PODKARPACKA AGENCJA ENERGETYCZNA Konferencja Lokalne aspekty efektywności energetycznej ROZWÓJ INNOWACYJNEJ ENERGTYKI JAKO CZYNNIK POBUDZENIA LOKALNEJ GOSPODARKI Synteza tradycyjnej energetyki, budownictwa, transportu i rolnictwa oraz infrastruktury Smart Grid i ochrony środowiska Jan Popczyk 24 luty 2011 1
PUNKT STARTU DO ANALIZY NOWEGO UKŁADU SIŁ: ŚWIAT Wzrost inwestycji na świecie w energetyce OZE/URE w okresie 2004-2008: 4-krotny (do poziomu 120 mld USD) [1] [1] Renewable Energy. Volume I: Renewable Energy Origins and Flows. Volume II: Renewable Energy Technologies I, Volume III: Renewable Energy Technologies II, Volume IV: Renewable Energy in Society. Edited by Bent Sørensen. Earthscan 2011. Oszacowania (własne): Roczny wzrost inwestycji w tym okresie, to około 40%. Wartość inwestycji w 2010 roku, to prawie 70 mld USD, narastająco 240 mld USD Szacunkowe dane dla świata i wybranych regionów/krajów (2010 rok) Świat USA Chiny UE Niemcy Rosja Polska Liczba ludności, mld 6,7 0,31 1,4 0,50 0,082 0,14 0,038 Zużycie energii całkowite, mld toe 12 2,6 2,6 2,1 0,30 0,80 0,09 na mieszkańca, toe 1,8 8,4 1,8 4,3 3,8 5,7 2,4 Emisja CO 2 całkowita, mld ton 27 6 5 4 0,6 1,6 0,32 na mieszkańca, ton 4,0 19,4 3,6 8,0 7,3 11,4 8,4 PKB/GDP całkowity, bln USD 60 15 5/15* 16 2,4 2,2 0,63 na mieszkańca, tys. USD 9 48 3,6/11* 32 30 16 17 * Wartości: nominalne/realne (zgodne z rzeczywistą siłą nabywczą). 2
PUNKT STARTU DO ANALIZY NOWEGO UKŁADU SIŁ: USA Koszty zewnętrzne produkcji energii elektrycznej, nie uwzględnione w jej cenach, oszacowano w 2007 roku na około 440 mld USD [1], przy produkcji tej energii wynoszącej około 3, 9 tys. TWh i kosztach zakupu przez odbiorców wynoszących około 390 mld USD [2]. Do kosztów zewnętrznych w USA wlicza się: koszty przesyłowe, środowiska I (emisji), środowiska II (zanieczyszczenia wód), użytkowania terenu. Do oszacowań nieopłaconych kosztów zewnętrznych przyjmuje się (US Department of Energy) dla poszczególnych technologii następujące koszty jednostkowe, w USD/MWh poziom cen 2007: węglowe 190 olejowe 120 jądrowe 110 biomasowe 60 gazowe 60 wodne 50 pozostałe (słoneczne, geotermalne, wiatrowe) poniżej 10. Amerykańska energetyka WEK zaniża szacunki i dla 2007 roku podała nieopłacone koszty zewnętrzne równe 277 mld USD [1] [1] Renewable Energy. Volume I: Renewable Energy Origins and Flows. Volume II: Renewable Energy Technologies I, Volume III: Renewable Energy Technologies II, Volume IV: Renewable Energy in Society. Edited by Bent Sørensen. Earthscan 2011. [2] Hodge B. K. Alternative Energy Systems and Applications. Wiley 2010. 3
PUNKT STARTU DO ANALIZY NOWEGO UKŁADU SIŁ: CHINY Opracowanie i oszacowania własne. Wykorzystano dane źródłowe zamieszczone w [1] Wykorzystanie Zasoby 2005 2010 2020 całkowite techniczne Fotowoltaika MW 70 300 1800 TWh 0,1 0,4 2,5 13,8 mln TWh >1,4 MWh/m 2 mln m 2 70 150 300 na 2/3 obszaru Kolektory 1 TWh 60 130 250 Wiatr 2 GW 1,3 5,0 30 3200 250 3 TWh 3 11 60-500 3 Biomasa 4 stała, mln t b.d. 1 50 płynna, mln t (1+0,05) 5 (2+2) 5 (10+20) 5 gazowa, mld m 3 8,5 6 19 40 en. elektr., TWh 7 10 30 150 6000 TWh, w tym energetyczne 3700 TWh 1 Powierzchnia kolektorów na świecie około 300 tys. m2. Do obliczenia energii przyjęto sprawność eksploatacyjną 0,6. 2 Tylko farmy przyłączone do sieci. Chiny mają najbogatszą tradycję produkcji i wykorzystania mikrowiatraków (od 1958 roku 5 kw, od 1978 roku 0,1 i 0,25 kw) pracujących autonomicznie. 3 Potencjał energetyki wiatrowej offshore wynosi około 750 GW i 4000 TWh. 4 Łączne zasoby obejmują: żywność, nawóz, surowce przemysłowe i energię. 5 Etanol + estry. 6 Produkcja z 3100 dużych i średnich biogazowi, o przeciętnej ekwiwalentnej mocy elektrycznej źródła kogeneracyjnego około 7 MW, przy zawartości biometanu w biogazie 50% (oprócz tego w Chinach było w 2005 roku koło 17 mln przydomowych mikrobiogazowni). 7 Do oszacowań przyjęto roczny czas wykorzystania mocy zainstalowanej źródeł elektrycznych równy 5 tys. godzin. [1] Renewable Energy. Volume I: Renewable Energy Origins and Flows. Volume II: Renewable Energy Technologies I, Volume III: Renewable Energy Technologies II, Volume IV: Renewable Energy in Society. Edited by Bent Sørensen. Earthscan 2011. 4
PUNKT STARTU DO ANALIZY NOWEGO UKŁADU SIŁ: NIEMCY Dekarbonizacja (CCS, IGCC, EJ elektroenergetyka) czy wypieranie CO 2 za pomocą energii odnawialnej (elektroenergetyka, ciepłownictwo, transport)? Niemcy w 2008 roku wyparły ze swojego rynku 110 mln ton CO 2 za pomocą energii odnawialnej, a nie za pomocą CCS, IGCC i nowych elektrowni jądrowych! rk TWh/rok pp TWh/rok OZE TWh/rok Redukcja CO 2 mln t/rok Energia elektryczna 650 1650 102 92 Ciepło 220 350 21 8 Paliwa transportowe 1600 1600 52 10 Razem 2470 3600 175 110 * Dane według IEA i oszacowania własne. 5
PUNKT STARTU DO ANALIZY NOWEGO UKŁADU SIŁ: POLSKA Model synergetyczny, bilansowo-kosztowy (e energia elektryczna, c ciepło, t transport) Wielkość rynków końcowych (2010) e 110/150 TWh, c 240 (120/120 ciepło sieciowe/pozasieciowe) TWh, t 220 TWh Wartość rynków końcowych (2010) e 40 mld zł, c 30 mld zł, t 100 mld zł Emisja CO 2 300 mln ton, w tym ETS (elektroenergetyka, ciepłownictwo wielkie źródła, hutnictwo) 210 mln ton koszty zewnętrzne emisji CO 2 : 50 mld zł dla kosztu referencyjnego emisji CO 2 równego 40 euro/t oraz 12 mld zł dla obecnego (2010) kosztu emisji CO 2 równego 10 euro/t 6
GŁÓWNA TEZA Przytoczone dane oznaczają, że wszystko, co obecnie wiemy o przyszłości energetyki WEK i rozwoju energetyki OZE/URE ma znaczenie tylko na tyle, na ile pozwala definiować strategie i w ramach tych strategii projektować struktury, które będą zdolne dostosowywać się do radykalnych zmian CO TRZEBA ZROBIĆ? Zdefiniować technologie pomostowe. Technologie pomostowe (technologie wytwórcze WEK w elektroenergetyce, rafinerie, kopalnie, sieciowe systemy przesyłowe: elektroenergetyczny i gazowy). Zdefiniować cele w zakresie przebudowy struktury rynków końcowych (stabilizacja kopalnych paliw transportowych, redukcja paliw kopalnych w budownictwie, wzrost produkcji energii elektrycznej w OZE) Zdefiniować technologie rozwojowe (OZE/URE, Smart Grid oddolny, a nie odgórny ) oraz ubezpieczające (kogeneracja gazowa, wykorzystanie LPG, LNG). Zdefiniować cele w zakresie przebudowy rolnictwa (przyspieszyć inwestycje w postaci biogazowni NaVaRo, a szczególnie mikrobiogazowni). Uchwalić regulacje startowe. Zapoczątkować alokację regulacji w zakresie energetyki OZE/URE z poziomu rządowego na poziom samorządowy 7
NAJWAŻNIEJSZE PYTANIE Na co przeznacza się w Polsce 3 mld zł rocznie z podwyżek cen energii elektrycznej z tytułu wymaganego udziału energii odnawialnej na rynku energii elektrycznej? Jaką polską specjalność buduje się za te pieniądze? O ile w Polsce energetyka WEK (wielkoskalowa energetyka korporacyjna) przejmuje 75% środków (50% współspalanie, 25% wielkie elektrownie wodne wybudowane dziesiątki lat temu) na pokrycie nieuzasadnionych kosztów i sfinansowanie niezasłużonych zysków, to w Niemczech przedsiębiorstwa korporacyjne za pomocą technologii pomostowych (jądrowych, węglowych) mają obowiązek finansowania technologii OZE/URE (URE urządzenia rozproszonej energetyki) 8
SKUTEK POLSKIEJ POLITYKI ENERGETYCZNEJ Dane obrazujące rynkową weryfikację wartości przedsiębiorstw elektroenergetycznych, jako bezpośredni skutek strategii prywatyzacyjnej Enea PGE Tauron GPW DATA DEBIUTU 17.11.2008 9.11.2009 30.06.2010 9.11.2010 WIG 20 1584 2225 2335 2760 Wartość akcji spółki, zł nominalna 15,2 23 5,13 46/43 1 otwarcia 2 15,6 26 5,03 54 DATA OSZACOWANIA 3.01.2011 WIG 20 2780 Wartość akcji spółki, zł 23,5 22,7 6,6 49,5 Zmiana WIG 20, % 76 25 19 1 Zmiana wartości akcji 3, % 51-13 31-8 UNORMOWANA ZMIANA WARTOŚCI AKCJI 4, % - 25-38 12 5-9 DATA OSZACOWANIA 16.02.2011 WIG 20 2684 Wartość akcji spółki, zł 22,1 22,8 6,1 48,6 UNORMOWANA ZMIANA WARTOŚCI AKCJI 4, % - 26-35 8-8 1 Inwestorzy: instytucjonalni/indywidualni. 2 Zakończenie notowań w pierwszym dniu. 3 W stosunku do wartości otwarcia. 4 Różnica między zmianą procentowych wartości akcji spółki i indeksu WIG 20. 5 W rzeczywistości jest to wzrost zredukowanej wartości spółki (z około 14 do około 8 mld zł), której dokonał minister skarbu po to, aby ratować prywatyzację (i dochody budżetowe) za wszelką cenę. 9
SYSTEMY WSPOMAGANIA ENERGII ODNAWIALNEJ I REDUKCJI EMISJI CO2 BRAK SPÓJNOŚCI Certyfikaty Rynek odnawialnej energii elektrycznej: opłata zastępcza około 270 zł/mwh, około 70 euro/mwh) Ulgi podatkowe biopaliwa: benzyny silnikowe 1560 zł/1000 l, oleje napędowe 1050 zł/ 1000 l, maksymalna ulga w UE 300 euro/t) Opłata za uprawnienie do emisji CO2 system ETS: cena referencyjna Komisji Europejskiej 40 euro/t, bieżąca cena na rynku unijnym około 10 euro/t ) Koszty środowiska (2008) inkorporowane do kosztów paliwa, łączne dla energetyki (elektroenergetyka, ciepłownictwo wielkoskalowe/sieciowe i rozproszone, transport) Koszt paliwa bez inkorporowanego kosztu środowiska [mld zł/rok] Koszt paliwa z inkorporowanym kosztem środowiska [mld zł/rok] Rynek energii końcowej, TWh/rok Węgiel kamienny 21 21 + 29 300 Węgiel brunatny 6 6 + 11 40 Paliwa transportowe 38 + 18 1 (38 + 18 1 ) + 7 50 Gaz ziemny 12 12 + 3 84 1 Akcyza Przy rynkowej cenie uprawnień do emisji CO 2 (10 15 euro/t) przychody państwa z inkorporacji (mające status podatku) zrównoważyłyby 70 100% przychodów z akcyzy na paliwa transportowe (18 mld zł) 10
NOWY ŁAŃCUCH WARTOŚCI ENERGETYKA OZE/URE DOM PLUS-ENERGETYCZNY SAMOCHÓD ELEKTRYCZNY MIASTO (TRANSPORT MIEJSKI) 11
Produkcja energii elektrycznej, MWh/(osoba rok) Polska 4, Norwegia 30, USA 15, Niemcy 8 Polska przyszłość: wzrost produkcji energii odnawialnej (OZE/URE) Zużycie ciepła w budownictwie, MWh/(m2 rok) Polska: średnio 180, budownictwo z lat 70. 300, wymaganie dla nowych budynków 120. UE: Stara UE (15) 85. Standard (austriacko-niemiecki) dla domu pasywnego 15. Polska przyszłość: redukcja zużycia paliw koplnych Liczba samochodów Łączna liczba samochodów na świecie: 2010 670 mln, prognoza na 2050 rok 3 mld. Liczba samochodów na 1000 mieszkańców (2010): świat 100, Polska 400, Stara UE (15) 500, USA 700 Polska przyszłość: stabilizacja zużycia paliw kopalnych 12
Energetyka OZE/URE vs energetyka WEK? Energetyka WEK (PSE-Operator, PGE + Energa, Tauron, Enea, Vattenfall, RWE, EdF, GdFSUEZ EP,, SPEC, Dalkia, Fortum, ECO,, GAZ-System, PGNiG,, PERN Przyjaźń, PKN Orlen, Lotos, Naftobazy,, KW, KHW, JSW, Bogdanka), Przemysł WEK (GE, Westinghouse, Foster Wheeler, Alstom, Siemens, ABB, Areva), Odbiorcy energii Energetyka OZE/URE (PRK OZE: 13 stowarzyszeń PIGEO, SEO, SNWES, PIB, KIB, PSG, PTES, PTEW, TEW, TRMEW, PSPC, PTF, ; 600 przedsiębiorstw), Przemysł OZE/URE (Viessmann, Watt, ), Sieci sprzedaży URE, Prosumenci 13
PUNKT STARTU DO ANALIZY NOWEGO UKŁADU SIŁ NA PODKARPACIU Ludność: 2,1 mln Zużycie paliw/energii na rynkach końcowych (szacunek): e 8,3/6,1, c 13,3 (6,7+6,6) TWh, t 12,2 TWh Koszt paliw/energii na rynkach końcowych (szacunek): e 2,2 mld zł, c 1,7 mld zł, t 5,5 mld zł, razem 9,4 mld zł Zużycie paliw pierwotnych (szacunek): budownictwo 24 TWh, transport 18 TWh, przemysł 18 TWh Emisja CO 2 (ETS+nonETS) (11+6) mln ton Koszty zewnętrzne: (1,8+1) mld zł, dla ceny referencyjnej KE (40 euro/t) (0,7+0,4), dla bieżącej ceny rynkowej UE (15 euro/t) Strategia: przejąć korzyści/rynki w ewolucyjnym procesie do 2050 roku Uzasadnienie: Na świecie w Europie, w Ameryce Północnej, ale również w Chinach powstają, w krótszych lub dłuższych procesach, zielone (zrównoważone, bezemisyjne, zero/plus-energetyczne) gminy wiejskie, dzielnice miast, miasta, regiony. Są to na przykład: Güssing w Austrii, Sztokholm, Malmoe i inne miasta w Szwecji, Freiberg w Niemczech, Toronto w Kanadzie, i wreszcie projekt miasta Tangshan w Chinach. 14
CO JEST POTRZEBNE NA PODKARPACIU ODWRÓCENIE ŁAŃCUCHA WARTOŚCI RYNEK ENERTYKI WEK I ODBIORCY Decyzje polityczne, fundusze na badania zasoby technologie efektywność ekonomiczna w perspektywie inwestora korporacyjnego ODBIORCA RYNEK ENERGETYKI URE i PROSUMENTA PROSUMENT Potrzeby (dom/obiekt) technologie i zasoby sieć dystrybucji przemysłu URE 15
Ocena informacji (jedna z najlepszych w kraju) o zasobach OZE na Podkarpaciu Ocena OZE -BIOMASA -wiarygodne dane, nadające się do wykorzystania w programie komputerowym Źródło 1.Strategia rozwoju OZE województwa podkarpackiego. 2.Baza danych Odnawialnych Źródeł Energii województwa podkarpackiego 3.Bank Danych Regionalnych - GUS 4.Plan Gospodarki Odpadami Ocena OZE - SŁOŃCE Źródło Ocena OZE - WODA Źródło Ocena OZE WIATR Źródło - dane można wykorzystać w celu stworzenia bazy danych o OZE w województwie 1.Strategia rozwoju OZE województwa podkarpackiego. 2.Baza danych Odnawialnych Źródeł Energii województwa podkarpackiego 3.Strona www Ministerstwa Infrastruktury 4.Atlas Klimatu Polski H.Lorenc 5.JRC European Commission PVGIS - wiarygodne i rzetelnie oszacowane zasoby wody w poszczególnych odcinkach rzek, dane nadają się do wykorzystania w programie komputerowym 1.Strategia rozwoju OZE województwa podkarpackiego. 2.Baza danych Odnawialnych Źródeł Energii województwa podkarpackiego - dane nadające się do wykorzystania w programie komputerowym 1.Strategia rozwoju OZE województwa podkarpackiego. 2.Baza danych Odnawialnych Źródeł Energii województwa podkarpackiego 3.Strona www Ministerstwa Infrastruktury (dane dla wysokości 5m n.p.m.) 4.Atlas Klimatu Polski H.Lorenc Ocena OZE- GEOTERMIA Źródło -brak danych, które można by wykorzystać do programu komputerowego 1.Strategia rozwoju OZE województwa podkarpackiego. 2.Baza danych Odnawialnych Źródeł Energii województwa podkarpackiego 3. Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Niżu Polskim 4.Polska Geotermalna Asocjacja im. prof. Juliana Sokołowskiego 16
NOWE PODEJŚCIE DO OCENY ZASOBÓW NA PODKARPACIU I DO ZAPOTRZEBOWANIA NA PALIWA I ENERGIĘ Powierzchnia: 17,85 tys. km 2 Użytki rolne: 8 tys. km 2 (45% ogólnej powierzchni), w tym ugory 415 km 2 Lasy: 6,6 tys. km 2 (36% ogólnej powierzchni), w tym parki narodowe około 500 km 2 17
Zapotrzebowanie na paliwa i energię oraz produkcja/zasoby po zmianie struktury rynków końcowych za przyczyną następujących technologii: k kolektor słoneczny, b biogazownia/mikrobiogazownia zintegrowana z agregatem kogeneracyjnym, p pompa ciepła oraz: samochód elektryczny, ogniwo fotowoltaiczne (PV), mikrowiatrak ZAPOTRZEBOWANIE e 6,1 TWh = (3,1 TWh przemysł) + (3 TWh budownictwo) 13,3 TWh c k b p 25% 25% 50% 3,3 TWh c 3,3 TWh c 7,7 TWh c (:4) 1,9 TWh e t 12,2 TWh t (:3,5) 3,5 TWh e PRODUKCJA/ZASOBY BIOMASA KOLEKTOR OGNIWO PV MIKROWIATRAK 20% gruntów ornych 160 tys. ha 50 MWh/ha = 8 TWh pp 3 TWh e + 3,5 TWh c 3,1 TWh c : 1 MWh/m 2 : 0,5 6,2 mln m 2 620 ha 4,4 TWh e : 1 MWh/m 2 : 0,2 4,4 GW 22 mln m 2 2200 ha 200 tys. 5 kw 1 GW 1 TWh 18
DOM ENERGETYCZNY MODERNIZACJA Potencjalny wpływ na przebudowę struktury bilansu energetycznego kraju Stan istniejący. Dom (150 m 2 powierzchni użytkowej, wybudowany w latach 70.) Wyposażenie: przyłącze elektryczne, kocioł węglowy, 2 ogrzewacze cwu (kotłowy, elektryczny), samochód (Punto) Roczny bilans (wyjściowy) energii i paliw (MWh)/kosztów (zł)/ emisji CO 2 (t): energia elektryczna (w tym letnie cwu) 4/1800/3, ciepło (węgiel) 35/3300/13, benzyna 11/5200/3 Modernizacja: termomodernizacja, pompa ciepła (moc elektryczna 1,4 kw, [ mikrowiatrak (5 kw), panel fotowoltaiczny (5,4 kwp), samochód elektryczny Roczny bilans po modernizacji: produkcja energii elektrycznej 18 MWh, zużycie (AGD, pompa ciepła, samochód elektryczny) 12 MWh) Budżet na modernizację, wynikający z zasady kosztu unikniętego w okresie 15 lat, przy rocznym ponad-inflacyjnym wzroście cen paliw i energii wynoszącym 3% i stałej realnej cenie uprawnień do emisji CO2) 455 tys. zł (330 tys. zł uniknięte koszty paliw i energii, 65 tys. zł koszty inkorporacji środowiska, 60 tys. zł sprzedaż energii elektrycznej) 19
Podstawowe środowisko regulacyjne/prawne inteligentnego domu pasywnego/zero/plus-energetycznego determinujące przeprowadzone badania 1. Certyfikacja energetyczna w budownictwie na świecie 2. Ustawa OZE (harmonizacja z dyrektywą 2009/28/WE) 3. Dyrektywa 2010/31/WE - po 2018/2020 domy (nowe) tylko zeroenergetyczne 4. Infrastruktura Smart Grid (dom inteligentny, zarządzanie energią) Współczesna energochłonność domu Zużycie energii, kwh/(m2 a) Stara 15 w UE, zużycie średnie 85 Polska, zużycie średnie 180 Polska, budownictwo z lat 70. 300 Polska, budownictwo nowe - 120 Dom pasywny, standard niemiecko-austriacki - 15 20
SYNTEZA ENERGII I ŻYWNOŚCI NA POZIOMIE PROSUMENTA 2030 BILANS ŻYWNOŚCIOWO-ENERGETYCZNY DLA DOMU (DLA 3-OSOBOWEJ RODZINY) Dzienne zapotrzebowanie żywnościowe na osobę (energia pierwotna): 2 kwh dieta wegetariańska, 10 kwh dieta mięsna Roczne zapotrzebowanie żywnościowe na rodzinę (energia pierwotna): 2,2 MWh dieta wegetariańska, 11 MWh dieta mięsna Roczne zapotrzebowanie domu (po modernizacji, pasywnego)/rodziny na energię elektryczną: AGD (łącznie z pompą ciepła) i samochodem elektrycznym 12 MWh (zastępuje obecne 50 MWh: 4 MWh energia elektryczna, węgiel/ciepło 35 MWh, benzyna 11 MWh) Roczne zasoby rolnictwa energetycznego (20% ziemi uprawnej) na rodzinę (0,3 ha) 24 MWh (w energii pierwotnej, np. w biometanie) Inne roczne zasoby OZE przypadające na dom: ogniwo fotowoltaiczne, 20 m 2 4 MWh; mikrowiatrak, 5 kw 5 MWh 21
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Źródło: GUS, 2008 Powierzchnia ugorów 41, 5 tys. ha 22
Możliwości upraw roślin energetycznych Teoretycznie na Podkarpaciu występują duże potencjalne możliwości uprawy specjalnych gatunków roślin na paliwa stałe lub biogaz. Pod uprawę takich roślin można przeznaczyć grunty orne aktualnie odłogowane oraz grunty pod trwałymi użytkami zielonymi, które nie są eksploatowane (nie koszone i nie wypasane). Jednak w zdecydowanej większości są to gleby słabe (grunty marginalne), na których dobór uprawianych roślin jest ograniczony a uzyskiwane plony stosunkowo niskie. Źródło: Gradziuk, Błażej: Analiza uwarunkowań pozyskiwania i wykorzystania biomasy, biopaliwa i biogazu na obszarze woj. podkarpackiego 23
Produkcja energii elektrycznej i ciepła w układach kogeneracyjnych zasilanych biogazem UPRAWY ENERGETYCZNE Wykorzystanie 41,5 tys. ha ugorów pod uprawy kukurydzy na kiszonkę do biogazowni: plon (45 t/ha) 1867, 5 tys. ton uzysk biometanu (88,4 m 3 /t): 165 mln m 3 produkcja energii elektrycznej: 577,8 GWh/rok (łączna moc biogazowni 77 MW) 24
Produkcja energii elektrycznej i ciepła w układach kogeneracyjnych zasilanych biogazem BIOMASA POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO W woj. podkarpackim hoduje się 174,4 tys. sztuk bydła oraz 331,5 tys. sztuk trzody (GUS). Wykorzystanie odchodów do produkcji biogazu pozwala wyprodukować energię elektryczną w układach kogeneracyjnych w ilości: Bydło: 174,4 tys. x 353,4 m 3 CH 4 /sztukę = 215,7 GWh rocznie Trzoda: 331,5 tys. x 40,9 m 3 CH 4 /sztukę = 47,2 GWh rocznie Łączna moc biogazowni 36 MW 25
TECHNOLOGIE OZE/URE 26
LISTA TECHNOLOGII URE: DOSTĘPNYCH I W BARDZO DUŻYM STOPNIU JUŻ SKOMERCJALIZOWANYCH (1) Technologie proste 1. Kolektor słoneczny 2. Mikrowiatrak 3. Pompa ciepła 4. Dom pasywny 5. Samochód elektryczny 6. Mikrobiogazownia 7. Biogazownia 8. Źródło ORC 9. Minirafineria lignocelulozowa 10. Ogniwo fotowoltaiczne 11.Spalarnia śmieci (także technologie plazmowe utylizacji śmieci ) 12. Elektrownia wodna ultraniskospadowa 13. Mikroźródło jądrowe 27
LISTA TECHNOLOGII URE: DOSTĘPNYCH I W BARDZO DUŻYM STOPNIU JUŻ SKOMERCJALIZOWANYCH (2) Technologie złożone 14. Źródło poligeneracyjne 15. Technologie zasobnikowe 16. Technologie oddolnego filaru bezpieczeństwa energetycznego 17. Technologie zintegrowane funkcjonalnie 28
LISTA TECHNOLOGII URE: DOSTĘPNYCH I W BARDZO DUŻYM STOPNIU JUŻ SKOMERCJALIZOWANYCH (3) Technologie dedykowane do charakterystycznych segmentów rynku popytowego 18. Dom energetyczny (2,5 mln małotowarowych gospodarstw rolnych, 3 mln domów jednorodzinnych, 10 tys. nowych domów budowanych rocznie, budowa oddolnego filaru indywidualnego bezpieczeństwa energetycznego, wykorzystanie technologii 1 do 10, 12, 14 do 17, 21) 19. Gospodarstwo rolne energetyczne (100 tys. gospodarstw towarowych, istota: dywersyfikacja produkcji/ryzyka gospodarstwa, utylizacja odpadów, budowa oddolnego filaru indywidualnego bezpieczeństwa energetycznego, wykorzystanie technologii 1 do 5, 10, 14 do 17, 19) 20. Gmina wiejska energetyczna (1600 gmin, istota: wykorzystanie zasobów rolnictwa energetycznego, utylizacja odpadów, budowa oddolnego filaru bezpieczeństwa energetycznego w ramach infrastruktury krytycznej, wykorzystanie technologii 1 do 10, 12, 14 do 17, 21) 21. Miasto energetyczne (istota: włączenie transportu w obszar energetyki miasta, utylizacja odpadów, budowa oddolnego filaru bezpieczeństwa energetycznego w ramach infrastruktury krytycznej, 29 wykorzystanie technologii 1 do 5, 7, 10, 13 do 17)
LISTA TECHNOLOGII URE: DOSTĘPNYCH I W BARDZO DUŻYM STOPNIU JUŻ SKOMERCJALIZOWANYCH (4) Technologie zwiększające efektywność energetyki rozproszonej (popytowo-podażowej) 22. Wirtualne źródło poligeneracyjne (istota: zwiększenie efektywności energetyki rozproszonej w aspektach: energetycznym, ekonomicznym i poprawy bezpieczeństwa energetycznego) 23. Smart Grid (istota: przeniesienie akcentu w skali społecznej z wytwarzania energii na zarządzanie energią) 30
ROLNICTWO MIKROBIOGAZOWNIA [ 31
Skrócony biznesplan rolnika-eksploatatora KMR KOSZT INWESTYCJI PLN silosy na substraty stałe, waga 10 000 układy dozowania substratów 10 000 komory fermentacyjna z instalacjami technicznymi 70 000 układ CHP w kontenerze (1 szt.) 50 000 zbiornik na osad pofermentacyjny 10 000 pochodnia 2 000 przygotowanie terenu 5 000 rozruch obiektu i szkolenie 5 000 dokumentacja techniczna, projekt 5 000 przyłącze elektryczne 8 000 suma 175 000 substrat kiszonka kukurydzy (2/3) kiszonka kukurydzy (1/3) KOSZTY ZAKUPU SUBSTRATÓW ilość, t rocznie cena jednostkowa, PLN/t koszt, PLN 110 0 0 55 100 5 500 woda 150 4 600 suma 315 suma 6 100 Dobór i koszt substratów Ekwiwalent (pod względem wydajności biogazu) 165 ton kiszonki kukurydzy rocznie, co oznacza dobowe zapotrzebowanie na substraty ok. 500 kg kiszonki. Przewiduje się jako substraty: gnojowice, gnojówkę, obornik, kurzyniec, resztki warzywne i owocowe, trawę, ścieki gospodarcze, uprawy rolnicze, wytłoki warzywne i owocowe, wytłoki zbożowe i inna biomasa biodegradowalna. Przewiduje się, że 1/3 niezbędnych substratów nie będzie pozyskiwana bezpłatnie i jej cena (możliwość sprzedaży na rynku przez rolnika) wyniesie ok. 5 500 PLN rocznie. 32
Parametry techniczne KMR Kontener 40 stopowy o pojemności 75m 3 z komorą z komorą fermentacyjną 60m 3. Zawartość suchej masy w masie fermentacyjnej w beztlenowym procesie mezofilnym do 25%. Uzysk biogazu 4m 3 /h o zawartości CH 4 ok. 55%. Roczna ilość sedymentu pofermentacyjnego (o zawartość suchej masy 6-10%) ok. 300m 3. Moc elektryczna KMR ok. 7kW el. Moc cieplna 9 kw th. CHARAKTERYSTYKA EKWIWALENTU SUBSTRATÓW substrat ilość, t rocznie zawartość suchej masy; % masy całkowitej wydajność, m 3 /t produkcja biogazu, m 3 rocznie zawartość metanu produkcja biometanu, m 3 rocznie kiszonka kukurydzy woda 165 32,6 178,4 29 436 54% 16 190 150 0 0 0 0% 0 suma 315 17,1 suma 16 190 33
ZAŁOZENIA DO BILANSU ENERGETYCZNEGO energia 1m 3 biometanu, kwh 10 roczny czas pracy biogazowni, godzin 8 000 sprawność elektryczna 35 % sprawność termiczna 45 % udział potrzeb własnych energii elektrycznej w całkowitej produkcji energii elektrycznej BILANS ENERGETYCZNY KMR udział potrzeb własnych na ciepło w całkowitej produkcji ciepła 25 % 8 % kw moc elektryczna 7 moc cieplna 9 BILANS ENERGETYCZNY BIOGAZOWNI PRODUKCJA kwh GJ produkcja energii elektrycznej 56 664 - produkcja ciepła 72 854 262 POTRZEBY WŁASNE kwh GJ zapotrzebowanie własne na energię elektryczną 4 170 - zapotrzebowanie własne na ciepło 13 660 49 PO ODLICZENIU POTRZEB WŁASNYCH kwh GJ energia elektryczna 52 131 - ciepło 54 641 197 34
Wskaźniki NPV i IRR w analizie przepływów pieniężnych cena jednostkowa jednostka ilosć jednostka wynik % całości sprzedaż energii elektrycznej 0,180 PLN/kWh 52 131 przychody 9 384 24% zielone certyfikaty 0,260 PLN/kWh 56 664 kwh 14 733 38% żółte cetyfikaty potrz własne 0,140 PLN/kWh 6 830 kwh 956 2% żółte certyfikaty sprzedaż 0,140 PLN/kWh 54 641 kwh 7 650 20% sprzedaż ciepła* 30,000 PLN/GJ 197 GJ 5 901 15% suma 38 623 100% * unikniony koszt ciepła dla własnego gospodarstwa n t 1 CFt (1 IRR) t I 0 0 bez dotacji z dotacją 50% z dotacją 50%, bez certyfikatów (zielonych, żółtych) NPV okres 10 lat -4 672,54 zł 77 874,63 zł -53 386,78 zł NPV okres 15 lat 37 500,82 zł 120 047,99 zł -45 720,79 zł IRR okres 10 lat 5,40% 23,10% -11,52% IRR okres 15 lat 9,49% 25,28% -4,90% 35
Cysternowa Mikrobiogazownia Rolnicza - CMR 36
Optymalizacja OZE/URE - mikrobiogazownie Schemat blokowy biogazowni rolniczej 20 kw el 37
LOKALIZACJA Mikrobiogazownia CMR-20 (CMR-30) może być zlokalizowana w gospodarstwie rolnym spełniającym następujące warunki: Gospodarstwo rolno-hodowlane o powierzchni ziem uprawnych powyżej 30 ha (dla CMR-30, co najmniej 40 ha) i posiadające hodowlę zwierząt, co najmniej 40 DS (60 DS dla CMR-30). Przez DS rozumie się duże zwierzęta o wadze 400 kg. Gospodarstwo posiada, co najmniej jeden szczelny zbiornik na gnojowicę o pojemności ok. 120m 3, a dla CMR-30 180 m 3 38
LASY TECHNOLOGIA ORC [ 39
Elektrociepłownia ORC Organic Rankine Cycle ORC są to układy pracujące w obiegu siłowni parowej, w których czynnikiem roboczym jest wybrany związek organiczny. Układy ORC stosowane są do produkcji energii elektrycznej z niskotemperaturowych źródeł ciepła, dla których obieg wodno-parowy mógłby okazać się mało sprawny oraz trudny do zrealizowania w związku z bardzo dużymi strumieniami objętości pary, pojawiającymi się w strefie niskiego ciśnienia. Źródło: www.turboden.it W układach ORC jako czynnik roboczy wykorzystuje się związki organiczne, umożliwiające (dzięki odpowiednim parametrom przemian fazowych) dokładne dostosowanie do temperatury źródeł ciepła. Lekkie węglowodory stosowane w układach ORC charakteryzują się znacznie niższym ciepłem parowania w porównaniu z wodą. 40
Przykład instalacji elektrociepłowni ORC tartak Olczyk w Świdnie 41
[ BUDOWNICTWO DWIE TECHNOLOGIE DLA DOMU PLUS-ENERGTYCZNEGO 42
POMPA CIEPŁA POMPY CIEPŁA 43
Technologie oparte na pompach ciepła (3) Źródło: Ciepło z natury - pompy ciepła, http://www.viessmann.pl/pl/strefa_projektanta/zeszyty_fachowe.html 44
OGNIWA FOTOWOLTAICZNE Firma Concentrix Solar sprawność całego systemu fotowoltaicznego 25 % Firma Amonix sprawność całego systemu fotowoltaicznego 25 % Sprawność ogniwa CPV 39 % w warunkach rzeczywistych, >41 % w laboratorium Zysk energetyczny dzięki użyciu urządzenia Solar Tracker do 50 % Concentrix Solar Amonix 45
OGNIWA FOTOWOLTAICZNE Zasobniki energii elektrycznej akumulatory Wybór zasobnika/ów jest wyborem kluczowym dla instalacji fotowoltaicznej pracującej w systemie autonomicznym. Od pojemności zasobnika zależy optymalna praca systemu. Zasobnik gromadzi energię elektryczną, dostarcza jej w czasie braku promieniowania słonecznego. Zbyt mały zasobnik spowoduje, że energią wyprodukowana przez ogniwa nie będzie mogła być zmagazynowana i w rezultacie spadnie sprawność całego systemu. Zasobniki fotowoltaiczne różnią się od standardowych ilością cykli ładowania / rozładowania, która jest duża i wynosi powyżej 1000 cykli. Trwałość zasobnika znacząco wpływa na okres zwrotu inwestycji. Wybór akumulatorów jest bardzo duży. Największe pojemności akumulatorów bezobsługowych oferuje firma Hoppecke, model 48 OPzS 12000 o pojemności 12 000 Ah i 2 V napięcie nominalne. 46
OGNIWA FOTOWOLTAICZNE Kontrolery ładowania Są bardzo ważnym elementem systemu fotowoltaicznego. Służą do kontrolowania procesu ładowania akumulatorów. Zabezpieczają zasobnik przez przegrzaniem, przeładowaniem, przepięciami. Optymalizują pracę ogniw fotowoltaicznych dostosowując prąd ładowania do punktu pracy ogniw fotowoltaicznych (funkcja MPPT Maximum Power Point Tracker). Dobry kontroler ładowania znacznie wydłuża żywotność akumulatorów. 47
OGNIWA FOTOWOLTAICZNE Inwertery fotowoltaiczne Są urządzeniami energoelektronicznymi odpowiedzialnymi za przekształcanie energii prądu stałego DC, na energię prądu zmiennego AC. Ze względu na zastosowanie rozróżniamy inwertery: do pracy autonomicznej (wyspowej), współpracujące z siecią elektroenergetyczną. Ze względu na typ wyjścia rozróżniamy inwertry o: sinusoidzie aproksymowanej, sinusoidzie czystej. Od doboru inwertera i jego przeciążalności uzależniona jest możliwość zasilania urządzeń indukcyjnych. Sprawność najlepszych inwerterów (SMA, IBC Solar, Fronius, Victron Energy) dochodzi do wartości 98 %. Bardzo dobre inwertry mają sprawność w przedziale 92 % 98 %. Inwerter stanowi kosztowną część systemu. 48
TRANSPORT MOC SILNIKÓW ZAINSTALOWANYCH W 16 MLN SAMOCHODÓW PRZEWYŻSZA 30-KROTNIE MOC ZAINSTAOWANĄ W KSE [ SAMOCHÓD ELEKTRYCZNY: TRZYKROTNIE MNIEJSZE ZUZYCIE ENERGII PIERWOTNEJ ZERO EMISJI CO 2, A NA RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ TECHNOLOGIA ZASOBNIKOWA I ODDOLNY FILAR BEZPIECZENSTWA ELEKTROENERGTYCZNEGO 49
INTEGRACJA RYNKÓW ENERGII ELEKTRYCZNEJ I TRANSPORTU (nowe spojrzenie na te rynki) Przyjmijmy, że liczba odbiorców energii elektrycznej wynosi w Polsce w wielkim przybliżeniu 16 milionów (od czasu zakończenia elektryfikacji w latach sześćdziesiątych liczba ta rośnie bardzo powoli). Podobna jest liczba samochodów, ale doszliśmy do tej liczby głównie w ostatnich 20 latach Moc zainstalowana w silnikach samochodowych wynosi ponad 1000 GW, czyli jest 30 razy większa od mocy zainstalowanej w elektrowniach/elektrociepłowniach. Każdy z silników samochodowych nadaje się, po niewielkich tylko przeróbkach, do wykorzystania jako jednostka napędowa agregatu kogeneracyjnego (w tym np. agregatu mikrobiogazowni) Czyli w wielkim przybliżeniu: wykorzystanie silników samochodowych, jednego na trzydzieści, może zapewnić (hipotetycznie) Polsce moc wytwórczą wystarczającą do pokrycia obecnego zapotrzebowania na rynku energii elektrycznej Integracja rynków energii elektrycznej i transportu zapewni częściowe ujście dla produkcji segmentu spalinowych silników samochodowych na rynek mikrokogeneracji gazowej 50
SAMOCHÓD ELEKTRYCZNY Potencjalny wpływ na przebudowę struktury bilansu energetycznego Polski!!! Racjonalne założenia dla samochodu Toyota YARIS są następujące: Emisja CO 2 : 140 g/km, czyli na 100 km przebiegu: 14 kg CO 2 Zużycie benzyny na 100 km wynosi około 6 l, czyli około 55 kwh w paliwie pierwotnym Sprawność optymalna benzynowego silnika spalinowego 0,3, sprawność eksploatacyjna całego układu napędowego (silnika i przeniesienia momentu napędowego) 0,15, czyli energia [ użyteczna, odniesiona do przebiegu 100 km, równa się około 8 kwh Energia elektryczna zużyta przez samochód elektryczny, liczona na 100 km przebiegu, równa się 15 kwh (sprawność optymalna silnika elektrycznego wynosi 0,9, ale eksploatacyjną przyjęto na poziomie 0,7, sprawność akumulatora 0,8 oraz sprawność przekształtnika 0,95). Dane pomiarowe zużycia energii elektrycznej w warunkach eksploatacyjnych potwierdzają tę wartość! 51
Wyniki wykorzystania 1 ha gruntów rolnych na rynku transportu, przy zastosowaniu samochodu tradycyjnego (z silnikiem wysokoprężnym) i elektrycznego Wielkość Rzepak i buraki energetyczne, odpowiednio Energia pierwotna, w jednostkach naturalnych Samochód tradycyjny elektryczny estry biometan 1,0 tona 8 tys. m 3 Energia pierwotna 11 MWh 80 MWh [ Energia końcowa 11 MWh 32 MWh el 36 MWh c Przejechana droga [tys. km] 40 119 Energia zaliczona do zielonego celu w Pakiecie 3x20 11 MWh 32 MWh el 2,5 + 36 MWh c = 112 MWh 52
MOŻLIWOŚĆ I POTRZEBA/KONIECZNOŚĆ ODWRÓCENIA NIEKORZYSTNYCH TRENDÓW W POLSKIEJ [ ENERGETYCE 53
Platforma IGW (Innowacyjna Gmina Wiejska) Czy można już mówić o 3 modelach energetyki w gminach wiejskich? Jeśli tak, to jak je opisywać? Model Gierałtowice Centra Energetyczne powiązane z infrastrukturą krytyczną gminy Model Kleszczów Operatorstwo sieciowe z elektroenergetyczną siecią rozdzielczą, obejmującą silną sieć 110 kv, zasilającą bardzo silne strefy przemysłowe Model Zagórz Gminne Przedsiębiorstwo Infrastrukturalne, z charakterystycznym gminnym przedsiębiorstwem infrastrukturalnym obejmującym energetykę, w tym elektroenergetyczna sieć rozdzielczą o istotnym znaczeniu dla gminy 54
PROPOZYCJA DLA POLSKI OD REFORM SEKTOROWYCH (1990-2009) do programu obywatelskiego ROZWÓJ ENERGETYKI OZE/URE W WARUNKACH KRYZYSU INWESTYCYJNEGO W ENERGETYCE WEK (2010-2020) SYNTEZA REFORM INTELI GENTNA ENERGETYKA (SMART GRID) ENERGETYKA WEK/OZE/URE ROLNICTWO w tym: biogazownie, mikrobiogazownie, biorafinerie BUDOWNICTWO w tym: dom zero-energetyczny TRANSPORT w tym: samochód elektryczny BIO - TECHNOLOGIE ŚRODOWISKO w tym: ochrona powietrza, utylizacja odpadów/pozostałości komunalnych, rolniczych, przemysłowych SYNERGETYKA 55
Potrzeby człowieka Wyznaczniki potrzeb w życiu codziennym człowieka progresywnego: Dom/żywność/samochód/komputer (z internetem)/praca Granica silnej motywacji człowieka progresywnego: dochód 20 tys. euro na osobę Struktura wydatków polskiej rodziny: 25% - żywność, 25% - dom z mediami (w tym energia/paliwa), 15% - samochód, 5% - telefon, z internetem) Potrzeby społeczności Infrastruktura gminy wiejskiej, miasta, regionu, kraju, UE, zinstytucjonalizowanej gospodarki światowej 56
NADPRODUKCJA ZBOŻA W 2009 ROKU I DZIAŁANIA RZĄDU MAJĄCE NA CELU SKIEROWANIE TEGO ZBOŻA DO WSPÓŁSPALANIA Nadprodukcja 4 podstawowych zbóż w 2009 roku: 4 6 mln ton. Perspektywa wykorzystania do współspalania. Przy takim wykorzystaniu uzysk energii odnawialnej końcowej wynosi około 4 6 TWh Zasoby ziemi uprawnej wykorzystane do nadprodukcji: 1,1 1,7 mln ha. Możliwa do uzyskania energia odnawialna końcowa w przypadku zastosowania technologii biogazowych i kogeneracyjnych małej skali: 75 116 TWh Wykorzystanie odłogów i ziemi wyłączonej z upraw (łącznie około 2 mln ha ziemi średnio-urodzajnej) stanowi potencjał produkcyjny energii odnawialnej końcowej wynoszący około 80 TWh Łączny osiągalny uzysk odnawialnej energii końcowej: 150 200 TWh 57
MOŻLIWY EFEKT ZAMIANY NADPRODUKCJI ZBOŻA (I SKIEROWANIA GO DO WSPÓŁSPALANIA) NA EFEKTYWNE ENERGETYCZNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW ZIEMI (1,7 mln ha) Równoważna (uwzględniająca osiągalne sprawności) ilość: węgla kamiennego (energetycznego) 50 65 mln ton gazu ziemnego 15 20 mld m 3 paliw transportowych 14 18 mln ton inwestycji w energetykę atomową (bez sieci) 300 400 mld zł 58
Awarie sieciowe Politycy i samorządowcy muszą pamiętać o bezpieczeństwie energetycznym w aspekcie infrastruktury krytycznej. Dlatego we własnym interesie powinni zacząć analizować wielkie awarie sieciowe. Te nękające przede wszystkim elektroenergetykę (kilkunastogodzinny brak dostaw energii elektrycznej dla aglomeracji szczecińskiej kwiecień 2008, kilkunastogodzinne przerwy zasilania, które dotknęły 700 tys. mieszkańców Mazowsza i północno-wschodniej części kraju październik 2009, kilkudziesięciogodzinne przerwy zasilania 120 tys. mieszkańców Małopolski i Śląska oraz dwutygodniowe 20 tys. mieszkańców Śląska styczeń 2010, kilkunastogodzinne i dłuższe przerwy dotykające ponad 20 tys. mieszkańców północno-zachodniej części kraju grudzień 2010 i wiele innych). Ale także gazownictwo (ewakuacja 7 tys. mieszkańców w Zielonej Górze z powodu seryjnych wybuchów w instalacjach gazowych odbiorców, które nastąpiły 30 listopada 2010 roku). Wreszcie ciepłownictwo (kilkunastogodzinne pozbawienie dostaw ciepła ponad 100 tys. mieszkańców Częstochowy 3 grudnia 2010). 59
Strategia na 40 lat (horyzont 2050), w perspektywie społeczeństwa wiedzy Nowy układ sił w perspektywie wielkości fundamentalnych: ludność/gdp/zużycie energii/emisja CO 2 USA, gospodarka ciągle dominująca dzięki sile dostosowawczej Chiny (z chińską diasporą) fabryka świata UE, dotknięta syndromem upadku Cesarstwa Rzymskiego (410 rok) Indie centrum usług dla świata Izrael (z żydowską diasporą), obszar weryfikacji: 1 - innowacyjnego modelu rozwoju i 2 - zdolności istnienia małego kraju we wrogim (kilkudziesięciokrotnie większym) otoczeniu Japonia, Rosja, Brazylia, Indonezja grupa państw tworzących obszar bunchmarkingu różnych modeli rozwojowych 60
Kluczowe zmiany w energetyce: 1705-1712: maszyna parowa pierwszej generacji (Newcoman) 1770-1780: maszyna parowa drugiej generacji (Watt) 1913-1985: droga górnictwa brytyjskiego od szczytu do upadku (1913 maksymalne wydobycie, wynoszące 290 mln ton, 1920 maksymalne zatrudnienie, wynoszące 1,25 mln pracowników, 1985 największy strajk w historii światowej) 1978-2020: droga elektroenergetyki od monopolu do ekonomiki konsumenckiej (od energetyki WEK do energetyki OZE/URE) Kluczowe zmiany w transporcie: Transport morski: 1802-1897 rozwój napędu statków od maszyny parowej do turbiny parowej Transport kolejowy: 1825-1830 - pierwsza linia kolejowa i parowóz Rakieta Transport drogowy. Lata 1880. wynalezienie silnika spalinowego, a upowszechnienie samochodu: lata 1920. USA, 1950. Europa, 1960. Japonia Transport lotniczy. Lata 1930. wynalezienie turbiny gazowej (napędu odrzutowego), a upowszechnienie transportu lotniczego, to lata 1980. Kluczowe zmiany w rolnictwie: 1904 - opracowanie (Fritz Haber) syntezy amoniaku na skalę przemysłową 1957 - Traktaty rzymskie ustanowienie WPR 2001 - początek Rundy Doha (runda negocjowana w ramach WTO) GMO (gwałtowny wzrost zastosowań przypada na ostatnią dekadę) - na świecie najczęściej modyfikowanymi roślinami są: kukurydza, pomidory, soja zwyczajna, ziemniaki, bawełna, melony, tytoń. W Europie najczęściej modyfikuje się: kukurydzę, rzepak, buraki cukrowe obecnie najlepsze rośliny energetyczne, ziemniaki. Kraje produkujące najwięcej GMO, to w kolejności: USA, Argentyna, Kanada, Brazylia, Chiny, RPA 61
NN WN SN nn Świat. Monopol (1890.-1978/82) NN WN SN nn USA. Ustawa PURPA: Kogeneracja, koszty uniknięte i IPP (1978/1982) IPP (kogeneracja gazowa) NN WN SN nn USA. Ustawa Energy Act: TPA w obszarze przesyłu (1982) IPP (kogeneracja gazowa) TPA 62
NN WN SN nn UE. Od monopolu do III Pakietu liberalizacyjnego, w tym do projektu dyrektywy 96/92/WE do OSD według dyrektywy 2003/54/WE (1992-2007) IPP (kogeneracja gazowa) Kogeneracja gazowa + OZE TPA NN WN SN nn UE. Od Pakietu 3x20 (w tym dyrektywy 2009/28/WE) do dyrektywy 2010/31/WE (2007/2010-2020 i dalej) IPP (kogeneracja gazowa) Kogeneracja gazowa + OZE TPA OZE/URE 63
Przedsięwzięcia powiązane (platformy dyskusyjne, miejsca publikacji wyników) Klaster 3x20 (www.klaster3x20.pl) Dział Profesorski Konwersatorium Inteligentna Energetyka Podstawowe opracowania związane, opublikowane na platformie Klaster 3x20 J. Popczyk Energetyka rozproszona jako odpowiedź na potrzeby rynku (prosumenta) i pakietu energetyczno-klimatycznego (wersja elektroniczna monografii wydanej przez Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa, wrzesień 2010), łącznie z Publikacjami Partnerskimi, 1 do 7 B. Jękot Rozwój oceny/certyfikacji budownictwa: od kalkulacji częściowych do całościowych, łącznie z felietonami ilustrowanymi, nr 1, 2, 3, 4 64