SPIS TREŚCI... 1 WSTĘP...

Transkrypt

1 Spis treści SPIS TREŚCI... 1 WSTĘP Nazwa szkolenia Cel szkolenia Uczestnicy szkolenia Sposób organizacji szkolenia Zakres tematyczny szkolenia Sposób sprawdzania efektów szkolenia Szczegółowy program szkolenia... 2 ZMIANY PRZEPISÓW PRAWNYCH DOTYCZĄCYCH BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY... 3 ZAKRES TEMATYCZNY SZKOLENIA WYBRANE REGULACJE PRAWNE Z ZAKRESU PRAWA PRACY DOTYCZĄCE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY, Z OMÓWIENIEM ŹRÓDEŁ PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO (DYREKTYW WE, KONWENCJI MOP) Obowiązki pracodawcy... 6 Obowiązki osoby kierującej pracownikami... 7 Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy... 7 Maszyny i inne urządzenia techniczne... 8 Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia... 8 Profilaktyczna ochrona zdrowia... 9 Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Szkolenie Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze Służba bezpieczeństwa i higieny pracy Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy 13 Przepisy końcowe Polska we Wspólnocie Europejskiej Wykaz dyrektyw dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy wg ostatecznego, oficjalnego tekstu *. 16 Wybrane Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy ratyfikowane przez Polskę IDENTYFIKACJA, ANALIZA I OCENA ZAGROŻEŃ CZYNNIKAMI SZKODLIWYMI DLA ZDROWIA, UCIĄŻLIWYMI I NIEBEZPIECZNYMI ORAZ OCENA RYZYKA ZWIĄZANEGO Z TYMI ZAGROŻENIAMI Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne - charakterystyka ORGANIZACJA I METODY KSZTAŁTOWANIA BEZPIECZNYCH I HIGIENICZNYCH WARUNKÓW PRACY, Z UWZGLĘDNIENIEM STANOWISK WYPOSAŻONYCH W MONITORY EKRANOWE; ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM I HIGIENĄ PRACY ANALIZA OKOLICZNOŚCI I PRZYCZYN WYPADKÓW PRZY PRACY I CHORÓB ZAWODOWYCH ORAZ ZWIĄZANA Z NIMI PROFILAKTYKA; OMÓWIENIE PRZYCZYN CHARAKTERYSTYCZNYCH WYPADKÓW PRZY PRACY, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM WYPADKÓW POWSTAŁYCH NA SKUTEK NIEWŁAŚCIWEJ ORGANIZACJI PRACY, ORAZ ZWIĄZANEJ Z NIMI PROFILAKTYKI Wypadki przy pracy ORGANIZACJA I METODYKA SZKOLENIA W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY (Z UWZGLĘDNIENIEM METOD PROWADZENIA INSTRUKTAŻU STANOWISKOWEGO) ORAZ KSZTAŁTOWANIE BEZPIECZNYCH ZACHOWAŃ PRACOWNIKÓW W PROCESACH PRACY ZASADY POSTĘPOWANIA W RAZIE WYPADKU W CZASIE PRACY I W SYTUACJACH ZAGROŻEŃ (NP. POŻARU, AWARII), W TYM ZASADY UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY W RAZIE WYPADKU SKUTKI EKONOMICZNE NIEWŁAŚCIWYCH WARUNKÓW PRACY (NP. ŚWIADCZENIA Z TYTUŁU WARUNKÓW PRACY, SKŁADKA NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE PRACOWNIKÓW) Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Jednorazowe odszkodowanie PROBLEMY PRZECIWPOŻAROWEJ I OCHRONY ŚRODOWISKA NATURALNEGO Pożar Źródła powstawania pożarów Zasady zapobiegania możliwości powstania pożaru Organizacja i warunki ewakuacji Zasady gaszenia pożaru Ochrona środowiska naturalnego... 50

2 Wstęp Opracował specjalista ds. bezpieczeństwa i higieny pracy Andrzej Łuczaj z uwzględnieniem programu szkolenia określonego przepisami rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz z 2004 r. z późn. zm.). 1. Nazwa szkolenia Szkolenie okresowe pracodawców i innych osób kierujących pracownikami. 2. Cel szkolenia Celem szkolenia jest aktualizacja i uzupełnienie wiedzy i umiejętności, w szczególności z zakresu: 1. oceny zagrożeń występujących w procesach pracy oraz ryzyka związanego z tymi zagrożeniami, 2. kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, 3. ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z wykonywaną pracą. 3. Uczestnicy szkolenia Szkolenie przeznaczone jest dla: 1. pracodawców, w tym osób kierujących przedsiębiorstwami państwowymi, spółkami, zakładami prywatnymi, urzędami, spółdzielniami, 2. innych osób kierujących pracownikami (mistrzów, brygadzistów, kierowników wydziałów i innych komórek organizacyjnych). 4. Sposób organizacji szkolenia Szkolenie powinno być zorganizowane w formie seminarium lub kursu, z oderwaniem od pracy, albo samokształcenia kierowanego - na podstawie szczegółowego programu szkolenia, opracowanego przez organizatora szkolenia. Podczas szkolenia konieczne jest stosowanie odpowiednich środków dydaktycznych (filmów, folii, tablic...). Uczestnicy szkolenia organizowanego w formie samokształcenia kierowanego powinni otrzymać materiały (skrypty, przepisy prawne, zestawy pytań kontrolnych itp.) umożliwiające przyswojenie problematyki objętej programem szkolenia. 5. Zakres tematyczny szkolenia. Realizacja celu szkolenia wymaga zapoznania jego uczestników z następującymi tematami: 4. aktualny stan prawny dotyczący wybranych zagadnień prawa pracy, 5. identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka oraz sposoby osiągnięcia wymaganego poziomu bezpieczeństwa pracy, 6. Sposób sprawdzania efektów szkolenia. Uczestnicy szkolenia organizowanego w formie samokształcenia kierowanego zdają egzamin eksternistycznie z przygotowanych wcześniej pytań kontrolnych. 7. Szczegółowy program szkolenia. 6. wybrane regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, z omówieniem źródeł prawa międzynarodowego (dyrektyw WE, konwencji MOP). 7. identyfikacja, analiza i ocena zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi oraz ocena ryzyka związanego z tymi zagrożeniami. 8. organizacja i metody kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, z uwzględnieniem stanowisk wyposażonych w monitory ekranowe; zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy. 9. analiza okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz związana z nimi profilaktyka; omówienie przyczyn charakterystycznych wypadków przy pracy, ze szczególnym 2

3 uwzględnieniem wypadków powstałych na skutek niewłaściwej organizacji pracy, oraz związanej z nimi profilaktyki. 10. organizacja i metodyka szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (z uwzględnieniem metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego) oraz kształtowanie bezpiecznych zachowań pracowników w procesach pracy. 11. zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń (np. pożaru, awarii), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. 12. skutki ekonomiczne niewłaściwych warunków pracy (np. świadczenia z tytułu warunków pracy, składka na ubezpieczenia społeczne pracowników). 13. problemy ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska naturalnego. Zmiany przepisów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy Przez prawo pracy, zgodnie z art. 9 K. p., rozumie się przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Regułą w prawie pracy jest, że postanowienia układów zbiorowych i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być natomiast mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia układów zbiorowych i porozumień zbiorowych. Hierarchia aktów prawnych obowiązujących w naszym kraju z uwzględnieniem specyficznych aktów prawa pracy wygląda następująco: 1. Konstytucja RP, 2. Ustawy, a w tym Kodeks pracy, 3. Akty wykonawcze do ustaw, w tym głównie rozporządzenia, 4. Postanowienia układów zbiorowych, porozumień zbiorowych, 5. Postanowienia regulaminów (w tym regulaminu pracy oraz regulaminu wynagradzania, statutów). Konwencje Unii europejskiej - ratyfikowane przez Sejm RP, są przepisami obowiązującymi także w RP. Polskie Normy - nie są przepisami prawa, lecz jako zasady, gdy dotyczą bhp. Zasady prawne - zaliczamy do nich wyroki sadów powszechnych, a także niektóre wyroki Sadu Najwyższego. W okresie minionych 5 lat nastąpiły zmiany ważniejszych przepisów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy: Rok 2013 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2012 r. uchylające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa pracy przy sprężarkach powietrznych (Dz. U. poz. 13 z 2013 r.); Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 1 marca 2013 r. uchylające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze żurawi (Dz. U. poz.376 z 2013 r.); Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz. U.poz. 492 z 2013 r.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz. U. Nr poz. 696 z 2013 r.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz.U. poz.696 z 2013 r.); 3

4 Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 lipca 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne (Dz. U. poz.1619 z 2013 r.); Rok 2014 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. poz.817 z 2014 r.); Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 września 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy Kodeks pracy (Dz. U. poz z 2014 r.); Rok 2015 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. poz. 929 z 2015 r.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych Dz. U. poz. ( 1097 z 2015 r.); Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz z 2015 r.); Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tj. Dz. U. poz z 2015 r.); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 października 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. poz z 2015 r.); Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie powołania Międzyresortowej Komisji do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy (Dz. U. poz.1772 z 2015 r.); Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 9 listopada 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy organizacji i realizacji widowisk (Dz. U. poz z 2015 r.); Rok 2016 Obwieszczenie Ministra Rozwoju z dnia 22 stycznia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji, transporcie wewnątrzzakładowym oraz obrocie materiałów wybuchowych, w tym wyrobów pirotechnicznych (Dz. U. poz.262 z 2016 r.); Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 3 czerwca 2016 r. w sprawie wymagań dla dźwigów i elementów bezpieczeństwa do dźwigów (Dz. U. poz.811 z 2016 r.); Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne (Dz. U. poz.950 z 2016 r.); Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 czerwca 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. poz.952 z 2016 r.); 4

5 Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. poz.1117 z 2016 r.); Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 9 września 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. poz.1488 z 2016 r.); Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy Kodeks pracy (Dz. U. poz.1666 z 2016 r.); Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne (Dz. U. poz.2284 z 2016 r.); Rok 2017 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz. U. poz.796 z 2017 r.); Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 kwietnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. poz.854 z r.); Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 czerwca 2017 r. zmieniające rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne (Dz.U. poz.1276 z 2017 r.); Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 czerwca 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. poz z 2017 r.); Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o dozorze technicznym (Dz.U.poz.1555 z 2017 r.); Rok 2018 Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 15 grudnia 2017 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silnikowym (Dz.U. poz.47 z 2018 r.); Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 listopada 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. poz. 143 z 2018 r.); Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 stycznia 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne (Dz.U. poz.331 z 2018 r.); Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 08 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Kodeks pracy (Dz.U. poz. 108 z 2018 r.); Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 marca 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. poz. 620 z 2018 r.); Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 maja 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych pracach związanych z wysiłkiem fizycznym (Dz.U. poz.1139 z 2018 r.); Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 kwietnia 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Kodeks pracy (Dz.U. poz. 917 z 2018 r.); Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. poz z 2018 r.) 5

6 Zakres tematyczny szkolenia 1. Wybrane regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, z omówieniem źródeł prawa międzynarodowego (dyrektyw WE, konwencji MOP). (Patrz: Kodeks pracy tekst jednolity Dz. U. poz.917 z 2018 r. z póżn. zm.) Obowiązki pracodawcy Art. 94. Pracodawca jest obowiązany w szczególności: Art ) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami, 2) organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy, 2a) organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, 2b) przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, 4) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, 5) terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie, 6) ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, 7) stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy, 8) zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników, 9) stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy, 9a) prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników, 10) wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy, o których mowa w art Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: 1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, 6

7 2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, 3) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy, 4) zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawo dowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy, 5) uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych, 6) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, 7) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Obowiązki osoby kierującej pracownikami Art Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana: 1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, 2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, 3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy, 4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, 5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy Art Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgodnie z odrębnymi przepisami. 2. Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinien spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. 3. 7

8 Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Maszyny i inne urządzenia techniczne Art Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby: 1. 1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy, 2) uwzględniały zasady ergonomii. 2. Konstruktor oraz producent maszyn i innych urządzeń technicznych ponoszą odpowiedzialność za niedopełnienie obowiązków, o których mowa w 1, określoną w odrębnych przepisach. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia Art Art Art Art W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastępuje te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. 2. Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonymi w wykazie, o którym mowa w 3, a także prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach. 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe - ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. 2. Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych przy takich pracach. 1. Pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed promieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, występujących w środowisku pracy. 2. Dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł naturalnych, otrzymywana przez pracownika przy pracy w warunkach narażenia na to promieniowanie, nie może przekraczać dawek granicznych, określonych w odrębnych przepisach dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego. 8

9 Art Pracodawca prowadzący działalność, która stwarza możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników, jest obowiązany podejmować działania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu. W przypadku, o którym mowa w 1, pracodawca jest obowiązany zapewnić: 2. 1) odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone, 2) udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym. 3. Przepisy 1 i 2 nie naruszają wymagań, określonych w odrębnych przepisach, dotyczących katastrof i innych nadzwyczajnych zagrożeń. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji. Profilaktyczna ochrona zdrowia Art Pracodawca: Art Art ) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, 2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. 1. Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności: 1) utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników, 2) przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom. 4. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. 5. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także: 1) po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami, 2) po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami. 6. 9

10 Art Art Art Badania, o których mowa w 1, 2 i 5, są przeprowadzane na koszt pracodawcy. Pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy. Pracodawca jest obowiązany przechowywać orzeczenia wydane na podstawie badań lekarskich, których mowa w 1, 2 i Pracodawca, na podstawie orzeczenia lekarskiego, przenosi do odpowiedniej pracy pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis art stosuje się odpowiednio. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje tych posiłków i napojów oraz wymagania, jakie powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Art Art W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom. 2. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy. 3. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy. Koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi pracodawca Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej. 2. Obowiązek, o którym mowa w 1, dotyczy także lekarza podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art pkt 6. o

11 W każdym przypadku podejrzenia choroby zawodowej: 1) lekarz, 2) lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie u pacjenta - kieruje na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku pod staw do jej rozpoznania Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną. 3. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany: 1) ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym, 2) przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze, 3) zapewnić realizację zaleceń lekarskich. 4. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr obejmujący przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby. 5. Pracodawca przesyła zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej do instytutu medycyny pracy wskazanego w przepisach wydanych na podstawie art oraz do właściwego państwowego inspektora sanitarnego. Art Szkolenie Art Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze. 1. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę Pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane. Szkolenia, o których mowa w 2, odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy

12 Art Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze Art Art Art Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. 3. Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach. 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach: 1) jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, 2) ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy. 2. Pracodawca może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy. 3. Przepis 2 nie dotyczy stanowisk, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. 4. Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z 2, pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny. 1. Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne w związku z art. 237[6] 1 i art. 237[7] 1, oraz przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego. 2. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, o których mowa w art. 237[6] 1 i art. 237[7] 1, stanowią własność pracodawcy. i Art

13 Art Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy. 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie. 3. Jeżeli pracodawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, czynności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłacania przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosztów poniesionych przez pracownika. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi, były przechowywane wyłącznie w miejscu przez niego wyznaczonym. 2. Powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania przedmiotów, o których mowa w 1, jest niedopuszczalne. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy Art Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej "służbą bhp", pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli: 1) zatrudnia do 10 pracowników albo 2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. 2. Pracodawca - w przypadku braku kompetentnych pracowników - może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp, o którym mowa w 1, a także specjalista spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby. 3. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby bhp. Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy Art a

14 Art Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności dotyczące: 1) zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania nowych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników, 2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku, 3) tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy, 4) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, 5) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. 2. Pracownicy lub ich przedstawiciele mogą przedstawiać pracodawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych. 3. Pracodawca zapewnia odpowiednie warunki do przeprowadzania konsultacji, a zwłaszcza zapewnia, aby odbywały się w godzinach pracy. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy lub ich przedstawiciele zachowują prawo do wynagrodzenia. 1. Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej "komisją bhp", jako swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji bhp wchodzą w równej liczbie przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawiciele pracowników, w tym społeczny inspektor pracy. 2. Przewodniczącym komisji bhp jest pracodawca lub osoba przez niego upoważniona, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy lub przedstawiciel pracowników. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika Art Kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu: Art ) zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art powinna być zawarta umowa o pracę, 2) nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę, 3) wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia, naruszając w sposób rażący przepisy prawa pracy, 4) stosuje wobec pracowników inne kary niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników, 5) narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych, 6) nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników podlega karze grzywny. Kto, wbrew obowiązkowi: 1. 1) nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny z 14

15 Art pracownika, wysokość tego wynagrodzenia lub świadczenia bezpodstawnie obniża albo dokonuje bezpodstawnych potrąceń, 2) nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnie obniża wymiar tego urlopu, 3) nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy, podlega karze grzywny. 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew obowiązkowi nie wykonuje podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy. 1. Kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy albo kierując pracownikami, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny. Tej samej karze podlega, kto: 2. 1) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności, jak również o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników, 2) wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, 3) wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności, 4) wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności. 5) wbrew obowiązkowi stosuje: a) materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych, b) substancje i preparaty chemiczne nie oznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację, c) niebezpieczne substancje i niebezpieczne preparaty chemiczne nie posiadające kart charakterystyki tych substancji, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem, 6) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób, 7) nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu inspektora pracy, 8) utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań. 15

16 Przepisy końcowe Art Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art , osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki zajęć odbywanych na terenie zakładu pracy przez studentów i uczniów nie będących jego pracownikami. 3. Obowiązki określone w art stosuje się odpowiednio do jednostek organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac społecznie użytecznych. 4. W razie prowadzenia prac w miejscu, do którego mają dostęp osoby nie biorące udziału w procesie pracy, pracodawca jest obowiązany zastosować środki niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia tym osobom. Polska we Wspólnocie Europejskiej Wspólnota Europejska wykazuje dużą aktywność w zakresie tworzenia prawa bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Dorobek prawny w tym zakresie powstał głównie w ostatnim dziesięcioleciu, po ustanowieniu tzw. dyrektywy ramowej 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu zwiększania bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy. Podobnie jak prawo polskie, dyrektywa ramowa nakłada na pracodawcę odpowiedzialność za zapewnienie pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Na jej podstawie wydano 14 dyrektyw szczegółowych, dotyczących m.in. ochrony pracowników przed działaniem czynników szkodliwych, prac szczególnie niebezpiecznych czy ochrony pracy kobiet i młodocianych. Uzupełnieniem dyrektywy ramowej jest Dyrektywa Rady 91/383/EWG, uzupełniając środki zachęcające do poprawy sytuacji w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony pracy w stosunku do pracowników pozostających w tymczasowym stosunku pracy. Prace nad dostosowaniem prawa polskiego do prawa UE rozpoczęły się na początku lat dziewięćdziesiątych. Ich przyspieszenie nastąpiło po wejściu w życie 1 lutego 1994 roku Układu Europejskiego, ustanawiającego stowarzyszenie między Polską a Wspólnotami Europejskimi. W 1995 roku rząd polski podjął uchwałę nr 133/95 w sprawie realizacji zobowiązań wynikających z Układu, w zakresie dostosowania prawa polskiego do standardów prawnych Unii. Poszczególne resorty zostały zobowiązane do opracowania harmonogramów prac nad harmonizacją przepisów. Za wdrożenie dyrektyw Wspólnot Europejskich dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy do prawa krajowego odpowiedzialni zostali przede wszystkim: minister pracy i polityki społecznej, minister zdrowia, minister gospodarki, minister rozwoju regionalnego i budownictwa, minister transportu i gospodarki morskiej. W ramach działań, wspierających polskie przedsiębiorstwa w procesie wdrażania przepisów, w latach realizowany był strategiczny program rządowy "Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia człowieka w środowisku pracy". Jednym z kolejnych działań był projekt PHARE, realizowany od 2000 roku pod nazwą "Dalsze przyjmowanie i wdrażanie prawa Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy" Wykaz dyrektyw dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy wg ostatecznego, oficjalnego tekstu * stan prawny na dzień r. Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy. 16

17 Dyrektywa Rady 89/654/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy (pierwsza dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art.16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 89/655/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycząca minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 95/63/WE z dnia 5 grudnia 1995 r. zmieniająca dyrektywę Rady 89/655/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycząca minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa 2001/45/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. zmieniająca dyrektywę Rady 89/655/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycząca minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników korzystających z wyposażenia ochronnego (trzecia dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 90/269/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów kręgosłupa pracowników (czwarta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 90/270/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy pracy z urządzeniami wyposażonymi w monitory ekranowe ( piąta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa 2004/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych** lub mutagenów podczas pracy (szósta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa 2000/54/WE** Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 września 2000 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy ( siódma dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 92/57/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie wdrożenia minimalnych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na tymczasowych lub ruchomych budowach (ósma dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 92/58/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących znaków bezpieczeństwa i/lub zdrowia w miejscu pracy (dziewiąta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 92/85/ EWG z dnia 19 października 1992 r. w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły i pracownic karmiących piersią (dziesiąta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 92/91/EWG z dnia 3 listopada 1992 r. dotycząca minimalnych wymagań mających na celu poprawę warunków bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (jedenasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 92/104/EWG z dnia 3 grudnia 1992 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników odkrywkowego i podziemnego przemysłu 17

18 wydobywczego (dwunasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 93/103/EWG z dnia 23 listopada 1993 r. dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i zdrowia w pracy na statkach rybackich (trzynasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa Rady 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed ryzykiem związanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy ( czternasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa 99/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa (piętnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa 2002/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracji) (szesnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa 2003/10/WE Parlamentu Europejskiego i rady z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (hałasem) (siedemnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa 2004/40/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi ( pola elektromagnetyczne)** (osiemnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa 2006/25/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym) (dziewiętnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art.16 ust.1 dyrektwy 89/391/EWG). 18

19 Międzynarodowa Organizacja Pracy została założona w 1919 r., aby doprowadzić rządy, przedsiębiorców i związki zawodowe do wspólnego działania na rzecz sprawiedliwości społecznej i lepszych warunków życia na całym świecie. Jest to organizacja trójstronna, w której reprezentanci pracowników i przedsiębiorców mają udział w jej pracach z takim samym statusem jaki mają rządy. Liczba krajów członkowskich MOP wynosi aktualnie 178 (stan w dniu r.). W roku swego pięćdziesięciolecia w 1969 r., MOP została nagrodzona Pokojową Nagrodą Nobla. Biuro Organizacji mieści się w Genewie w Szwajcarii. Polska od 1919 r. jest członkiem MOP Wybrane Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy ratyfikowane przez Polskę Konstytucja Międzynarodowej Organizacji Pracy, ( zm. Dz.U ), ( zm. Dz.U ), ( zm. Dz.U ) Dz.U Konwencja Nr 2 dotycząca bezrobocia. Waszyngton. 28 listopada Dz.U Konwencja Nr 6 w sprawie pracy nocnej młodocianych w przemyśle. Waszyngton. 28 listopada Dz.U Konwencja Nr 10 w sprawie wieku dopuszczania dzieci do pracy w rolnictwie. Genewa. 16 listopada Dz.U Konwencja Nr 13 w sprawie używania bieli ołowianej w malarstwie. Genewa. 17 listopada Dz.U Konwencja Nr 14 o odpoczynku tygodniowym w zakładach przemysłowych. Genewa. 17 listopada Dz.U Konwencja Nr 17 o odpoczynku tygodniowym w zakładach przemysłowych. Genewa. 17 listopada Dz.U Konwencja Nr 18 o odszkodowaniach za choroby zawodowe. Genewa. 10 czerwca Dz.U. Konwencja Nr 19 o traktowaniu pracowników obcych na równi z krajowymi w zakresie odszkodowania za nieszczęśliwe wypadki przy pracy. Genewa.10 czerwca Dz.U Konwencja Nr 24 dotycząca ubezpieczenia na wypadek choroby pracowników zatrudnionych w przemyśle i handlu oraz w gospodarstwach domowych. Genewa. 15 czerwca Dz.U Konwencja Nr 25 dotycząca ubezpieczenia na wypadek choroby pracowników rolnych. Genewa. 15 czerwca Dz.U Konwencja Nr 29 dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej. Genewa. 28 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 37 dotycząca obowiązkowego ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa pracowników najemnych, zatrudnionych w przedsiębiorstwach przemysłowych i handlowych, w wolnych zawodach, jak również chałupników i pracowników gospodarstw domowych. Genewa. 26 czerwca Dz.U Konwencja Nr 40 dotycząca obowiązkowego ubezpieczenia na wypadek śmierci pracowników najemnych zatrudnionych w przedsiębiorstwach rolnych. Genewa. 26 czerwca Dz.U Konwencja Nr 42 o chorobach zawodowych (zrewidowana). Genewa. 21 czerwca Dz.U Konwencja Nr 62 w sprawie przepisów o bezpieczeństwie w przemyśle budowlanym. Genewa. 23 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 80 dotycząca częściowej rewizji konwencyj uchwalonych przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy na jej pierwszych dwudziestu ośmiu sesjach. Montreal. 9 października Dz.U Konwencja Nr 81 dotycząca inspekcji pracy w przemyśle i handlu. Genewa. 11 lipca Dz.U Konwencja Nr 87 dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych. San Francisco. 9 lipca Dz.U zał. 19

20 Konwencja Nr 95 dotycząca ochrony płacy. Genewa.1 lipca Dz.U zał. Konwencja Nr 96 dotycząca płatnych biur pośrednictwa pracy (zrewidowana w 1949 r.). Genewa.1 lipca Dz.U zał. Konwencja Nr 98 dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych. Genewa. 1 lipca Dz.U zał. Konwencja Nr 100 dotycząca jednakowego wynagrodzenia dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości. Genewa. 29 czerwca Dz.U zał Konwencja Nr 102 dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego. Genewa. 28 czerwca Dz.U Konwencja Nr 103 dotycząca ochrony macierzyństwa. Genewa. 28 czerwca Dz.U Konwencja Nr 105 o zniesieniu pracy przymusowej. Genewa. 25 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 111 dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu. Genewa. 25 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 115 dotycząca ochrony pracowników przed promieniowaniem jonizującym. Genewa. 22 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 116 zmieniająca częściowo konwencje przyjęte przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy na jej pierwszych trzydziestu dwóch sesjach, mająca na celu ujednolicenie postanowień dotyczących przygotowywania przez Radę Administracyjną Międzynarodowego Biura Pracy sprawozdań o stosowaniu konwencji. Genewa. 26 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 119 dotycząca zabezpieczenia maszyn. Genewa. 25 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 120 dotycząca higieny w handlu i biurach. Genewa. 8 lipca Dz.U zał. Konwencja Nr 122 dotycząca polityki zatrudnienia. Genewa. 9 lipca Dz.U zał. Konwencja Nr 127 dotycząca ciężaru maksymalnego ładunków, dozwolonego przy przenoszeniu przez jednego pracownika. Genewa. 28 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 135 dotycząca ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień. Genewa. 23 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 138 dotycząca najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia. Genewa. 26 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 140 dotycząca płatnego urlopu szkoleniowego. Genewa. 24 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 142 dotycząca roli poradnictwa i kształcenia zawodowego w rozwoju zasobów ludzkich. Genewa. 23 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 144 dotycząca trójstronnych konsultacji w zakresie wprowadzenia w życie norm w sprawie pracy. Genewa. 21 czerwca Dz.U Konwencja Nr 148 dotycząca środowiska pracy (zanieczyszczenie powietrza, hałas, wibracje). Genewa. 20 czerwca Dz.U. Konwencja Nr 149 dotycząca zatrudnienia oraz warunków pracy i życia personelu pielęgniarskiego. Genewa. 21 czerwca Dz.U zał. Konwencja Nr 151 dotycząca ochrony prawa organizowania się i procedury określania warunków zatrudnienia w służbie publicznej. Genewa. 27 czerwca Dz.U Konwencja Nr 159 dotycząca rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Genewa. 20 czerwca Dz.U. Konwencja Nr 160 dotycząca statystyki pracy. Genewa. 25 czerwca Dz.U Konwencja Nr 161 dotycząca pracowniczych służb zdrowia. Genewa. 26 czerwca Dz.U. Konwencja Nr 182 dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci. Genewa. 17 czerwca 1999 r. Dz.U

21 Problemy do przemyśleń i pytania do wykładowcy do tematu Nr 1: 21

22 2. Identyfikacja, analiza i ocena zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi oraz ocena ryzyka związanego z tymi zagrożeniami. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne - charakterystyka. Podział czynników - Polska Norma PN-Z-08052:1980P Ochrona pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy. Klasyfikacja. Fizyczne (oświetlenie, mikroklimat, wibracja, hałas, promieniowanie, czynniki urazowe), Chemiczne (toksyczne, drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, teratogenne), Biologiczne ( obejmujące organizmy żywe oraz wytwarzane przez nie substancje), Pyły, Czynniki uciążliwe (obciążenie fizyczne, obciążenie psychiczno-nerwowe). Podstawy prawne: Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (tj. Dz. U.poz.143 z 2018 r.); Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. poz.1286 z 2018 r.); Rozporządzenie MZ i OS z dnia 12 lipca 1996 r. w sprawie wykazu jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakresu tych badań (Dz. U. Nr 101, poz..473 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166 z 2011 r.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (tj. Dz. U. poz z 2016 r.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z 2005 r. z póżn. zm.). 22

23 Wyciąg ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (tekst pierwotny: Dz. U r. Nr 129 poz. 844) (tekst jednolity: Dz. U r. Nr 169 poz. 1650z póżn. zm.) Na podstawie art. 237[15] 1 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje: DZIAŁ IV Procesy pracy Rozdział 1 Przepisy ogólne Pracodawca zapewnia pracownikom bezpieczeństwo i higienę pracy, w szczególności przez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku właściwej organizacji pracy oraz stosowania koniecznych środków profilaktycznych, a także informowania i szkolenia pracowników. 2. Działania, o których mowa w ust. 1, powinny być podejmowane na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą, w tym w szczególności przez: 1) ograniczanie ryzyka zawodowego; 2) przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego; 3) likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania; 4) dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy - z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników; 5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych; 6) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi; 7) nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej; 8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. 39a. 1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. 2. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny: 1) zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników; 2) być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy. 3. Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności: 1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów, b) wykonywanych zadań, c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, d) stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, e) osób pracujących na tym stanowisku; 2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko; 3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny. 23

24 39b. Przy pracach stwarzających zagrożenia, gdy wymaga tego sytuacja, do kierowania ludźmi wykonującymi te prace powinny być stosowane sygnały bezpieczeństwa - ręczne lub komunikaty słowne, zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia. 39c. Pracodawca informuje pracowników o istniejących zagrożeniach, w szczególności o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej oraz przekazuje informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania. Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej określa załącznik nr 2 do rozporządzenia Pracodawca jest obowiązany zapewnić systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania. 2.W razie stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, osoba kierująca pracownikami jest obowiązana do niezwłocznego wstrzymania prac i podjęcia działań w celu usunięcia tego zagrożenia Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące: 1) stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników, 2) obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych, 3) postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi, 4) udzielania pierwszej pomocy. 2.Instrukcje, o których mowa w ust. 1, powinny w sposób zrozumiały dla pracowników wskazywać czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników. Instrukcje dotyczące prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i preparatów Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urządzeń technicznych oraz zmiany w sposobie użytkowania pomieszczeń powinny być poprzedzone oceną pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie ustalonym przez pracodawcę Jeżeli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest jedna osoba, mogą w sytuacji awaryjnej wystąpić zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników, a w szczególności zagrożenia: pożarowe, wybuchowe, porażenia prądem elektrycznym, wydzielanie się gazów lub par substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne - pracodawca wprowadza obowiązek meldowania się tej osoby w ustalony sposób w oznaczonych porach. 2.Pracodawca powinien ustalić rodzaje pomieszczeń, o których mowa w ust. 1, a także określić sposób meldowania się oraz postępowania w razie braku meldunków. Problemy do przemyśleń i pytania do wykładowcy do tematu Nr 2: 24

25 3. Organizacja i metody kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, z uwzględnieniem stanowisk wyposażonych w monitory ekranowe; zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy. Kodeks Pracy Dział dziesiąty rozdział V, Eliminacja źródeł niebezpiecznych i szkodliwych czynników (dobór surowców, półfabrykatów, dobór technologii, maszyn, urządzeń, unieszkodliwianie odpadów), Ograniczanie oddziaływania na pracowników czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia występujących w procesach pracy: Podstawy prawne: odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania, osłonięcie strefy zagrożenia, zastosowanie ochron osobistych, dobór pracowników, właściwa organizacja pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowanie pracowników. Kodeks Pracy Dział dziesiąty rozdział III, Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane ( t.j. Dz.U. poz z 2017 r. z póżn. zm. ); Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. poz z 2015 r. z póżn. zm.), Rozporządzenie MP i PS z dnia 26 września 1997 r. ogólne przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, (tj. Dz. U. Nr 169, poz z 2003 r. z póżn. zm.) 1. Dokumentacja projektowa 2. Odbiór inwestycji 3. Eksploatacja obiektów budowlanych (przeglądy, książka obiektu budowlanego). ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Rozporządzenie określa: Na podstawie art. 237[15] 1 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje: wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii dla stanowisk pracy wyposażonych w monitory ekranowe, 2. wymagania dotyczące organizacji pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o: monitorze ekranowym - należy przez to rozumieć urządzenie do wyświetlania informacji w trybie alfanumerycznym lub graficznym, niezależnie od metody uzyskiwania obrazu, 2. stanowisku pracy - należy przez to rozumieć przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, obejmującym: a) wyposażenie podstawowe, w tym monitor ekranowy, klawiaturę lub inne urządzenia wejściowe, jednostkę centralną lub stację dyskietek, b) wyposażenie dodatkowe, w tym drukarkę, skaner, mysz, trackball, 25

26 c) wyposażenie pomocnicze, w tym stół, krzesło, uchwyt na dokument, podnóżek, 3. systemie komputerowym - należy przez to rozumieć urządzenia wchodzące w skład wyposażenia podstawowego i dodatkowego stanowiska pracy wraz z oprogramowaniem, 4. pracowniku - należy przez to rozumieć każdą osobę zatrudnioną przez pracodawcę, w tym praktykanta i stażystę, użytkującą w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy. Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do: kabin kierowców oraz kabin sterowniczych maszyn i pojazdów, 2. systemów komputerowych na pokładach środków transportu, 3. systemów komputerowych przeznaczonych głównie do użytku publicznego, 4. systemów przenośnych nie przeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy, 5. kalkulatorów, kas rejestrujących i innych urządzeń z małymi ekranami do prezentacji danych lub wyników pomiarów, 6. maszyn do pisania z wyświetlaczem ekranowym. 4. Pracodawca jest obowiązany organizować stanowiska pracy z monitorami ekranowymi w taki sposób, aby spełniały one minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, określone w załączniku do niniejszego rozporządzenia Pracodawca jest obowiązany do przeprowadzania na stanowiskach pracy, wyposażonych w monitory ekranowe, oceny warunków pracy w aspekcie: 1) organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposażenia, w sposób zapewniający spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, 2) stanu elementów wyposażenia stanowisk pracy, zapewniającego bezpieczeństwo pracy, w tym ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, 3) obciążenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników, 4) obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem, 5) obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy. 2. Ocena, o której mowa w ust. 1, powinna być przeprowadzana w szczególności dla nowo tworzonych stanowisk oraz po każdej zmianie organizacji i wyposażenia stanowisk pracy. Na podstawie oceny pracodawca jest obowiązany podejmować działania mające na celu usunięcie stwierdzonych zagrożeń i uciążliwości. Pracodawca jest obowiązany: 6. 1) informować pracowników o wszystkich aspektach ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy na stanowiskach pracy, w tym o wynikach przeprowadzonej oceny, o której mowa w 5, oraz wszelkich środkach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, 2) przeszkolić pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w trybie określonym w odrębnych przepisach. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom: 7. 1) łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac nie obciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała - przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego lub 26

27 2) co najmniej 5-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym na stanowiskach z monitorami ekranowymi profilaktyczną opiekę zdrowotną, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach. 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom okulary korygujące wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w ust. 1, wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z zastrzeżeniem ust Istniejące w dniu wejścia w życie rozporządzenia stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe powinny być dostosowane do wymagań określonych w rozporządzeniu nie później niż w ciągu 2 lat od dnia jego wejścia w życie, z wyjątkiem pkt 5. 1 lit. f) i g) załącznika do rozporządzenia, które dotyczą nowo tworzonych stanowisk pracy. Załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. (poz. 973) MINIMALNE WYMAGANIA BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY ORAZ ERGONOMII, JAKIE POWINNY SPEŁNIAĆ STANOWISKA PRACY WYPOSAŻONE W MONITORY EKRANOWE 1.1 Wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia nie może powodować podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego i (lub) wzroku oraz być źródłem zagrożeń dla pracownika Monitor ekranowy powinien spełniać następujące wymagania: a) znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne, b) obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności, c) jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności od warunków oświetlenia stanowiska pracy, d) regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20 do tyłu i 5 do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o po 60 w obu kierunkach, e) ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr. 27

28 2.2. W razie potrzeby wynikającej z indywidualnych cech antropometrycznych pracownika, powinna być użyta oddzielna podstawa monitora lub regulowany stół Ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienie i odbicia światła Klawiatura powinna stanowić osobny element wyposażenia podstawowego stanowiska pracy Konstrukcja klawiatury powinna umożliwiać użytkownikowi przyjęcie pozycji, która nie powodowałaby zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy. Klawiatura powinna posiadać w szczególności: a) możliwość regulacji kąta nachylenia w zakresie 0 15, b) odpowiednią wysokość - przy spełnieniu warunku, aby wysokość środkowego rzędu klawiszy alfanumerycznych z literami A, S..., licząc od płaszczyzny stołu, nie przekraczała 30 mm dla przynajmniej jednej pozycji pochylenia klawiatury Powierzchnia klawiatury powinna być matowa, a znaki na klawiaturze powinny być kontrastowe i czytelne Konstrukcja stołu powinna umożliwiać dogodne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego i klawiatury Szerokość i głębokość stołu powinna zapewniać: a) wystarczającą powierzchnię do łatwego posługiwania się elementami wyposażenia stanowiska i wykonywania czynności związanych z rodzajem pracy, b) ustawienie klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niż 100 mm między klawiaturą a przednią krawędzią stołu, c) ustawienie elementów wyposażenia w odpowiedniej odległości od pracownika, to jest w zasięgu jego kończyn górnych, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji Wysokość stołu oraz siedziska krzesła powinna być taka, aby zapewniała: a) naturalne położenie kończyn górnych przy obsłudze klawiatury, z zachowaniem co najmniej kąta prostego między ramieniem i przedramieniem, b) odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora w zakresie w dół (licząc od linii poziomej na wysokości oczu pracownika do linii poprowadzonej od jego oczu do środka ekranu), przy czym górna krawędź ekranu monitora nie powinna znajdować się powyżej oczu pracownika, c) odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu Powierzchnia blatu stołu powinna być matowa, najlepiej barwy jasnej Krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać: a) dostateczną stabilność, przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi, b) wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów, c) regulację wysokości siedziska w zakresie mm, licząc od podłogi, d) regulację wysokości oparcia oraz regulację pochylenia oparcia w zakresie: 5 do przodu i 30 do tyłu, e) wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych, f) możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360, g) podłokietniki Mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulację można było wykonywać w pozycji siedzącej Jeśli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, stanowisko pracy należy wyposażyć w uchwyt na dokument, posiadający regulację ustawienia wysokości, pochylenia oraz odległości od pracownika Uchwyt na dokument powinien znajdować się przed pracownikiem - między ekranem monitora i klawiaturą - lub w innym miejscu -w pozycji minimalizującej uciążliwe ruchy głowy i oczu. 28

29 7.1. Na życzenie pracownika, a także gdy wysokość krzesła uniemożliwia pracownikowi płaskie, spoczynkowe ustawienie stóp na podłodze, stanowisko pracy należy wyposażyć w podnóżek Podnóżek powinien mieć kąt pochylenia w zakresie 0 15, a jego wysokość powinna być dostosowana do potrzeb wynikających z cech antropometrycznych pracownika Powierzchnia podnóżka nie powinna być śliska, a sam podnóżek nie powinien przesuwać się po podłodze podczas używania Stanowisko pracy powinno być tak zaprojektowane, aby pracownik miał zapewnioną dostateczną przestrzeń pracy, pozwalającą na umieszczenie wszystkich elementów obsługiwanych ręcznie w zasięgu kończyn górnych Stanowisko pracy wyposażone w monitor ekranowy powinno być tak usytuowane w pomieszczeniu, aby zapewniało pracownikowi swobodny dostęp do tego stanowiska. Odległości między sąsiednimi monitorami powinny wynosić co najmniej 0,6 m, a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora - co najmniej 0,8 m Odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić mm Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, a szczególnie: a) poziom natężenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich Normach, b) należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub półprzeźroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie odbiciowe od ekranu monitora, w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon w oknach Dopuszcza się stosowanie opraw oświetlenia miejscowego, pod warunkiem że będą to oprawy nie powodujące olśnienia Przy projektowaniu, doborze i modernizacji oprogramowania, a także przy planowaniu wykonywania zadań z użyciem ekranu monitora pracodawca powinien uwzględniać w szczególności następujące wymagania: a) oprogramowanie powinno odpowiadać zadaniu przewidzianemu do wykonania, b) oprogramowanie powinno być łatwe w użyciu oraz dostosowane do poziomu wiedzy i (lub) doświadczenia pracownika, c) systemy komputerowe muszą zapewniać przekazywanie pracownikom informacji zwrotnej o ich działaniu, d) systemy komputerowe muszą gwarantować wyświetlanie informacji w formie i tempie odpowiednich dla pracownika, e) bez wiedzy pracownika nie można dokonywać kontroli jakościowej i ilościowej jego pracy, f) przy tworzeniu oprogramowania i przetwarzaniu danych powinny być stosowane zasady ergonomii Wilgotność względna powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych do pracy z monitorami ekranowymi nie powinna być mniejsza niż 40% Wymagania dotyczące najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, w tym dotyczące poziomu hałasu oraz promieniowania, określają odrębne przepisy i Polskie Normy. Problemy do przemyśleń i pytania do wykładowcy do tematu Nr 3: 29

30 4. Analiza okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz związana z nimi profilaktyka; omówienie przyczyn charakterystycznych wypadków przy pracy, ze szczególnym uwzględnieniem wypadków powstałych na skutek niewłaściwej organizacji pracy, oraz związanej z nimi profilaktyki. Wypadki przy pracy Definicje wypadku przy pracy określa art.3 ust.1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tj.dz. U. poz z 2017 r. z póżn. zm.). Wypadek przy pracy w rozumieniu w/w ustawy to: 1. Nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. 1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; 2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; 3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Tryb ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy określa rozporządzenie Rady ministrów z dnia 01 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy (Dz.U. Nr 105. poz.870 z 2009 r.) Obowiązki pracowników w związku z wypadkiem 1. Udzielenie pierwszej pomocy. 2. Zabezpieczenie miejsca wypadku. 3. Powiadomienie przełożonego o zaistniałym wypadku. Obowiązki kierownictwa zakładu 1. Zapewnienie pomocy lekarskiej lub ratunku poszkodowanego w wypadku. 2. Zabezpieczenie miejsca wypadku. 3. Zapewnienie sprawnego i wszechstronnego ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. 4. Powiadomienie prokuratora i Państwowego Inspektora Pracy o każdym wypadku ciężkim, zbiorowym i śmiertelnym. 5. Zapewnienie pomocy rodzinie (wypadek śmiertelny). 6. Prowadzenie rejestru wypadków. Choroby zawodowe rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (tj. Dz. U. poz.1367 z 2013 r.); Kodeks pracy Art Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu inspektorowi pracy każdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę. 30

31 2. Obowiązek, o którym mowa w 1, dotyczy także lekarza, który rozpoznał lub podejrzewa przypadek choroby zawodowej. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany: ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej, 2. przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze, 3. zapewnić realizację zaleceń lekarskich. 4. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby. Przepisy szczegółowe: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (tj. Dz. U. poz.1379 z 2013 r.); Problemy do przemyśleń i pytania do wykładowcy do tematu Nr 4: 31

32 5. Organizacja i metodyka szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (z uwzględnieniem metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego) oraz kształtowanie bezpiecznych zachowań pracowników w procesach pracy. Na podstawie art. Art Kodeksu Pracy Minister Gospodarki i Pracy w dniu 27 lipca 2004 r. wydał rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz.1860 z 2004 r. z późn. zm.). Zgodnie z w/w rozporządzeniem działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadza pracodawcy, a na ich zlecenie jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia takiej działalności, a w szczególności: ośrodki szkolenia, dokształcania i doskonalenia kadr, placówki naukowe i naukowo badawcze, inne jednostki organizacyjne, które uzyskały wpis do ewidencji prowadzonej przez właściwego kuratora oświaty. zmiany: Dz.U ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy Na podstawie art. 237[5] ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tj.dz. U. z 2018 r. poz. 917, z późn. zm.) zarządza się, co następuje: Rozporządzenie określa: 1. 1) szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, zwanego dalej "szkoleniem"; 2) zakres szkolenia; 3) wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia; 4) sposób dokumentowania szkolenia; 5) przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych rodzajów szkolenia Pracodawca zapewnia pracownikowi odbycie, odpowiedniego do rodzaju wykonywanej pracy, szkolenia, w tym przekazanie mu informacji i instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy. 2. W razie wykonywania pracy na terenie zakładu pracy pracodawcy przez pracownika innego pracodawcy - pracodawca zapewnia poinformowanie tego pracownika o zagrożeniach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy na tym terenie. Uzyskanie tych informacji pracownik potwierdza podpisem. Szkolenie zapewnia uczestnikom: 3. 1) zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi; 2) poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowisku pracy, a także związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; 3) nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi

33 1. Szkolenie może być organizowane i prowadzone przez pracodawców lub, na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie przepisów o systemie oświaty. 2. Szkolenie osób będących pracodawcami, pracowników służby bhp oraz instruktorów i wykładowców tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzą jednostki organizacyjne, o których mowa w ust Pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie oraz jednostka organizacyjna, o której mowa w 4 ust. 1, zwani dalej "organizatorami szkolenia", zapewniają: 1) programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup stanowisk; 2) programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu - w przypadku prowadzenia takiego szkolenia; 3) wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia; 4) odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej; 5) wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia; 6) właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń. 6. Szkolenie jest prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego, określające szczegółową tematykę, formy realizacji i czas trwania szkolenia, dla poszczególnych grup stanowisk opracowuje pracodawca lub w porozumieniu z pracodawcą - jednostka, o której mowa w 4 ust. 1, na podstawie ramowych programów szkolenia. 2. Programy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warunków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia, a ich realizacja powinna zapewnić spełnienie wymagań określonych w Programy szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne szkolenia pracowników, powinny być przechowywane przez pracodawców. 4. Ramowe programy szkolenia są określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia. 8. Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu według programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje: 1) szkolenie wstępne ogólne, zwane dalej "instruktażem ogólnym"; 2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane dalej "instruktażem stanowiskowym" Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. 2. Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach

34 1. Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu. 2. Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniające właściwą realizację programu instruktażu Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku: 1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych; 2) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1; 3) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką. 3. Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk. 4. W przypadku wprowadzenia na stanowisku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, zmian warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności zmian procesu technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń - pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instruktaż stanowiskowy przygotowujący go do bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych warunkach. Tematyka i czas trwania instruktażu stanowiskowego powinny być uzależnione od rodzaju i zakresu wprowadzonych na stanowisku zmian. 5. Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony. 6. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego. 7. Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest przechowywana w aktach osobowych pracownika. 2. Wzór karty szkolenia wstępnego jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia Pracodawca, który zgodnie z art. 237[11] 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy wykonuje zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy, przed podjęciem wykonywania tych zadań odbywa szkolenie przeprowadzone w formie kursu lub seminarium według programu opracowanego w oparciu o ramowy program określony w części III załącznika nr 1 do rozporządzenia. Potwierdzeniem odbycia szkolenia jest zaświadczenie wydane przez organizatora szkolenia według wzoru określonego w odrębnych przepisach. 2. Ze szkolenia, o którym mowa w ust. 1, jest zwolniony pracodawca, który spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bezpieczeństwa i higieny pracy określone w przepisach dotyczących służby bezpieczeństwa i higieny pracy Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. 2. Szkolenie okresowe odbywają: 34

35 1) osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści; 2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych; 3) pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji; 4) pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby wykonujące zadania tej służby; 5) pracownicy administracyjno-biurowi i inni niewymienieni w pkt 1-4, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych przeprowadza się w formie instruktażu, nie rzadziej niż raz na 3 lata, a na stanowiskach robotniczych, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników, nie rzadziej niż raz w roku. 2. Szkolenie okresowe osób wymienionych w 14 ust. 2 pkt 1 i 3-5 powinno być przeprowadzane w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż raz na 5 lat, a w przypadku pracowników administracyjno-biurowych nie rzadziej niż raz na 6 lat. 3. Pracodawca ustala, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, częstotliwość i czas trwania szkolenia okresowego pracowników zatrudnionych na określonych stanowiskach, biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywania prac na tych stanowiskach. 4. Pierwsze szkolenie okresowe osób zatrudnionych na stanowiskach wymienionych w 14 ust. 2 pkt 1 przeprowadza się w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach, natomiast osób zatrudnionych na stanowiskach wymienionych w 14 ust. 2 pkt w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach. 5. Ze szkolenia okresowego, o którym mowa w ust. 4, może być zwolniona osoba, która: 1) przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego; 2) odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy Szkolenie okresowe kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Egzamin przeprowadza organizator szkolenia. 2. Organizator szkolenia potwierdza odbycie szkolenia okresowego, wydając zaświadczenie, którego wzór określają odrębne przepisy. Odpis zaświadczenia jest przechowywany w aktach osobowych pracownika. 17. Ukończenie w okresie, o którym mowa w 15, szkolenia, dokształcania lub doskonalenia zawodowego związanego z nauką zawodu, przyuczeniem do zawodu albo podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego program szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska pracy, uważa się za równoznaczne z odbyciem takiego szkolenia. 18. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2005 r. Metodyka prowadzenia instruktażu stanowiskowego Jeśli instruktaż bhp pracowników ma przynieść dobre efekty, którymi powinno być bezwypadkowe, nienarażające zdrowia i życia oraz wydajne wykonywanie pracy, muszą zostać spełnione pewne wymogi postępowa- 35

36 nia pedagogicznego. Przeprowadzający instruktaż powinien podporządkować swoje działania ogólnym normom poprawnego metodycznie postępowania szkolącego (instruktora) ze szkolonymi, które noszą nazwę zasad nauczania. W prowadzeniu instruktażu stanowiskowego należy przestrzegać następujących zasad: świadomego i aktywnego udziału szkolonych w procesie nauczania poglądowości, postępującej złożoności i stopniowania trudności, systematyczności, jedności szkolenia indywidualnego i zespołowego, trwałości przyswajanej wiedzy, umiejętności i nawyków, łączenia teorii z praktyką. Osoby wykonujące instruktaż na stanowisku pracy podległym pracownikom: Prezesi, dyrektorzy, kierownicy, menagerowie i inne osoby posiadające szkolenie okresowe dla osób kierujących pracownikami. Ramowy program instruktażu stanowiskowego Lp. Liczba godzin*) Temat szkolenia instruktażu osób wymienionych w 11 ust. 1 rozporządzenia (nie dotyczy pracowników wymienionych w kolumnie 4) instruktażu pracowników administracyjno-biurowych narażonych na działanie czynników uciążliwych Przygotowanie pracownika do wykonywania określonej pracy, w tym w szczególności: a) omówienie warunków pracy z uwzględnieniem: elementów pomieszczenia pracy, w którym ma pracować pracownik, mających wpływ na warunki pracy pracownika (np. oświetlenie ogólne, ogrzewanie, wentylacja, urządzenia techniczne, urządzenia ochronne), elementów stanowiska roboczego mających wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy (np. pozycja przy pracy, oświetlenie miejscowe, wentylacja miejscowa, urządzenia zabezpieczające, ostrzegawcze i sygnalizacyjne, narzędzia, surowce i produkty), przebiegu procesu pracy na stanowisku pracy w nawiązaniu do procesu produkcyjnego (działalności) w całej komórce organizacyjnej i zakładzie pracy,

37 b) omówienie czynników środowiska pracy występujących przy określonych czynnościach na stanowisku pracy oraz zagrożeń, jakie mogą stwarzać te czynniki, wyników oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą i sposobów ochrony przed zagrożeniami, a także zasad postępowania w razie wypadku lub awarii, c) przygotowanie wyposażenia stanowiska roboczego do wykonywania określonego zadania. 2 Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem metod bezpiecznego wykonywania poszczególnych czynności i ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynności trudne i niebezpieczne. 0,5-3 Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora 0,5-4 Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora 4-5 Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika 1 - Razem: minimum 8 minimum 2 *) W godzinach lekcyjnych trwających 45 minut. Inne szkolenia w ramach szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy Zagrożenia biologiczne Pracodawca w ramach szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązany jest w oparciu o 7 pkt.12. rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z 2005 r. z póżn. zm.) zapewnić pracownikom systematyczne szkolenie obejmujące: 1. potencjalnego zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika biologicznego; 2. środków, które należy podjąć w celu zapobiegania zagrożeniom spowodowanym działaniem szkodliwego czynnika biologicznego; 3. wymagań higieniczno-sanitarnych; 4. wyposażenia i stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej; 5. działań, które pracownicy podejmują w razie występowania awarii lub wypadków, lub dla ich zapobiegania. Ochrona przeciwpożarowa Zgodnie z Art. 4 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej (tj. Dz. U. poz. 620 z 2018 r.) właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu zarządca lub użytkownik, na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej usta- 37

38 nawiającej zarząd lub użytkowanie obowiązany jest zapoznać pracowników z przepisami ochrony przeciwpożarowej oraz instrukcją bezpieczeństwa pożarowego, która opracował właściciel, zarządca lub użytkownik obiektów bądź ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich zgodnie z rozporządzeniem MSWiA z dnia 07 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109, poz. 719 z 2010 r.) Problemy do przemyśleń i pytania do wykładowcy do tematu Nr 5: 38

39 6. Zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń (np. pożaru, awarii), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Obowiązkiem każdego kto zauważył wypadek w tym pracodawcy co wynika z Art KP jest udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanemu. Podchodząc do poszkodowanego należy przede wszystkim ocenić jego stan, by zorientować się jakiej wymaga pomocy BADANIE STANU ŚWIADOMOŚCI Składa się z dwóch elementów: próby nawiązania kontaktu słownego wywarcie słabego bodźca dotykowego OBJAWY UTRATY PRZYTOMNOŚCI Brak możliwości nawiązania kontaktu słownego Brak reakcji na bodźce mechaniczne np. szczypanie, ukłucie Wiotkość mięśni POSTĘPOWANIE Z CHORYM NIEPRZYTOMNYM. Ewakuacja poszkodowanego z okolicy zagrożenia i ochrona go przed dodatkowymi czynnikami szkodliwymi. Sprawdzenie podstawowych czynności życiowych. Bezpieczne ułożenie chorego. Postępowanie przeciwwstrząsowe. W stanach nieprzytomności istnieje szczególne zagrożenie życia w wyniku niedrożności oddechowej lub zaaspirowania wymiocin i innych wydzielin do dróg oddechowych. W tym celu należy poszkodowanego ułożyć w pozycji bezpiecznej METODY PRZYWRACANIA DROŻNOŚCI DRÓG ODDECHOWYCH. Najczęstszą przyczyną niedrożności górnych dróg oddechowych u osób nieprzytomnych leżących na plecach jest opadnięcie żuchwy i zamknięcie światła dróg oddechowych na poziomie gardła przez przemieszczony wraz z żuchwą język, co powoduje brak oddechu czyli bezdech. 39

40 W celu przywrócenia drożności górnych dróg oddechowych. należy odgiąć głowę ku tyłowi z jednoczesnym wysunięciem żuchwy ku przodowi i ku górze. U chorych z podejrzeniem urazu kręgosłupa poprzestajemy tylko na wysunięciu żuchwy bez odginania głowy. KLINICZNE OBJAWY BEZDECHU TO: brak ruchu powietrza w okolicy nosa i ust, brak ruchów klatki piersiowej, utrata przytomności, bladość i/lub zasinienie błon śluzowych oraz skóry twarzy i części kończyn. TECHNIKA SZTUCZNEJ WENTYLACJA METODĄ "USTA-USTA" Klęknąć obok głowy pacjenta. Udrożnić drogi oddechowe Zacisnąć nos kciukiem i palcem wskazującym ręki leżącej na czole. Wykonać głęboki wdech, własnymi ustami objąć szczelnie usta pacjenta. Wdmuchiwać powietrze wydechowe do ust pacjenta w czasie ok. 1 do 1,5 sek. jednocześnie sprawdzając skuteczność przez obserwację ruchów klatki piersiowej. Po zakończeniu wdmuchiwania powietrza oddalić usta od ust ratowanego (dokonując własnego wdechu), jednocześnie obserwować klatkę piersiową z równoległą obserwacją powietrza wydechowego w okolicy ust i nosa ratowanego. Sztuczne oddychanie prowadzić z częstością 1 oddech na 5 sekund. Objętość wdmuchiwanego powietrza ml. TECHNIKA SZTUCZNEJ WENTYLACJI METODĄ "USTA-NOS" Różni się jedynie tym od poprzedniej, że powietrze wtłacza się przez nos nieprzytomnego. Najczęstsze błędy przy sztucznej wentylacji to: niewłaściwe udrożnienie górnych dróg oddechowych, zbyt mała lub nadmierna objętość wdechowa, zbyt szybkie wdmuchiwanie powietrza, wypełnienie żołądka powietrzem (niebezpieczeństwo wymiotów), niewłaściwa częstość wentylacji. BADANIE TĘTNA NA TĘTNICY SZYJNEJ. Tętnica szyjna leży w bocznej części szyi. Aby ją wyczuć, ratownik kładzie trzy palce jednej ręki na tzw. jabłku Adama ratowanego, drugą dłonią położoną na czole przytrzymuje odgiętą głowę. Następnie przesuwa palce do siebie -ześlizgują się one do dołka pomiędzy tchawicą a mięśniem, gdzie wyczuwalne jest tętno. Nieefektywne skurcze serca lub ich brak rozpoznaje się, gdy nie wyczuwa się tętna na dużych tętnicach. Wskazane jest wtedy natychmiastowe podjęcie pośredniego zewnętrznego masażu serca TECHNIKA ZEWNĘTRZNEGO MASAŻU SERCA Ułożyć pacjenta na plecach na twardym podłożu. Zlokalizować miejsce ucisku (wg rysunku) i przyłożyć nadgarstek ręki. Ułożyć na ręce uciskającej drugą rękę, palce rąk uniesione. 40