2. Uwarunkowania formalno-prawne realizacji budowy stacji elektroenergetycznej

Waldemar DOŁĘGA Politechnika Wrocławska PRZEGLĄD WYBRANYCH UTRUDNIEŃ I BARIER FORMALNO-PRAWNYCH, ŚRODOWISKOWYCH I SPOŁECZNYCH PRZY BUDOWIE NOWYCH STACJI ELEKTROENERGETYCZNYCH Streszczenie: W artykule przedstawiono analizę i ocenę obowiązujących rozwiązań prawnych związanych z budową nowych stacji elektroenergetycznych oraz zidentyfikowano utrudnienia i bariery formalno-prawne, środowiskowe i społeczne w tym obszarze. Zwrócono szczególną uwagę na ustawy: o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; o gospodarce nieruchomościami; prawo budowlane; prawo ochrony środowiska; o ochronie przyrody; o ochronie gruntów rolnych i leśnych; o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie; udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko; kodeks cywilny i kodeks postępowania administracyjnego. 1. Wprowadzenie Sieciowa infrastruktura elektroenergetyczna ma duże znaczenie dla zrównoważonego rozwoju kraju i zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej. Jej ważnymi elementami są stacje elektroenergetyczne. Wynika to bezpośrednio z funkcji jaką one pełnią w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym (KSE) oraz z ich usytuowania w KSE jako węzły sieci elektroenergetycznej. Konieczna rozbudowa i modernizacja infrastruktury sieciowej wymaga, obok budowy i modernizacji linii elektroenergetycznych, również budowy nowych stacji elektroenergetycznych i modernizacji istniejących. Sprawna i szybka realizacja tego procesu zależy m.in. od czasu potrzebnego do uzyskania odpowiednich uzgodnień, pozwoleń, opinii i decyzji formalno-prawnych niezbędnych do realizacji inwestycji. Niestety, istniejące regulacje prawne dotyczące przygotowania i realizacji inwestycji w obszarze infrastruktury technicznej znacznie utrudniają realizację procesu inwestycyjnego stwarzając różnorodne bariery i utrudnienia. W artykule przeanalizowano proces inwestycyjny oraz wybrane utrudnienia i bariery formalno-prawne, środowiskowe i społeczne przy budowie nowych stacji elektroenergetycznych: 400 kv, 220 kv i 110 kv, gdzie skala problemów jest największa. Problematyka ta dotyczy działalności inwestycyjnej operatora systemu przesyłowego i operatorów systemów dystrybucyjnych. 2. Uwarunkowania formalno-prawne realizacji budowy stacji elektroenergetycznej Realizacja inwestycji związanej z budową nowej stacji elektroenergetycznej wymaga przygotowania złożonej dokumentacji na potrzeby procesu decyzyjnego z nią związanego. Prace te obejmują zagadnienia techniczno-ekonomiczne oraz formal- Nr 180 31

no-prawne. Przy czym zagadnienia formalno-prawne stanowią najistotniejszą i najdłuższą stronę przygotowania realizacji inwestycji. Podstawowe etapy realizacji procedur formalno-prawnych w przypadku inwestycji dotyczących stacji elektroenergetycznych obejmują: ujęcie inwestycji w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, wprowadzenie inwestycji do miejscowego planu zagospodarowania terenu lub ustalenie lokalizacji inwestycji celu publicznego w drodze decyzji, uzyskanie pozwolenia na budowę, uzyskanie pozwolenia na użytkowanie inwestycji (po zakończeniu budowy) [21]. Ujęcie inwestycji w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i wprowadzenie inwestycji do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy odbywa się na podstawie ustawy [5]. Uzyskanie decyzji o pozwoleniu na budowę jest realizowane w oparciu o ustawę [3] i wymaga: opracowania projektu przez projektantów posiadających stosowne uprawnienia, opracowania raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, uzyskania wymaganych uzgodnień, opinii i pozwoleń dla rozwiązań projektowych, wynikających m.in. z przepisów ochrony środowiska, o ochronie gruntów rolnych i leśnych, przepisów przeciwpożarowych, o ewidencji uzbrojenia podziemnego i innych, z uzyskania prawa do dysponowania nieruchomością na cele budowlane, przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanej inwestycji i uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach [21]. W obecnym stanie prawnym realizacja budowy nowej stacji elektroenergetycznej wymaga stosowania się przez inwestorów (operatorów systemów) do postanowień zawartych w ustawach: Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [5], Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. O gospodarce nieruchomościami [6], Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane [3], Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska [4], Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego [8], Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego [9], Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne [10], Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze [11], Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne [12], Ustawa z dnia 3 października 2008 r. O udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [13], Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. O ochronie przyrody [14], Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. O ochronie gruntów rolnych i leśnych [15], 32

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. O odpadach [16], Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. O drogach publicznych [17], Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. O ochronie przeciwpożarowej [18], Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne [1], Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny [2], Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych [7]. Obok wymienionymi ustaw przy realizacji inwestycji należy uwzględnić szczegółowe akty wykonawcze do tych ustaw, w formie rozporządzeń opracowanych przez właściwych Ministrów, oraz wiele przepisów szczegółowych, wytycznych i norm. Wśród wymienionych ustaw znajduje się grupa ustaw dotyczących ochrony środowiska, które określają aspekty środowiskowe przygotowania i realizacji inwestycji elektroenergetycznych. Obejmują one m.in. ustawy: [5], [3], [4], [14], [15] i [13]. Ponadto bardzo duży nacisk na ochronę środowiska zawarty jest również w kluczowej dla funkcjonowania sektora elektroenergetycznego ustawie prawo energetyczne [1]. Postanowienia zawarte w tych ustawach wprowadzają rozwiązania i procedury dotyczące ochrony środowiska. Konieczne jest m.in. przeprowadzenie postępowania związanego z oceną oddziaływania na środowisko przyrodnicze planowanego przedsięwzięcia inwestycyjnego z udziałem społeczeństwa i uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji inwestycji. Wśród wymienionych ustaw znajduje się również grupa ustaw, które wprowadzają aspekty społeczne przygotowania i realizacji inwestycji sieciowych. Obejmują one m.in. ustawy: [5], [3], [4] i [13]. Postanowienia zawarte w tych ustawach wprowadzają rozwiązania i procedury, które wymagają konsultacji społecznych i akceptacji społeczności lokalnej dla procesu realizacji budowy nowych stacji elektroenergetycznych. Akceptacja społeczna jest szczególnie istotna w sprawach dotyczących: ujęcia inwestycji w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy i pozyskania decyzji środowiskowej. Nadmierne rozproszenie i skomplikowanie przepisów dotyczących procesu budowy nowych stacji elektroenergetycznych oraz utrudnienia z nich wynikające przyczyniają się do powstania wielu barier formalno-prawnych, środowiskowych i społecznych skutecznie ograniczających szybkość i efektywność procesu inwestycyjnego dla tych obiektów oraz do znacznego obciążenia finansowego operatorów systemów z tytułu realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego. Na skutek niejednoznaczności i sprzeczności przepisów oraz odmiennej ich interpretacji przez organy administracji samorządowej, skomplikowanych procedur, wielu stron uczestniczących na wszystkich etapach postępowania i pogodzenia ich różnych interesów oraz konieczności pozyskania terenów dla potrzeb budowy nowej stacji elektroenergetycznej często od różnych właścicieli gruntów oraz sąsiedztwa planowanej lokalizacji stacji elektroenergetycznej z obszarami należącymi do wielu właścicieli i użytkowników gruntów czas trwania procedur formalno-prawnych koniecznych do uzyskania pozwolenia na budowę może wynieść nawet kilka Nr 180 33

lat w przypadku wykorzystania przez właścicieli i użytkowników terenów procedur odwoławczych [21]. Taki stan wynika również z faktu, że stacje elektroenergetyczne (szczególnie: 400, 220 i 110 kv) należą do przedsięwzięć, które mogą znacząco negatywnie oddziaływać na środowisko przyrodnicze, co powoduje powstawanie wielu konfliktów społecznych już na etapie ich lokalizacji. Szczególnie niekorzystne rozwiązania dla procesu budowy nowych stacji elektroenergetycznych są zawarte w ustawach: o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [5], o gospodarce nieruchomościami [6], prawo budowlane [3], prawo ochrony środowiska [4], o ochronie przyrody [14], o ochronie gruntów rolnych i leśnych [15], o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [13], kodeks cywilny [2] i kodeks postępowania administracyjnego [8]. 3. Przegląd wybranych utrudnień i barier formalno-prawnych, środowiskowych i społecznych Analiza utrudnień i barier formalno-prawnych, środowiskowych i społecznych wynikających z regulacji prawnych dotyczących procesu budowy nowych stacji elektroenergetycznych została ograniczona do wspomnianej grupy ustaw. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [5] wprowadza kluczowe utrudnienia i bariery przy realizacji procesu budowy nowej stacji elektroenergetycznej. W ramach tej ustawy proces przygotowania inwestycji sieciowej może być realizowany tradycyjnie poprzez wprowadzenie inwestycji do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy lub poprzez zastosowanie procedury związanej z uzyskaniem decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Procedura tradycyjna jest bardzo czasochłonna na skutek konieczności opracowania wymienionych wcześniej dokumentów. Ponadto w jej ramach istnieje wiele możliwości zaskarżania wydawanych decyzji na każdym etapie podejmowanych czynności. Druga procedura ma zastosowanie do obszarów nie objętych miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Dotyczy znacznej liczby gmin, które nie posiadają miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Brak takich planów w gminach wynika z faktu, że opracowanie ich nie stanowi obowiązkowego zadania własnego samorządu gminnego i brak jest skutecznych mechanizmów obligujących gminy do ich opracowywania. Procedura związana z uzyskaniem decyzji ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego ma w swym założeniu umożliwiać inwestorowi (operatorowi systemu) szybszą realizację inwestycji celu publicznego, do których zalicza się m.in. stacje elektroenergetyczne, poprzez szczególny rodzaj decyzji wyposażonej w odpowiednie instrumenty prawne usprawniające proces inwestycji. Niestety wprowadzono wiele ustawowych wymagań i ograniczeń stosowania tej procedury, co sprawia, że czas konieczny do uzyskania ostatecznej decyzji w ramach tej procedury jest często porównywalny z terminem uzyskania decyzji przy tradycyjnym podejściu. 34

Przepisy ustawy [5] ukierunkowane są na obiekty kubaturowe (punktowe) i nie uwzględniają specyfiki realizacji procesu budowy stacji elektroenergetycznej. Postanowienia ustawy [5] są często niespójne, mało precyzyjne i ulegają częstym zmianom na skutek wielokrotnych nowelizacji. Prowadzi to do dowolności interpretacyjnej przepisów przez organy administracji samorządowej i zwlekania z podjęciem wymaganych decyzji. Ponadto członkowie rady gminy i właściciele lub użytkownicy gruntów, na terenie których ma być zrealizowana inwestycja lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie, mogą skutecznie zablokować realizację budowy stacji elektroenergetycznej. Każda inwestycja sieciowa wymaga zgody oraz akceptacji władz gminnych do ich wprowadzenia do dokumentów planistycznych: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy. Nawet przy pełnej akceptacji inwestycji przez organy administracyjne, w wielu przypadkach inwestycję należy najpierw ująć w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a następnie wprowadzić do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy. Przy czym przy zmianie dotyczącej nawet niewielkiego fragmentu terenu związanego z budową nowej stacji elektroenergetycznej może zachodzić konieczność przedstawiania do zaopiniowania i uchwalenia studium dla całego terenu gminy. Uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy lub dokonanie zmian w tym planie wymaga dokonania wcześniejszych zmian studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Prowadzi to do znacznego wydłużenia procedury przygotowania realizacji inwestycji. Przyjęte w ustawie [5] rozwiązania wymagają przeprowadzenia czasochłonnych i złożonych procedur formalno-prawnych poprzedzających przygotowanie inwestycji dotyczących stacji elektroenergetycznych. Ich przeprowadzenie może trwać od kilkunastu miesięcy do nawet kilku lat w przypadku wykorzystania przez właścicieli i użytkowników terenów, na których ma być zrealizowana inwestycja lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie, procedur odwoławczych. Za przedłużanie procedur w znacznym stopniu odpowiedzialne są organy administracji samorządowej. Na etapie wprowadzania lokalizowania inwestycji i współpracy z władzami lokalnymi operatorzy systemów wielokrotnie doświadczają: niskiej świadomości władz lokalnych dotyczącej znaczenia stacji elektroenergetycznej i całej infrastruktury sieciowej dla funkcjonowania regionu, braku decyzyjności, błędów formalnych i merytorycznych w wydawanych decyzjach oraz naruszania procedur administracyjnych [21]. Ponadto na każdym szczeblu postępowania istnieją praktycznie nieograniczone możliwości odwoławcze każdego rozstrzygnięcia administracyjnego, wykorzystywane przez przeciwników budowy stacji elektroenergetycznych. Ustawa o gospodarce nieruchomościami [6] wprowadza następną grupę utrudnień i barier w realizacji procesu budowy stacji elektroenergetycznych. Ustawa ta, wbrew swoim założeniom, nie reguluje istotnych kwestii dotyczących nieruchomości: pozyskiwania praw do nieruchomości, na których zlokalizowano lub zamierza się Nr 180 35

zlokalizować stację elektroenergetyczną, algorytmu wyznaczania wysokości odszkodowań dla właścicieli gruntów, jasnych i przejrzystych zasad wycen wysokości odszkodowania, podziału nieruchomości itp. Brak wspomnianych rozwiązań w ustawie [6] prowadzi do powszechnego kwestionowania wycen odszkodowania przez właścicieli gruntów. Ponadto utrudnia lub uniemożliwia uzyskanie przez operatora prawa do dysponowania nieruchomością na cele budowlane. Obecnie jedyną dostępną drogą, w przypadku braku zgody właściciela, jest przeprowadzenie procedury ograniczenia praw rzeczowych. Jest to jednak procedura długotrwała, która wskutek możliwości odwoływania się stron (do Naczelnego Sądu Administracyjnego włącznie) prowadzona jest niejednokrotnie przez wiele lat, dla jednego właściciela. Ograniczenie praw rzeczowych może być wydane przez organy administracji samorządowej z nadaniem rygoru natychmiastowej wykonalności. Klauzula ta jest jednak wydawana rzadko z racji nieprecyzyjnych zapisów w ustawie [6]. Przyjęte w ustawie [6] rozwiązania umożliwiają skuteczne nawet kilkuletnie przedłużanie procedury formalno-prawnej dotyczącej budowy stacji elektroenergetycznej przez właścicieli lub użytkowników gruntów, na których planuje się zlokalizować taką inwestycję. Właściciele gruntów mają możliwość wielokrotnego odwoływania się w przypadku kwestionowania wysokości odszkodowania do sądów. Mogą zaskarżać każdą kolejną decyzję o wysokości odszkodowania, co wiąże się z przedłużaniem procedury administracyjnej. Ustawa Prawo budowlane [3] wprowadza następną grupę utrudnień i barier w procesie realizacji budowy stacji elektroenergetycznej. Przepisy tej ustawy są ukierunkowane na obiekty kubaturowe (punktowe) i nie uwzględniają specyfiki stacji elektroenergetycznych. Procedury wydawania decyzji o pozwoleniu na budowę stacji elektroenergetycznej są czasochłonne. Szczególnie niekorzystna jest możliwość oprotestowania przez właścicieli lub użytkowników gruntów zarówno tych, na których planuje się wybudować stację elektroenergetyczną, jak i znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie planowanej inwestycji wydanej decyzji o pozwoleniu na budowę bez konieczności podania konkretnych przyczyn i wniesienia odpowiedniego zabezpieczenia. Na przedłużenie procedury ma również wpływ konieczność pisemnego zawiadamiania o decyzjach o wszczęciu i zakończeniu postępowań wszystkich stron postępowania. Postanowienia ustawy [3] dotyczące budowy stacji elektroenergetycznych są pełne sprzeczności i niejednoznaczności. Przyjęte w ustawie rozwiązania wymagają przeprowadzenia czasochłonnych procedur formalno-prawnych i umożliwiają długotrwałe przedłużania procedury administracyjnej przez właścicieli gruntów. Ponadto przyczyniają się do tego również akty wykonawcze do ustawy [3] opracowane przez Ministra Infrastruktury. Organy administracji samorządowej często opóźniają wydawanie niepopularnych decyzji dotyczących planowanej budowy stacji elektroenergetycznej. Do takich decyzji należy m.in. decyzja o pozwoleniu na budowę czy decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości. Odbywa się to przeważnie poprzez ciągłe żądania uzupełniania 36

Nr 180 Sieci, instalacje i urządzenia elektryczne i poprawy dokumentacji, najczęściej w chwili, gdy kończy się ustawowy termin wydania takiej decyzji. Do tego dochodzi niezadowalająca znajomość procedur i przepisów prawa przez urzędników samorządowych wydających decyzje, częste błędy formalne i merytoryczne w wydawanych decyzjach [21]. Ponadto w ramach ustawy [3] istnieją bardzo duże możliwości odwoławcze każdego rozstrzygnięcia administracyjnego, które mogą być wykorzystane przez przeciwników budowy stacji elektroenergetycznych. Ustawa Prawo ochrony środowiska [4] wprowadza następną grupę utrudnień i barier przy realizacji budowy stacji elektroenergetycznej. Ustawa ta obejmuje aspekty środowiskowe przygotowania i realizacji inwestycji sieciowych. Dla ich realizacji szczególne niekorzystne są długotrwałe procedury i możliwość wielokrotnego ich blokowania przez strony uczestniczące w postępowaniach właścicieli i użytkowników gruntów i organizacje ekologiczne. Blokowanie może nastąpić nawet przy bardzo wątpliwych przesłankach. Brak ściśle określonego ostatecznego terminu możliwych odwołań, protestów i skarg powoduje znaczne przedłużanie tych procedur. W skrajnym przypadku może nawet zablokować realizację inwestycji. Budowa stacji elektroenergetycznych 400, 220 i 110 kv należy do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko przyrodnicze. Potencjalne oddziaływanie środowiskowe takiej inwestycji obejmuje: oddziaływanie pól elektromagnetycznych, wpływ na rzeźbę terenu i krajobraz, wpływ na klimat akustyczny, wpływ na wodę (podziemną i powierzchniową), wpływ na jakość gleb, wpływ na siedliska przyrodnicze, zwierzęta i rośliny, wpływ na zdrowie ludzi, wpływ na krajobraz kulturowy, wpływ na różnorodność biologiczną, wpływ na zasoby naturalne, wpływ na zabytki i dobra materialne, oddziaływanie na obszary o specjalnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary wodno-błotne, obszary sieci Natura 2000, korytarze ekologiczne). Powoduje to powstanie wielu barier i utrudnień środowiskowych przy realizacji budowy stacji elektroenergetycznej, szczególnie w przypadku kolizji lokalizacji stacji elektroenergetycznych z obszarami o specjalnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego lub obszarami zamieszkałymi lub ich bezpośrednim sąsiedztwem. Wymaga to przeprowadzenia złożonej procedury oceny oddziaływania na środowisko stacji elektroenergetycznej i uzyskania akceptacji ze strony właściwych organów administracji samorządowej, a w jej ramach sporządzenia bardzo obszernego raportu oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko przyrodnicze, zaplanowania środków ograniczających, zapobiegających lub kompensujących negatywne oddziaływanie inwestycji na środowisko, które umożliwią uzyskanie optymalnych efektów w zakresie ochrony środowiska. Sporządzenie takiego raportu jest utrudnione z racji braku dostatecznych danych i materiałów, obszerności opracowania i konieczności przeprowadzenia inwentaryzacji przyrodniczych. Procedura wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest złożona i czasochłonna. Często wydawane decyzje obarczone są błędami związanymi z niepoprawnymi lub niepełnymi zapisami dotyczącymi warunków prowadzenia budowy stacji elektroenergetycznej [21]. 37

Ustawa o ochronie przyrody [14] wprowadza kolejną grupę utrudnień i barier przy budowie stacji elektroenergetycznych. Ustawa dotyczy obszarów, które zostały objęte różnymi formami ochrony przyrody ze względu na walory przyrodniczo-krajobrazowe. Formy te obejmują obok wspomnianych wcześniej obszarów o specjalnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego również: pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, chronione gatunki roślin, zwierząt i grzybów. Ustawa ta wprowadza na tych obszarach m.in. zakaz realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, zakaz niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru, zakaz wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu itp. Ponadto zabrania podejmowania działań mogących w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także w znaczący sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony konkretny obszar Natura 2000. W przypadku kolizji stacji elektroenergetycznej z obszarami objętymi różnymi formami ochrony przyrody lub z otuliną tych obszarów uzależnioną od ukształtowania terenu konieczne jest sporządzenie raportu oceny oddziaływania na środowisko oraz jego akceptacja przez organy administracji samorządowej. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych [15] wprowadza utrudnienia i bariery w przypadku realizacji budowy stacji elektroenergetycznych na terenach rolnych lub leśnych. Konieczna jest wówczas zmiana przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na inny rodzaj użytkowania. Zmiana ta jest uzyskiwana przez organy administracji samorządowej po przeprowadzeniu długotrwałej procedury tylko na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w ściśle określonym trybie wymagającym wielu uzgodnień i opinii. Przy czym szczególnie rozbudowany tryb dotyczy gruntów leśnych. Powoduje to opóźnianie prac związanych z budową stacji elektroenergetycznych do czasu uzyskania decyzji o przekwalifikowaniu gruntów i wyłączeniu ich z produkcji leśnej i rolnej. Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [13] wprowadza kolejną grupę utrudnień i barier w realizacji budowy stacji elektroenergetycznej. Ustawa [13] zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Dotyczy to zarówno postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planów (m.in. postępowania przy uchwalaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gminy), jak i postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko umożliwiającego uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla planowanych do realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych [13]. Ustawa [13] określa zasady udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących ochrony środowiska. Wskazuje, że każdy obywatel ma prawo do składania uwag i wniosków w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. Organy administracji samorządowej właściwe do wydania decyzji lub opracowania projektów do- 38

kumentów w określonych ustawą przypadkach zapewniają możliwość udziału społeczeństwa odpowiednio przed wydaniem tych decyzji lub ich zmianą oraz przed przyjęciem tych dokumentów lub ich zmianą [5]. Ponadto przed wydaniem i zmianą decyzji wymagających udziału społeczeństwa organ właściwy do ich wydania podaje do publicznej wiadomości informacje o: przystąpieniu do przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, wszczęciu postępowania w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, przedmiocie decyzji, która ma być wydana w sprawie, organie właściwym do wydania decyzji oraz organach właściwych do wydania opinii i dokonania uzgodnień, możliwościach zapoznania się z niezbędną dokumentacją sprawy, o miejscu, w którym jest ona wyłożona do publicznego wglądu, możliwościach, sposobie, terminie i miejscu składania uwag i wniosków, organie właściwym do rozpatrzenia uwag i wniosków, terminie i miejscu rozprawy administracyjnej otwartej dla społeczeństwa [13]. Postanowienia zawarte w tej ustawie są niejasne, nieprecyzyjne i stwarzają możliwość blokowania przez społeczności lokalne przedsięwzięć inwestycyjnych na dowolnym etapie. Powoduje to znaczące przedłużenie czasu przygotowania i realizacji przedsięwzięcia na skutek długotrwałej procedury związanej z wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach budowy stacji elektroenergetycznej. Ustawa Kodeks cywilny [2] wprowadza wiele utrudnień i barier w realizacji budowy stacji elektroenergetycznej, szczególnie w obszarze koniecznych inwestycji sieciowych (wprowadzeń linii do stacji, wyprowadzeń linii ze stacji). Wpływa w sposób zasadniczy na przedłużanie procedur formalno-prawnych. W ustawie określono służebność przesyłu, która umożliwia operatorowi korzystanie z części cudzego gruntu, niezbędnego do budowy i utrzymania infrastruktury sieciowej. Ustanowienie służebności wymaga formy aktu notarialnego i następuje na drodze porozumienia z właścicielami lub na drodze sądowej w przypadku braku porozumienia lub odmowy ze strony właścicieli działek. W praktyce jednak ustanowienie służebności dla istniejących lub realizowanych inwestycji sieciowych w zakresie korzystania z nieruchomości lub wysokości wynagrodzenia za służebność przesyłu wymaga kierowania sprawy na drogę sądową i przeprowadzenia długotrwałego postępowania sądowego, które w skrajnym wypadku może trwać nawet kilka lat [21]. W ustawie [2] brak jest ścisłych uregulowań dotyczących kryteriów i sposobu ustalania wynagrodzenia za ustanawianie służebności przesyłu oraz zakresu korzystania z nieruchomości obciążanej taką służebnością. Utrudnienia w ustanowieniu służebności skutkują przedłużeniem procedur formalno-prawnych i znaczącym wzrostem kosztu realizacji przedsięwzięcia. Ustawa Kodeks Postępowania Administracyjnego [8] wprowadza wiele utrudnień i barier w realizacji budowy stacji elektroenergetycznej. Wpływa w sposób zasadniczy na przedłużanie procedur formalno-prawnych. Wiąże się to z zagadnieniem terminów określających ramy czasowe na podjęcie przez organ administracji określonych czynności oraz z długotrwałymi procedurami odwoławczymi na różnych szczeblach administracyjnych. Nr 180 39

W ustawie [8] szczególnie niekorzystne są postanowienia umożliwiające wielokrotne wnoszenie środków odwoławczych przez strony w postępowaniu właścicieli nieruchomości oraz organizacje ekologiczne w trakcie uzyskiwana przez inwestora (operatora systemu) koniecznych uzgodnień, decyzji i pozwoleń. Ustawa nie nakłada na wnoszącego odwołanie od decyzji organów administracji obowiązku jego uzasadniania, a wniesienie odwołania wstrzymuje często wykonanie tej decyzji. Ponadto organ odwoławczy może uchylić zaskarżoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia. Brak prostych mechanizmów rozwiązywania konfliktów w przypadku odwołań i zaskarżeń decyzji powoduje wydłużenie procedur administracyjnych i sprawia, że racje stron są stosunkowo często rozstrzygane na drodze postępowania sądowego przed właściwymi sądami administracyjnymi. Postępowania te są przewlekłe i czasochłonne. 4. Konieczne zmiany regulacji prawnych Likwidacja utrudnień i ograniczenie barier formalno-prawnych, środowiskowych i społecznych przy budowie stacji elektroenergetycznych wymaga przyjęcia regulacji prawnych w obszarze infrastruktury sieciowej ukierunkowanych na: szybkość i efektywność procesu inwestycyjnego, uproszczenie i przyspieszenie zarówno procesu przygotowania, jak i realizacji inwestycji sieciowych, ułatwione pozyskiwanie terenów pod lokalizację inwestycji sieciowych, wprowadzenie instrumentów umożliwiających szybkie rozwiązania sytuacji spornych. W obecnych uwarunkowaniach prawnych najlepszą drogą jest rozwiązane tego problemu za pomocą ustawy specjalnej (tzw. specustawy ). Ustawy te funkcjonują równolegle z systemem prawnym i odnoszą się w sposób szczególny do zasad przygotowywania i realizacji inwestycji. Przykładem dobrego rozwiązania takiej ustawy jest ustawa o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 [19]. Właściwym kierunkiem jest projektowana ustawa o korytarzach przesyłowych [20] kompleksowo regulująca infrastrukturalne inwestycje o znaczeniu ponadlokalnym. W ramach tej ustawy należy wprowadzić rozwiązania dotyczące wszystkich inwestycji sieciowych (w tym stacji elektroenergetycznych) które obejmują: szczególny tryb nabywania nieruchomości dla prowadzenia na nich inwestycji sieciowej (brak konieczności uzyskania zgody właścicieli gruntów), szczególne zasady prowadzenia postępowań administracyjnych dla realizacji inwestycji dotyczące: decyzji o ustaleniu lokalizacji, decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji inwestycji, decyzji pozwolenia na budowę, precyzyjne określenie terminów wydania decyzji administracyjnych, wyłączenie konieczności stosowania procedury wprowadzania inwestycji sieciowej do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, klauzule natychmiastowej wykonalności dla wszystkich decyzji administracyjnych dotyczących infrastruktury sieciowej, 40

ściśle określony sposób postępowania odwoławczego z określeniem terminów rozpatrzenia złożonych odwołań oraz ich zakresu. Przyjęcie takich rozwiązań w specustawie powinno umożliwić usunięcie wielu barier formalno-prawnych, środowiskowych i społecznych w realizacji inwestycji sieciowych, w tym tych dotyczących budowy nowych stacji elektroenergetycznych. 5. Wnioski Przepisy prawne dotyczące budowy nowych stacji elektroenergetycznych są rozproszone w wielu ustawach, nieprecyzyjne, niespójne, niekiedy sprzeczne i często się zmieniają na skutek wielokrotnych nowelizacji. Utrudnienia z nich wynikające powodują powstanie barier formalno-prawnych, środowiskowych i społecznych skutecznie ograniczających szybkość i efektywność procesu inwestycyjnego i stanowiących znaczne obciążenie finansowe dla inwestorów (operatorów systemów) przy realizacji budowy nowych stacji elektroenergetycznych. Stworzenie właściwych warunków dla budowy nowych stacji elektroenergetycznych podobnie jak dla rozbudowy i modernizacji całej infrastruktury sieciowej wymaga docelowo opracowania i przyjęcia nowej specustawy o korytarzach przesyłowych, natomiast doraźnie podjęcia działań legislacyjnych mających na celu dokonanie wielu istotnych zmian w szerokim zakresie w istniejących uregulowaniach prawnych. 6. Literatura 1. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.). 2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późń. zm). 3. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 1994 r. Nr 89, poz. 414 z późn. zm). 4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z późń. zm.). 5. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późń. zm.). 6. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. O gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 1997 r. Nr 115, poz. 741 z późń. zm.). 7. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 19, poz. 177 z późń. zm.). 8. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 1960 r. Nr 30, poz. 168 z późń. zm.). 9. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 z późń. zm.). 10. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2005 r. Nr 240, poz. 2027 z późń. zm.). Nr 180 41

11. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 1994 r. Nr 27, poz. 96 z późń. zm.). 12. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229 z późń. zm.). 13. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. O udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227). 14. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. O ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późń. zm.). 15. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. O ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78 z późń. zm.). 16. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. O odpadach (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628 z późń. zm.). 17. Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. O drogach publicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późń. zm.). 18. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. O ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 1991 r. Nr 81, poz. 351 z późń. zm.). 19. Ustawa z dnia 7 września 2007 r. O przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 (Dz. U. z 2007 r. Nr 173, poz. 1219 z późń. zm.). 20. Projekt ustawy o korytarzach przesyłowych z dnia 19 stycznia 2012 r., wersja 4, Ministerstwo Gospodarki. 21. Dołęga W.: Planowanie rozwoju sieciowej infrastruktury elektroenergetycznej w aspekcie bezpieczeństwa dostaw energii i bezpieczeństwa ekologicznego. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 2013. Tekst artykułu prezentowano na XII Konferencji N-T Oddziału Poznańskiego SEP z cyklu Instalacje elektryczne niskiego, średniego i wysokiego napięcia, która odbyła się w dniu 14 maja 2014 r. w Poznaniu 42