Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Proces doskonalenia treningu i walki sportowej. T.3, AWF, Warszawa 2006: 44-47. Marcin Siewierski Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie Dobór i selekcja w pływaniu na przykładzie warszawskich klubów pływackich Współczesny sport wyczynowy stawia przed nami coraz większe wymagania. Chcąc sprostać im szkoląc zawodników na najwyższym poziomie, dbając przy tym o długotrwałe rezultaty - obok właściwego prowadzenia treningu - niezbędny jest dobór odpowiednich osobników, posiadających określone cechy, a także prawidłowy przebieg procesu selekcyjnego do poszczególnych etapów szkolenia. W praktyce spotykamy się z różnymi rodzajami selekcji, której odmienność stosowania zależy m.in. od istotności postawionego celu, etapu szkolenia czy sytuacji finansowo-ekonomicznej. W procesie selekcji istnieje także potrzeba uwzględnienia zarówno aktualnych wymogów stawianych przez poszczególne dyscypliny oraz dostrzegania postępujących zmian. Wynika stąd, że zmieniający się model mistrza jest podstawą do opracowania kryteriów selekcyjnych. Znajomość sylwetki mistrza, jako wzorca posiadającego cechy mające szczególne znaczenie w pływaniu jest niezbędna do dokonania trafnego wyboru kandydatów na przyszłych czempionów. Optymalnym rozwiązaniem byłoby bieżące opracowywanie owych wzorców w oparciu o czołówkę światową. W praktyce nie zawsze mamy takie możliwości, ponieważ w literaturze dostępne są jedynie bardzo ogólne informacje, dotyczące najczęściej wysokości i masy ciała mistrzów. Cechy te, chociaż ważne - nie pozwalają jednak na opracowanie pełnej charakterystyki morfologicznej. Obraz mistrza tworzą więc zawodnicy czołówki krajowej. Dokładność tego modelu zależy więc od pozycji, jaką zajmują polscy pływacy w relacji z czołówką światową. Rozpatrując możliwość stworzenia aktualnej sylwetki mistrza w pływaniu, jesteśmy w uprzywilejowanej sytuacji, posiadając zawodników prezentujących wysoki, międzynarodowy poziom. Trafna kwalifikacja kandydatów do poszczególnych dyscyplin sportu - również do pływania - jest bardzo trudna i wymaga podejścia systemowego, dlatego uważa 1
się, że jest to jeden z ważniejszych problemów współczesnego sportu wyczynowego, także w Polsce. Stąd inicjatywa podjęcia dociekań w celu poznania i wyjaśnienia w niniejszej pracy tylko niektórych - przyczyn takiego stanu. Wobec powyższego celem pracy uczyniono analizę funkcjonowania sytemu doboru i selekcji w wybranych klubach pływackich. Zmierzając do tak sformułowanego celu postawiono następujące pytania badawcze: 1. Jakie warunki i kryteria musi spełniać kandydat, aby podjąć trening w klubie sportowym? 2. Jak przebiega dobór i selekcja w klubach sportowych? 3. Jakie czynniki utrudniają zamierzony przebieg procesu doboru i selekcji? W badaniach posłużono się metodą wywiadu w oparciu o kwestionariusz, w którym zawarte były rozbudowane pytania skierowane do trenerów koordynatorów warszawskich klubów pływackich. Dotyczyły one sposobu rozwiązania zagadnienia doboru i selekcji w tych placówkach i brzmiały następująco: Jak wygląda nabór do klubów, w oparciu, o jakie kryteria i od kiedy obowiązujące (jakie warunki musi spełniać kandydat, aby stać się członkiem konkretnego klubu)? Jak w przeszłości wyglądała organizacja naboru (podobieństwa i różnice w stosunku do obecnych kryteriów naboru)? Jak często odbywa się weryfikacja zawodników trenujących w klubie i w oparciu, o jakie kryteria? Z jakimi szkołami współpracuje klub? Jaki rodzaj selekcji dominuje w klubie pływackim i czym jest on uwarunkowany? Materiał badań stanowiły warszawskie kluby pływackie: K.S. Polonia Warszawa, Międzyszkolny Klub Sportowy przy Młodzieżowym Domu Kultury - MKSMDK, Mokotowski Uczniowski Klub Pływacki - Warszawianka Wodny Park, Uczniowski Klub Sportowy Żoliborz, Białołęcki Uczniowski Klub Sportowy, 2
Uczniowski Klub Sportowy Rekin Usynów. W warszawskich klubach pływackich corocznie prowadzony jest nabór do klas sportowych (III klasa szkoły podstawowej). Naboru dokonują instruktorzy i trenerzy koordynatorzy sekcji pływackich poszczególnych klubów w obecności lekarza sportowego. Każdy z klubów stosuje procedury selekcyjne w oparciu o własne różnorodne kryteria (tabela 1), wśród których najczęściej stosowanymi a często jedynymi - są: stan zdrowia, zgoda rodzica lub opiekuna, chęć uczestnictwa w zajęciach czy duże zaangażowanie. 3
Tabela 1. Rodzaj i liczba kryteriów selekcyjnych stosowanych w warszawskich klubach pływackich. Kluby pływackie K.S. Polonia UKS Rekin Ursynów MKS przy MDK MUKP- Warszawianka Wodny Park UKS Żoliborz BUKS Etapy selekcji I II I II I II I II I II I II Kryteria selekcyjne Badania lekarskie (bardzo dobry stan zdrowia) + + + + + + + + + + + + + + + + + + Chęć uczestnictwa w zajęciach + + + + + + + + + + + + + + + + + + Dobre wyniki w nauce + + + + Ocena warunków fizycznych i psychicznych + + + + + + + + Podstawowa umiejętność pływania + + + + + Testy sprawnościowe na lądzie ( gibkość, sprawność ogólna) + + + + + + Testy techniczne w wodzie ( poprawność techniki pływania) + + + Udział w zawodach rangi MP + Wiek biologiczny + + + Wynik sportowy + + + + + Zaangażowanie i zachowanie na treningach + + + + + + + + + Zgoda rodzica lub opiekuna + + + + + + + + + + + + + + + + + + kryteriów selekcyjnych na poszczególnych etapach 8 9 5 4 5 4 5 5 5 5 4 4 8 3 7 5 6 6 wszystkich stosowanych kryteriów selekcyjnych 22 13 15 13 18 17 4
Zajęcia na pierwszym etapie (III klasa szkoły podstawowej) odbywają się 4-6 razy w tygodniu w wymiarze 75-90 minut (w zależności od klubu). Po roku szkolenia trenerzy dokonują selekcji do dalszego etapu szkolenia, kierując się indywidualnie wyznaczonymi w tym celu wytycznymi. W niektórych klubach ocenia się stan zdrowia, sprawność fizyczną, technikę pływania i zaangażowanie w treningi w innych natomiast bierze się pod uwagę jedynie stan zdrowia, chęć uczestnictwa w zajęciach, zaangażowanie i zgodę rodzica (tabela 1). Treningi w drugim etapie szkolenia (IV-VI klasa szkoły podstawowej) odbywają się minimum 6 razy w tygodniu a jednostka treningowa trwa 90 minut. Ten etap również kończy się selekcją, w którym uwzględnia się w zależności od klubu różnorodne kryteria, takie jak: wynik sportowy, ocena warunków fizycznych, udział w Mistrzostwach Polski czy zaangażowanie na zajęciach, zgodę opiekuna oraz stan zdrowia. Trzeci etap szkolenia rozpoczyna się w gimnazjum. Pływacy uczestniczą w zajęciach od poniedziałku do soboty, przy czym 2-3 razy w tygodniu (w zależności od klubu) treningi odbywają się 2 razy dziennie. Porównując jakość procedur selekcyjnych praktykowanych w większości warszawskich klubów pływackich można dostrzec niepokojącą sytuację dotyczącą sposobu kwalifikacji osobników. Naturalny charakter selekcji do poszczególnych etapów szkolenia, stosowanie jedynie kilku kryteriów nie pozwalających w pełni określić predyspozycji osobnika do uzyskiwania wysokich wyników w tej dyscyplinie sportu, wzbudza obawy co do prawidłowości i trafności przebiegu tego procesu w niniejszych klubach. Powstaje zatem pytanie, co jest powodem takiej sytuacji? Trenerzy koordynatorzy klubów, w których selekcja ma charakter naturalny, zgodnie odpowiadają, iż przyczyną tego jest niezadowalająca sytuacją ekonomicznofinansowa klubu. Działalność większości klubów opiera się głównie na wpływach ze składek, wnoszonych cyklicznie przez zawodników. Wprowadzenie odpowiednich kryteriów warunkujących trafność doboru i selekcji do sportu pływackiego, zmniejszyłoby liczbę zakwalifikowanych osobników, na co kluby nie mogą sobie pozwolić. Dodatkowym utrudnieniem dla większości klubów jest brak własnej pływalni. Wiąże się to z potrzebą dostosowania do niezbyt korzystnych warunków, stawianych 5
przez zarządców takowych obiektów. Wysokie opłaty, ograniczona możliwość korzystania z basenu, znaczna odległość od szkoły, z której młodzież dojeżdża na treningi, to tylko niektóre przeszkody, które muszą pokonać trenerzy. Kolejnym, dużym problemem w sporcie pływackim jest organizacja szkolenia i trening młodzieży w wieku 16-18 lat. W tym czasie uczęszcza ona do szkół ponadgimnazjalnych i tylko z trudem może sprostać wymogom stawianym przez szkołę i trenera. Z tego powodu wielu zawodników musi przerwać treningi i zrezygnować z dalszego szkolenia. Jedynymi placówkami stwarzającymi warunki młodym utalentowanym sportowcom do zdobycia wykształcenia i kontynuowania treningu są szkoły mistrzostwa sportowego. Do 2004 roku powstało 8 szkół mistrzostwa sportowego w pływaniu (tj. w Krakowie, Warszawie, Gdańsku, Zielonej Górze, Oświęcimiu, Raciborzu, Szczecinie i Poznaniu). Przyczyniły się one do poprawy warunków rozwoju młodzieży w tej dyscyplinie sportu. Niestety jest ich jeszcze za mało, a zróżnicowany poziom sportowy trenujących w nich zawodników podobnie jak w klubach pływackich wynika ze stosowania niejednorodnych kryteriów selekcyjnych. Taki stan rzeczy uwarunkowany jest podobnie jak w klubach sportowych niezadawalającymi możliwościami ekonomiczno-finansowymi. Szkoły mistrzostwa sportowego starają się pozyskać jak największą liczbę zawodników zachowując przy tym podstawowe standardy weryfikacji narzucone przez PZP. Liczba trenujących pływaków ma również znaczenie przy ewentualnych dotacjach ze strony organów samorządowych [2]. Trafne przewidywanie interesujących nas cech wymaga dobrej znajomości zasad rządzących rozwojem biologicznym, a dokładność tej prognozy będzie większa, jeżeli uwzględnimy różnice w indywidualnym tempie dojrzewania. Dlatego kwalifikując dzieci do etapu szkolenia wszechstronnego w pływaniu należy zwrócić uwagę na: stan zdrowia, skład i typ budowy ciała, uzdolnienia ruchowe, sprawność fizyczną, dyspozycje psychiczne oraz wiek biologiczny [1, 3, 4]. Wyniki badań własnych oraz dane literatury upoważniają do sformułowania następujących wniosków: Przyjmowanie wszystkich zainteresowanych i brak pożądanej selekcji etapowej wynika z niezadowalającej sytuacji finansowej poszczególnych klubów, które utrzymują się głownie ze składek członkowskich wnoszonych przez zawodników. 6
Zwiększenie nakładów finansowych w UKS-ach, pozwoliłoby trenerom przeprowadzać dobór i selekcję w oparciu o rozbudowane programy selekcyjne. Zmiana charakteru selekcji z naturalnej na kierowaną w klubach pływackich oraz przeprowadzanie naboru i selekcji w oparciu o programy selekcyjne może przyczynić się do trafniejszego pozyskiwania osobników, rokujących uzyskiwanie wyników na najwyższym poziomie. Literatura 1. Kosmol A., Sozański H. [1999]: Kwalifikacja do sportu - dobór i selekcja. [w:] Sozański H.(red.) Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa. 2. Siewierski M. [2005]: Ocena efektywności kryteriów selekcyjnych w pływaniu w szkołach mistrzostwa sportowego. [w:] Sozański H., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej, AWF, Warszawa. 3. Sozański H., Zaporożanow W. [1997]: Dobór i kwalifikacja do sportu. RCMSzKFiS, Warszawa. 4. Wieczorek W. [2001]: Ocena prawidłowości doboru dzieci do sportu pływackiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. 7