PROJEKTOWANIE BUDYNKÓW BEZPIECZNYCH POŻAROWO W ASPEKCIE ZMIAN W PRZEPISACH TECHNICZNO-BUDOWLANYCH dr inż. Dariusz Ratajczak GŁÓWNY URZĄD NADZORU BUDOWLANEGO
Ramowe wymagania bezpieczeństwa pożarowego zawarte w europejskiej j Dyrektywie y budowlanej 89/106 (określone w 207 ust.1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków te- chnicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie), obejmują: ją > zapewnienie bezpiecznej ewakuacji ludzi, możli- wości bezpiecznego i skutecznego prowadzenia akcji ratowniczej, > zabezpieczenie konstrukcji przed jej zniszczeniem w wyniku pożaru, > ograniczenie możliwości rozprzestrzeniania się ognia i dymu w budynku oraz pożaru na sąsiednie ą budynki. 2
Od 8 lipca 2009 r. obowiązuje szereg zmian w rozporządzeniu, ą dotyczących ą y bezpieczeństwa pożarowego: > wynikających ze zmian w normalizacji europejskiej, zwłaszcza w zakresie klas reakcji na ogień, klas odpor- ności dachów na ogień zewnętrzny i klasyfikacji elementów wentylacji oddymiającej, j, > modyfikujących warunki lokalizacyjne dla budynków, zwłaszcza w zabudowie jednorodzinnej, j, w tym związa-ą ne z usytuowaniem przydomowych zbiorników z gazem płynnym y i olejem opałowym, > modyfikujących wymagania dotyczące zabezpieczenia przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych y i wielkoku- baturowych pomieszczeń, zwłaszcza garaży, > doprecyzowujących y definicje i wymagania, w oparciu o dotychczasowe doświadczenia z ich stosowaniem. 3
ZABEZPIECZENIE PRZED ZADYMIENIEM DRÓG EWAKUACYJNYCH I POMIESZCZEŃ WIELKOKU- BATUROWYCH, W TYM GARAŻY: > Obowiązek stosowania urządzeń zapobiegających zadymieniu (tj. zapewniających nadciśnienie) w klatkach schodowych i przedsionkach rozszerzono na wszystkie budynki wysokościowe oraz na budynki wysokie inne niż ZL IV i PM, atakże naszyby dźwigów dla ekip ratowniczych (dotychczas nadciśnienie było wymagane jedynie w budynkach wysokościowych innych niż ZL IV, oraz w wysokich ZL II). > Określono, że instalacja wentylacji oddymiającej powinna usuwać dym z intensywnością zapewniającą, że w czasie potrzebnym do ewakuacji ludzi na chronionych przejściach i drogach ewakuacyjnych nie wystąpią zadymienie lub temperatura, uniemożliwiające bezpieczną ewakuację (dotąd za dopuszczal- ne uznawano zapewnienie 10 wymian/ godzinę teraz bez uza- dnienia za pomocą analiz jest to niedozwolone). 4
> Zniesiono wymaganie dotyczące rozmieszczenia kratek wywiewnych (dotąd powinny być nie dalej niż 10 m od siebie), co w peł- ni umożliwia i stosowanie wentylacji bezkanałowej ł z wentylatorami strumieniowymi, np. w garażach (dotychczas konieczna była do tego zgoda na odstępstwo od przepisów). > Rozszerzono obowiązek stosowania samoczynnych urządzeń oddymiających y w garażu zamkniętymę na wszystkie garaże o cał- kowitej powierzchni > 1500 m² (dotąd dotyczył on jedynie stref pożarowych > 1500 m²). > Zó Zrównano dopuszczalne powierzchnie i strefy pożarowej ż garażu nadziemnego i podziemnego na poziomie 5000 m² (dotychczas dla podziemnego: 2500 m²) ), natomiast dla garażu otwartego zniesiono ograniczenie powierzchni strefy pożarowej (dotąd ą 30000 m²). W jednym budynku może być więcej ę niż 1 ga- raż (tak, jak np. więcej niż 1 sklep), ale każdy z nich musi mieć możliwość funkcjonowania niezależnie od pozostałych, również w czasie pożaru ż (a więc być ć w odrębnej strefie pożarowej ż ji mieć ć 5 niezależny wjazd oraz niezależną możliwość ewakuacji).
DOPRECYZOWANIE WYMAGAŃ : > Dla garaży z posadzką poniżej poziomu terenu i dopuszczalnym wjazdem samochodów na propan butan, określono obowiązek stosowania samoczynnej wentylacji mechanicznej, zapobiega- jącej powstawaniu niebezpiecznych stężeń. > Określono, że otwór w ścianie oddzielenia przeciwpożarowego w strefach PM, służący przeprowadzeniu urządzeń technologicz- nych, powinien być chroniony przed przeniesieniem się przez otwór ognia lub dymu w przypadku pożaru, w sposób równoważny drzwiom przeciwpożarowym wymaganym dla tej ściany (dotychczas było wymagane zastosowanie tunelu ze zrasza- czami rozwiązania zupełnie archaicznego). > Budynki użyteczności publicznej z pomieszczeniami przezna- czonymi dla znacznej liczby osób: hale widowiskowo-sportowe, sportowe, wystawowe, handlowe, dworcowe, muszą już być wyposażane, w zależności od potrzeb, w urządzenia do stałej kontroli parametrów istotnych dla bezpieczeństwa konstrukcji, takich jak przemieszczenia, odkształcenia i naprężenia w 6 konstrukcji.
> Zgodnie z normą europejską wprowadzono określenia oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne) zamiast (bez- pieczeństwa ń i ewakuacyjne) i oświetlenie ś i dodatkowe d zamiast oświetlenie przeszkodowe, a wymagany czas działania oświetlenia ewakuacyjnego od zaniku oświetlenia podstawowego ograniczono z 2 do 1 godziny. Obowiązek stosowania oświetlenia ewakuacyjnego rozszerzono przy tym na pomieszczenia > 2000 m² w budynkach PM i drogi ewakuacyjne z nich. > Przewody i kable elektryczne w obwodach zabezpieczających w urządzeniach alarmowych, oświetlenia ś i awaryjnego i łączności, i będą musiały mieć klasę PH odpowiednią do wymaganego cza- su działania urządzeń: PH 15, 30, 60 lub 90. > Zniesiono minimalny czas zapewnienia w warunkach pożaru ciągłości dostawy energii elektrycznej do urządzeń ą przeciwpoża- p rowych 90 min. Teraz będzie to czas wymagany do uruchomienia i działania urządzenia, przy czym może on być ograni- czony do 30 min. w przypadku stosowania stałych ł samoczynnych urządzeń gaśniczych 7 wodnych.
W 2009 r. w Zespole do Spraw Przepisów Technicznych w Budownictwie Instytutu Techniki Budowlanej została przygotowana 2- poziomowa formuła ł przepisów, na podstawie założeń ł ń Zespołu ł Ekspertów Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego, obejmująca: I. Obligatoryjne WYMAGANIA PODSTAWOWE I UŻYTKOWE II. Opcjonalne WARUNKI TECHNICZNE. Główne cele wprowadzania nowej formuły: > ułatwienie projektowania obiektów nietypowych i stosowania rozwiązań innowacyjnych, > stworzenie efektywnych możliwości ś i określania, czy rozwiązania i innowacyjne spełniają wymagania podstawowe i użytkowe tak samo dobrze, jak rozwiązania z warunków technicznych, > zniesienie potrzeby ubiegania się o zgodę na odstępstwo od przepisów. p Uwzględniając ostatnie doświadczenia innych krajów z wprowadzania tego typu przepisów, zwłaszcza Kanady (w 2005 r.), ogra- niczono merytoryczne zmiany w przepisach do najbardziej j niezbę- 8 dnego minimum.
Umożliwiono więc szerokie stosowanie metod inżynierskich przy określaniu przyjmowanych rozwiązań projektowych. Jednocześnie zniesiono i lub ograniczono wiele kontrowersyjnych możliwości ś i złagodzeń wymagań dotyczących powierzchni stref pożarowych, odporności pożarowej budynków i ewakuacji, do których stosowania nie były potrzebne dotąd żadne obliczenia. Wymagania bezpieczeństwa pożarowego dla budynku uzależniono od jego wysokości operacyjnej wysokości posadzki najwyższej kondygnacji budynku, mierzonej od najwyższego pozio- mu drogi pożarowej przy budynku, a gdy takiej drogi nie ma od poziomu terenu przy wejściu do budynku: WO1 10m < WO2 22m < WO3 52m < WO4. Ograniczenie powierzchni strefy pożarowej w budynku zastą-ą piono ograniczeniem dopuszczalnego obszaru oddziaływania pożaru. Taka idea pojawiała się już faktycznie, np. przy powię- kszeniach stref ze względu na stosowanie tryskaczy i oddymiania, i 9 lecz nie została w przepisach skonkretyzowana.
I. Granica obszaru oddziaływania pożaru powstałego w budynku jest określona przez: 1) granice strefy pożarowej, ż wyznaczone przez usytuowanie elementów oddzielenia przeciwpożarowego lub równoważnych im, z punktu widzenia możliwości przeniesienia się pożaru,pasów pasów wolnego terenu; albo, 2) linię, najbliższą ą miejsca pożaru, nad którą,w wyniku działania samoczynnych urządzeń przeciwpożarowych, oraz zastosowania rozwiązań, takich jak kurtyny dymowe oraz bramy i kurtyny prze- ciwpożarowe, ż są zachowane następujące warunki, umożliwia- i jące bezpieczną ewakuację: > do wysokości 1,8 m od posadzki ograniczenie widzialności krawędzi elementów budynku ze względu na zadymienie, nie większe ę niż do 10 m, temperatura powietrza nie większa ę niż 60ºC, >powyżej 2,5 m od posadzki temperatura powietrza nie większa niż 200ºC. Strefa pożarowa ż może ż mieć ć powierzchnię i większą niż dopuszczalny obszar oddziaływania pożaru, ale jedynie 10 wtedy,
gdy zastosowane rozwiązania zapewnią, że dopuszczalny obszar oddziaływania pożaru będzie w tej strefie zachowany. Uznaje się, że warunek kten spełniają ł następujące rozwiązania i zawarte w warunkach technicznych : Powierzchnia strefy pożarowej ZL w budynku WO1 i WO2, w której zastosowano stałe urządzenia gaśnicze tryskaczowe i samoczynne urządzenia ą oddymiające uruchamiane w wyniku zasy- gnalizowania pożaru przez system wykrywania dymu, może być większa do 100% od wartości dopuszczalnego obszaru oddziały- wania pożaru, ż określonej w wymaganiach podstawowych i uży-tkowych. Powierzchnia strefy pożarowej PM, w której zastosowano stałe samoczynne urządzenia gaśnicze wodne i samoczyn- ne urządzenia oddymiające, może być większa do 100% od wartości dopuszczalnego obszaru oddziaływania pożaru, określonej w wymaganiach podstawowych i użytkowych. Inne rozwiązania projektowe lub inne powiększenia będą dopusz- czalne jedynie po udowodnieniu d i spełnienia ł i powyższego ż warunku, metodami inżynierii bezpieczeństwa pożarowego. 11
Niezbędne będzie wtedy dokładne sprecyzowanie założeń, dla których obliczenia będą wykonywane. A to umożliwi jednocześnie późniejsze kontrole, czy w czasie użytkowania budynku założenia ł ż te są respektowane. Dopuszczalne obszary oddziaływania pożaru w strefach ZL dla budynków wielokondygnacyjnych WO1 i WO2 (odpowiadających niskim i średniowysokim) y ) zostały zrównane,,podobnie jak dla PM na poziomie WO2 (5000 m², a w ZL II - 3500 m²; dla WO1 było poprzednio 8000 i 5000), a dla budynków jednokondygnacyjnych zmniejszone z 10000 m² na 8000 m² (dla ZL II z 8000 na 5000). Dotychczasowe dopuszczalne wartości były za duże, o czym mogą świadczyć skutki wielu niedawnych pożarów, a także porównania z przepisami innych krajów. Przy wymaganiach dotyczących ą y stref pożarowych PM, w całości przepisów wyeliminowano przedział gęstości obciążenia ogniowego strefy pożarowej Q > 4000 MJ/m², pozostawiając Q > 2000 MJ/m² jako maksymalny (odpowiadający d ponad d2 godz. trwania 12 pożaru bez skutecznych działań gaśniczych).
W wymaganiach ewakuacyjnych skorygowano niektóre przepisy dotyczące dojść. Zamiast długości dojścia przy 2 dojściach długość dojścia przy 2 kierunkach k ewakuacji. Rozwiązano problem pokrywania się początkowych odcinków 2 dojść. Zmniejszono możliwą do przyjmowania bez obliczeń długość drugiego dojścia: o 50% większą od dopuszczalnej dla pierwszego dojścia (a nie jak obecnie o 100%). II. Z pomieszczeń przeznaczonych do przebywania ludzi powinny być zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji, umożliwia- jące bezpieczne opuszczenie obszaru objętego lub zagrożonego ż pożarem i przemieszczenie się do bezpiecznego miejsca. Odpowiednie warunki ewakuacji dostosowane do liczby i sprawności osób w budynku, jego funkcji użytkowej, wymiarów, konstrukcji i wyposażenia obejmują: ją 1) liczbę i szerokość wyjść ewakuacyjnych; 2) długości i szerokości przejść oraz dojść ewakuacyjnych; 3) obudowę i wydzielenie i dróg ewakuacyjnych oraz pomieszczeń; ń 13
4) zabezpieczenie przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych przez stosowanie nadciśnienia oraz urządzeń lub rozwiązań techniczno -budowlanych, zapewniających samoczynne usuwanie dymu, w tym instalacji wentylacji oddymiającej, w budynkach, w których jest ono niezbędne; 5) oświetlenie awaryjne w budynkach, w których jest niezbędne; 6) dźwiękowy ę system ostrzegawczy tam, gdzie jest niezbędny. ę Spełnienie wymagań dotyczących liczby i szerokości wyjść ewakuacyjnych, a także długości i szerokości przejść oraz dojść ewa- kuacyjnych, zapewniają rozwiązania i określone w warunkach technicznych. Stosując inne rozwiązania, należy za pomocą obliczeń, przy użyciu metod inżynierii bezpieczeństwa pożarowego wykazać,że w czasie potrzebnym do ewakuacji ludzi, na przejściach i drogach ewakuacyjnych y wystąpią ą warunki, umożliwiające bezpieczną ewakuację, o których mowa w Pkt I, przy czym: 1) natężenie promieniowania cieplnego wywołanego przez pożar nie będzie di tam przekraczać ć wartości ś idopuszczalnych, w szczegól- 14 ności dla czasu oddziaływania na ewakuujących się ludzi:
- 40 s 3 kw/m², - 20 s 5 kw/m², - 10 s 8kW/ kw/m², - 3 s 12 kw/m²; 2) będzie tam wtedy zachowana również nośność elementów konstrukcji budynku. Nowe przepisy p nie przewidują wymagań w zakresie odległości między budynkami z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe. Odległości te będą mogły być przyjmowane dowolnie, także równe 0, w zależności ż ś od potrzeb. Od ich wartości ś będą jednak uzależnio- ż ne wymagania dotyczące sposobu wykonania ścian zewnętrznych sąsiadujących budynków i zastosowania określonych rozwiązań projektowych, sformułowane nieco łagodniej niż obecnie. Całość propozycji p przepisów p nowej formuły yjest opublikowana na stronie internetowej Instytutu Techniki Budowlanej www.itb.pl, a szczegółowe omówienie przepisów Działu Bezpieczeństwo po- żarowe - w numerze 3/2009 kwartalnika SITP Ochrona przeciw- 15 pożarowa.
Dla ułatwienia dokonywania oceny rozwiązań, w krajach, w których wprowadza się nowe przepisy, obudowuje się je systemem wytycznych, mających rekomendację właściwego ł ś ministra, i opracowanych przez odpowiednie jednostki naukowo badawcze i branżowe stowarzyszenia, określanych czasem jako poziom III. Stosowanie tych wytycznych nie jest obligatoryjne, zwalnia jednak z obowiązku ą dokonywania dodatkowych uzasadnień dla propono- p wanych rozwiązań. W Polsce stworzenie takiego systemu wytycznych również będzie niezbędne. Obecnie istnieją one jedynie w odniesieniu i i do fragmentarycznych kwestii, opracowane przez ITB oraz Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Pożarnictwa. Zarząd Główny SITP powołał komitety ds. standardów w kilku najbardziej wymagających tego dziedzinach: systemów sygnalizacji pożarowej, dźwiękowych ę systemów ostrzegawczych, stałych u- rządzeń gaśniczych i systemów oddymiania. Standardy SITP powinny być gotowe przed momentem wejścia w życie nowych prze- pisów, stanowiąc później niezbędną pomoc w ich stosowaniu. 16