Akty prawne w dziedzinie BHP zajęcia I I. Źródła powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są: - konstytucja - ustaw- rozporządzenia - ratyfikowane umowy międzynarodowe Artykułami zawartymi w Konstytucji, które dotyczą bezpośrednio zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy są: Art. 24 Praca znajduje sie pod ochroną Rzeczpospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. Art. 66.1 Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. Art. 68.1 Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. ( ustawa naczelna -kodeks pracy ) - jest głównym źródłem prawa pracy. II. Podstawowe uregulowania kodeksowe w zakresie bhp znajdują się w dziale X kodeksu, w dziale VI dotyczącym ochrony pracy kobiet i w dziale IX dotyczącym ochrony pracy młodocianych. Obok przepisów Kodeksu Pracy należy wyróżnić ustawy regulujące kwestie kompetencji i zakresu działania organów nadzoru nad warunkami pracy takie, jak: - ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j Dz. U z 2001 nr 124 poz.1362) - ustawa o Państwowej Inspekcji Sanitarnej ( t.j Dz. U z 2011nr 212 poz. 1263); - ustawa o Społecznej Inspekcji Pracy ( Ustawa z dnia 24 czerwca 1983r.) Wśród aktów prawnych dotyczących BHP wyróżnić należy także inne ustawy, które nie odnoszą się wprost do bezpieczeństwa i higieny pracy, ale w sposób istotny i szczegółowy regulują zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy: Są to następujące ustawy: 1) Prawo budowlane (t.j Dz. U. z 2010 nr 243 poz. 1623) 2) Prawo geologiczne i górnicze ( Dz. U. z 2011 nr 163 poz.981) 3) Prawo o substancjach chemicznych i mieszaninach (Dz.U. 2011 nr 63 poz. 322 4) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (t.j. Dz.U. 2010 nr 185 poz. 1243) 5) 5) Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności; 6) 6) Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
7) Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 o ochronie przeciwpożarowej. 8) Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym. 9) Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym 10) Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 - Kodeks karny. III. Rozporządzenia akty wykonawcze do ustaw naczelnych, zawierające szczegółowe regulacje w określonej dziedzinie. Wybrane rozporządzenia dotyczące dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy: 1) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; 2) Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy; 3) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; 4) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy; 5) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; 6) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet; 7) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac; 8) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej; 9) Rozporządzenie Ministra Pracy I Polityki Społecznej z dnia 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów 10) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy: 11) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych; 12) Odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
Obwieszczenie Ministra Pracy I Polityki Społecznej z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. IV. Umowy międzynarodowe - stanowią źródło prawa powszechnie obowiązującego, gdy zastaną ratyfikowane i wprowadzone przez Prezydenta. Stronami umowy międzynarodowej są państwa, Regulacje prawne dotyczące prawa związanego z bezpieczeństwem i higieną znajdują są w: - Dyrektywach Wspólnoty Europejskiej WE - Konwekcjach Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) - Pakcie Praw Gospodarczych - ONZ, - Europejskiej Karcie Społecznej Rady Europy, - Dyrektywach i rozporządzeniach Unii Europejskiej. DYREKTYWY WE ( Wspólnoty Europejskiej) W prawie wspólnotowym bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia pracowników postrzega się jako interes społeczny, polegający na dążeniu do powszechnego polepszenia warunków środowiska pracy a nie tylko jako indywidualny interes pracownika. Dyrektywy We nie zawierają norm prawnych a wymagają od państw członkowskich UE podjęcia działań koniecznych do osiągnięcia celów w niej określonych, podając przy tym termin w jakim jej postanowienia powinny być wdrożone do prawa krajowego. Komisja Europejska sprawuje też kontrolę wykonywania postanowień dyrektyw w państwach członkowskich. Podstawowym aktem prawnym Wspólnot Europejskich z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy jest Dyrektywa Rady 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy, zwana dyrektywą ramową". Dyrektywa ta, podobnie jak polskie prawo, czyni pracodawcę odpowiedzialnym za zapewnienie pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Zgodnie z nią, to pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą i powinien podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony ich zdrowia. Włączając w nią: - zapewnienia każdemu pracownikowi odbycia szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, - informowanie pracowników o zagrożeniach bezpieczeństwa i zdrowia oraz niezbędnych środkach zapobiegających ich skutkom, - dokonywanie oceny i zapobieganie ryzyku zawodowemu. - konsultowanie z pracownikami i (lub) ich przedstawicielami wszelkich działań związanych z zapewnieniem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
- zapewnienie pracownikom badań lekarskich odpowiednich do zagrożeń, z jakimi stykają się podczas pracy, - zapewnienie środków do udzielania pierwszej pomocy, gaszenia pożarów, ewakuacji pracowników oraz zapobiegania skutkom innych nagłych zagrożeń związanych z działalnością pracodawcy. Wybrane Dyrektywy Szczegółowe wdrożone do prawa polskiego w rozporządzeniach: 1) 89/655/EWG dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy użytkowaniu przez pracowników sprzętu roboczego podczas pracy, znowelizowana dyrektywami 95/63/WE i 2001/45/WE wdrożona do prawa polskiego Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 30 października 2002r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy. Zgodnie z tą dyrektywą pracodawca musi podjąć działania w celu upewnienia się, że pracownicy posiadają odpowiednie informacje oraz pisemne instrukcje dotyczące użytkowanego sprzętu w miejscu pracy, zawierające odpowiednie dane dotyczące BHP. 2) 89/656/EWG o minimalnych wymaganiach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczących stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej w miejscu pracy - wdrożona Ministra Pracy i polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003r nr 169, poz.1650. Dyrektywa ta zobowiązuje pracodawców do wcześniejszego poinformowania pracowników o istniejących zagrożeniach, przed którymi chronić ich będzie noszenie środków ochrony indywidualnej. Powinien też w tym celu organizować szkolenia a nawet pokazy używania środków ochrony indywidualnej; 3) 90/269/EWG w sprawie minimalnych wymagań zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia - wdrożona Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych. Dyrektywa ta zobowiązuje pracodawcę do upewnienia się, czy pracownicy zostali dodatkowo właściwie przeszkoleni, jak należy w sposób prawidłowy obchodzić się z ciężarem oraz jakie ryzyko może z tego wyniknąć. 4) 90/270/EWG dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscach pracy - wdrożona Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. Nr 148, poz.973). Dyrektywa ta zobowiązuje pracodawcę do przeszkolenia każdego pracownika w zakresie korzystania ze stanowiska pracy z monitorem ; 5) 92/58/EWG w sprawie minimalnych wymagań dotyczących znaków bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscach pracy - wdrożona Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26. września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 169, poz.1650). Do pracodawcy należy obowiązek zapewnienia pracownikom instrukcji dotyczących znaków i sygnałów bezpieczeństwa stosowanych w zakładzie pracy, zawierających w szczególności objaśnienia znaczenia znaków i sygnałów oraz zasady zachowania się pracowników w miejscach oznaczonych tymi znakami. 6) 2000/54/WE dotycząca ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na czynniki biologiczne w pracy - wdrożona Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 22 kwietnia
2005r w sprawie szkodliwych czynników biologicznych (Dz. U. nr 81, poz..716). Dyrektywa zobowiązuje pracodawców do informowania i szkolenia pracowników oraz prowadzenia innych działań techniczno organizacyjnych w zakresie ochrony przed czynnikami biologicznymi. V. Inne źródła prawa pracy ( wewnątrzzakładowe źródła prawa pracy) Artykuł 9 Kodeksu Pracy wskazuje na inne źródła prawa pracy, szczególnie zaś porozumienia normatywne zawierane między partnerami socjalnymi, tj. układy zbiorowe i inne porozumienia zbiorowe, np. akty wewnątrzzakładowe stanowione w formie regulaminów i statutów. Układy zbiorowe pracy - przez układy zbiorowe pracy mogą być ustalone różne przywileje w zakresie BHP. Jedynym warunkiem ograniczającym jest reguła, że przepisy w nich zawarte nie mogą w żadnym przypadku być mniej korzystne od przepisów powszechnie obowiązujących. To właśnie układy zbiorowe pracy mogą być źródłem takich uprawnień, jak dodatkowe urlopy przydzielane z uwagi na warunki pracy, czy też dodatkowe wynagrodzenie za pracę w warunkach szkodliwych lub uciążliwych. Regulaminy pracy - Zgodnie z Kodeksem pracy (art.1041 Kp) w regulaminie pracy pracodawca musi zawrzeć takie kwestie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, jak: wyposażenie pracowników w narzędzia i materiały, odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej, wykaz prac wzbronionych w danym zakładzie pracy młodocianym oraz kobietom; rodzaje prac i wykazy stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego; wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe; obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się wykonywaną pracą. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy Osobną kategorią, nie będącą normą prawną, ale szeroko stosowaną w regulacjach prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy i powoływaną w Kodeksie pracy, są tzw. zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Zasadami BHP określa się reguły pozaprawne, nie zdefiniowane w prawie, których przestrzeganie zarówno przez pracodawców i pracowników jest obowiązkowe i których nieprzestrzeganie powoduje określone sankcje. W doktrynie prawa pracy przyjmuje się, że zasady bhp są to reguły doświadczenia życiowego oraz wynikające z nauki i techniki. NORMY TECHNICZNE Bardzo istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy są również normy techniczne wydawane przez Komitet Normalizacji. Zawierają one wymagania techniczne oraz metody badań i pomiarów czynników występujących w środowisku pracy, jak też dotyczą oceny ryzyka zawodowego i zarządzania bezpieczeństwem w zakładzie pracy.
Normy techniczne wydawane przez Komitet Normalizacji, zawierają one wymagania techniczne oraz metody badań i pomiarów czynników występujących w środowisku pracy, jak też dotyczą oceny ryzyka zawodowego i zarządzania bezpieczeństwem w zakładzie pracy. Nie są obowiązkowe, jednakże jeżeli przepis powszechnie obowiązujący nakłada stosowanie norm, to stają się one obowiązkowe do stosowania. Powołanie to nie musi dotyczyć konkretnej normy, dotyczy to sytuacji kiedy zostaje ustalone, że omawiany stan ma być zgodny z polskimi normami. Przykłady norm technicznych: 1) PN-92/N-1255 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa 2) PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym 3) PN-EN 292-1:2000 Maszyny. Bezpieczeństwo. Pojęcia podstawowe, ogólne zasady projektowania Podstawowa terminologia, metodologia ( PN EN - spełnia postanowienia norm wszystkich krajów UE) 4) PN-N-01307:1994. Hałas. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy. Wymagania dotyczące pomiarów 5) PN-90/Z-08057 Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości