Przedmiotowy System Oceniania BIOLOGIA klasy V-VIII rok szkolny 2018/2019 Niniejsze przedmiotowe zasady oceniania opracowano na podstawie: Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U.2017.59), Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U.2017.1651). Przedmiotowy system oceniania jest załącznikiem do Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania obowiązującego w Szkole Podstawowej w Osieku Jasielskim 1. Cele PSO: Ujednolicenie zasad i kryteriów oceniania kompetencji uczniów na lekcjach biologii. Informowanie ucznia o postępie i poziomie jego osiągnięć z biologii. Informowanie rodziców (opiekunów) o postępach edukacyjnych ich dziecka. Umożliwienie nauczycielowi bieżącej kontroli stopnia opanowania przez ucznia umiejętności i wiadomości objętych podstawą programową. Dostosowanie nauczania do potrzeb i możliwości indywidualnych ucznia. 2. Kryteria oceniania uczniów na lekcjach biologii: o zapamiętanie wiadomości o stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych i nowych o umiejętność prawidłowego formułowania myśli i wnioskowania o umiejętność interpretacji zjawisk, wyników doświadczeń i schematów o umiejętność konstruowania tabel i wykresów oraz odczytywania z nich danych o umiejętność korzystania z różnorodnych źródeł informacji: podręcznik, zasoby biblioteki szkolnej, programy komputerowe, Internet o stosowanie terminologii biologicznej o aktywność o umiejętność pracy w grupie o systematyczność i umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych o stosunek do przedmiotu 3. Szczegółowe wymagania edukacyjne są dostępne dla uczniów i rodziców u nauczyciela przedmiotu. 4. Każda ocena zdobyta przez ucznia jest jawna, motywowana ustnie lub pisemnie, zgodna z kryteriami oceniania i akcentująca pozytywy i osiągnięcia. Oceny określane są cyframi 1-6, dodatkowo za aktywność uczeń może otrzymać + lub -. Trzy + dają ocenę bardzo dobrą, trzy - ocenę niedostateczną. Podczas semestru uczeń powinien zdobyć minimum trzy oceny cząstkowe. 5. Narzędzia pomiaru osiągnięć uczniów: sprawdziany pisemne i testy z cyklu tematycznego zapowiedziane i zapisane w dzienniku lekcyjnym z tygodniowym wyprzedzeniem kartkówki bez zapowiedzi maksymalnie z trzech ostatnich jednostek tematycznych wypowiedzi ustne z trzech ostatnich jednostek tematycznych projekty, prace badawcze, referaty, prezentacje multimedialne oceniane są po zaprezentowaniu ich przez ucznia na forum klasy prace domowe (obowiązkowe, dodatkowe, pisemne, ustne) praca na lekcji 1
działania pozalekcyjne (olimpiady, konkursy, warsztaty, wyjazdy edukacyjne) 6. Za pracę pisemną uczeń może otrzymać następujące oceny: 100%-celujący 91% - 99% punktów bardzo dobry 76% - 90% - dobry 51% - 75% - dostateczny 30%-50% - dopuszczający 0 % 29% - niedostateczny Ocenę celującą uczeń uzyskuje w przypadku, gdy osiągnie 100% punktów i rozwiąże zadanie dodatkowe, jeśli takie w pracy pisemnej jest zawarte. Uczniowie z dysfunkcjami orzeczonymi przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne Za pracę pisemną uczeń może otrzymać następujące oceny: 96% - 100% punktów celujący 86% - 95% - bardzo dobry 71% -85% - dobry 46%- 70% - dostateczny 24%-45% - dopuszczający 0 % 23% - niedostateczny Uczniowie posiadający informację o obniżeniu poziomu wymagań edukacyjnych - otrzymują ocenę dopuszczającą po uzyskaniu 24 % punktów testu, sprawdzianu lub kartkówki W przypadku uczniów posiadających orzeczenie Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej o dysleksji i dysgrafii przy ocenie zadań i prac pisemnych błędy wynikające z orzeczonych dysfunkcji nie rzutują na ocenę. Uczniowie posiadającym opinie o wydłużonym czasie pracy wydłuża się czas prac pisemnych lub przewiduje się mniejsza ilość zadań lub stosuje się punktację procentową dla uczniów z dysfunkcjami. Uczniowie mający orzeczenie o trudnościach w pisaniu mogą zaliczać kartkówki i sprawdziany ustnie. Uczniom z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim obniża się wymagania programowe a prace pisemne zalicza się stosując przeliczanie na oceny wg przyjętej skali. 7. O otrzymanych ocenach uczniowie informowani są na bieżąco, bezpośrednio po otrzymaniu oceny. 2
8. Uczeń ma prawo jeden raz przystąpić do poprawiania oceny niedostatecznej uzyskanej z pracy pisemnej (obejmującej cykl tematyczny), w terminie do dwóch tygodni od dnia ogłoszenia wyników pracy. Formę i czas poprawy uczeń uzgadnia z nauczycielem indywidualnie. Jeżeli uczeń nie zgłosi się na poprawę w ustalonym terminie, traci możliwość poprawy pracy. Niewłaściwy, lekceważący stosunek do pracy pisemnej (np. oddanie pustej karty odpowiedzi, niestosowne rysunki lub teksty na karcie odpowiedzi), może być podstawą do utraty możliwości poprawy pracy. Jeżeli uczeń podczas pracy pisemnej korzystał z niedozwolonych pomocy, otrzymuje ocenę niedostateczną i traci możliwość jej poprawy. 9. Oceny z kartkówek nie podlegają poprawie. 10. Tryb oddawania i przechowywania prac pisemnych, kartkówek. oddawane są w terminie do 2 tygodni od napisania kartkówki uczniowie otrzymują, a pozostałe prace pisemne dostają do wglądu prace pisemne są przechowywane przez nauczyciela do końca roku szkolnego 11. W przypadku usprawiedliwionej nieobecności na pracy pisemnej, uczeń przystępuje do napisania jej w terminie do dwóch tygodni od dnia powrotu do szkoły. Formę i czas uzgadnia z nauczycielem. W przypadku otrzymania oceny niedostatecznej patrz p.7. Jeżeli uczeń był nieobecny tylko w dniu sprawdzianu, zobowiązany jest napisać go na najbliższej lekcji biologii. 12. W przypadku więcej niż 1 godziny biologii tygodniowo uczeń ma prawo dwa razy w roku szkolnym zgłosić nieprzygotowanie do lekcji przed jej rozpoczęciem bez konieczności podawania przyczyny (zasada ta nie dotyczy lekcji powtórzeniowych i zapowiedzianych sprawdzianów). 13. Ocena semestralna i końcowa nie są średnią arytmetyczną ocen cząstkowych. Na ocenę końcową uczeń pracuje cały rok. 14. Nauczyciel, na prośbę ucznia, może umożliwić uczniowi uzupełnienie zaległości wynikających z długotrwałej, usprawiedliwionej nieobecności w szkole, podczas indywidualnych konsultacji. Forma i termin konsultacji ustalany jest z uczniem. 15. PZO podlega bieżącej ewaluacji ze strony nauczycieli biologii i uczniów. Zmiany mogą być dokonywane przed rozpoczęciem każdego roku szkolnego lub w trakcie jego trwania jeżeli wymaga tego sytuacja. Wymagania ogólne na poszczególne stopnie szkolne: Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania, będące efektem jego samodzielnej pracy, - prezentuje swoje wiadomości posługując się terminologią biologiczną, - potrafi stosować zdobyte wiadomości w sytuacjach nietypowych, - formułuje problemy i rozwiązuje je w sposób twórczy, 3
- dokonuje analizy lub syntezy zjawisk i procesów biologicznych, - wykorzystuje wiedzę zdobytą na innych przedmiotach, - potrafi samodzielnie korzystać z różnych źródeł informacji, - bardzo aktywnie uczestniczy w procesie lekcyjnym, - wykonuje dodatkowe zadania i polecenia - wykonuje twórcze prace, pomoce naukowe i potrafi je prezentować na terenie szkoły i poza nią, - w pracach pisemnych osiąga najczęściej 100% punktów możliwych do zdobycia i odpowiada na dodatkowe pytania, - bierze udział w konkursach biologicznych na terenie szkoły i poza nią. - wzorowo prowadzi zeszyt przedmiotowy Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone programem nauczania, - wykazuje szczególne zainteresowania biologią, - potrafi stosować zdobytą wiedzę do samodzielnego rozwiązywania problemów w nowych sytuacjach, - bez pomocy nauczyciela korzysta z różnych źródeł informacji, - potrafi planować i bezpiecznie przeprowadzać doświadczenia i hodowle przyrodnicze, - sprawnie posługuje się mikroskopem i lupą oraz sprzętem laboratoryjnym, - potrafi samodzielnie wykonać preparaty mikroskopowe i opisać je, - wykonuje prace i zadania dodatkowe - prezentuje swoją wiedzę posługując się poprawną terminologią biologiczną, - aktywnie uczestniczy w procesie lekcyjnym, - w pisemnych sprawdzianach wiedzy i umiejętności osiąga od 89% do 100% punktów możliwych do zdobycia. - zeszyt ucznia zasługuje na wyróżnienie, Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności bardziej złożone i mniej przystępne, przydatne i użyteczne w szkolnej i pozaszkolnej działalności, - potrafi stosować zdobytą wiedzę do samodzielnego rozwiązywania problemów typowych, w przypadku trudniejszych korzysta z pomocy nauczyciela, - posługuje się mikroskopem i zna sprzęt laboratoryjny, - wykonuje proste preparaty mikroskopowe, - udziela poprawnych odpowiedzi na typowe pytania, 4
- jest aktywny na lekcji, - w pracach pisemnych osiąga od 61% do 88% punktów. - prowadzi prawidłowo zeszyt przedmiotowy. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności przystępne, niezbyt złożone, najważniejsze w nauczaniu biologii, oraz takie które można wykorzystać w sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych, - z pomocą nauczyciela rozwiązuje typowe problemy o małym stopniu trudności, - z pomocą nauczyciela korzysta z takich źródeł wiedzy jak: słowniki, encyklopedie, tablice, wykresy, itp., - wykazuje się aktywnością na lekcji w stopniu zadowalającym, - w przypadku prac pisemnych osiąga od 50% do 60 % punktów. - Posiada zeszyt przedmiotowy i prowadzi go systematycznie Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: - ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych programem, ale nie przekreślają one możliwości dalszego kształcenia, - wykonuje proste zadania i polecenia o bardzo małym stopniu trudności, pod kierunkiem nauczyciela, - z pomocą nauczyciela wykonuje proste doświadczenia biologiczne, - wiadomości przekazuje w sposób nieporadny, nie używając terminologii biologicznej, - jest mało aktywny na lekcji, - w pisemnych sprawdzianach wiedzy i umiejętności osiąga od 26% do 40% punktów. - prowadzi zeszyt przedmiotowy Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - nie opanował wiadomości i umiejętności określanych podstawami programowymi, koniecznymi do dalszego kształcenia, - nie potrafi posługiwać się przyrządami biologicznymi, - wykazuje się brakiem systematyczności w przyswajaniu wiedzy i wykonywaniu prac domowych, - nie podejmuje próby rozwiązania zadań o elementarnym stopniu trudności nawet przy pomocy nauczyciela, - wykazuje się bierną postawą na lekcji, - w przypadku prac pisemnych osiąga od 0% do 29% punktów. - nie prowadzi systematycznie zapisów w zeszycie przedmiotowym 5
DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH Z BIOLOGII DO INDYWIDUALNYCH POTRZEB I MOŻLIWOŚCI PSYCHOFIZYCZNYCH UCZNIÓW Uczniowie posiadający opinię poradni psychologiczno pedagogicznej o specyficznych trudnościach w uczeniu się oraz uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego są oceniani z uwzględnieniem zaleceń poradni. 1. Nauczyciel dostosowuje wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia posiadającego opinie poradni psychologiczno- pedagogicznej o specyficznych trudnościach w uczeniu się. 2. W stosunku do wszystkich uczniów posiadających dysfunkcję zastosowane zostaną zasady wzmacniania poczucia własnej wartości, bezpieczeństwa, motywowania do pracy i doceniania małych sukcesów. Cele dostosowania wymagań: wyrównanie szans edukacyjnych uczniów, zapobieganie wtórnym zaburzeniom sfery emocjonalno motywacyjnej, dostosowanie wymagań polega na modyfikacji procesu edukacyjnego, umożliwiającej uczniom sprostanie wymaganiom szkolnym, powinno dotyczyć głównie form i metod pracy z uczniem, zdecydowanie rzadziej treści nauczania, nie może polegać na takiej zmianie treści nauczania, która powoduje obniżanie wymagań wobec uczniów z normą intelektualną, nie oznacza pomijania haseł programowych, tylko ewentualne realizowanie ich na poziomie wymagań koniecznych lub podstawowych, nie może prowadzić do zejścia poniżej podstawy programowej, a zakres wiedzy i umiejętności powinien dać szansę uczniowi na sprostanie wymaganiom kolejnego etapu edukacyjnego. Dostosowanie wymagań edukacyjnych z biologii adekwatne do symptomów zaburzeń ucznia. Symptomy zaburzeń funkcji biorących udział w procesie czytania i pisania w zakresie biologii: Objawy zaburzeń funkcji słuchowo-językowych: trudności z zapamiętywaniem nazw i terminologii z biologii (dłuższe nazwy, nazwy łacińskie), trudności z opanowaniem systematyki (hierarchiczny układ informacji), niepełne rozumienie treści zadań, poleceń, zła orientacja w czasie ( chronologia, daty), problemy z organizacją przestrzenną schematów i rysunków, 6
trudności z zapisem i zapamiętaniem łańcuchów reakcji biochemicznych. Formy, metody, sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych: uwzględniać trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk, dat, w czasie odpowiedzi ustnych dyskretnie wspomagać, dawać więcej czasu na przypomnienie, wydobycie z pamięci nazw, terminów, dyskretnie naprowadzać, częściej powtarzać i utrwalać materiał, podczas uczenia stosować techniki skojarzeniowe ułatwiające zapamiętywanie, wprowadzać w nauczaniu metody aktywne, angażujące jak najwięcej zmysłów (ruch, dotyk, wzrok, słuch), używać wielu pomocy dydaktycznych, urozmaicać proces nauczania, ze względu na wolne tempo czytania lub/i pisania zmniejszyć ilość zadań (poleceń) do wykonania w przewidzianym dla całej klasy czasie lub wydłużyć czas pracy dziecka, zróżnicować formy sprawdzania wiadomości i umiejętności tak, by ograniczyć ocenianie na podstawie pisemnych odpowiedzi ucznia, przeprowadzać sprawdziany ustne z ławki, niekiedy nawet odpytywać indywidualnie, kontrolować stopień zrozumienia samodzielnie przeczytanych przez ucznia poleceń, podczas wykonywania ścisłych operacji wymagających wielokrotnych przekształceń, należy umożliwić dziecku ustne skomentowanie wykonywanych działań. Objawy zaburzeń funkcji wzrokowo- przestrzennych, integracji percepcyjno- motorycznej i lateralizacji: trudności z odczytaniem map geograficznych, trudności z orientacją w czasie i w przestrzeni, problemy z organizacją przestrzenną schematów i rysunków, trudności z zapisem i zapamiętaniem łańcuchów reakcji biochemicznych, niski poziom graficzny wykresów i rysunków, trudności z zadaniami angażującymi wyobraźnię przestrzenną Formy, metody, sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych: zróżnicować formy sprawdzania wiadomości i umiejętności tak, by ograniczyć ocenianie na podstawie pisemnych odpowiedzi ucznia, przeprowadzać sprawdziany ustne z ławki, niekiedy nawet odpytywać indywidualnie, podczas stawiania wymagań uwzględniać trudności ucznia, w miarę możliwości pomagać, wspierać, dodatkowo instruować, naprowadzać, pokazywać na przykładzie, dzielić dane zadanie na etapy i zachęcać do wykonywania malutkimi kroczkami, materiał sprawiający trudność dłużej utrwalać, dzielić na mniejsze porcje, umożliwić uczniowi pisanie prac na komputerze. 7
Dostosowanie wymagań edukacyjnych z biologii dla uczniów z inteligencją niższą niż przeciętna. Symptomy trudności w zakresie biologii w przypadku inteligencji niższej niż przeciętna: Objawy zaburzeń: trudność w selekcji i wybraniu najważniejszych treści (tendencja do pamięciowego uczenia się wszystkiego po kolei), problem z zapamiętywaniem dat, nazwisk, nazw, nieumiejętność przekrojowego wiązania faktów i informacji, trudności z wykonywaniem bardziej złożonych działań, problem z rozumieniem treści zadań, potrzeba większej ilości czasu na zrozumienie i wykonanie zadania, trudność z wewnętrzną organizacją nowo nabytej wiedzy i integrowaniem jej z już posiadaną (stąd wolne tempo uczenia się), trudność z generalizowaniem wiedzy oraz wykorzystywaniem jej w różnych dziedzinach, problem z opanowaniem materiału o charakterze abstrakcyjnym (ze względu na bardzo słabą pamięć krótkotrwałą dzieci te zdecydowanie łatwiej pracują i uczą się na materiale konkretnym). Formy, metody, sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych: omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności (pamiętając, że dostosowanie wymagań nie może zejść poniżej podstawy programowej), podawanie poleceń w prostszej formie (dzielenie złożonych treści na proste, bardziej zrozumiałe), wydłużenie czasu na wykonanie zadania, podchodzenie do ucznia w trakcie samodzielnej pracy, w razie potrzeby udzielenie pomocy i wyjaśnień, mobilizowanie do wysiłku i ukończenia zadania, w związku z dużym problemem w selekcji i wyborze najważniejszych informacji z danego tematu można wypisać kilka podstawowych pytań, na które uczeń powinien znaleźć odpowiedź czytając dany materiał (przy odpytywaniu prosić o udzielenie na nie odpowiedzi), pozostawianie większej ilości czasu na przygotowanie się z danego materiału (dzielenie go na małe części, wyznaczanie czasu na jego zapamiętanie i odpytywanie), częste odwoływanie się do konkretu (np. graficzne przedstawianie treści zadań), szerokie stosowanie zasady poglądowości, unikanie trudnych, czy bardzo abstrakcyjnych pojęć, unikanie pytań problemowych, przekrojowych, wolniejsze tempo pracy, 8
odrębne instruowanie uczniów. Dostosowanie wymagań edukacyjnych z biologii dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim. Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim realizują tę samą podstawę programową, co ich sprawni rówieśnicy. Nauczyciel ma obowiązek dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia rozwojowe uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom. Stosowane przez nauczyciela metody, formy i środki dydaktyczne muszą być adekwatne do indywidualnych możliwości i potrzeb psychofizycznych uczniów. Zaburzenia rozwojowe ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim mają charakter globalny i obejmują zarówno funkcje instrumentalne (percepcja, pamięć, uwaga, myślenie, mowa, sprawności motoryczne i manualne), jak i kierunkowe (motywacja uczenia się, kontrola emocjonalna, potrzeba osiągnięć). Zaburzenia te mogą być przyczyną trudności w opanowywaniu wiadomości i umiejętności z zakresu wszystkich przedmiotów realizowanych w szkole. Symptomy trudności w zakresie biologii w przypadku upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim: Objawy zaburzeń: obniżoną zdolność koncentracji uwagi, uwaga jest krótkotrwała, mało podzielna i łatwo ulega zakłóceniu, zaburzenie orientacji przestrzennej, niski poziom sprawności grafomotorycznej, wolniejsze tempo pracy, zaburzenia rozumienia znaczenia wypowiedzi, zaburzenia analizy i syntezy (wzrokowej, słuchowej, wzrokowo-słuchowej), trudności w rozpoznawaniu liter oraz w czytaniu, trudności w rozumieniu przeczytanego tekstu, istotnie zaburzony poziom rozumienia wszelkich reguł, zasad, definicji, utrudnione tworzenie pojęcia liczby, ograniczenia procesów pamięciowych, brak zrozumienia treści zadań tekstowych i trudności w ich rozwiązywaniu, trudności w orientowaniu się w stosunkach czasowych i posługiwaniu się nimi, kłopoty w powiązaniu nowych informacji z poprzednio zapamiętanymi, słaby poziom stosowania umiejętności w praktyce, mała samodzielność w wykonywaniu zadań, często występująca nadpobudliwość psychoruchowa lub zahamowanie, brak krytycyzmu, trudności w antycypacji zachowań, 9
impulsywność, podatność na negatywne wpływy otoczenia, niski poziom motywacji, mała wrażliwość na potrzeby innych, częste przejawy agresji. Formy, metody, sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych: uczenie w indywidualnym tempie, wyznaczanie i osiąganie indywidualnych celów zgodnych z możliwościami ucznia, stosowanie takich strategii pomocy uczniowi, które umożliwią mu zrozumienie istoty zdania lub zagadnienia. Służyć temu mogą odpowiednie metody pracy (problemowa, zadawania pytań, praktycznego działania czy oparta na przeżywaniu),środki dydaktyczne (modele, filmy, plansze, interaktywne wizualizacje itp.) oraz formy organizacyjne (zwłaszcza praca w grupach), wykonywanie eksperymentów i doświadczeń, które w edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym pełnią szczególną rolę, ograniczenie instrukcji słownych na rzecz wprowadzania słowno-pokazowych, ważne jest praktyczne oddziaływanie na sferę wielozmysłową słowo podczas procesu nauczania schodzi na plan dalszy na rzecz zbierania doświadczeń i uczenia się przez pogląd i przeżywanie, istotne jest również stosowanie wielu powtórzeń udzielanych instrukcji i stałe utrwalanie zapamiętanych treści, stały nadzór, gdyż uczniowie szybciej się nużą, z chwilą występowania trudności łatwo rezygnują i mają tendencję do pozostawiania niedokończonej pracy, przywiązywanie wagi do specjalnych bodźców pozytywnych w formie pochwały, zachęty, nagrody, nieustanne motywowanie do dalszych działań poprzez stosowanie różnego rodzaju wzmocnień, okazywanie aprobaty, pochwały dla podejmowanego wysiłku i akceptacji, pozwalające na budowanie pozytywnego obrazu ucznia, wzmacnianie procesu uczenia się przez stosowanie metod aktywizujących, wdrażanie uczniów do samodzielności, ważne jest również, aby uczniowie dostrzegali związek między wiedzą nabywaną podczas zajęć a jej praktycznym wykorzystywaniem w różnych sytuacjach życia codziennego, istotną sprawą jest motywowanie uczniów do pracy i systematyczne ocenianie efektów uczenia się. Nauczyciel musi zadbać o to, aby każdy uczeń miał szansę osiągnięcia sukcesu i budowania w sobie wiary we własne możliwości, kontrolowanie postępów edukacyjnych uczniów powinno przybierać zróżnicowane formy, także zabawowe w postaci konkursów, gier dydaktycznych, itp. w ocenianiu należy położyć nacisk na ocenę jako środek pozytywnego wzmacniania osiągnięć. 10