Informacja o wynikach kontroli odpłatnoci za studia w pastwowych szkołach wyszych

NAJWYSZA IZBA KONTROLI Departament Nauki, Owiaty i Dziedzictwa Narodowego Nr ewid.: 22/2006/K/05/001/KNO KNO 41100/2005 Informacja o wynikach kontroli odpłatnoci za studia w pastwowych szkołach wyszych W a r s z a w a m a r z e c 2 0 0 6 r.

Najwyszej Izby Kontroli jest dbało o gospodarno i skuteczno w słubie publicznej dla Rzeczypospolitej Polskiej. Najwyszej Izby Kontroli jest cieszcy si powszechnym autorytetem najwyszy organ kontroli pastwowej, którego raporty bd oczekiwanym i poszukiwanym ródłem informacji dla organów władzy i społeczestwa. Informacja o wynikach kontroli odpłatnoci za studia w pastwowych szkołach wyszych Dyrektor Departamentu Nauki, Owiaty i Dziedzictwa Narodowego Grzegorz Buczyski Zatwierdzam: Wiceprezes Najwyszej Izby Kontroli Jacek Jezierski Warszawa, dnia marca 2005 r. Najwysza Izba Kontroli ul. Filtrowa 57 00-950 Warszawa tel./fax: 0-prefiks-22-825 44 81 www.nik.gov.pl

Spis treci 1. Wprowadzenie... 1 2. Podsumowanie wyników kontroli... 2 2.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalnoci 2 2.2. Synteza wyników kontroli 3 2.3. Uwagi kocowe i wnioski 7 3. Waniejsze wyniki kontroli... 8 3.1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowa ekonomicznych i organizacyjnych 8 3.2. Realizacja wniosków pokontrolnych, sformułowanych po kontroli NIK przeprowadzonej w 2002 r. 15 3.2.1. Zakres i formy studiów odpłatnych 20 3.2.2. Kadra nauczycieli akademickich 22 3.2.3. Realizacja planów i programów nauczania 24 3.2.4. Pobieranie opłat za zajcia dydaktyczne 25 3.2.5. Nadzór ze strony Ministra Edukacji i Nauki 26 4. Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli... 29 Załczniki: 1. Wykaz waniejszych normatywnych aktów prawnych. 2. Liczba pastwowych szkół wyszych oraz studentów (bez obcokrajowców) w latach akademickich 2001/2002 2004/2005, z uwzgldnieniem grup uczelni i form studiów. 3. Liczba nauczycieli akademickich pastwowych szkół wyszych (pełnozatrudnionych) w latach akademickich 2001/2002 2004/2005. 4. Przychody i koszty działalnoci dydaktycznej pastwowych szkół wyszych w latach 2001-2004. 5. Struktura przychodów z działalnoci dydaktycznej w pastwowych szkołach wyszych w latach 2001-2004, z uwzgldnieniem głównych ródeł finansowania. 6. Wyniki finansowe netto pastwowych szkół wyszych w latach 2001-2004. 7. Liczba studentów skontrolowanych uczelni w latach akademickich 2001/2002 2004/2005. 8. Liczba nauczycieli akademickich skontrolowanych uczelni w latach akademickich 2001/2002 2004/2005. 9. Przychody i koszty działalnoci dydaktycznej skontrolowanych uczelni w latach 2001 2004. 10. Struktura przychodów z działalnoci dydaktycznej skontrolowanych uczelni w latach 2001 2004, z uwzgldnieniem głównych ródeł finansowania. 11. Lista osób zajmujcych kierownicze stanowiska, odpowiedzialnych za skontrolowan działalno. 12. Wykaz organów, którym przekazano informacj o wynikach kontroli.

Podsumowanie wyników kontroli 1. Wprowadzenie Kontrola dorana (sprawdzajca) pn. Odpłatno za studia w pastwowych szkołach wyszych (nr K/05/001), podjta została z inicjatywy Najwyszej Izby Kontroli. Kontrola przeprowadzona została w zwizku z kontrol planow, pn. Odpłatno za studia w pastwowych szkołach wyszych, przeprowadzon przez Najwysz Izb Kontroli w 2002 r. 1 Celem kontroli była ocena realizacji w pastwowych szkołach wyszych wniosków pokontrolnych oraz wykorzystania ocen i uwag, sformułowanych po zakoczeniu kontroli NIK przeprowadzonej w 2002 r. w zakresie prowadzenia odpłatnych form studiów, a take prawidłowoci wykorzystywania ustawowych uprawnie do prowadzenia odpłatnych form studiów. Kontrol objto lata akademickie 2001/2002-2004/2005. Czynnoci kontrolne w jednostkach przeprowadził Departament Nauki, Owiaty i Dziedzictwa Narodowego NIK w okresie II-IV kwartału 2005 r. Kontrol przeprowadzono w 7 sporód 25 pastwowych szkół wyszych, skontrolowanych przez NIK w 2002 r., działajcych na podstawie ustawy z dnia 12 wrzenia 1990 r. o szkolnictwie wyszym 2, nadzorowanych przez Ministra Edukacji i Nauki (do 30 wrzenia 2005 r. Ministra Edukacji Narodowej i Sportu), tj.: 1) Politechnice Czstochowskiej w Czstochowie, 2) Akademii Podlaskiej w Siedlcach, 3) Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, 4) Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, 5) Politechnice Rzeszowskiej im Ignacego Łukaszewicza w Rzeszowie, 6) Akademii Techniczno Rolniczej im. J. i J. niadeckich w Bydgoszczy, 7) Akademii im. Jana Długosza w Czstochowie. Tematyka kontroli obejmowała realizacj wniosków po kontroli przeprowadzonej przez NIK w 2002 r., które w szczególnoci dotyczyły: zakresu i form prowadzonych studiów odpłatnych, kadry nauczycieli akademickich, realizacji planów i programów nauczania oraz ustalania i pobierania opłat za zajcia dydaktyczne. Kontrol przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyszej Izbie Kontroli 3, z uwzgldnieniem kryteriów: legalnoci, gospodarnoci, celowoci i rzetelnoci. 1 2 3 Kontrol objto b. Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz 25 sporód 83 pastwowych szkół wyszych nadzorowanych przez b. Ministra Edukacji Narodowej. Informacja o wynikach ww. kontroli z czerwca 2002 r. (nr ewid.163/2002/p/01/039/kno). Ustawa z dnia 12 wrzenia 1990 r. o szkolnictwie wyszym (Dz. U. Nr 65, poz. 385, ze zm.) zwana dalej ustaw o szkolnictwie wyszym. Ustawa uchylona została z dniem 1 wrzenia 2005 r. ustaw z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, ze zm.). Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyszej Izbie Kontroli (Dz. U. z 2001 r. Nr 85, poz. 937, ze zm.) zwana dalej ustaw o NIK.

Podsumowanie wyników kontroli 2. Podsumowanie wyników kontroli 1.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalnoci Najwysza Izba Kontroli negatywnie ocenia realizacj wniosków pokontrolnych w zakresie pobierania opłat za studia, sformułowanych po kontroli przeprowadzonej przez NIK w 2002 r. przez 4 sporód 7 skontrolowanych pastwowych szkołach wyszych. Realizacj wniosków pokontrolnych przez pozostałe uczelnie NIK ocenia pozytywnie, pomimo stwierdzenia istotnych nieprawidłowoci. Stwierdzone nieprawidłowoci w szczególnoci polegały na: 1) prowadzeniu kształcenia na kierunkach studiów bez uprawnie nadanych przez ministra właciwego do spraw szkolnictwa wyszego lub w zamiejscowych jednostkach organizacyjnych działajcych niezgodnie z ustaw o szkolnictwie wyszym - w 5 uczelniach, do których skierowano wnioski w tej sprawie równie w wyniku kontroli przeprowadzonej w 2002 r., 2) nieprzestrzeganiu wymogów dotyczcych stanu kadrowego nauczycieli akademickich oraz nadmiernym obcieniu nauczycieli akademickich godzinami ponadwymiarowymi w 6 uczelniach, do których skierowano wnioski w tej sprawie równie w wyniku kontroli w 2002 r., 3) nieprzestrzeganiu standardów nauczania na kierunku studiów - w 4 uczelniach, pomimo skierowania do tych uczelni wniosków w tej sprawie, po kontroli przeprowadzonej w 2002 r., 4) utrzymywaniu struktury działalnoci dydaktycznej, w której studenci studiów odpłatnych stanowi wicej ni 50% studentów - w 1 uczelni, 5) nieprawidłowym ustalaniu wysokoci opłat za zajcia dydaktyczne oraz niepełnym ewidencjonowaniu przychodów i kosztów z odpłatnej działalnoci dydaktycznej - w 5 uczelniach, w tym w 4 uczelniach, do których skierowano wnioski w tej sprawie w wyniku kontroli przeprowadzonej w 2002 r. Ponad połowa wniosków pokontrolnych z kontroli przeprowadzonej w 2005 r. dotyczyła tych samych nieprawidłowoci i uczelni, które ustalono w wyniku kontroli przeprowadzonej przez NIK w 2002 r. Ustalono, w wyniku kontroli przeprowadzonych przez NIK w latach 2004-2005 w zakresie funkcjonowania szkolnictwa wyszego 4, e b. Minister Edukacji Narodowej i Sportu nie sprawował właciwego nadzoru nad pastwowymi szkołami wyszymi. 4 Kontrole pn.: Organizacja i finansowanie działalnoci dydaktycznej w pastwowych wyszych szkołach zawodowych (inform. o wynikach kontroli z lipca 2004 r. nr ewid. 135/204/P/03/078/KNO), Warunki kadrowe i materialne działalnoci dydaktycznej w zamiejscowych jednostkach organizacyjnych pastwowych szkół wyszych (inform. z maja 2005 r. nr ewid. 22/2005/P/04/086/KNO) i Działalno Pastwowej Komisji Akredytacyjnej (inform. z maja 2005 r. nr ewid. 127/2005/P/04/083/KNO). 2

Podsumowanie wyników kontroli 1.2. Synteza wyników kontroli 1. W wyniku kontroli przeprowadzonej w 2002 r. Najwysza Izba Kontroli sformułowała pod adresem skontrolowanych pastwowych szkół wyszych ogółem 101 wniosków pokontrolnych. W wystpieniach pokontrolnych skierowanych w 2002 r. do rektorów 7 obecnie skontrolowanych uczelni sformułowano łcznie 37 wniosków pokontrolnych, najwicej do Akademii Techniczno Rolniczej w Bydgoszczy 10 wniosków i Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie 7 wniosków. Wnioski te dotyczyły w szczególnoci: 1) zaprzestania preferowania odpłatnych form studiów (zaocznych i wieczorowych) i uzyskania struktury studiów zgodnej z ustaw o szkolnictwie wyszym (w 5 uczelniach), 2) zaprzestania kształcenia na kierunkach studiów lub w zamiejscowych jednostkach organizacyjnych - bez uprawnie nadanych przez ministra właciwego do spraw szkolnictwa wyszego (w 3 uczelniach), 3) przestrzegania standardów nauczania na kierunku studiów oraz dostosowania planów i programów kształcenia na studiach płatnych do programów na studiach dziennych, zgodnie z wymaganiami programowymi (w 4 uczelniach), 4) zapewnienia korelacji midzy liczb studentów i stanem zatrudnienia nauczycieli akademickich oraz realizacji przez nauczycieli akademickich zaj dydaktycznych w wymiarze okrelonym w ustawie o szkolnictwie wyszym (w 6 uczelniach), 5) stosowania zasad ustalania odpłatnoci za studia okrelonych w rozporzdzeniu Rady Ministrów w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni 5 (w 3 uczelniach). Wnioski pokontrolne nie zostały w pełni zrealizowane w 4 sporód 7 skontrolowanych uczelni, najwicej w Politechnice Czstochowskiej i Akademii Podlaskiej w Siedlcach (po 3 z 4 wniosków pokontrolnych). Pozostałe skontrolowane uczelnie NIK oceniał pozytywnie, pomimo stwierdzenia istotnych nieprawidłowoci. Ustalono ponadto, e ponad połowa wniosków pokontrolnych z kontroli przeprowadzonej w 2005 r. dotyczyła tych samych nieprawidłowoci i uczelni, które zwizane były z wnioskami z poprzedniej kontroli. [str. 15-19] 2. W 3 sporód 5 uczelni, do których wnioskowano o zaprzestanie preferowania odpłatnych form studiów (zaocznych i wieczorowych) i uzyskanie struktury studiów zgodnej z ustaw o szkolnictwie wyszym, nie wykonano wniosków pokontrolnych NIK (Akademia Podlaska 5 Rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz. U. Nr 84, poz. 380, ze zm.). 3

Podsumowanie wyników kontroli w Siedlcach, Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie oraz Akademia Techniczno Rolnicza w Bydgoszczy). W uczelniach tych przyjmowano zrónicowane formy postpowa kwalifikacyjnych dla studiów dziennych i zaocznych. Ograniczano dostp na I rok bezpłatnych studiów dziennych, zwikszajc jednoczenie limity przyj na studia w charakterze wolnych słuchaczy. Jako warunek uczestnictwa w zajciach dydaktycznych w charakterze wolnego słuchacza pobierano opłat roczn, a aden z przyjtych wolnych słuchaczy po pierwszym semestrze studiów nie był ju uczestnikiem tej formy studiów (rezygnacja lub przeniesienie na studia dzienne w trakcie roku akademickiego). W Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie utrzymywano struktur działalnoci dydaktycznej, w której studenci studiów odpłatnych stanowili wicej ni 50% ogółu studentów. Studenci studiów odpłatnych w tej uczelni stanowili w roku akademickim 2004/2005-50,7%. Stanowi to naruszenie wynikajcej z art. 4 ust. 3 ustawy o szkolnictwie wyszym zasady, i podstawowym systemem studiów s studia dzienne. [str. 20-22] 3. W 5 uczelniach (Szkoła Główna Handlowa, Akademia Podlaska w Siedlcach, Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Politechnika Rzeszowska i Akademia Techniczno Rolnicza w Bydgoszczy) prowadzono kształcenie na kierunkach studiów lub w zamiejscowych jednostkach organizacyjnych bez uprawnie nadanych przez ministra właciwego do spraw szkolnictwa wyszego w tym w ww. 3. pierwszych uczelniach, do których skierowano wnioski w tej sprawie w wyniku kontroli przeprowadzonej w 2002 r. W Szkole Głównej Handlowej nie uregulowano sytuacji prawnej zwizanej z prowadzeniem kształcenia na kierunku gospodarka publiczna, do prowadzenia którego, zdaniem b. Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, uczelnia nie ma uprawnie. Pomimo to w latach akademickich 2001/2002-2003/2004, uczelnia na tym kierunku wydała 45 dyplomów ukoczenia studiów, w tym: 23 na studiach dziennych, 18 na studiach zaocznych zawodowych oraz 4 na uzupełniajcych studiach magisterskich. W Akademii Podlaskiej w Siedlcach i Politechnice Rzeszowskiej stwierdzono prowadzenie w zamiejscowych orodkach dydaktycznych studiów na poziomie magisterskim, co było niezgodne z 2 rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków tworzenia i funkcjonowania zamiejscowego orodka dydaktycznego oraz tworzenia filii lub wydziału zamiejscowego uczelni 6, dopuszczajcym prowadzenie w zamiejscowym orodku dydaktycznym zaj dydaktycznych 6 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków tworzenia i funkcjonowania zamiejscowego orodka dydaktycznego oraz tworzenia filii lub wydziału zamiejscowego uczelni (Dz. U. Nr 61, poz. 538). 4

Podsumowanie wyników kontroli jedynie w ramach programu studiów wyszych zawodowych. Na nielegalno utworzenia i funkcjonowania zamiejscowych grup wykładowych zwracała uwag zarówno Najwysza Izba Kontroli po kontroli przeprowadzonej w 2002 r., jak i take Zespół Oceniajcy Pastwowej Komisji Akredytacyjnej (PKA), dokonujcy oceny jakoci kształcenia w 2004 r. W Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie stwierdzono nielegalne prowadzenie studiów w zamiejscowym orodku dydaktycznym. adna ze skontrolowanych uczelni, która utraciła warunki do prowadzenia studiów na okrelonym kierunku, nie wypełniła obowizku wynikajcego z art. 4b ust. 3 ustawy o szkolnictwie wyszym, polegajcego na niezwłocznym powiadomieniu o tym fakcie ministra właciwego do spraw szkolnictwa wyszego. [str. 20-22] 4. W 4 uczelniach (Akademia Podlaska w Siedlcach, Akademia Techniczno- Rolnicza w Bydgoszczy, Akademia im. Jana Długosza w Czstochowie oraz Szkoła Główna Handlowa) nie przestrzegano standardów nauczania na kierunku studiów oraz nie realizowano w pełni planów i programów nauczania okrelonych w standardach nauczania - pomimo skierowania do tych uczelni wniosków pokontrolnych w tej sprawie, po kontroli przeprowadzonej 2002 r. Programy na okrelonych kierunkach studiów przewidywały znacznie mniej zaj dydaktycznych na studiach zaocznych, ni na studiach dziennych, co nie odpowiadało minimalnym wymogom okrelonym w standardach dla tych kierunków studiów. [str. 22-23] 5. W 6 skontrolowanych uczelniach (Politechnika Czstochowska, Akademia Podlaska w Siedlcach, Szkoła Główna Handlowa, Politechnika Rzeszowska, Akademia Techniczno Rolnicza w Bydgoszczy oraz Akademia im. Jana Długosza w Czstochowie) nie przestrzegano wymogów dotyczcych stanu kadrowego nauczycieli akademickich oraz w stopniu nadmiernym obciano nauczycieli akademickich godzinami ponadwymiarowymi. Zgodnie z 1 ust. 1 pkt 1 rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie warunków, jakie powinna spełnia uczelnia, aby utworzy i prowadzi kierunek studiów, oraz nazw kierunków studiów 7, uczelnia moe utworzy i prowadzi kierunek studiów magisterskich, jeli midzy innymi spełnia wymagania dotyczce minimum kadrowego nauczycieli akademickich, oraz proporcji liczby nauczycieli akademickich do liczby studentów na danym kierunku studiów. 7 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 marca 2002 r. w sprawie warunków, jakie powinna spełnia uczelnia, aby utworzy i prowadzi kierunek studiów, oraz nazw kierunków studiów (Dz. U. Nr 55, poz. 480, ze zm.). 5

Podsumowanie wyników kontroli Nieprawidłowoci w przedmiotowym zakresie polegały na niespełnianiu wymaganych relacji midzy liczb nauczycieli akademickich oraz liczb studentów na danym kierunku studiów. Wskutek powyszego, wystpowały przypadki nadmiernego obcienia nauczycieli akademickich działalnoci dydaktyczn. W tych przypadkach liczba godzin ponadwymiarowych przewyszała znaczco (w niektórych przypadkach kilkudziesiciokrotnie) ustalony wymiar pensum, a take przekraczała limit godzin ponadwymiarowych, powyej którego, zgodnie z art. 102 ustawy o szkolnictwie wyszym, nauczyciel akademicki nie moe by zobowizany do prowadzenia zaj dydaktycznych. [str. 22-24] 6. W 5 uczelniach (Politechnika Czstochowska, Akademia Techniczno Rolnicza w Bydgoszczy, Akademia im. Jana Długosza w Czstochowie, Akademia Podlaska w Siedlcach oraz Politechnika Rzeszowska) nieprawidłowo ustalano wysoko opłat za zajcia dydaktyczne oraz w niepełnym zakresie ewidencjonowano przychody i koszty z odpłatnej działalnoci dydaktycznej (w tym w 3. pierwszych ww. uczelniach, do których skierowano wnioski w tej sprawie w wyniku kontroli przeprowadzonej w 2002 r.). Nieprawidłowoci te polegały na: ustalaniu wysokoci opłat bez powizania z kosztami zaj dydaktycznych (tj. na poziomie wyszym od wynikajcego z kalkulacji tych kosztów nawet ponad trzykrotnie), egzekwowaniu wymogu opłat rocznych zamiast semestralnych oraz planowaniu kosztów zaj dydaktycznych niezgodnie z przepisami prawnymi. Kształtowanie wysokoci opłat za zajcia dydaktyczne pozostawało bez zasadniczego zwizku z kosztami kształcenia. Wysoko opłat ustalano z uwzgldnieniem nie tylko ponoszonych kosztów zaj dydaktycznych, lecz równie atrakcyjnoci kierunku studiów, zapotrzebowania rynku pracy na okrelone kwalifikacje zawodowe i moliwoci studentów do ponoszenia opłat za studia. [str. 25-26] 7. Ustalono, w wyniku kontroli przeprowadzonych przez NIK w latach 2004-2005 w zakresie funkcjonowania szkolnictwa wyszego 8, e b. Minister Edukacji Narodowej i Sportu nie sprawował właciwego nadzoru nad pastwowymi szkołami wyszymi. Skutkowało to wystpieniem istotnych nieprawidłowoci, dotyczcych m.in.: nielegalnej działalnoci zamiejscowych jednostek organizacyjnych pastwowych szkół wyszych, niespełniania wymogów i warunków odnonie jakoci kształcenia na okrelonych kierunkach studiów oraz ustalania opłat za zajcia dydaktyczne według zasad niezgodnych z przepisami prawnymi. [str. 26-28] 8 Zob. przypis nr 4. 6

Podsumowanie wyników kontroli 1.3. Uwagi kocowe i wnioski Wyniki kontroli wskazuj, e wnioski pokontrolne sformułowane przez NIK w 2002 r., dotyczce kontroli odpłatnoci za studia w pastwowych szkołach wyszych, nie zostały prawie we wszystkich skontrolowanych uczelniach w pełni wykonane. Nie zostały równie w pełni wykorzystane oceny i uwagi NIK zawarte w wystpieniach pokontrolnych z 2002 r. W skontrolowanych w 2005 r. pastwowych szkołach wyszych te same nieprawidłowoci wystpowały nadal. W uczelniach tych jako kształcenia na okrelonych kierunkach studiów nie odpowiada standardom nauczania, a odpłatno za zajcia dydaktyczne pobierana była niezgodnie z obowizujcymi przepisami prawnymi. W ocenie Najwyszej Izby Kontroli, w celu wyeliminowania stwierdzonych nieprawidłowoci, konieczne jest wzmocnienie nadzoru nad pastwowymi szkołami wyszymi przez Ministra Edukacji i Nauki 9. Konieczne jest równie przyspieszenie prac zwizanych z wydaniem aktów wykonawczych do obowizujcej od dnia 1 wrzenia 2005 r. ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym. Pastwowe szkoły wysze powinny podj nastpujce działania: 1) dostosowa plany studiów zaocznych i wieczorowych do wymogów okrelonych w standardach nauczania, 2) informowa ministra właciwego do spraw szkolnictwa wyszego, o utracie warunków do prowadzenia okrelonego kierunku studiów, 3) ustala i pobiera opłaty od studentów studiów odpłatnych na podstawie planowanych kosztów zaj dydaktycznych, zgodnie z obowizujcymi uregulowaniami prawnymi w tym zakresie, 4) zapewni wymagane proporcje liczby nauczycieli akademickich do liczby studentów na danym kierunku studiów, 5) dostosowa struktury działalnoci dydaktycznej uczelni według zasady, według której podstawowym systemem studiów s studia dzienne, 6) dostosowa rozmiary kształcenia do posiadanych moliwoci kadrowych, 7) zaprzesta prowadzenia nielegalnie działajcych zamiejscowych jednostek organizacyjnych oraz kształcenia na kierunkach, bez stosownych uprawnie. 9 W sprawie wzmocnienia nadzoru nad pastwowymi szkołami wyszymi NIK wnioskowała do ministra właciwego do spraw szkolnictwa wyszego wielokrotnie, po kontroli z 2002 r. dotyczcej odpłatnoci za studia w pastwowych szkołach wyszych oraz po kontrolach, o których mowa w przypisie nr 4. 7

3. Waniejsze wyniki kontroli 3.1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowa ekonomicznych i organizacyjnych..charakterystyka stanu prawnego W kontrolowanym okresie oraz do czasu zakoczenia kontroli, zasady funkcjonowania pastwowych szkół wyszych, w tym tworzenia i organizacji odpłatnych form studiów, okrelały przepisy ustawy o szkolnictwie wyszym. Szczegółowy ustrój uczelni oraz inne sprawy dotyczce jej funkcjonowania, nie uregulowane w ustawie, okrelał statut uczelni, uchwalany przez senat wikszoci co najmniej 2/3 głosów statutowego składu, po zasigniciu opinii zwizków zawodowych działajcych w uczelni (art. 9 i art. 11 ustawy). Statut m.in. okrelał rodzaje, warunki i tryb tworzenia, znoszenia i przekształcania jednostek organizacyjnych uczelni (art. 69 ust. 1 ustawy). W uczelni, zatrudniajcej na podstawie mianowania co najmniej szedziesiciu nauczycieli akademickich posiadajcych tytuł naukowy i w której co najmniej połowa podstawowych jednostek organizacyjnych miała uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego, statut wchodził w ycie z dniem okrelonym w uchwale senatu (art. 12 ust. 1 ww. ustawy). Statut uczelni nie spełniajcej tych wymaga wchodził w ycie po zatwierdzeniu przez właciwego ministra lub po upływie dwóch miesicy od daty jego dorczenia właciwemu ministrowi, jeeli minister w tym terminie nie odmówił zatwierdzenia statutu z powodu jego niezgodnoci z przepisami ustawowymi (art. 13 ust. 2 ustawy). Zgodnie z ustaw o szkolnictwie wyszym, w uczelni mogły by prowadzone jednolite studia magisterskie, studia wysze zawodowe i uzupełniajce studia magisterskie, a ponadto: studia podyplomowe, studia doktoranckie oraz studia i kursy specjalne. Uczelnia mogła take prowadzi studia typu otwartego dla słuchaczy nie bdcych studentami (art. 4 ust. 2 ustawy). Studia mogły by prowadzone jako dzienne, wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne, przy czym podstawowym systemem studiów były studia dzienne, chyba e statut uczelni stanowił inaczej (art. 4 ust. 3 ustawy). Podstawow jednostk uczelni był wydział, chyba e statut stanowił inaczej. Wydział prowadził jeden lub wicej kierunków studiów (art. 64 ust. 1 ustawy). W uczelni mogły by tworzone inne jednostki organizacyjne, w szczególnoci ogólnouczelniane, midzywydziałowe i pozawydziałowe (art. 64 ust. 3 ustawy). Tworzenie, przekształcanie i znoszenie podstawowych jednostek organizacyjnych uczelni, spełniajcej warunki okrelone w art. 12 ust. 1 i 2 ustawy, dokonywane było przez podmioty okrelone w art. 64 ust. 2 ustawy. Szczegółowe kwestie dotyczce tworzenia i funkcjonowania zamiejscowego orodka przez uczelnie pastwowe reguluj przepisy rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków tworzenia, i funkcjonowania zamiejscowego orodka dydaktycznego oraz tworzenia filii lub wydziału zamiejscowego uczelni (Dz. U. Nr 61, poz. 538). 8

Zamiejscowy orodek dydaktyczny, w myl 1 ww. rozporzdzenia moe by utworzony, jeeli: 1) liczba nauczycieli akademickich zatrudnionych w podstawowej jednostce organizacyjnej uczelni prowadzcej dany kierunek studiów na poziomie studiów wyszych zawodowych, posiadajcych tytuł naukowy profesora, stopie naukowy doktora habilitowanego lub stopie naukowy doktora, stanowicych minimum kadrowe dla kierunku wyszych studiów zawodowych, o których mowa w przepisach w sprawie warunków, jakie powinna spełnia uczelnia, aby utworzy i prowadzi kierunek studiów, oraz nazw kierunków studiów 10 - jest wiksza od tego minimum kadrowego o co najmniej 50%, 2) zajcia dydaktyczne prowadzone w zamiejscowym orodku dydaktycznym nie stanowi wicej ni 70% godzin zaj przewidzianych dla danego kierunku studiów, 3) baza materialna i dydaktyczna zamiejscowego orodka dydaktycznego, w tym liczba sal dydaktycznych, laboratoriów i pracowni, umoliwi prawidłow realizacj kształcenia na danym kierunku studiów planowanej liczby studentów, 4) spełnione zostan wymagania dotyczce proporcji nauczycieli akademickich posiadajcych tytuł naukowy profesora lub stopie naukowy doktora habilitowanego do liczby studentów na danym kierunku studiów, okrelone w przepisach, o których mowa w pkt 1, 5) zamiejscowy orodek dydaktyczny posiada ksigozbiór obejmujcy literatur podstawow dla zaj prowadzonych w orodku w zakresie poszczególnych przedmiotów. Zgodnie z 3 ww. rozporzdzenia, filia lub wydział zamiejscowy uczelni moe by utworzony, jeeli tworzona jednostka spełnia odrbnie dla kadego kierunku studiów i poziomu kształcenia, wszystkie wymagania okrelone w przepisach, o których mowa w 1 ust. 1 pkt 1, z zastrzeeniem 4. Podstawowa jednostka organizacyjna uczelni (wydział, chyba e statut uczelni stanowił inaczej) moe prowadzi w zamiejscowym orodku dydaktycznym zajcia dydaktyczne w ramach programu studiów wyszych zawodowych, jeeli kierunek studiów odpowiada zakresowi posiadanego przez t jednostk uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora ( 2 ww. rozporzdzenia). Zgodnie z treci art. 48 ust. 1 ustawy, do kompetencji senatu naley midzy innymi: tworzenie i znoszenie, na wniosek rady wydziału, kierunków studiów; uchwalanie planu rzeczowo-finansowego uczelni; ustalanie, na zasadach okrelonych w ustawie i statucie uczelni, pensum dydaktycznego dla poszczególnych stanowisk, warunków jego obniania oraz zasad obliczania godzin dydaktycznych; ocena działalnoci rektora oraz zatwierdzanie rocznych sprawozda z działalnoci uczelni. Zgodnie z art. 49 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyszym, rektor kieruje działalnoci uczelni i reprezentuje ja na zewntrz. 10 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 marca 2002 r. w sprawie warunków, jakie powinna spełnia uczelnia, aby utworzy i prowadzi kierunek studiów, oraz nazw kierunków studiów (Dz. U. Nr 55, poz. 480, ze zm.). 9

Szczegółowe uprawnienia rektora okrelone zostały w art. 49 ust. 2 i 3 ww. ustawy. Pastwowe szkoły wysze zaliczone zostały przez ustaw z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych 11 do jednostek sektora finansów publicznych (art. 4 pkt 5). Tym samym na rektorze pastwowej uczelni ci obowizki przypisane w ustawie o finansach publicznych kierownikowi jednostki zaliczanej do sektora finansów publicznych. Zgodnie z treci art. 4b ust. 3 ustawy, uczelnia była zobowizana do niezwłocznego zawiadamiania ministra właciwego do spraw szkolnictwa wyszego o utracie warunków do prowadzenia studiów wyszych, w tym o zmianach w stanie zatrudnienia wpływajcych na uprawnienie do prowadzenia studiów. Jeeli w cigu 6 miesicy od ich utraty uczelnia nie spełniała wymaganych warunków, minister w drodze decyzji zawieszał uprawnienia uczelni do prowadzenia studiów wyszych na okrelonym kierunku i poziomie kształcenia. Nadzór nad uczelniami pastwowymi w zakresie zgodnoci działania ich organów z przepisami ustawowymi i statutem uczelni sprawował minister właciwy do spraw szkolnictwa wyszego. Mógł on da od tych organów informacji i wyjanie (art. 31 ust. 1 ustawy). Zgodnie z treci art. 34 ust. 1 i ust. 2 pkt 1-4 ustawy, uczelnia przedstawiała ministrowi właciwemu do spraw szkolnictwa wyszego oraz właciwemu ministrowi roczne sprawozdanie z działalnoci uczelni, wraz z informacj o stanie i strukturze zatrudnienia, a niezalenie od tego powiadamiała równie m.in. o: uchwaleniu lub zmianie statutu, regulaminu studiów i planów studiów na poszczególnych kierunkach studiów, zasadach i trybie przyjmowania na poszczególne kierunki studiów, uchwałach podjtych w sprawach okrelonych w art. 48 ust. 1 pkt 2 ustawy. Warunki, jakie powinna spełnia uczelnia, aby utworzy i prowadzi kierunek studiów, okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 marca 2002 r. w sprawie warunków, jakie powinna spełnia uczelnia, aby utworzy i prowadzi kierunek studiów, oraz nazw kierunków studiów 12. Stosownie do 1 ww. rozporzdzenia, uczelnia moe utworzy i prowadzi kierunek studiów magisterskich, jeeli: 1) spełnia wymagania dotyczce minimum kadrowego nauczycieli akademickich oraz wymagania dotyczce proporcji liczby nauczycieli akademickich do liczby studentów na danym kierunku studiów, 2) prowadzi badania naukowe w dyscyplinach odpowiadajcych danemu kierunkowi studiów, 3) posiada baz materialn, w tym lokalow i laboratoryjn oraz odpowiednio wyposaon bibliotek, umoliwiajc prowadzenie bada naukowych i zaj dydaktycznych. Jeeli ten sam kierunek studiów jest prowadzony przez wicej ni jedn podstawow jednostk organizacyjn uczelni, warunki musz by spełnione odrbnie przez kad jednostk ( 4 ust. 2 ww. rozporzdzenia), natomiast jeeli dany kierunek studiów jest prowadzony wspólnie przez co najmniej dwie podstawowe jednostki organizacyjne uczelni 11 Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148, ze zm. Od dnia 1 stycznia 2006 r. obowizuje w tym zakresie ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104, ze zm.). 12 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 marca 2002 r. w sprawie warunków, jakie powinna spełnia uczelnia, aby utworzy i prowadzi kierunek studiów, oraz nazw kierunków studiów (Dz. U. Nr 55, poz. 480, ze zm.). 10

albo jej filii, warunki te mog by spełnione przez te jednostki łcznie ( 4 ust. 3 ww. rozporzdzenia). Stosunek liczby nauczycieli akademickich zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy, posiadajcych tytuł naukowy profesora lub stopie naukowy doktora habilitowanego oraz o których mowa w 5 ww. rozporzdzenia, prowadzcych zajcia dydaktyczne na danym kierunku studiów, do liczby studentów na danym kierunku studiów, okrelono w 6 ww. rozporzdzenia. Natomiast na mocy 8, uczelnie, które przed dniem wejcia w ycie rozporzdzenia utworzyły i prowadziły kierunek studiów, a nie spełniały warunków okrelonych w 1 ust. 3 pkt 2, 3 ust. 1 pkt 2 i 6 ww. rozporzdzenia, miały dostosowa si do warunków okrelonych w tym rozporzdzeniu nie póniej ni do dnia 1 padziernika 2004 r. Stosownie do art. 23 ust. 1 i ust. 2 pkt 1-2 ustawy, uczelnia pastwowa mogła uzyskiwa rodki finansowe m. in. z budetu pastwa i budetów jednostek samorzdu terytorialnego lub ich zwizków, darowizn, zapisów, spadków oraz ofiarnoci publicznej, a ponadto m.in. z odpłatnej działalnoci badawczej oraz z opłat za zajcia dydaktyczne z wyłczeniem zaj dydaktycznych na studiach dziennych w uczelniach pastwowych, chyba e s powtarzane z powodu niezadowalajcych wyników w nauce. Nie wykorzystane w danym roku rodki finansowe pozostawały w dyspozycji uczelni (art. 23 ust. 3 ustawy). W myl art. 24 ust. 1 ustawy, uczelnia pastwowa otrzymuje z budetu pastwa dotacje m.in. na: działalno dydaktyczn, kształcenie kadr oraz badania niezbdne dla prowadzenia działalnoci dydaktycznej i kształcenia kadr, jak równie na utrzymanie uczelni, a take dotacje na inwestycje budowlane. Ww. dotacje przyznaje właciwy minister, przy czym uczelnia samodzielnie rozdziela dotacje na cele, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt. 1 i 3 (art. 24 ust. 3 i 6 ustawy). Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy, gospodarka finansowa uczelni prowadzona była na podstawie planu rzeczowo-finansowego uchwalonego przez senat. Szczegółowe zasady gospodarki finansowej oraz zasady i tryb uzyskiwania przez uczelnie pastwowe wpływów z opłat za zajcia dydaktyczne reguluj przepisy rozporzdzenia Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni 13. W myl 6 ust. 1 ww. rozporzdzenia uczelnia pastwowa pokrywa koszty działalnoci dydaktycznej z dotacji budetowej, o której mowa w art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyszym, przyznanej przez właciwego ministra - z zastrzeeniem 23 ww. rozporzdzenia oraz przychodów z tytułu odpłatnoci za t działalno i z innych przychodów. Do przychodów działalnoci dydaktycznej ( 6 ust. 2 ww. rozporzdzenia) zalicza si w szczególnoci nalenoci z tytułu: opłat za zajcia dydaktyczne; opłat za kształcenie osób nie bdcych obywatelami polskimi; wpływów ze sprzeday własnych wydawnictw; opłat za wynajem pomieszcze i udostpnianie innych składników majtkowych słucych tej działalnoci; opłat za działalno kulturaln i usługow realizowan przez studentów i pracowników w ramach zespołów kulturalnych i artystycznych, kół naukowych i innych grup działajcych przy uczelni; opłat za czynnoci zwizane z działalnoci dydaktyczn; 13 Rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz. U. Nr 84, poz. 380, ze zm.). 11

opłat za korzystanie z hoteli asystenckich. Ponadto do przychodów tych zalicza si równie darowizny, zapisy, spadki oraz wpłaty z ofiarnoci publicznej, take pochodzenia zagranicznego ( 6 ust. 3 ww. rozporzdzenia). Zgodnie z 6 ust. 4 ww. rozporzdzenia, do kosztów działalnoci dydaktycznej zalicza si cało kosztów zwizanych z: procesem dydaktycznym, kształceniem i rozwojem kadr naukowych, badaniami niezbdnymi do prowadzenia procesu dydaktycznego oraz kształcenia i rozwoju kadr naukowych, utrzymywaniem uczelni, łcznie z remontami budynków i budowli nie bdcych domami, stołówkami i bufetami studenckimi, utrzymaniem obiektów akademickiej słuby zdrowia, prowadzeniem działalnoci, o której mowa w 6 ust. 2 pkt 5 ww. rozporzdzenia (działalno kulturalna i usługowa). Na podstawie art. 275 ust. 3 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, rozporzdzenie w sprawie gospodarki finansowej uczelni zachowuje moc do dnia wejcia w ycie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 95 ust. 1 i art. 105 Prawa o szkolnictwie wyszym, jednak nie dłuej ni do dnia 31 grudnia 2006 r. Pobieranie opłat za zajcia dydaktyczne, o których mowa w art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyszym, moe by dokonywane, w myl 8 ww. rozporzdzenia, za: zajcia na studiach dziennych w przypadku ich powtarzania spowodowanego niezadowalajcymi wynikami w nauce, studia zaoczne, wieczorowe i eksternistyczne oraz studia podyplomowe i inne formy kształcenia. Podstaw ustalania odpłatnoci stanowi planowany koszt zaj dydaktycznych, a rodzaje zaj, za które pobierane s opłaty oraz ich wysoko ustala rektor ( 9 ust. 1 i 2 ww. rozporzdzenia). Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2000 r. (SK 18/99, OTK 2000/7/258), dla zapewnienia dostpu do nauki, obok podstawowych w wyszej szkole studiów bezpłatnych, moliwe jest wprowadzenie przez uczelnie opłat za studia w zakresie i w wysokoci, w jakich niezbdny koszt tych studiów nie znajduje pokrycia w rodkach publicznych. W dniu 1 wrzenia 2005 r. weszła w ycie ustawa Prawo o szkolnictwie wyszym 14. Zgodnie z art. 7 ww. ustawy, uczelnia moe prowadzi działalno gospodarcz wyodrbnion organizacyjnie i finansowo od działalnoci, o której mowa w art. 13 i 14 omawianej ustawy, w zakresie i formach okrelonych w statucie. Władze publiczne, na zasadach okrelonych w ww. ustawie, zapewniaj uczelniom publicznym rodki finansowe niezbdne do wykonywania ich zada oraz udzielaj pomocy uczelniom niepublicznym w zakresie i formach okrelonych w omawianej ustawie (art. 15 ust. 1 ustawy). W akcie o utworzeniu uczelni publicznej wskazuje si mienie lub organ, który j w to mienie wyposaa (art. 90 ust. 1 ustawy). Działalno uczelni publicznej jest finansowana z dotacji z budetu pastwa na zadania ustawowo okrelone oraz moe by finansowana z przychodów własnych (art. 92 ustawy). Przychodami uczelni publicznej s w szczególnoci: 14 Zgodnie z art. 5. 277 Prawa o szkolnictwie wyszym: 1) art. 94 oraz art. 151 wchodz w ycie z dniem 1 stycznia 2007 r., 2) art. 107-150 oraz art. 152-158 wchodz w ycie z dniem 1 wrzenia 2006 r., 3) art. 99 ust. 1 pkt 3 i 4 oraz art. 199 wchodz w ycie z dniem 1 padziernika 2006 r. 12

1) dotacje z budetu pastwa, o których mowa w art. 94 ust. 1 pkt 1-6 oraz 8, 9 i 11 omawianej ustawy, 2) uzyskane z budetu pastwa rodki na nauk, o których mowa w ustawie z dnia 8 padziernika 2004 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. Nr 238, poz. 2390, ze zm.), 3) odpłatnoci za wiadczone usługi edukacyjne, w szczególnoci za kształcenie na studiach i studiach doktoranckich, prowadzonych w formach niestacjonarnych oraz za wiadczone przez uczelnie artystyczne usługi artystyczne, 4) opłaty za postpowanie zwizane z przyjciem na studia, 5) jednorazowe opłaty za wydanie dyplomu, wiadectwa oraz innego dokumentu zwizanego z tokiem studiów (art. 98 ust. 1 pkt 1-5 ustawy). Zgodnie z art. 99 ust. 1 pkt 1-5 ustawy, uczelnia publiczna moe pobiera opłaty za wiadczone usługi edukacyjne zwizane z: 1) kształceniem studentów na studiach niestacjonarnych oraz uczestników niestacjonarnych studiów doktoranckich, 2) powtarzaniem okrelonych zaj na studiach stacjonarnych oraz stacjonarnych studiach doktoranckich z powodu niezadowalajcych wyników w nauce, 3) prowadzeniem studiów w jzyku obcym oraz prowadzeniem zaj nieobjtych planem studiów (przepisy prawne w tym zakresie wchodz w ycie z dniem 1 padziernika 2006 r. art. 277 pkt 3 ustawy). 4) prowadzeniem studiów podyplomowych oraz kursów dokształcajcych. Natomiast, zgodnie z art. 99 ust. 2 ww. ustawy - wysoko opłat, o których mowa w ust. 1, ustala rektor uczelni publicznej, z tym e opłaty, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, nie mog przekracza kosztów ponoszonych w zakresie niezbdnym do uruchomienia i prowadzenia w danej uczelni, odpowiednio studiów lub studiów doktoranckich, o których mowa w ust. 1 pkt 1, oraz zaj na studiach lub studiach doktoranckich, o których mowa w ust. 1 pkt 2, z uwzgldnieniem kosztów amortyzacji i remontów. Senat uczelni publicznej okrela szczegółowe zasady pobierania opłat, o których mowa w art. 99 ust. 1 ustawy, w tym tryb i warunki zwalniania w całoci lub w czci z tych opłat studentów lub doktorantów, w szczególnoci osigajcych wybitne wyniki w nauce, a take tych, którzy znaleli si w trudnej sytuacji materialnej (art. 99 ust. 3 ustawy). Rada Ministrów okreli, w drodze rozporzdzenia, szczegółowe zasady gospodarki finansowej uczelni publicznych, z uwzgldnieniem zasad: sporzdzania planu rzeczowofinansowego, tworzenia oraz zmian stanu funduszy, rozliczania kosztów oraz sposobu dostosowania dotychczasowych zasad gospodarki finansowej szkół wyszych do postanowie ustawy (art. 105 ustawy). Uwarunkowania organizacyjne i ekonomiczne W kontrolowanym okresie nastpił wzrost liczby studentów studiujcych na wszystkich uczelniach w kraju. W roku akademickim 2004/2005 łczna liczba studiujcych wynosiła 1.917,3 tys. osób (tj. o 12,0% wicej ni w roku akademickim 2001/2002). W 126 pastwowych szkołach wyszych studiowało 1.337,1 tys. osób, tj. 69,8% ogółu studentów 13

(o 11,1% wicej ni w roku akademickim 2001/2002), a w uczelniach niepastwowych 580,2 tys. osób (tj. o 14,2% wicej ni w roku akademickim 2001/2002) 15. W roku akademickim 2004/2005 liczba studentów na studiach dziennych wynosiła 923,1 tys. osób, tj. 47,9% wszystkich studiujcych w kraju (44,5% - w 2001/2002). W systemie zaocznym w tym okresie studiowało 913,5 tys. osób, wieczorowym - 66,1 tys. osób, eksternistycznym - 23,5 tys. osób. Stanowili oni łcznie 52,1% wszystkich studiujcych w kraju (55,5% - w 2001/2002). Pogorszyła si sytuacja kadrowa w pastwowych szkołach wyszych. W roku akademickim 2004/2005 w pastwowych szkołach wyszych zatrudniano w pełnym wymiarze czasu pracy - 74,7 tys. nauczycieli akademickich, tj. o 3,8% wicej ni w roku akademickim 2001/2002 (przyrost liczby nauczycieli akademickich był 3-krotnie mniejszy ni przyrost liczby studentów). W szkołach tych liczba nauczycieli akademickich posiadajcych tytuł naukowy lub stopie naukowy doktora habilitowanego wynosiła odpowiednio 7,9 tys. i 9,7 tys. osób, tj. o 8,9% i o 8,5% wicej ni w roku akademickim 2001/2002. W pastwowych szkołach wyszych wzrosły przychody z działalnoci dydaktycznej. W 2004 r. przychody ogółem z działalnoci dydaktycznej 16 w pastwowych szkołach wyszych wyniosły łcznie 8.988.232,7 tys. zł i były o 33,8% wysze od przychodów z tej działalnoci uzyskanych w 2001 r. (tj. 6.715.515,1 tys. zł). Głównym ródłem finansowania działalnoci dydaktycznej ww. szkół pozostawały dotacje z budetu pastwa. Ich udział w strukturze przychodów zwikszył si z 68,7% w 2001 r. do 71,2% w 2004 r. Odnotowano spadek z 23,0% w 2001 r. do 21,8% w 2005 r., wskanika udziału w tych przychodach opłat za zajcia dydaktyczne 17. Zaznaczy naley, e w kadym z lat 2001-2004 koszty własne działalnoci dydaktycznej w grupie pastwowych szkół wyszych były wysze od przychodów z ww. działalnoci (w 2001 r. o 2,1%, w 2002 r. o 4,3%, w 2003 r. o 3,4%, w 2004 r. o 3,0%). W okresie tym, nisze od przychodów lub równe przychodom z działalnoci dydaktycznej koszty własne tej działalnoci odnotowały jedynie: uczelnie ekonomiczne (w latach 2001-2004), uczelnie pedagogiczne (w latach 2001-2002) i akademie wychowania fizycznego (w 2001 r. i w 2004 r.) 18. W latach 2001-2004 wynik finansowy netto wikszoci pastwowych szkół wyszych (z wyjtkiem grup szkół akademii medycznych, wyszych szkół artystycznych i w 2004 r. akademii rolniczych) w ujciu nominalnym od 2001 r. wykazywał tendencj malejc. 15 Szczegółowe dane o stanie liczbowym szkół wyszych oraz studentów (bez obcokrajowców) w latach akademickich 2001/2002-2004/2005, z uwzgldnieniem grup uczelni i form studiów, zawiera załcznik nr 2. 16 Do przychodów z działalnoci dydaktycznej zalicza si dotacje z budetu pastwa, rodki z budetów gmin i inne fundusze, opłaty za zajcia dydaktyczne i pozostałe opłaty. 17 Zob. załcznik nr 5. 18 Zob. załcznik nr 6. 14

3.2. Realizacja wniosków pokontrolnych, sformułowanych po kontroli NIK przeprowadzonej w 2002 r. 1. W wyniku kontroli przeprowadzonej w 2002 r. pn. Odpłatno za studia w pastwowych szkołach wyszych Najwysza Izba Kontroli krytycznie oceniła funkcjonowanie pastwowych szkół wyszych w przedmiotowym zakresie. Zwrócono przede wszystkim uwag na takie zjawiska, jak: 1) ywiołowy charakter tworzenia nowych uczelni w Polsce oraz tworzenia orodków zamiejscowych, któremu towarzyszył rosncy udział odpłatnych form kształcenia, nakierowany głównie na osiganie maksymalnych zysków (rónicych si zasadami rekrutacji i ofert programow, a w efekcie poziomem nauczania), 2) brak precyzyjnie okrelonych standardów odnonie rekrutacji i kształcenia na poszczególnych kierunkach studiów, co m.in. spowodowało przyjmowanie przez uczelnie nadmiernej liczby studentów, zwłaszcza na studia wieczorowe i zaoczne oraz nieprzestrzeganie zasad dotyczcych okrelania odpłatnoci za studia (w adnej ze skontrolowanych uczelni nie były w pełni przestrzegane obowizujce przepisy prawne w tym zakresie), 3) niedostatek kadr nauczycieli akademickich, m.in. skutkujcy nadmiernym obcieniem nauczycieli zajciami dydaktycznymi, pogorszeniem warunków studiowania oraz niedostatecznym nadzorem nad przygotowaniem prac dyplomowych, 4) niewystarczajce dotacje budetowe na pokrycie kosztów działalnoci dydaktycznej uczelni, co dodatkowo skłaniało uczelnie do rozszerzania odpłatnych form studiów, 5) brak kryteriów oceny oraz dostatecznej kontroli w zakresie jakoci kształcenia na poziomie wyszym, m.in. ze strony b. Ministra Edukacji Narodowej i Sportu. W informacji kocowej o wynikach kontroli z 2002 r. sformułowano wnioski ogólne, dotyczce zwłaszcza koniecznoci doskonalenia prawa w zakresie szkolnictwa wyszego oraz wzmocnienia nadzoru ze strony b. Ministra Edukacji Narodowej i Sportu. Jednoczenie, w wyniku kontroli sformułowano pod adresem b. Ministra Edukacji Narodowej i Sportu oraz skontrolowanych pastwowych szkół wyszych ogółem 101 wniosków pokontrolnych. W wystpieniach pokontrolnych skierowanych w 2002 r. do rektorów 7 pastwowych szkół wyszych, skontrolowanych w ramach kontroli sprawdzajcej w 2005 r., sformułowano łcznie 37 wniosków pokontrolnych, najwicej do Akademii Techniczno Rolniczej w Bydgoszczy 10 wniosków i Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie 7 wniosków. Wnioski te dotyczyły w szczególnoci: 1) zaprzestania kształcenia na kierunkach studiów, bez uprawnie nadawanych przez ministra właciwego do spraw szkolnictwa wyszego (Szkoła Główna Handlowa, Akademia Podlaska w Siedlcach, Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie), 15

2) zaprzestania kształcenia poza siedzib uczelni w sytuacji, gdy odbywało si ono niezgodnie z postanowieniami ustawy o szkolnictwie wyszym (Akademia Podlaska w Siedlcach, Akademia Techniczno Rolnicza w Bydgoszczy, Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Politechnika Rzeszowska), 3) przestrzegania standardów nauczania na kierunku studiów oraz dostosowania planów i programów kształcenia na studiach płatnych do programów na studiach dziennych, zgodnie z wymaganiami programowymi (Szkoła Główna Handlowa, Akademia Podlaska w Siedlcach, Akademia Techniczno Rolnicza w Bydgoszczy, Akademia im. Jana Długosza w Czstochowie), 4) uzyskania struktury studiów zgodnej z ustaw o szkolnictwie wyszym (Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie), 5) zapewnienia korelacji midzy liczb studentów i stanem zatrudnienia nauczycieli akademickich oraz realizacji przez nauczycieli akademickich zaj dydaktycznych w wymiarze okrelonym w ustawie o szkolnictwie wyszym (Szkoła Główna Handlowa, Politechnika Czstochowska, Akademia Podlaska w Siedlcach, Akademia Techniczno Rolnicza w Bydgoszczy, Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Akademia im. Jana Długosza w Czstochowie), 6) stosowania zasad ustalania odpłatnoci za studia okrelonych w rozporzdzeniu Rady Ministrów w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Politechnika Czstochowska, Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Akademia Techniczno Rolnicza w Bydgoszczy, Akademia im. Jana Długosza w Czstochowie). Rektorzy skontrolowanych pastwowych szkół wyszych poinformowali NIK w 2002 r. o przyjciu do realizacji wszystkich wniosków pokontrolnych oraz o zaawansowaniu prac zwizanych z wdroeniem czci tych wniosków. 2. Kontrola dorana przeprowadzona w 2005 r. wykazała, e wnioski pokontrolne nie zostały w pełni zrealizowane w 6 sporód 7 skontrolowanych uczelni, najwicej w Politechnice Czstochowskiej i Akademii Podlaskiej w Siedlcach (po 3 z 4 wniosków pokontrolnych). W wystpieniach pokontrolnych NIK negatywnie oceniła realizacj wniosków pokontrolnych z 2002 r. przez: Politechnik Czstochowsk, Akademi Podlask w Siedlcach, Szkoł Główn Handlow oraz Akademi im. Jana Długosza w Czstochowie. Ponad połowa wniosków pokontrolnych z kontroli przeprowadzonej w 2005 r. dotyczyła tych samych spraw i uczelni, które zawarte były we wnioskach z kontroli przeprowadzonej w 2002 r. Wszystkie wnioski pokontrolne zrealizowała tylko Politechnika Rzeszowska, przy czym w wyniku kontroli w tej uczelni w 2005 r. stwierdzono ponownie istotne nieprawidłowoci w prowadzeniu odpłatnych form studiów. 3. W Politechnice Czstochowskiej w wyniku kontroli przeprowadzonej w 2002 r. NIK krytycznie odniosła si do działalnoci uczelni, w szczególnoci w zakresie: 16

niezachowania ustawowych proporcji pomidzy liczb studentów nieodpłatnych i odpłatnych form studiów, niedostatku kadry nauczycieli akademickich (w stosunku do minimalnych wymogów), nieprzestrzeganiem standardów kształcenia oraz nieprawidłowym ustalaniem odpłatnoci za studia. Izba sformułowała 4 wnioski pokontrolne, dotyczce usunicia ww. nieprawidłowoci. W wyniku kontroli w 2005 r. NIK negatywnie oceniła działania uczelni w zakresie realizacji wniosków pokontrolnych. Sporód sformułowanych 4 wniosków, nie zrealizowano 3, m.in. dotyczcych: zagwarantowania przynajmniej minimalnych wymaga kadrowych oraz pobierania opłat za zajcia dydaktyczne według planowanych kosztów zaj dydaktycznych. W celu usunicia ww. nieprawidłowoci Izba kolejny raz sformułowała 3 wnioski pokontrolne. 4. W Akademii Podlaskiej w Siedlcach w wyniku kontroli w 2002 r. NIK krytycznie oceniła działalno uczelni, w szczególnoci w zakresie: nielegalnej działalnoci zamiejscowych grup wykładowych, nieprzestrzegania wymogów programowych oraz nadmiernej liczby godzin ponadwymiarowych (sformułowano w tym zakresie 4 wnioski pokontrolne). W wyniku kontroli przeprowadzonej w 2005 r. NIK negatywnie oceniła działania podjte przez Akademi Podlask w Siedlcach na rzecz realizacji wniosków pokontrolnych z 2002 r. Sporód sformułowanych 4 wniosków nie zrealizowano 3, dotyczcych: nielegalnie utworzonych i prowadzonych zamiejscowych grup wykładowych oraz dostosowania planów studiów zaocznych do wymogów programowych. Nie wykorzystano take ocen i uwag dotyczcych zapewnienia prawidłowego procesu kształcenia poprzez m.in. dostosowanie limitów przyj na studia odpłatne do moliwoci kadrowych uczelni oraz zrównania wymogów stawianych kandydatom na studia odpłatne z wymogami stawianymi kandydatom na studia dzienne. Stwierdzono równie, e uczelnia w systemie naboru na I rok studiów preferowała kandydatów na studia odpłatne, a ponadto: prowadzi w 3 zamiejscowych orodkach dydaktycznych odpłatne studia magisterskie (co jest niezgodne z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków tworzenia i funkcjonowania zamiejscowego orodka dydaktycznego oraz tworzenia filii lub wydziału zamiejscowego uczelni), nie spełnia warunków do prowadzenia studiów wyszych w zakresie proporcji liczby nauczycieli akademickich do liczby studentów na 3 kierunkach studiów, przekracza wymiar pensum oraz nieprawidłowo ustala wysoko opłat za studia. W celu usunicia ww. nieprawidłowoci NIK sformułowano kolejne 4 wnioski pokontrolne. 5. W Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w wyniku kontroli przeprowadzonej w 2002 r. NIK m.in. stwierdziła, e: struktura studentów bezpłatnych studiów dziennych i odpłatnych studiów zaocznych nie odpowiada wymogom ustawy o szkolnictwie wyszym, uczelnia nie spełnia minimalnych wymogów w zakresie kadry wykładowców oraz nie s przestrzegane przepisy w zakresie ustalania i pobierania odpłatnoci za studia. W celu usunicia ww. nieprawidłowoci sformułowano 7 wniosków pokontrolnych. 17