest poeta, istota i funkcje poezji, itp.; np. S. Grochowiak Rozmowa o poezji.
O niezwykłości liryki Dzisiaj liryka jest tym samym, co trzy, a może i cztery tysiące lat temu zapisem osobistych stanów ducha, myśli, przeżyć, uczuć, wrażeń, przekonań. Zapisem krótkim, dopracowanym w szczegółach, bez słów zbędnych, niepotrzebnych. Zapisem dokonanym w specjalnym języku, który w niewielu słowach pozwala wyrazić wiele treści (dzięki środkom poetyckim). Grecy dodaliby zapisem pięknym, dającym przyjemność czytelnikowi. Dlatego liryki nie można czytać w pośpiechu. Trzeba to robić wolno, wielokrotnie, trzeba przystawać, zamyślać się, stawiać pytania, zamykać oczy, wyobrażać sobie, zastanawiać się nad słowami. I zdarza się, że jeden wiersz pojmiemy w jednym blasku, a inny pozostanie dla nas zagadką.
wiersz sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych (budowie); przeciwieństwo prozy; utwór o swoistej kompozycji (podzielony na strofy i wersy), w której wers (jedna linijka wiersza wyodrębniona intonacyjnie i graficznie) pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki stylistyczne w funkcji poetyckiej, impresywnej lub ekspresywnej.
Szymborska Wisława - autor Nic dwa razy - tytuł 1. wers Nic dwa razy się nie zdarza 2. wers I nie zdarzy. Z tej przyczyny 3. wers Zrodziliśmy się bez wprawy 1. zwrotka/ strofa wiersza 4. wers I pomrzemy bez rutyny. wyodrębnienie graficzne w wierszu Choćbyśmy uczniami byli Najtępszymi w szkole świata, Nie będziemy repetować Żadnej zimy ani lata. Żaden dzień się nie powtórzy, Nie ma dwóch podobnych nocy, Dwóch tych samych pocałunków, Dwóch jednakich spojrzeń w oczy. Wczoraj, kiedy twoje imię Ktoś wymówił przy mnie głośno, Tak mi było, jakby róża Przez otwarte wpadła okno. Dziś, kiedy jesteśmy razem, Odwróciłam twarz ku ścianie. Róża? Jak wygląda róża? Czy to kwiat? A może kamień? Czemu ty się, zła godzino, Z niepotrzebnym mieszasz lękiem? Jesteś - a więc musisz minąć. Miniesz - a więc to jest piękne. Uśmiechnięci, wpółobjęci, Spróbujemy szukać zgody, Choć różnimy się od siebie, Jak dwie krople czystej wody. 2. zwrotka/ strofa wiersza 3. zwrotka/strofa wiersza 4. zwrotka/strofa wiersza 5. zwrotka/strofa wiersza 6. zwrotka/strofa wiersza 7. zwrotka/strofa wiersza
Rodzaje wierszy: stroficzny zbudowany ze strof (zwrotek): - dwuwersowe, - trzywersowe tercyny, - czterowersowe, stychiczny (ciągły) zbudowany z wersów ciągłych, bez podziału na strofy, sylabiczny ma jednakową liczbę sylab w każdym wersie, stały akcent (na drugiej sylabie od końca) przed średniówką i w wyrazach kończących wers, regularne rymy żeńskie, występuje w nich średniówka w wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe (więcej niż osiem sylab).
ŚREDNIÓWKA - punkt podziału, który dzieli wers na dwie części. Zwykle występuje w wersach dłuższych niż ośmiosylabowe. Miejsce średniówki w wersie zależne jest od granicy wyrazów i zestrojów akcentowych. Dla poezji polskiej charakterystyczna jest średniówka po piątej sylabie w jedenastozgłoskowcu (5+6) i po siódmej sylabie w trzynastozgłoskowcu (7+6). Np.: "Litwo! Ojczyzno moja! + Ty jesteś jak zdrowie; Ile cię trzeba cenić, + ten tylko się dowie,( ) (A. Mickiewicz Pan Tadeusz) ------- ------ ------- ------ (13 zgłosek: 7 + 6) "Czym dłonie, które + nie zaznały trudów Przy piersiach, śpiewnych + westchnienia hałasem?" (B. Leśmian Nieznana podróż Sindbada Żeglarza) ----- ------ ----- ------ (11 zgłosek: 5 + 6)
Rodzaje wierszy ciąg dalszy: nieregularny utwór, który w pewnym stopniu odchodzi od jasno określonych zasad, np. jest rytmicznie rozmaity; w tego rodzaju wierszu najważniejszą cechą kompozycji jest jej nieregularność, stosowana w celu zaskoczenia odbiorcy, np.: I sny wiązane na senną nić (9 zgł.) będą opadać ku skroniom prędkim (10 zgł.) iść żal, (2 zgł.) żal iść (2 zgł.) Senne są stopy giętkie jak pręty, (10 zgł.) przebić nie mogą szeptu gałęzi (10 zgł.) źle iść, (2 zgł.) żal. (1 zgł.) Zamknij pejzaż jak okno ruchem uśpionej ręki, (14 zgł.) do szeptu nachyl się czule tak poznasz tę chwilę soczystą (17 zgł.) i rozerwiesz korali sznurek i odnajdziesz się w własnym uśmiechu (19 zgł.) podwojona przez sen jak przez lustro. (10 zgł.) (T. Gajcy, Korale)
wolny charakteryzuje go: - różna liczba sylab w wersach, - zróżnicowanie długości wersów, - brak rytmu, - mogą występować rymy, - układ graficzny zależny od woli autora, - zdarza się, że autor odrzuca interpunkcję, pisownię wielką literą, podział na strofy, Np.: Zbigniew Herbert Siódmy anioł Siódmy anioł jest zupełnie inny nazywa się nawet inaczej Szemkel to nie co Gabriel złocisty podpora tronu i baldachim ani to co Rafael stroiciel chórów ( )
biały to wiersz bez rymów. Wierszem białym może być zarówno wiersz sylabiczny, wiersz nieregularny, jak i wiersz wolny. Np.: Różewicz Tadeusz Ocalony Mam dwadzieścia cztery lata ocalałem prowadzony na rzeź. To są nazwy puste i jednoznaczne: człowiek i zwierzę miłość i nienawiść wróg i przyjaciel ciemność i światło. Człowieka tak się zabija jak zwierzę widziałem: furgony porąbanych ludzi którzy nie zostaną zbawieni. ( ) Powyższy wiersz jest wierszem wolnym białym (nie ma w nim rymów).
Jak wynika z poprzednich slajdów ze względu na występowanie rymów wiersze można podzielić na: rymowane i bez rymów. Rym to podobne lub takie same brzmienia zakończeń wyrazów występujących najczęściej na końcu wersów, np.: cień dzień.
Rodzaje rymów: a) W zależności od akcentu: - rymy żeńskie rymy półtorazgłoskowe, w których rymowaniu podlega ostatnia sylaba i część sylaby przedostatniej, np. mo-da, wrza-wa u-ro-da, ka-wa - rymy męskie to rymy jednozgłoskowe, rymują się wyrazy jednosylabowe, np. dłoń skroń łez - bez Rymy męskie nadają wierszowi zdecydowany ton, dlatego chętnie są wykorzystywane w liryce apelu, w wierszach o rytmie marsza. b) W zależności od miejsca występowania w wersie: - rymy końcowe - występujące na końcu wersu. - rymy wewnętrzne - występujące w środku wersu. - rymy inicjalne - występujące na początku wersu (bardzo rzadkie).
Inne rodzaje rymów: *bogate - charakteryzują się nagromadzeniem współbrzmień spółgłoskowych, np. piąstkom cząstkom, *ubogie takie, gdzie współbrzmi tylko samogłoska, np. te swe, mi śni, *dokładne rymujące się zakończenia wyrazów mają takie samo brzmienie, np.: wieniec zieleniec, *niedokładne (przybliżone) rymowane głoski nie są identyczne, ale przybliżone, brzmią podobnie, np.: światła nieodgadła, łące - słońce *gramatyczne utworzone z wyrazów, których współbrzmienie wynika z identyczności końcówek gramatycznych, np. spotkałem uściskałem, (ta sama część mowy), *niegramatyczne utworzone z wyrazów należących do różnych kategorii gramatycznych, np. świat cały bez chwały, *oklepane (częstochowskie) utworzone z wyrazów często zestawianych ze sobą w pozycjach rymowych, tworzą ciąg wyeksploatowanych skojarzeń, np. dal żal, ojczyzna blizna", kochać szlochać, *rzadkie (wyszukane, trudne) przeciwieństwo rymów oklepanych, charakteryzują się niezwykłością doboru wyrazów, np.: Rio de Janeiro oranżerią (w J. Tuwim Kwiaty polskie )
Układy rymów: parzyste (sąsiadujące) zakończenia dwóch kolejnych wersów rymują się ze sobą, mają tzw. układ AABB, np.: Julian Tuwim Rwanie bzu Narwali bzu, naszarpali, A Nadarli go, natargali, A Nanieśli świeżego, mokrego, B Białego i tego bzowego. B krzyżowe (przeplatane) - rymuje się co drugi wers, np. w pierwszy i w trzeci, drugi i czwarty, to tzw. układ ABAB, np.: Leopold Staff, "Wysokie drzewa" O, cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa, A W brązie zachodu kute wieczornym promieniem, B Nad wodą, co się pawich barw blaskiem rozlewa, A Pogłębiona odbitych konarów sklepieniem. B okalające rymuje się wers pierwszy z czwartym i drugi z trzecim, tzw. układ ABBA, np.: Adam Mickiewicz Stepy Akermańskie Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu; A Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi: B Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi, B Omijam koralowe ostrowy burzanu ( ) A
Uwaga!!!!!! Podział rymów tworzy się na podstawie różnych kryteriów. Określając rodzaj rymów w utworze, należy wziąć pod uwagę każde z kryteriów, np. w bajce Jagnię i wilcy I. Krasickiego: Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie. Dwóch wilków jedno w lesie nadybali jagnię; Już go mieli rozerwać, rzekło: "Jakim prawem?" "Smacznyś, słaby i w lesie!" - Zjedli niezabawem. występują rymy: żeńskie, dokładne, gramatyczne i niegramatyczne, parzyste (sąsiadujące), końcowe. W utworze Smutno mi Boże J. Słowackiego Smutno mi, Boże! - Dla mnie na zachodzie Rozlałeś tęczę blasków promienistą; Przede mną gasisz w lazurowej wodzie Gwiazdę ognistą...( ). występują rymy: żeńskie, dokładne, gramatyczne i niegramatyczne, krzyżowe, końcowe.
Środki stylistyczne (poetyckie): Środki stylistyczne mogą występować zarówno w tekstach poetyckich, jak i w prozie. Nie są więc typowe tylko dla wierszy. Stosuje się je głównie w celu: wywołania u odbiorcy określonych emocji, pobudzenia jego wyobraźni, urozmaicenia tekstu, wzbogacenia treści,
Najczęściej stosowane środki poetyckie: ANAFORA powtórzenie wyrazu lub grupy wyrazów zaczynających się od tych samych słów, na początku kolejnego wersu, strofy, np.: Jak moje oczy topią się mdleją, Jak myśli rzucają ze dna, Jak iskry sypią, jak łzami leją, Ty wiesz! lecz tylko Ty jedna. Cel stosowania: zwrócenie uwagi na cechę, osobę, zjawisko, itp. o którym mówi anafora; rytmizacja wiersza, czasem chęć zaskoczenia czytelnika. ALITERACJA (z łac. ad + litera) to identyczność głosek rozpoczynających sąsiadujące ze sobą wyrazy, np.: Czechowicz Józef elegia uśpienia godziny gorzkie bez godów czarny druk na pożółkłych stronicach jakby ze stromych schodów spływała w mroku żywica zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach ANIMIZACJA (OŻYWIENIE) nadanie przedmiotom nieożywionym lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. morze ryczy, chmura goni chmurę. Cel stosowania: nadanie tekstowi dynamiki, wprowadzenie elementu ruchu.
Najczęściej stosowane środki poetyckie: ANTYTEZA (przeciwstawienie) zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w celu wywołania silnych emocji u odbiorcy, podkreślenie kontrastu, sprzeczności, np.: Muzeum W. Szymborska Są talerze, ale nie ma apetytu. Są obrączki, ale nie ma wzajemności od co najmniej trzystu lat. Jest wachlarz - gdzie rumieńce? Są miecze - gdzie gniew? I lutnia ani brzęknie o szarej godzinie. APOSTROFA - bezpośredni zwrot (w formie wołacza) do adresata (osoby, bóstwa, idei, wydarzenia, pojęcia lub przedmiotu), np.: Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie (A. Mickiewicz Pan Tadeusz ), Panie! to moja praca, a zdarzenie twoje; Raczysz błogosławieństwo dać do końca swoje!... (J. Kochanowski Na dom w ) Cel stosowania: nadanie wypowiedzi podniosłości, wyznanie uczuć do podmiotu apostrofy ARCHAIZM - wyraz, konstrukcja składniowa lub związek wyrazowy, który wyszedł z użycia, np.: drzewiej dawniej, Zbliż się do mnie, Urszulo! Poglądasz, jak żywa... Zrobię dla cię, co zechcesz, byś była szczęśliwa. (B. Leśmian Urszula Kochanowska ) Cel stosowania: chęć nawiązania do wybranej epoki.
Najczęściej stosowane środki poetyckie: EPITET określenie rzeczownika; zwykle nazywa cechę przedmiotu albo stosunek wypowiadającego się do przedmiotu (mówi jakie coś jest); występuje najczęściej w postaci przymiotników, natomiast rzadziej w postaci imiesłowów lub innych rzeczowników, np.: szklana równina, różowy język, wilczy apetyt, wesoły kolor, itp. Cel stosowania: oddziaływanie na wyobraźnię czytelnika, tworzenie obrazu, wyrażenie stanu emocjonalnego podmiotu lir. i jego stosunku do przedmiotu opisu. EPIFORA powtórzenie wyrazu lub grupy wyrazów na końcu kolejnego wersu, strofy, np.: Nie idzie, ale skrada się przez życie, Czołga się przez życie, sunie przez życie Ślimaczym, śliskim śladem. (A. Kamieńska, Iść przez życie ) EUFEMIZM zastąpienie wyrazu lub grupy wyrazów odczuwanych jako wyrazy zbyt dosadne, zabarwione negatywnie, wyrazem o łagodniejszym brzmieniu, np.: zamiast niechlujny nieelegancki, zamiast głupi niemądry, zamiast gruby - puszysty, itp. HIPERBOLA (wyolbrzymienie) polega na powiększaniu zjawisk, ich spotęgowaniu, pokazywaniu jakiegoś zjawiska, przedmiotu w sposób przesadny, np.: potworna potęga, drobniutkie okruchy, itp.
Najczęściej stosowane środki poetyckie: METAFORA (przenośnia) połączenie wyrazów, które wspólnie tworzą nowe znaczenie niż dosłowny sens wy razów, metafor nie należy czytać dosłownie, np. Lato w butelki rozlane, Wchodząc z różą w ręku, z księżycem pod pachą, powódź kwiatów, itp. Cel stosowania: buduje niezwykły obraz, działa na wyobraźnie czytelnika; wpływa na uczucia, emocje; zaskakuje, zachwyca, zmusza do wysiłku intelektualnego. NEOLOGIZM (nowe słowo) nowy wyraz utworzony w danym języku, aby nazwać nieznany wcześniej przedmiot czy sytuację lub osiągnąć efekt artystyczny w utworze poetyckim, np.: Tam ukochał przestwornie mgłę-nierozeznawkę (Bolesław Leśmian, Śnigrobek ) "Ogród pana Błyszczyńskiego zielenieje na wymroczu,/ (...) / Sam go wywiódł z nicości błyszczydłami swych oczu/ I utrwalił na podśnionej drzewom trawie". (Bolesław Leśmian, "Pan Błyszczyński"). Cel stosowania: tworzenie niezwykłego obrazu, zabawa językiem. OKSYMORON zestawienie pojęć wzajemnie się wykluczających, sprzecznych, np.: ciepły lód, czarny śnieg, żywy trup, itp. Cel stosowania: zaskoczenie, zadziwienie czytelnika, zachęta do refleksji.
Najczęściej stosowane środki poetyckie: ONOMATOPEJA (dżwiękonaśladownictwo) wyrazy naśladujące dźwięk, np.: miau, chi chi, świst, itp. Cel stosowania: wzbogacenie, urozmaicenie warstwy brzmieniowej utworu. PERSONIFIKACJA (uosobienie) nadanie zwierzętom, roślinom, przedmiotom, zjawiskom nieożywionym cech ludzkich, np.: drzewo wierzy, kamień pomyślał; PORÓWNANIE zestawienie ze sobą dwóch zjawisk, przedmiotów, pojęć, z których jedno służy określaniu drugiego poprzez uwydatnienie podobieństwa, cechy wspólnej, poznajemy go głównie po łącznikach typu: jak, niby, jakby, niż, niczym, jako, na kształt, np.: Idzie zmierzch jak tłumy cieni, serce pracuje niczym pszczoła, itp. Cel stosowania: działa na wyobraźnię; czasem zaskakuje, zadziwia zestawieniem odległych zjawisk, np. jestem jak szampan. POWTÓRZENIE powtórzenie tego samego wyrazu, zdania, fragmentu, by nadać tekstowi rytm, podkreślenie ważności powtarzanego wypowiedzenia, np. westchnienia me, westchnienia me ;
Najczęściej stosowane środki poetyckie: PRZERZUTNIA - przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu lub strofy w celu zaakcentowania wypowiedzi, zwiększenia dynamiki i pobudzenia wyobraźni osoby czytającej, np.: Rozdaję wokoło mój uśmiech, bukiety rozdaję wokoło i jestem radosną wichurą zachwytu i szczęścia poety co zamiast człowiekiem powinien być wiosną!... Cel stosowania: urozmaicenie monotonnego rytmu wiersza, zaskoczenie czytelnika, PYTANIE RETORYCZNE - pytanie zadane nie dla uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat, podkreślenia wagi problemu; ewentualnie pytanie, którego odpowiedź jest oczywista, np.: Czy pamiętasz, jak z tobą tańczyłem walca, Panno, madonno, legendo tych lat? Czy pamiętasz, jak ruszył świat do tańca, Świat, co w ramiona mi wpadł? Julian Tuwim Kwiaty polskie Cel stosowania: pytanie retoryczne służy wzmocnieniu uwagi odbiorcy, urozmaica styl i nadaje zwięzłość wypowiedzi, wyrażenie wątpliwości;
Najczęściej stosowane środki poetyckie: WYKRZYKNIENIE - zdanie lub równoważnik zdania zakończony wykrzyknikiem, np.: Nie płaczę przecież, nie szlocham! ( ) Kocham go! Kocham! Kocham!!! Cel stosowania: wyrażenie emocji, podkreślenie emocjonalnego zaangażowania nadawcy wypowiedzi, ożywienie stylu; ZDROBNIENIE - wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczający rzecz albo osobę mniejszą od nazywanej wyrazem podstawowym, np.: usta usteczka, Haftowali Ci, syneczku Cel stosowania: może podkreślać pozytywny (lub pogardliwy) stosunek do określanego obiektu; podkreśla emocje, uczucia; buduje nastrój wiersza; ZGRUBIENIE - wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczający rzecz albo osobę większą od nazywanej wyrazem podstawowym, np.: baba - babsko. Cel stosowania: może oznaczać pogardliwy stosunek do omawianego obiektu, budowanie nastroju wiersza
Najczęściej stosowane środki poetyckie: MAKARONIZM - pochodzący z języka obcego (głównie łacińskiego i włoskiego) zwrot wplatany do języka ojczystego, np.: Twardowski ku drzwiom się kwapił Na takie dictum acerbum, Diabeł za kontusz ułapił: A gdzie jest nobile verbum? ( ) Adam Mickiewicz Pani Twardowska