SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 7.7.2016 r. COM(2016) 448 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w oparciu o art. 10 decyzji ramowej Rady 2008/841/WSiSW z dnia 24 października 2008 r. w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej PL PL

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w oparciu o art. 10 decyzji ramowej Rady 2008/841/WSiSW z dnia 24 października 2008 r. w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej 1. WPROWADZENIE 1.1. Kontekst Pierwsze kroki w kierunku kryminalizacji przestępstw związanych z organizacjami przestępczymi w Unii Europejskiej podjęto w 1998 r. wraz z przyjęciem wspólnego działania 98/733/WSiSW w sprawie uznawania za przestępstwa karne uczestnictwa w organizacji przestępczej w Państwach Członkowskich Unii Europejskiej 1. Instrument ten, przyjęty przez Radę na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, wprowadził do prawa międzynarodowego definicję przestępczości zorganizowanej. Następnie, rezolucją Zgromadzenia Ogólnego 55/25 z dnia 15 listopada 2000 r., przyjęto Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej (UNTOC), która stała się głównym międzynarodowym instrumentem w zwalczaniu ponadnarodowej przestępczości zorganizowanej. Unia Europejska (wcześniej Wspólnota Europejska) uczestniczyła w negocjacjach dotyczących Konwencji, przystąpiła do niej i jest jej stroną 2. W dniu 19 stycznia 2005 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący decyzji ramowej w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej 3. Jego założeniem były dalsze postępy na bazie osiągnięć wspólnego działania 98/733/WSiSW i UNTOC poprzez zapewnienie większej spójności zbliżania przepisów w celu skuteczniejszego zwalczania przestępczości zorganizowanej na szczeblu UE. Wynik negocjacji był mniej ambitny niż pierwotny wniosek. Komisja, poparta przez Francję i Włochy, postanowiła wydać oświadczenie 4, podając w wątpliwość wartość dodaną tego instrumentu z punktu widzenia osiągnięcia niezbędnego minimalnego poziomu zbliżenia przepisów. 1.2. Główne elementy i cel decyzji ramowej Decyzja ramowa Rady 2008/841/WSiSW z dnia 24 października 2008 r. w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej wskazuje w swojej preambule, że celem Unii Europejskiej jest wzmocnienie wspólnego potencjału Unii i jej państw członkowskich, aby m.in. lepiej zwalczać przestępczość zorganizowaną. 1 2 3 4 Dz.U. L 351 z 29.12.1998. Decyzja Rady 2004/579/WE (Dz.U. L 261 z 6.8.2004, s. 69). Dokument 2005/0003 (CNS), który doprowadził do przyjęcia decyzji ramowej Rady 2008/841/WSiSW. Zdaniem Komisji decyzja ramowa w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej nie osiągnęła celu wyznaczonego przez nią w związku ze wspólnym działaniem 98/733/WSiSW w sprawie uznawania za przestępstwa karne uczestnictwa w organizacji przestępczej w Państwach Członkowskich Unii Europejskiej oraz w związku z Konwencją ONZ przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej przyjętą w dniu 15 listopada 2000 r., której Wspólnota jest stroną od dnia 29 kwietnia 2004 r. Decyzja ramowa nie osiągnęła minimalnego stopnia zbliżenia aktów w sprawie kierowania organizacjami przestępczymi lub udziału w nich na podstawie jednolitego pojęcia takiej organizacji, w wersji zaproponowanej przez Komisję i przyjętej już w decyzji ramowej 2002/475/WSiSW w sprawie zwalczania terroryzmu. Ponadto decyzja ramowa pozwala państwom członkowskim nie wprowadzać pojęcia organizacji przestępczej i w dalszym ciągu stosować przepisy istniejącego prawa karnego poprzez odwoływanie się do ogólnych zasad dotyczących udziału w pewnych przestępstwach i przygotowań do nich. Komisja jest zatem zobowiązana odnotować, że decyzja ramowa nie osiągnęła przewidzianego w programie haskim celu, jakim było zbliżenie prawodawstwa dotyczącego zwalczania międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. 2

Cel ten w ramach unijnej polityki dotyczącej współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych powinien być realizowany w szczególności poprzez zbliżenie prawodawstw. Zasięg tego instrumentu powinien zatem obejmować przestępstwa, które są zazwyczaj popełniane przez organizacje przestępcze. Powinien on także przewidywać kary i sankcje odpowiadające powadze tych przestępstw popełnianych przez osoby fizyczne i prawne. Głównym celem decyzji ramowej jest kryminalizacja przestępstw związanych z udziałem w organizacji przestępczej (zgodnie z art. 2 decyzji ramowej) w oparciu o definicje zawarte w art. 1. 1.3. Cel niniejszego sprawozdania i metoda oceny W Europejskiej agendzie bezpieczeństwa 5 przyjętej przez Komisję Europejską w dniu 28 kwietnia 2015 r. podkreśla się potrzebę wspierania państw członkowskich w zwiększaniu wzajemnego zaufania, pełnego wykorzystania istniejących narzędzi pozwalających na wymianę informacji i umacniania transgranicznej współpracy operacyjnej między właściwymi organami. Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez lepsze stosowanie i wdrażanie istniejących instrumentów prawnych UE. Z tego powodu Komisja, jako strażnik Traktatów, monitoruje transpozycję odpowiednich instrumentów UE. Na podstawie art. 10 decyzji ramowej 6 państwa członkowskie miały obowiązek przyjęcia niezbędnych środków wykonawczych i powiadomienia o nich zarówno Rady, jak i Komisji do dnia 11 maja 2010 r. Na podstawie tych informacji Komisja miała opracować sprawozdanie. Rada powinna była wówczas ocenić, do dnia 11 listopada 2012 r., czy państwa członkowskie podjęły niezbędne kroki w celu wykonania przedmiotowej decyzji ramowej. W momencie upływu terminu transpozycji, tj. dnia 11 maja 2010 r., tylko cztery państwa członkowskie (BE, CY, IE i NL) przedstawiły Komisji swoje zgłoszenia. Inne państwa członkowskie zgłosiły swoje środki transpozycji po tej dacie. Od dnia 1 grudnia 2014 r. decyzja ramowa nie ma zastosowania do Zjednoczonego Królestwa, gdyż skorzystało ono z przysługującego mu na mocy postanowień art. 10 ust. 4 Protokołu nr 36 załączonego do Traktatów prawa do zrezygnowania z tego instrumentu prawnego. Chociaż Zjednoczone Królestwo w przeszłości przyjęło przepisy prawa krajowego wdrażające decyzję ramową i powiadomiło o tym fakcie Komisję, sprawozdanie nie odwołuje się do tego państwa członkowskiego. Jako że decyzja ramowa została przyjęta przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony, Dania jest związana decyzją ramową zgodnie z art. 2 Protokołu nr 22, jeśli chodzi o jej stanowisko. Opis i analiza przedstawione w niniejszym sprawozdaniu opierają się przede wszystkim na informacjach dostarczonych przez państwa członkowskie, a także na informacjach dostępnych publicznie i ustaleniach badania zewnętrznego 7. Po upływie okresu przejściowego obowiązującego na mocy art. 10 ust. 3 Protokołu nr 36 do Traktatów, w dniu 1 grudnia 2014 r. Komisja zażądała, by państwa członkowskie zgłosiły krajowe środki transpozycji instrumentów w ramach dorobku prawnego dawnego trzeciego filaru, włącznie z przedmiotową decyzją ramową, za pomocą bazy MNE, tj. bazy krajowych środków wykonawczych dyrektyw (fr. mesures nationales d éxecution). W chwili sporządzania niniejszego sprawozdania wszystkie państwa członkowskie zgłosiły takie środki. W niniejszym sprawozdaniu skoncentrowano się na analizie art. 1 8. W sprawozdaniu nie porusza się kwestii zawartych w art. 9 12, ponieważ przepisy te nie wymagają wdrożenia. Kryteria oceny przyjęte przez Komisję dla celów niniejszego sprawozdania są kryteriami 5 5 COM(2015) 185 final. 6 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/txt/?qid=1455280270499&uri=celex:32008f0841 7 http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/elibrary/docs/20150312_1_amoc_report_020315_0_220_part_1_en.pdf 3

ogólnymi, przyjętymi w 2001 r. celem dokonania oceny wdrożenia decyzji ramowych (skuteczność praktyczna, przejrzystość i pewność prawa, pełne zastosowanie i zgodność z terminem transpozycji) 8. Ponadto wykorzystano także kryteria określone specjalnie dla przedmiotowej decyzji ramowej, przy czym informacje szczegółowe przedstawiono w dalszej analizie poszczególnych postanowień. W trosce o spójność przepisy krajowe w odniesieniu do decyzji ramowej oceniono oddzielnie w odniesieniu do państw członkowskich, których systemy opierają się na odrębnym przestępstwie w związku z art. 2 oraz tych, które przyjmują inne podejścia. 2. OCENA 2.1. Ocena odnośnych przepisów krajowych państw członkowskich, których systemy opierają się na odrębnym przestępstwie Przedstawiony poniżej przegląd nie obejmuje DK, SE i UK. Użyty w sprawozdaniu zwrot wszystkie państwa członkowskie odnosi się zatem wyłącznie do pozostałych 25 państw członkowskich. 2.1.1. Definicje (art. 1) W art. 1 określono dwie definicje istotne dla określenia zakresu decyzji ramowej, a mianowicie definicje organizacji przestępczej i zorganizowanej grupy. Jeśli chodzi o definicję zorganizowanej grupy zawartą w decyzji ramowej (grupa, która nie jest przypadkowo utworzona w celu natychmiastowego popełnienia przestępstwa ani której członkowie nie muszą mieć formalnie określonych ról, w której nie musi istnieć ciągłość członkostwa ani rozwinięta struktura), trzy państwa członkowskie (BG, HR, IE) uwzględniły ją w prawodawstwie krajowym, zaś w prawodawstwie czterech innych (CZ, EE, LT, ES) wymieniono kilka dodatkowych elementów, głównie podział zadań lub funkcji w organizacji przestępczej. Siedem państw członkowskich (BE, CY, FI, EL, LU, RO, SK) wskazuje, że grupa musi być zorganizowana, natomiast jedenaście (AT, DE, FR, HU, IT, LV, MT, NL, PL, PT, SI) w ogóle nie odwołuje się do jej definicji. Jedenaście państw członkowskich (AT, BE, BG, FI, EL, HU, LU, PT, RO, SK, ES) odnosi się do kryterium ciągłości (istniejącą przez pewien czas). W EE i LT przepisy krajowe odnoszą się do ustanowionej na stałe organizacji, co potencjalnie ogranicza zakres stosowania tego przepisu poprzez wyłączenie organizacji przestępczych nieustanowionych na stałe. W prawodawstwie krajowym pozostałych państw członkowskich (HR, CY, CZ, DE, FR, IE, IT, LV, MT, NL, PL, SI) nie wspomina się o tym elemencie. W kwestii członkostwa (więcej niż dwóch osób, działających wspólnie) prawodawstwo większości państw członkowskich (AT, BE, BG, HR, CY, EE, FI, EL, HU, IE, IT, LT, LU, PT, RO, SK, ES) wprost odnosi się do minimum trzech osób. LV ogranicza zakres stosowania tego przepisu do grup składających się z co najmniej pięciu osób. W prawodawstwie CZ wspomina się co najmniej dwóch osobach działających wspólnie, natomiast prawodawstwo krajowe sześciu państw członkowskich (DE, FR, MT, NL, PL i SI) nie odnosi się do tego kryterium. Prawodawstwo krajowe tylko trzech państw członkowskich (BE, LU, SK) odnosi się do kryterium korzyści (w celu osiągnięcia, bezpośrednio lub pośrednio, korzyści finansowej lub innej korzyści materialnej). Oznacza to, że w pozostałych państwach członkowskich definicja jest szersza, co otwiera drogę do stosowania tego przepisu również do organizacji przestępczych, których działalność nie musi opierać się na dążeniu do zysku. 8 8 COM(2001) 771 z 13.12.2001, pkt 1.2.2. 4

W odniesieniu do przestępstw źródłowych (przestępstw, których maksymalne zagrożenie karą przekracza co najmniej cztery lata pozbawienia wolności lub aresztu lub które podlegają surowszej karze), najniższe maksymalne zagrożenie karą pozbawienia wolności zgodnie z prawem krajowym wynosi: co najmniej 3 lata w trzech państwach członkowskich (BE, CY, EE); ponad 3 lata w pięciu państwach członkowskich (AT, BG, HR, LT, SI); co najmniej 4 lata w czterech państwach członkowskich (FI, IE, LU, MT); FI dodatkowo rozszerzyła zakres stosowania do dwóch dalszych przestępstw, w przypadku których maksymalny wymiar kary wynosi mniej niż 4 lata; co najmniej 5 lat w dwóch państwach członkowskich (FR i HU); ponad 5 lat w jednym państwie członkowskim (SK); w prawodawstwie ośmiu państw członkowskich (CZ, DE, IT, NL, PL, PT, RO, ES) nie wskazano poziomu przestępstw źródłowych, co oznacza, że zakres stosowania rozszerza się na wszystkie przestępstwa; DE ogranicza zakres stosowania poprzez wyłączenie niektórych przestępstw popełnionych przeciwko demokratycznej zasadzie praworządności; w EL i LV jako przestępstwa źródłowe traktuje się przestępstwa zawarte w wykazie poważnych przestępstw; ów wykaz nie obejmuje wszystkich przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności maksymalnie w wymiarze co najmniej 4 lat w LV i nie jest jasne, czy obejmuje je w EL. 2.1.2. Przestępstwa związane z udziałem w organizacji przestępczej (art. 2) Decyzja ramowa odnosi się przede wszystkim do kryminalizacji zachowań związanych z udziałem w organizacji przestępczej. Artykuł 2 zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia, że co najmniej jedno z następujących rodzajów zachowań jest karalne na podstawie prawa krajowego: a) zachowanie każdej osoby, która, w sposób zamierzony i mając świadomość celu i ogólnej działalności organizacji przestępczej lub zamiaru popełnienia przez nią danych przestępstw, aktywnie bierze udział w działalności przestępczej organizacji, w tym w dostarczaniu informacji lub środków materialnych, rekrutacji nowych członków oraz wszelkich formach finansowania jej działalności, ze świadomością, że udział taki przyczyni się do realizacji działalności przestępczej organizacji; b) zachowanie każdej osoby polegające na ustaleniu z jedną lub większą liczbą osób, że należy wykonać pewne działanie, którego wykonanie oznaczałoby popełnienie przestępstw, o których mowa w art. 1, nawet jeśli osoba ta nie bierze udziału w faktycznej realizacji działania. Zakres transpozycji art. 2 stanowi, co następuje: Przepisy czterech państw członkowskich (BG, HR, EL, MT) przewidują oba te przestępstwa (art. 2 lit. a) i b)). Prawodawstwo dwudziestu jeden państw członkowskich (AT, BE, CY, CZ, DE, EE, FI, FR, HU, IE, IT, LV, LT, LU, NL, PL, PT, RO, SK, SI, ES) obejmuje jedynie art. 2 lit. a), co czyni udział w organizacji przestępczej przestępstwem. Prawodawstwo krajowe BE ogranicza stosowanie przestępstwa polegającego na udziale w organizacji przestępczej do okoliczności obejmujących zastraszanie, groźby, przemoc, nadużycia finansowe, korupcję lub struktury gospodarcze. W odniesieniu do transpozycji art. 2 lit. a): Prawodawstwo sześciu państw członkowskich (BG, FR, LT, LV, PL, SI) odnosi się ogólnie do udziału/zaangażowania, nie wdając się w szczegóły co do rodzajów 5

działalności, o które chodzi (popełnianie przestępstw kryminalnych lub inna działalność, niekoniecznie nosząca znamiona przestępstwa). W prawodawstwie ośmiu państw członkowskich (BE, CY, CZ, IE, IT, LU, RO, SK) wyraźnie mowa o włączeniu innych działań w zakres działania polegającego na udziale w organizacji przestępczej bądź uznano, że udział w organizacji przestępczej lub jej wspieranie podlega karze. W prawodawstwie kolejnych ośmiu państw członkowskich (AT, DE, EE, EL, ES, MT, NL, PT) wspomina się o co najmniej jednym szczególnym przypadku innych działań zawartych w decyzji ramowej (takich jak dostarczanie informacji lub środków materialnych, rekrutacja nowych członków oraz finansowanie działalności organizacji). Prawodawstwo trzech państw członkowskich (HU, HR, FI) wyraźnie ogranicza zakres stosowania, wyłączając faktyczne popełnienie dowolnego przestępstwa źródłowego (HR) bądź równie poważnego lub poważniejszego niż odrębne przestępstwo (FI), bądź ograniczając go wyłącznie do czynności przygotowawczych (HU). We wszystkich państwach członkowskich oprócz czterech (CY, FR, HU, IE) za przestępstwo uznaje się niektóre poważniejsze formy udziału w organizacjach przestępczych, takich jak ich zakładanie, organizowanie, wspieranie i zarządzanie nimi. Prawodawstwo dziewięciu państw członkowskich (AT, BE, HR, CY, EL, FI, IE, LU, SK) wyraźnie odnosi się do sytuacji, kiedy przestępca działa w sposób zamierzony lub ma świadomość celu i ogólnej działalności przestępczej organizacji przestępczej lub popełnienia przez nią przestępstw źródłowych. W odniesieniu do przestępstwa z art. 2 lit. b): W dwóch państwach członkowskich (EL, MT) za przestępstwo uznaje się zmowę w odniesieniu do wszelkich rodzajów przestępstw (z wyjątkiem tych, za które grozi kara inna niż pozbawienie wolności, a także w przypadku MT tych podlegających prawu prasowemu). EL wyklucza przestępstwa źródłowe wchodzące w zakres przestępstwa polegającego na udziale w organizacji przestępczej, obejmuje jednak wykroczenia, gdy celem ich sprawcy jest osiągnięcie korzyści finansowej lub innej korzyści majątkowej albo gdy sprawca zagraża życiu innej osoby, jej nietykalności cielesnej lub wolności reprodukcyjnej, chyba że za czyny te grozi mniej niż jeden rok pozbawienia wolności. W przypadku dwóch państw członkowskich (BG, HR) zakres przestępstw źródłowych ogranicza się do czynów podlegających karze pozbawienia wolności w wymiarze ponad 3 lat. Jeśli chodzi o BG, dalsze ograniczenie dotyczy celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub uzyskania bezprawnego wpływu na organy państwowe lub samorządowe. 2.1.3. Odpowiedzialność osób prawnych (art. 5) Ten przepis jest standardową klauzulą stosowaną w kilku instrumentach UE. We wszystkich państwach członkowskich (z wyjątkiem CY) istnieją przepisy ustawowe dotyczące odpowiedzialności karnej lub innej niż karna w odniesieniu do osób prawnych zaangażowanych w przestępstwa związane z udziałem w organizacji przestępczej (art. 2). CY ratyfikował konwencję UNTOC, ale nie transponował odpowiednich przepisów do krajowego porządku prawnego. Akapit pierwszy dotyczy odpowiedzialności za wykroczenia określone w art. 2, popełnione na korzyść osoby prawnej przez dowolną reprezentującą ją osobę, podejmującą w jej imieniu decyzje lub sprawującą kontrolę w ramach tej osoby prawnej. Wszystkie państwa członkowskie posiadają w tym względzie odpowiednie przepisy, lecz jedynie 6

piętnaście z nich (AT, CZ, DE, FI, EL, HU, IE, IT, LV, LT, PL, PT, SK, SI, ES) wyraźnie odnosi się do odpowiedzialności za brak nadzoru lub kontroli ze strony osoby, o której mowa w ust. 1, który to brak umożliwił popełnienie danego przestępstwa (art. 5 ust. 2). W niektórych państwach członkowskich taka możliwość może wynikać z elastycznej interpretacji podstawowych przepisów dotyczących postępowania osób prawnych polegającego nie tylko na działaniu, lecz również na zaniechaniu. Za przykład mogą służyć NL i BE, gdzie Sąd Najwyższy potwierdził taką interpretację. We wszystkich państwach członkowskich istnieją definicje osoby prawnej i potwierdzają one, że odpowiedzialność osób prawnych na podstawie ust. 1 i 2 pozostaje bez uszczerbku dla postępowania karnego przeciwko osobom fizycznym będącym sprawcami przestępstw, o których mowa w art. 2, lub pomagają w ich popełnieniu. 2.1.4. Sankcje (art. 3, 4 i 6) 2.1.4.1. Sankcje dla osób fizycznych (art. 3) Zgodnie z art. 3 ust.1 państwa członkowskie powinny dopilnować, by przestępstwa, o których mowa w art. 2, podlegały maksymalnemu wymiarowi kary pozbawienia wolności na poziomie co najmniej 2 lat lub w przypadku zgody na spisek w przestępczości zorganizowanej, takiemu samemu maksymalnemu wymiarowi kary pozbawienia wolności, jak w przypadku przestępstwa, w celu popełnienia którego zgodzono się na ów spisek. W odniesieniu do przestępstwa polegającego na udziale w organizacji przestępczej (art. 2 lit. a)) za popełnienie przestępstwa podstawowego typu, zgodnie z ustawodawstwem krajowym, grozi następujący wymiar kary pozbawienia wolności: maksymalnie 2 lata w FI; maksymalnie 3 lata w AT i HR; od 1 do 3 lat w BE, LU i ES; maksymalnie 5 lat w DE i FR; od 1 roku do 5 lat w HU, IT, PT i RO; od 3 miesięcy do 5 lat w PL i SI; maksymalnie 6 lat w NL; od 1 roku do 6 lat w BG; od 2 do 7 lat w MT; maksymalnie 10 lat w CY i EL; od 2 do 10 lat w CZ; od 5 do 10 lat w SK; od 3 do 12 lat w EE; maksymalnie 15 lat w IE; od 3 do 15 lat w LT; od 8 do 17 lat w LV. Jedynie w czterech państwach członkowskich (BG, HR, EL, MT) przewidziano także przestępstwo zmowy w przestępczości zorganizowanej w odniesieniu do art. 2 lit. b). W prawodawstwie krajowym MT kara zależy od przestępstwa, w celu popełnienia którego zawiązano spisek. W BG maksymalny wymiar kary wyznaczono na 6 lat, natomiast w HR na 3 lata. W EL zmowa w przestępczości zorganizowanej podlega karze co najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności (co najmniej 3 miesięcy, jeżeli przestępstwo stanowi wykroczenie podlegające karze co najmniej 1 roku pozbawienia wolności). Należy podkreślić, że większość państw członkowskich wykracza poza swoje podstawowe obowiązki i wyznacza surowsze kary za kwalifikowany czyn nieuregulowany przepisami decyzji ramowej w stosunku do głównego przestępstwa, o którym mowa w art. 2: 7

w zależności od roli, jaką odgrywa dana osoba w zorganizowanej grupie przestępczej, np. w odniesieniu do jej założycieli, decydentów lub przywódców (BE, BG, DE, HR, EE, EL, IT, LT, LU, LV, MT, NL, PL, PT, SI, ES); ze względu na powagę przestępstwa źródłowego (CZ, DE, FR, IT, PL, RO, ES); ze względu na szczególne cechy, takie jak użycie specjalnych narzędzi lub niebezpiecznych materiałów (EL, IT, LT, PL); ze względu na dużą liczbę osób biorących udział w organizacji przestępczej (IT, MT). 2.1.4.2. Okoliczności obciążające (art. 3 ust. 2) Zgodnie z art. 3 ust. 2 państwa członkowskie powinny zapewnić, że przestępstwo źródłowe popełnione w ramach przestępczości zorganizowanej może w systemach krajowych zostać uznane za okoliczność obciążającą. Ogólnie rzecz biorąc systemy karne wszystkich państw członkowskich charakteryzuje zasada indywidualizacji wymiaru kary, co oznacza, że każda sankcja karna może ulec zwiększeniu lub zmniejszeniu w zależności od indywidualnych okoliczności, które rozpatruje się indywidualnie dla każdego przypadku. Dotyczy to również przypadku przestępstw popełnianych w ramach organizacji przestępczej. W odniesieniu do przepisów prawnych dotyczących okoliczności obciążających, stwierdzono następujące podejścia: W prawodawstwie krajowym IE traktowanie popełnienia przestępstwa w ramach organizacji przestępczej jako okoliczności obciążającej ma zastosowanie jedynie do przestępstw zagrożonych karą większą niż kara pozbawienia wolności w wymiarze maksymalnie 4 lat, czyli dokładnie minimalnego zakresu wymaganego na mocy art. 3 ust. 2. W SI okoliczności obciążające dotyczą przestępstw zagrożonych karą większą niż kara pozbawienia wolności powyżej 3 lat. W prawodawstwie krajowym sześciu państwach członkowskich (HR, CZ, FI, HU, LT, PL) popełnienie przestępstwa w ramach organizacji przestępczej stanowi ogólną okoliczność obciążającą dla każdego przestępstwa (nie tylko w odniesieniu do poważnych przestępstw). W prawodawstwie krajowym jedenastu państw członkowskich (AT, BE, BG, CY, DE, IT, LV, MT, PT, SK, ES) istnieje wykaz okoliczności obciążających dotyczących wykazu najpoważniejszych przestępstw źródłowych z uwagi na fakt, że zostały popełnione w ramach organizacji przestępczej. Nie jest jasne, czy przedmiotowy wykaz obejmuje wszystkie przestępstwa podlegające karze pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej 4 lat. W prawodawstwie krajowym sześciu państw członkowskich (EE, EL, FR, LU, NL, RO) nie ma wyraźnej wzmianki o popełnieniu przestępstwa w ramach organizacji przestępczej jako okoliczności obciążającej. 2.1.4.3. Możliwość zmniejszenia wymiaru kary lub zwolnienia przestępcy z kary (art. 4) Pomimo fakultatywnego charakteru art. 4 (Każde państwo członkowskie może (...)) we wszystkich państwach członkowskich przewidziano okoliczności pozwalające na zwolnienie od odpowiedzialności karnej lub kary lub zmniejszenie jej wymiaru ze względu na okoliczności łagodzące mające zastosowanie do przestępstw wymienionych w art. 2. 2.1.4.4. Sankcje dla osób prawnych (art. 6 ust. 1 i 2) Zgodnie z art. 6 ust. 1 zachowanie osoby prawnej na mocy art. 5 ust. 1 (przypadki dotyczące osób zajmujących kierownicze stanowisko w oparciu o uprawnienia do reprezentowania, 8

uprawnienia do podejmowania decyzji lub sprawowania kontroli) powinno pociągać za sobą grzywny wymierzane na podstawie przepisów prawa karnego lub na podstawie innych przepisów oraz może pociągać za sobą inne sankcje, takie jak te wymienione w tym przepisie. W odniesieniu do art. 5 ust. 2, a mianowicie w przypadkach braku nadzoru lub kontroli, w art. 6 ust. 2 wskazano jedynie, że sankcje lub środki muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Wszystkie państwa członkowskie (z wyjątkiem CY, w którym nie wskazano wysokości grzywien w odniesieniu do osób prawnych) przewidują grzywny wymierzane na podstawie przepisów prawa karnego lub innych przepisów w odniesieniu do działań osób prawnych, jeśli chodzi o przestępstwa wymienione w art. 2. W odniesieniu do fakultatywnych innych sankcji, w tym do tych wymienionych w niewyczerpującym wykazie zawartym w art. 6 ust. 1, we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem pięciu (AT, DE, EE, FI, IE) przewiduje się również środki inne niż grzywny: a) wyłączenie z uprawnienia do przywilejów lub pomocy publicznej zostało transponowane w czternastu państwach członkowskich (HR, CZ, FR, EL, HU, IT, LU, LV, MT, PL, PT, RO, SI, ES); b) czasowy lub stały zakaz prowadzenia działalności gospodarczej został transponowany w piętnastu państwach członkowskich (BE, HR, CZ, FR, EL, HU, IT, LT, LV, MT, PL, PT, RO, SI, ES); c) umieszczenie pod nadzorem sądowym zostało transponowane w sześciu państwach członkowskich (FR, IT, MT, PT, RO, ES); d) sądowy nakaz likwidacji został transponowany w trzynastu państwach członkowskich (BE, HR, CZ, FR, HU, LT, LU, LV, MT, PT, RO, SI, ES); e) czasowe lub stałe zamknięcie przedsiębiorstw wykorzystanych w celu popełnienia przestępstwa zostało transponowane w siedmiu państwach członkowskich (BE, FR, LT, MT, PT, RO, ES). Ponadto w szesnastu państwach członkowskich (BE, BG, HR, CZ, FR, HU, IT, LT, LV, LU, NL, PL, PT, RO, SI, SK) przewidziano środki, które nie zostały wymienione w art. 6 ust. 1, odnoszące się głównie do konfiskaty i podania wyroku do publicznej wiadomości. 2.1.5. Jurysdykcja i koordynowanie ścigania (art. 7) Artykuł 7 nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, że ich jurysdykcje obejmują przynajmniej szczególne przypadki w odniesieniu do przestępstw, o których mowa w art. 2. Pierwsze kryterium ma charakter obligatoryjny i dotyczy czynów popełnionych w całości lub w części na terytorium danego państwa członkowskiego, w przypadku gdy organizacja przestępcza ma tam swoją siedzibę lub prowadzi w nim swoją działalność przestępczą. Wszystkie państwa członkowskie spełniły ten przepis zawierający podstawową zasadę terytorialności, którą rozszerza się w większości przypadków na statki. Drugie kryterium, a mianowicie jurysdykcja w sprawie czynów popełnionych przez obywateli danego państwa za granicą, także wdrożono w prawodawstwie wszystkich państw członkowskich. Ten fakt sprawia jednocześnie, że we wszystkich państwach członkowskich spełniony jest wymóg art. 7 ust. 3, który nakłada na nie obowiązek ustanowienia jurysdykcji w sprawie przestępstw popełnionych za granicą przez ich obywateli lub ich ekstradycji. 9

Trzecie kryterium odnosi się do czynów popełnionych na korzyść osoby prawnej mającej siedzibę na terytorium państwa członkowskiego. Wyraźne odniesienie do tego przepisu jest obecne w prawodawstwie krajowym czterech państw członkowskich (CZ, IE, IT, NL). W odniesieniu do ograniczania jurysdykcji w tych dwóch ostatnich przypadkach (art. 7 ust. 1 lit. b) i c)) do szczególnych okoliczności, które mają zastosowanie, gdy przestępstwo zostało popełnione poza ich terytorium, żadne państwo członkowskie nie przyjęło takiego podejścia. Art. 7 ust. 2 odnosi się do obowiązku współpracy państw członkowskich w sprawach transgranicznych (konflikty jurysdykcji). Wszystkie państwa członkowskie posiadają krajowe instrumenty prawne dotyczące koordynacji walki z poważną przestępczością transgraniczną, z możliwością wykorzystania wsparcia Eurojustu w celu wzmocnienia koordynacji i współpracy między organami krajowymi. Zadanie Eurojustu polegające na wspieraniu państw członkowskich w tym względzie jest również częścią negocjowanego obecnie wniosku dotyczącego rozporządzenia w sprawie Eurojustu w odniesieniu do Agencji UE ds. Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych 9. 2.1.6. Brak warunku wniesienia przez ofiarę oświadczenia lub oskarżenia (art. 8) Artykuł 8 decyzji ramowej nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, aby dochodzenia i ściganie przestępstw, o których mowa w art. 2, nie zależały od oświadczenia lub oskarżenia wniesionego przez osobę będącą ofiarą przestępstwa, przynajmniej w odniesieniu do przestępstw popełnionych na terytorium danego państwa członkowskiego. Ściganie przestępstw z urzędu, o których mowa w art. 2, stanowi zasadę we wszystkich państwach członkowskich. Wynika to bezpośrednio z przepisów krajowych lub z faktu, że w niektórych państwach członkowskich nie istnieją warunki, na podstawie których ściganie przestępstw zależałoby od takich oświadczeń lub oskarżeń. 2.2. Ocena odnośnych przepisów krajowych państw członkowskich, których systemy nie opierają się na odrębnym przestępstwie 2.2.1. Transpozycja decyzji ramowej w Danii Prawodawstwo krajowe w DK nie zawiera odrębnego przestępstwa w odniesieniu do art. 2 lub powiązanych definicji w art. 1. Na mocy tego prawodawstwa ścigane są zazwyczaj próby popełnienia przestępstwa i różne formy udziału w nich; same sankcje zależą od danych działań. Ogólna okoliczność obciążająca polegająca na popełnieniu przestępstwa przez więcej niż jedną osobę działającą w porozumieniu ma zastosowanie do wszystkich przestępstw. W DK stosuje się szeroki zakres okoliczności łagodzących w odniesieniu do wszystkich przestępstw. Funkcjonujący w DK system prawa karnego opiera się na odpowiedzialności horyzontalnej osób prawnych za wszystkie przestępstwa. Przewidziano w nim odpowiednie grzywny. Ponadto ogólne przepisy dotyczące jurysdykcji obejmują zasadę terytorialności i jurysdykcji nad obywatelami w sprawach przestępstw popełnionych za granicą. Ściganie z urzędu przestępstw bez wniesienia przez ofiarę oświadczenia lub oskarżenia stanowi ogólną zasadę procesów karnych w DK. 2.2.2. Transpozycja decyzji ramowej w Szwecji W prawodawstwie krajowym w SE nie ma mowy o odrębnym przestępstwie w związku z art. 2. 9 COM(2013) 535 final 10

Na mocy tego prawodawstwa ścigane są czynności przygotowawcze i w większości przypadków próby popełnienia przestępstw zawartych w wykazie przestępstw, które uznaje się za zazwyczaj popełniane w ramach organizacji przestępczych i które jednocześnie są popełniane dla osiągnięcia korzyści i są zagrożone karą pozbawienia wolności o maksymalnym wymiarze co najmniej 4 lat. Wymiar kary za czynności przygotowawcze powinien być niższy niż maksymalny i może być niższy niż najniższy możliwy w przypadku dokonanego przestępstwa, i nie może przekroczyć 2 lat pozbawienia wolności (chyba że za dokonane przestępstwo przewidziano co najmniej 8 lat pozbawienia wolności). Okoliczność obciążająca polegająca na popełnieniu przestępstwa w ramach organizacji przestępczej ma w przepisach krajowych zastosowanie do wszelkich przestępstw. Definicja przestępczości zorganizowanej ma zastosowanie w tym konkretnym celu. System prawa karnego w SE opiera się na odpowiedzialności horyzontalnej osób prawnych za wszystkie przestępstwa. Przewidziano w nim odpowiednie grzywny i dodatkowe sankcje. Ponadto ogólne przepisy dotyczące jurysdykcji obejmują zasadę terytorialności i jurysdykcji nad obywatelami w sprawach przestępstw popełnionych za granicą. Większość przestępstw jest ściganych z urzędu bez wniesienia przez ofiarę oświadczenia lub oskarżenia. 3. WNIOSKI I DALSZE KROKI Przegląd transpozycji decyzji ramowej w państwach członkowskich wskazuje na pewne rozbieżności, które można w dużej mierze przypisać różnicom w tradycjach prawnych państw członkowskich. Komisja stoi na stanowisku, że decyzja ramowa nie osiągnęła wymaganego minimalnego stopnia zbliżenia prawodawstw w odniesieniu do kierowania organizacją przestępczą lub udziale w niej na podstawie jednolitej definicji takiej organizacji. W związku z tym Komisja jest zdania, że przedmiotowa decyzja ramowa pozwala państwom członkowskim nie wprowadzać pojęcia organizacji przestępczej i w dalszym ciągu stosować istniejące krajowe przepisy prawa karnego poprzez odwoływanie się do ogólnych zasad dotyczących udziału w pewnych przestępstwach i przygotowań do nich. Może to spowodować powstanie dalszych rozbieżności w praktycznym wdrażaniu decyzji ramowej. Chociaż większość państw członkowskich przyjęła odrębne przestępstwa związane z udziałem w organizacji przestępczej zgodnie z art. 2, dwa państwa członkowskie tego nie uczyniły. Przepisy krajowe wszystkich państw członkowskich, w których przewidziano odrębne przestępstwo, obejmują udział w organizacji przestępczej (art. 2 lit. a)), przy czym w przypadku kilku z nich przepisy obejmują również przestępstwo zmowy w przestępczości zorganizowanej (art. 2 lit. b)). Żadne z państw członkowskich nie zdecydowało się na kryminalizację jedynie przestępstwa zmowy w przestępczości zorganizowanej (art. 2 lit. b)). W wielu państwach członkowskich zdecydowano się na środki wykraczające poza minimalne wymogi. Niektóre z nich rozszerzają zakres przepisów krajowych poprzez nieodwoływanie się do wszystkich elementów definicji przestępczości zorganizowanej, np. nie wspominając w nich o kryterium korzyści lub o zakresie przestępstw źródłowych. W związku z tym krajowy system prawny ma zastosowanie do szerszego zakresu przestępstw, jak również do przestępstw, które nie są koniecznie popełniane w celu osiągnięcia korzyści (lub przynajmniej w przypadkach, kiedy tych korzyści nie trzeba udowodnić) lub w przypadkach, kiedy ich zakres wykracza poza poważne przestępstwa. Oprócz przestępstw wymienionych w art. 2, w prawodawstwie wielu państw członkowskich przewidziano środki, których nie obejmuje decyzja ramowa, np. równoległe przestępstwa, w odniesieniu do szczególnych rodzajów grup zorganizowanych określonych na podstawie ich celów lub sposobu funkcjonowania. Inny przykład norm krajowych surowszych niż te przewidziane w decyzji ramowej stanowią podstawowe wymiary kar, które są wyższe niż te przewidziane w decyzji ramowej, a w niektórych przypadkach jeszcze wyższe ze względu na np. konkretne działanie lub rolę w danej organizacji. Należy również zauważyć, że przepisy 11

nieobowiązkowe, takie jak okoliczności łagodzące lub sankcje dla osób prawnych, zostały w dużej mierze transponowane. Istnieje kilka kwestii, które mogą wymagać dodatkowych wyjaśnień w odniesieniu do prawidłowego wdrożenia decyzji ramowej. Są one związane głównie z potencjalnie ograniczonym zakresem stosowania definicji organizacji przestępczej i z kwestiami dotyczącymi prawidłowej transpozycji przepisów art. 5 dotyczących odpowiedzialności osób prawnych. Zgodnie ze Europejską agendą bezpieczeństwa, w której wzywa się do zapewnienia lepszego stosowania i wdrażania istniejących instrumentów prawnych UE, Komisja zapewni państwom członkowskim wsparcie, aby zadbać o zadowalające wdrożenie decyzji ramowej. Komisja będzie również w dalszym ciągu monitorować zgodność krajowych środków z instrumentem UE. Ocena będzie brać także pod uwagę to, czy wskazane problemy wpływają na prawidłowe wdrażanie decyzji ramowej. Komisja nawiąże dwustronne kontakty z zainteresowanymi państwami członkowskimi i, w stosownych przypadkach, skorzysta z przysługującego jej na mocy traktatów uprawnienia do egzekwowania przestrzegania przepisów. Działania te przyczynią się także do oceny konieczności i możliwości dokonania przeglądu decyzji ramowej. 12