Prowadzenie rachunkowości budżetowej 412[01].Z3.01

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Marianna Biernacik Bartkiewicz Prowadzenie rachunkowości budżetowej 412[01].Z3.01 Poradnik dla nauczyciela Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005

Recenzenci: mgr inż. Leonia Jadzewicz mgr Krystyna Kielan Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr inż. Maria Majewska Korekta: Joanna Iwanowska Edyta Kozieł Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 412[01].Z3.01. Prowadzenie rachunkowości budżetowej zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik rachunkowości. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Przykładowe scenariusze zajęć 8 5. Ćwiczenia 11 5.1. Podmioty rachunkowości budżetowej 11 5.1.1. Ćwiczenia 11 5.1.2. Sprawdzian postępów 12 5.2. Klasyfikacja budżetowa 13 5.2.1 Ćwiczenia 13 5.2.2 Sprawdzian postępów 15 5.3. Rachunkowość jednostek samorządu terytorialnego 16 5.3.1. Ćwiczenia 16 5.3.2 Sprawdzian postępów 18 5.4. Planowanie dochodów i wydatków budżetowych 19 5.4.1 Ćwiczenia 19 5.4.2 Sprawdzian postępów 21 5.5. Ewidencja dochodów i wydatków, przychodów i kosztów w jednostkach sektora finansów publicznych 22 5.5.1 Ćwiczenia 22 5.5.2 Sprawdzian postępów 27 5.6. Rozliczenia z budżetem 28 5.6.1 Ćwiczenia 28 5.6.2 Sprawdzian postępów 31 5.7. Sprawozdawczość finansowa i budżetowa 31 5.7.1 Ćwiczenia 31 5.7.2 Sprawdzian postępów 34 5.8. Posługiwanie się programami finansowo-księgowymi w rachunkowości budżetowej 34 5.8.1 Ćwiczenia 34 5.8.2 Sprawdzian postępów 46 5.9. Zamówienia publiczne 47 5.9.1 Ćwiczenia 47 5.9.2 Sprawdzian postępów 48 6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 49 7. Literatura 62 2

1. WPROWADZENIE Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik rachunkowości. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, wykaz umiejętności jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane przez przystąpieniem do zajęć, cele kształcenia, wykaz nabywanych przez ucznia umiejętności, zgodnych z programem jednostki modułowej, przykładowe 2 scenariusze zajęć dydaktycznych, propozycje ćwiczeń kształtujących umiejętności praktyczne u uczniów i służące utrwaleniu materiału nauczania, wraz z wskazówkami do realizacji, sprawdziany postępów, zestawy pytań, które pozwolą uczniowi sprawdzić, czy opanował treści danego działu, ewaluację osiągnięć uczniów, przykładowy test osiągnięć, z kryteriami oceny i systemem punktowania, wykaz literatury. W poszczególnych rozdziałach przedstawiono wybrane zagadnienia finansów publicznych w zakresie: organizacji rachunkowości budżetowej /rozdział 4.1., 4.2 /, rachunkowości prowadzonej w urzędzie jednostki samorządu terytorialnego /rozdział 4.3/, zasad gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych /rozdział 4.4 /, specyfiki rachunkowości jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych /rozdział 4.5, 4.6 / sprawozdawczości budżetowej i finansowej /rozdział 4.7 /, prowadzenia rachunkowości budżetowej za pomocą komputera /rozdział 4.8 /, przepisów dotyczących zamówień publicznych /rozdział 4.9 /. Istotne jest, aby zdobyte na zajęciach wiadomości teoretyczne znalazły swoje odzwierciedlenie w działaniach praktycznych, szczególnie poprzez ćwiczenia. W Poradniku dla nauczyciela zamieszczono propozycje ćwiczeń do każdego podrozdziału. Mogą one zostać przeprowadzone zgodnie z proponowaną instrukcją, bądź stanowić inspiracje do własnych opracowań nauczyciela. Wskazane byłoby przećwiczenie każdej specyficznej ewidencji księgowej rachunkowości budżetowej w ćwiczeniach o różnym stopniu trudności. Ćwiczenia mogą być przeprowadzane zarówno w formie samodzielnej pracy jednolitej lub zróżnicowanej ( np. z innymi danymi), jak i grupowo. Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń uczeń sprawdza poziom swoich umiejętności, odpowiadając na pytania tzw. Pytania sprawdzające. Końcowym etapem sprawdzenia wiedzy i umiejętności uczniów będą zamieszczone na końcu poradnika przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego 2 testy. Testy mają formę dwuczęściową. Pierwsza część to: pytania jednokrotnego wyboru, z trzema możliwymi odpowiedziami test 1, zdania typu prawda-fałsz test 2. Druga część przygotowana zostawała w formie zdań z lukami do uzupełnienia. Proponowane testy mają za zadanie sprawdzenie głównie wiedzy teoretycznej z zakresu rachunkowości budżetowej w zakresie treści modułu. Umiejętności praktyczne można kontrolować podczas ćwiczeń wykonywanych na zajęciach lub poprzez szersze zadanie praktyczne, wymagające przekroju wiedzy z tego zakresu. 3

Do testów dołączono: klucz odpowiedzi, instrukcje dla nauczyciela przeprowadzającego test, instrukcje dla ucznia, rozwiązującego test, przykładową kartę odpowiedzi do testu, punktację oraz kryteria oceniania. 4

SCHEMAT UKŁADU JEDNOSTEK MODUŁOWYCH 412[01].Z3 Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości 412[01].Z3.01 Prowadzenie Rachunkowości budżetowej 412[01].Z3.02 Prowadzenie rachunkowości bankowej 412[01].Z3.03 Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli 412[01].Z3.04 Prowadzenie rachunkowości jednostek organizacyjnych nie prowadzących działalności gospodarczej 5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: stosować przepisy ustawy o rachunkowości, stosować zasady prowadzenia ewidencji w księgach rachunkowych, posługiwać się terminologią z zakresu rachunkowości, finansów oraz sprawozdawczości, organizować rachunkowość w jednostce gospodarującej, korzystać z zakładowego planu kont, sporządzać, dekretować, rejestrować i przechowywać dowody księgowe, prowadzić ewidencję księgową rozrachunków publicznoprawnych oraz rozrachunków z pracownikami i kontrahentami, ewidencjonować na kontach księgowych operacje obsługi płatności z rachunku bankowego i obrotu kasowego, nadzorować ściąganie należności i roszczeń, rozliczać się z Urzędem Skarbowym i z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, prowadzić w jednostce gospodarującej syntetyczną i analityczną ewidencję środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych oraz aktywów obrotowych, sporządzać dokumentację związaną z gospodarką magazynową, przeprowadzać kalkulację kosztów, przeprowadzać i rozliczać inwentaryzację, wyceniać składniki aktywów i pasywów, sporządzać bilans oraz rachunek zysków i strat w jednostce gospodarującej, gromadzić informacje na potrzeby sprawozdawczości, poruszać się w oknach systemu Windows, wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach, stosować podstawowe zasady obsługi programów w środowisku Windows, sterować miejscem zapisu danych na dysku i dyskietkach. sporządzać dokumentację systemu przetwarzania i ochrony danych, rejestrować nową firmę produkcyjno-handlową w programie, ustawiać parametry pracy w programie dla firmy, modyfikować konta w programie na potrzeby firmy produkcyjno-handlowej, tworzyć kartoteki kontrahentów, pracowników, urzędów w programie, wprowadzać i zatwierdzić bilans otwarcia w programie, wprowadzać rozrachunki do bilansu otwarcia, wypełniać dokumenty proste, dokumenty zakupu, sprzedaży i raport kasowy w programie, księgować dokumenty w programie, drukować zestawienia księgowań w programie. 6

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: scharakteryzować system budżetowy, określić przedmiot, funkcje i zasady rachunkowości budżetowej, wyjaśnić cel i zakres klasyfikacji budżetowej, zastosować klasyfikacje budżetową podczas określania dochodów, wydatków i kosztów w jednostkach sektora finansów publicznych, wyjaśnić istotę środka specjalnego, zastosować przepisy o zamówieniach publicznych, sporządzić plan przychodów i wydatków, zaewidencjonować przychody, dochody, koszty i wydatki jednostek sektora finansów publicznych, sporządzić dokumenty obrotu pieniężnego, materiałowego i rozrachunków z pracownikami i kontrahentami w jednostkach organizacyjnych sektora finansów publicznych, zaewidencjonować wynik finansowy i ustalić jego podział w zakładach budżetowych i w gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych, dokonać rozliczenia z tytułu podatku od osób prawnych w gospodarstwach pomocniczych, zaewidencjonować zmiany w funduszu własnym, określić zakres sprawozdawczości budżetowej i finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych oraz jednostek samorządu terytorialnego, sporządzić wybrane sprawozdania finansowe i budżetowe, dokonać ustawień parametrów pracy w programie dla jednostki budżetowej, przypisać konta syntetyczne do typu jednostki budżetowej, utworzyć nową grupę paragrafów klasyfikacji budżetowej, zdefiniować nowe konta analityczne w programie dla jednostki budżetowej, dodać nowe pozycje w klasyfikacji budżetowej, wprowadzić do programu bilans otwarcia dla jednostki budżetowej, sporządzić dokument typu PL wprowadzający plan budżetowy jednostki, zadekretować w programie operacje gospodarcze dla jednostki budżetowej, wprowadzić operacje do ksiąg, sporządzić i wydrukować zestawienie księgowań w programie, sporządzić zestawienie obrazujące dochody i wydatki w odniesieniu do klasyfikacji, budżetowej, sporządzić i wydrukować bilans na koniec roku obrachunkowego w jednostce budżetowej. 7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ Scenariusz zajęć 1 Temat: Ustalenie i podział wyniku finansowego jednostki budżetowej Cele: Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć: zdefiniować pojęcie wynik finansowy jednostki budżetowej, obliczyć wynik finansowy jednostki budżetowej, dokonać ewidencji operacji związanych z ustaleniem i podziałem wyniku finansowego, zastosować wiedzę teoretyczną w konkretnych ćwiczeniach księgowania operacji. Metody nauczania uczenia się: miniwykład, ćwiczenia. Formy organizacyjne pracy uczniów: praca indywidualna, praca grupowa. literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, ustawa o rachunkowości, ustawa o finansach publicznych, projektor multimedialny lub rzutnik, karty z zadaniami. Czas trwania: 45 min. Przebieg lekcji: 1. Wprowadzenie. 2. Uświadomienie celów zajęć. 3. Plan zajęć: A. Wprowadzenie do tematu zajęć: wstęp wspólne przypomnienie definicji pojęć; przychody i koszty, oraz dochody i wydatki budżetowe w rozumieniu przepisów ustawy o rachunkowości i ustawy o finansach publicznych, uczniowie otrzymują ustawę o rachunkowości i ustawę o finansach publicznych i pracując w grupach szukają informacji dotyczących pojęć, zapisując podobieństwa i różnice w ich definiowaniu w obu ustawach, liderzy grup prezentują opracowane wnioski, nauczyciel prezentuje na ekranie lub foliogramie podsumowanie, definicje kosztów, wydatków, przychodów i dochodów budżetowych w zakresie stosowanym w rachunkowości budżetowej, uczniowie w grupach wypisują konta, które stosuje się do ewidencji przychodów, dochodów, kosztów i wydatków, 8

nauczyciel prezentuje zestawienie najczęściej używanych kont do ustalenia wyniku finansowego jednostki budżetowej. B. Wprowadzenie pojęcia wynik finansowy jednostki budżetowej: zdefiniowanie wyniku finansowego przez nauczyciela, przedstawienie i omówienie przez nauczyciela schematu przedstawiającego sposób ustalania wyniku finansowego jednostki budżetowej. C. Ewidencja wyniku finansowego w następnym roku budżetowym przedstawienie schematu księgowania wyniku finansowego pod datą przyjęcia sprawozdania budżetowego - przez nauczyciela D. Księgowe ustalanie wyniku finansowego nauczyciel rozdaje uczniom karty z zadaniami, zawierającymi salda na kontach uwzględnianych przy ustalaniu wyniku finansowego. Karta powinna zawierać 2 zadania, jedno typowe i drugie o szerszym zakresie np. ćwiczenie 1 podrozdziału 4.6.3 w Poradniku dla nauczyciela, uczniowie, pracując indywidualnie rozwiązują na podstawie danych zadania, dokonując właściwych księgowań, sprawdzenie poprawności rozwiązań: jedno z zadań, rozwiązuje na tablicy wybrany uczeń, kontrolę drugiego przeprowadzamy wspólnie sprawdzając salda kont, wyjaśnienie przez nauczyciela ewentualnych niejasności. 4. Podsumowanie zajęć: uczniowie definiują pojęcie wyniku finansowego, ustnie podają sposób zapisu księgowego. 5. Ocena poziomu aktywności uczniów Scenariusz zajęć 2 Temat: Tryby udzielania zamówień publicznych Cele: Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć: zastosować przepisy o zamówieniach publicznych, wyjaśnić tryby udzielania zamówień publicznych, scharakteryzować typowe przypadki zastosowania określonego trybu, wymienić najważniejsze elementy składowe poszczególnych trybów, współpracować w grupie, skorzystać z dostępnych źródeł informacji. Metody nauczania uczenia się: miniwykład, burza mózgów. Formy organizacyjne pracy uczniów: praca grupowa zróżnicowana. literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, ustawa o zamówieniach publicznych, oferty zamówień publicznych, Internet. 9

Czas trwania: 45 min. Przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie. 2. Uświadomienie celów zajęć. 3. Plan zajęć: A. Wprowadzenie do tematu lekcji wstęp mini test 5 10 min. ze znajomości ustawy o zamówieniach publicznych w zakresie omawianym na poprzednich zajęciach, Nauczyciel rozdaje uczniom karty testowe i omawia sposób przeprowadzenia mini testu oraz punktowanie. Wyniki testu podaje po sprawdzeniu na następnych zajęciach. Przykładowy mini test Przeczytaj pytania i odpowiedź P-jeśli jest to prawda, F-jeśli zdanie jest nieprawdziwe. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymujesz 1 punkt, za brak lub błędną odpowiedź 0. 1. Zamówienia publiczne to odpłatne umowy zawierane miedzy zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane. 2. Ustawę o zamówieniach publicznych stosuje się do udzielania zamówień w przypadku robót publicznych. 3. Postępowanie o udzielanie zamówienia publicznego przeprowadza i przygotowuje wykonawca zamówienia. 4. Z postępowania o udzielenie zamówienia mogą być wykluczone niektóre podmioty 5. Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach zamówień publicznych jest Prezes Urzędu. zebranie kart testu przez nauczyciela i podanie prawidłowych odpowiedzi B. Tryby ogłaszania zamówień publicznych krótka charakterystyka przez nauczyciela typów stosowanych w ogłaszaniu zamówień publicznych z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej, uczniowie otrzymują ustawę o zamówieniach publicznych, w grupach odnajdują i analizują przepisy dotyczące poszczególnych trybów, każda grupa analizuje i zapisuje wnioski dotyczące innego trybu, prezentacja poszczególnych grup, nauczyciel podczas prezentacji zwraca uwagę na najistotniejsze informacje, wspólne wypracowanie tabeli trybów zamówień publicznych, Wzór tabeli Lp Tryb zamówienia Warunki zastosowania danego trybu Miejsce zamieszczania ogłoszeń Podstawowe elementy ogłoszenia uczniowie analizują w grupach otrzymane oferty zamówień publicznych wg ćwiczenia 2 podrozdziału 4.9.3 Poradnika dla nauczyciela, wnioski grup podlegają ocenie nauczyciela, 4. Podsumowanie zajęć: omówienie opracowań ćwiczenia 2. 5. Ocena poziomu osiągnięć uczniów - ocena poszczególnych grup, ocena aktywności uczniów. 10

5. Ćwiczenia 5.1. Podmioty rachunkowości budżetowej 5.1.1 Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozróżnianie aktów prawnych, dotyczących szczególnych zasad prowadzenia rachunkowości budżetowej. Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania oraz dostępne materiały, z których należy korzystać. Zapoznać uczniów z zasadami korzystania z Internetu. 1) zastanowić się jakie ustawy i rozporządzenia regulują zasady rachunkowości budżetowej (Materiał nauczania pkt 4.1.1), 2) wyszukać w zasobach internetowych odpowiednie akty prawne, 3) zapisać nazwy ustaw i rozporządzeń z podaniem daty ogłoszenia i nr Dziennika Ustaw. ćwiczenia indywidualne stanowisko pracy z dostępem do Internetu, literatura z rozdziału 7. Ćwiczenie 2 Podmioty rachunkowości budżetowej. Korzystając z ustawy o finansach publicznych wypisz, jakie jednostki zalicza się do sektora finansów publicznych. Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel powinien omówić jego zakres, kolejność czynności do wykonania oraz dostępne materiały, z których należy korzystać. 1) wyszukać w ustawie o finansach publicznych odpowiednie artykuły dotyczące określenia jednostek, wchodzących w skład sektora publicznego, 2) wynotować niezbędne informacje. ćwiczenia indywidualne 11

literatura zgodna z punktem 7 poradnika, stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu, ustawa o finansach publicznych. Ćwiczenie 3 Zasady funkcjonowania jednostek sektora finansów publicznych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa podaj i krótko scharakteryzuj podmioty rachunkowości budżetowej oraz wskaż podstawę ich działalności. Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel powinien omówić jego zakres, kolejność czynności do wykonania oraz dostępne materiały, z których należy korzystać. Dokonać podziału na zespoły 3-4 osobowe. Na zakończenie każda grupa prezentuje wyniki swojej pracy na forum klasy w wybranej przez siebie formie: krótki referat, plakat, itp.. Po prezentacjach chętne osoby, grupy mogą przygotować prezentacje multimedialną. 1) wyszukać niezbędne przepisy prawa w zakresie form działalności jednostek sektora publicznego, 2) wymień formy działalności jednostek sektora publicznego, 3) podać w kilku zdaniach krótką charakterystykę poszczególnych form: co rozumiemy pod danym pojęciem, kto może je powoływać i odwoływać, w jakim celu mogą być tworzone, 4) napisać, co jest wspólną, dla wszystkich form, podstawą działalności. ćwiczenia grupowe metoda problemowa literatura zgodna z punktem 7 poradnika, ustawa o finansach publicznych. 5.1.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) wyjaśnić znacznie pojęcia rachunkowość budżetowa? 2) określić podstawowe akty prawne dla rachunkowości budżetowej? 3) określić podstawowe podmioty rachunkowości budżetowej? 4) scharakteryzować poszczególne formy jednostek sektora publicznego? 5) wyjaśnić znaczenie pojęcie słowa plan finansowy? Tak Nie 12

5.2. Klasyfikacja budżetowa 5.2.1 Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Podstawa prawna klasyfikacji budżetowej. Wyszukaj i wymień podstawowe akty prawne dotyczące klasyfikacji budżetowej. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia należy wskazać dostępne źródła informacji oraz określić sposób jego wykonania. Do ćwiczenia można wprowadzić więcej rozporządzeń i ustaw lub wyposażyć stanowisko pracy w dostęp do Internetu. Uczniowie mogą także nie tylko wyszukać akty prawne, ale także krótko je scharakteryzować, czego dotyczą i w jakich sytuacjach praktycznych należy powołać się na daną podstawę prawną. W innym wariancie ćwiczenie można wykonać je dwuczłonowo: 1. w pierwszym etapie przeprowadzić burzę mózgów w grupach i zapisać jej rezultaty, 2. w drugim etapie bezpośrednio dotrzeć do ustaw i rozporządzeń oraz polecić ich krótką charakterystykę pod względem treści z zakresu klasyfikacji budżetowej. 1) znaleźć wśród podanych aktów prawnych i podać nazwę tych, których przepisy dotyczą klasyfikacji budżetowej. Zalecane metody nauczania-uczenia się: ćwiczenia grupowe, burza mózgów. literatura zgodna z punktem 6 poradnika, ustawa o finansach publicznych, ustawa o rachunkowości, rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności. Ćwiczenie 2 Wyjaśnij jaki jest cel i zakres klasyfikacji budżetowej. Uzupełnij tekst. Klasyfikacja budżetowa jest to jednolity system. i. nazw stosowanych do określania jednorodnych. i.według ustalonych kryteriów. Klasyfikacja budżetowa stosowana jest w.., i.... Podstawą klasyfikacji budżetowej jest rozporządzeniem Ministra Finansów w sprawie... Najwyższym stopniem podziałki klasyfikacyjnej są, które następnie dzielą się na 13

.. klasyfikacji. Działom przypisana jest numeracja., a rozdziałom numeracja., w której trzy pierwsze cyfry to.. Numeracja klasyfikacji działów budżetowych nawiązuje do Działy klasyfikacji tworzone są... Klasyfikacja rozdziałowa dotyczy określonego albo określonych wykonywanych przez jednostkę organizacyjną sektora finansów publicznych. W ramach poszczególnych rozdziałów klasyfikacji realizowane są:. dochodów i przychodów, wydatków. Przed przystąpieniem do realizacji należy przygotować odpowiednią ilość kart ćwiczeń tekstu z luką. Określić sposób uzupełniania tekstu. Przedstawić dostępną literaturę. Ćwiczenie można wykorzystać w formie pracy domowej. 1) korzystając z zdobytych wiadomości i dostępnej literatury zapoznać się z terminem klasyfikacja budżetowa oraz określić gdzie i w jakich sytuacjach jest ona stosowana jest w praktyce, 2) przeczytać i uzupełnić tekst, 3) dokonać sprawdzenia poprawności wykonania ćwiczenia. ćwiczenia indywidualne. literatura zgodna z punktem 7 poradnika, karta tekstu do uzupełniania. Ćwiczenie 3 Klasyfikacja budżetowa dochodów jednostek sektora finansów publicznych. Podaj numer działu, rozdziału i paragrafu wg klasyfikacji dochodów budżetowych dla: a) Dział leśnictwo, Rozdział gospodarka leśna, Paragraf odsetki bankowe. b) Dział gospodarka mieszkaniowa, Rozdział- różne jednostki obsługi gospodarki mieszkaniowej, Paragraf- najem, dzierżawa. Przed przystąpieniem do ćwiczenia należy wskazać źródło informacji, omówić sposób wykonania. Dodatkowo można rozszerzyć ilość przykładów, co umożliwi pracę w formie grupowej zróżnicowanej. 14

1) na podstawie odpowiedniego aktu prawnego zapisać numer działu, a następnie rozdziału i paragrafu dla podanych przykładów. ćwiczenia indywidualne ćwiczenia grupowe literatura zgodna z punktem 7 poradnika, rozporządzeniem Ministra Finansów w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów. 5.2.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) wyjaśnić znaczenie klasyfikacji budżetowej? 2) określić podstawowe akty prawne klasyfikacji budżetowej? 3) określić podstawowe stopnie podziałki klasyfikacyjnej? 4) nadać numer działu klasyfikacji budżetowej? 5) nadać numer rozdziału klasyfikacji budżetowej? 6) zastosować klasyfikację budżetową dla podanego paragrafu? Tak Nie 15

5.3. Rachunkowość jednostek samorządu terytorialnego 5.3.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Ewidencja dochodów i wydatków jednostki samorządu terytorialnego. Na jakich kontach syntetycznych budżetu i po jakiej stronie: Wn czy Ma zaksięgujesz następujące operacje: a) odsetki od kredytu bankowego, b) umorzenie kredytu, c) wpływ środków pieniężnych w drodze na rachunek budżetu, d) dochody budżetowe zrealizowane przez jednostki budżetowe w wysokości wynikającej z okresowych sprawozdań jednostek budżetowych, e) przelew dochodów przez Urząd Skarbowy na rachunek budżetu, f) wartość spłaconych zobowiązań finansowych, g) dochody budżetu na podstawie finansowych sprawozdań jednostek budżetu, h) wydatki na podstawie sprawozdań jednostek z realizacji wydatków ze środków funduszy pomocowych, i) rezerwy na wydatki przyszłych okresów, j) przeniesienie pod datą ostatniego dnia roku budżetowego zrealizowanych w ciągu roku dochodów budżetu. Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel określa zakres i kolejność czynności. Przykładowe operacje można w przypadku pracy grupowej zróżnicowanej lub indywidualnej zróżnicowanej poszerzyć. Do zapisu wyników ćwiczenia może posłużyć tabela Numer operacji Numer konta Nazwa konta Księgowanie po stronie Ma/ Wn a) b) Tabelę dołączamy wtedy jako wyposażenie każdego stanowiska pracy. 1) zastanowić się jakie konta stosowane są w jednostkach samorządu terytorialnego (Materiał nauczania pkt 4.3.1), 2) określić jakie konta służą do ewidencji podanych operacji, 3) podać nr i nazwę właściwego konta, 4) określić czy daną operację księgujemy na koncie po stronie Ma czy Wn? ćwiczenia indywidualne ćwiczenia grupowe załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. 16

Ćwiczenie 2 Ustalanie i rozliczanie wyniku finansowego jednostki samorządu terytorialnego. W jednostce samorządu terytorialnego w danym roku budżetowym dokonano następujących operacji: 1. Na rachunek bankowy wpłynęły środki subwencji 20 000 000,00 2. Na rachunek bankowy wpłynęły dochody własne 25 000 000,00 3. Przekazano przelewem środki na wydatki jednostek budżetowych 30 000 000,00 4. Dokonano wydatków bezpośrednio z rachunku bankowego 15 000 000,00 5. W sprawozdaniu z wykonania wydatków jednostki budżetowe wykazały wydatki publicznego kwocie 25 800 000,00 6. Zwrot niewykorzystanych środków/ w tym samym roku/ na wydatki przez jednostki budżetowe 4 200 000,00 7. Wpływ na rachunek budżetu środków z zaciągniętego kredytu 5 000 000,00 Zaksięguj powyższe operacje, dokonując przeksięgowań dla ustalenia wyniku budżetu na koncie 961 Niedobór lub nadwyżka budżetu. Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel określa zakres i kolejność czynności. Określa z uczniami sposób postępowania dla ustalenia wyniku finansowego budżetu 1) zapoznać się ze sposobem ustalania wyniku finansowego budżetu, 2) otworzyć konta, służące do ewidencji w/w operacji, 3) zaewidencjonować operacje na kontach, 4) przeksięgować z odpowiednich kont na konto 961, 5) ustalić wynik budżetu na koncie 961. ćwiczenia indywidualne miniwykład literatura zgodna z punktem 7 poradnika, rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r., załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. Ćwiczenie 3 Ewidencja przychodów jednostki samorządu terytorialnego. W urzędzie jednostki samorządu terytorialnego na wyodrębniony rachunek bankowy wpłynęły lub dokonano wypłaty następujących kwot, związanych z zobowiązaniami podatkowymi: 1. Dokonano przypisu podatku 150 000,00 2. Przekazano środki pieniężne z kasy na rachunek urzędu 5 000,00 3. Zwrot nadpłaty podatku 1 000,00 4. KP wpłata zobowiązania podatkowego do kasy 5 000,00 17

5. Odpis zmniejszający zobowiązanie podatkowe 1 000,00 6. Akt notarialny przeniesienie własności nieruchomości na rzecz jednostki samorządu terytorialnego 90 000,00 Zaksięguj opisane operacje i określ przychody z tytułu podatków. Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel określa zakres i kolejność czynności uczniów. 1) otworzyć konta, 2) zaksięgować operacje, 3) podać wartość przychodów z tytułu podatków. Zalecane metody nauczania-uczenia się: ćwiczenia indywidualne. literatura zgodna z punktem 7 poradnika, rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 maja 1999 r. 5.3.2 Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) nazwać podstawowe konta budżetu jednostki samorządu terytorialnego? 2) zaksięgować operacje gospodarcze na kontach budżetu? 3) zaewidencjonować operacje na kontach stosowanych w ewidencji podatków i opłat? 4) wyjaśnić, co rozumiemy w jednostce samorządu terytorialnego pod pojęciem wydatki inwestycyjne? 5) nazwać konta służące ewidencji kosztów inwestycyjnych budżetu? Tak Nie 18

5.4. Planowanie dochodów i wydatków budżetowych 5.4.1 Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Sporządzanie planów dochodów i wydatków budżetowych. Korzystając z informacji o zakładzie budżetowym przedszkolu publicznym: a) oszacuj przychody z odpłatności rodziców, b) planowane przychody z odpłatności, c) określ jakie inne przychody mogą stanowić przychody przedszkola, d) wymień jakich paragrafów może dotyczyć planowanie wydatków przedszkola. Nauczyciel określa kolejność i zakres czynności, niezbędnych do realizacji ćwiczenia. dokonuje podziału na zespoły 3-4 osobowe. Omawia materiały i wskazuje dostępną literaturę. Przygotowuje odpowiednią ilość kart informacyjnych. Inną propozycja może być wcześniejsze polecenie uczniom, aby przynieśli przykładowe plany jednostkowe jednostek i zakładów budżetowych, co ułatwi organizację ćwiczenia. 1) określić zasady sporządzania planów finansowych zakładów budżetowych (Materiał nauczania pkt 4.4.1, literatura pkt 7), 2) przeczytać i przeanalizować kartę informacyjną, 3) na podstawie karty obliczyć przychody przedszkola z tytułu czesnego, 4) obliczyć planowane przychody przedszkola, 5) określić inne rodzaje przychodów przedszkola, 6) zastosować klasyfikację budżetową w zakresie paragrafów dla określenia wydatków zakładu budżetowego- przedszkola miejskiego. ćwiczenia grupowe, metoda problemowa. karta z informacjami o zakładzie budżetowym, Do przedszkola będzie uczęszczać przez 10,5 miesiąca 100 dzieci, czesne wynosi 200,00 zł. miesięcznie. Z powodu nieobecności dzieci zmniejszenie dochodów oszacowano na 20%. W przedszkolu zatrudnionych jest na podstawie umowy o pracę 10 pracowników pedagogicznych, 6 pracowników administracji i 2 pracowników obsługi. przykładowe plany jednostkowe dochodów i wydatków budżetowych przedszkoli, rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 marca 2003 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, literatura zgodna z punktem 7 poradnika. 19

Ćwiczenie 2 Sporządzanie planów dochodów i wydatków budżetowych. Ustal planowaną kwotę dochodów i wydatków przedszkola miejskiego na rok 2006 na podstawie następujących danych: 1. przedszkole będzie czynne przez 10 miesięcy, 2. liczba miejsc w przedszkolu 80, 3. planowana liczba osobodni 20 000, 4. normy budżetowe wynoszą: norma wydatków na jedno miejsce 2 000,00, norma żywieniowa na 1 osobodzień 8,00, 5. średnia opłata rodziców za dziecko wynosiła w ubiegłym roku 150,00 miesięcznie. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel wyjaśnia sposób wykonania ćwiczenia. 1) zapoznać się z metodami planowania dochodów i wydatków budżetowych (Materiał nauczania pkt 4.4.1), 2) obliczyć kwotę dochodów przedszkola i zapisać sposób kalkulacji, 3) obliczyć kwotę oraz algorytm kalkulacji wydatków przedszkola. ćwiczenia indywidualne. literatura zgodna z punktem 7 poradnika, kalkulator Ćwiczenie 3 Sporządzanie planów dochodów i wydatków budżetowych. Szpital miejski posiada na 31 grudnia 2005 r. 500 łóżek. Po przeprowadzeniu rozbudowy szpitala przewiduje się, że liczba łóżek w szpitalu wzrośnie: od 1 czerwca 2006r. o 100 łóżek, od 1 listopada 2006r. o 150 łóżek. Ustalić wskaźniki budżetowe na rok 2006 w zakresie łóżek i liczby osobodni, zakładając, że każde łóżko będzie obłożone średnio przez 320 dni w ciągu roku. Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel wspólnie z uczniami wskazuje wzór na wskaźnik budżetowy. 20

1) zapoznać się z wzorem na obliczanie wskaźnika budżetowego (Materiał nauczania pkt 4.4.1), 2) obliczyć wskaźnik budżetowy na rok 2006 na podstawie danych. ćwiczenia indywidualne literatura zgodna z punktem 7 poradnika, kalkulator 5.4.2 Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) zdefiniować pojęcie budżet? 2) wymienić metody planowania dochodów i wydatków budżetowych? 3) scharakteryzować elementy składowe planu dochodów i wydatków budżetowych? 4) wyjaśnić tryb dokonywania zmian w planach finansowych jednostek budżetowych? 5) określić na jakiej podstawie i w jakich terminach opracowują i przekazują swoje plany finansowe poszczególne jednostki sektora finansów publicznych? 6) ustalić wskaźnik budżetowy na dany rok? 7) ustalić planowaną kwotę wydatków i dochodów jednostki sektora finansów publicznych? 8) określić w jakiej formie są zatwierdzane budżety w Polsce? Tak Nie 21

5.5. Ewidencja dochodów i wydatków, przychodów i kosztów w jednostkach sektora finansów publicznych 5.5.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Ewidencja dochodów i wydatków, przychodów i kosztów w jednostkach sektora finansów publicznych. Jednostka budżetowa wykonała w czerwcu 2005r. następujące operacje: 1. WB otrzymano środki budżetowe na realizację wydatków 30 000,00 2. WB opłacono przelew zakup żywności przekazanych do zużycia 1 200,00 3. WB opłacono przelewem kary za zanieczyszczanie środowiska 300,00 4. WB opłacono przelewem wydatki za usuwanie szkód losowych 150,00 5. KP wpłynęły do kasy dochody nieprzypisane 400,00 6. WB przekazano na rachunek dochody budżetowe wpłacone do kasy 400,00 7. PK przypisano dochody z tytułu czynszu za mieszkanie służbowe 700,00 8. WB wpłynęły na rachunek dochody budżetowe przypisane z tytułu czynszu za mieszkanie służbowe 700,00 9. WB opłacono przelewem zakup amunicji 25 000,00 10. WB przelew zrealizowanych dochodów do urzędu skarbowego 1 100,00 11. KP pobrano z kasy gotówkę na bieżące wydatki 250,00 12. PK przeksięgowanie zrealizowanych dochodów 1 100,00 13. PK przeksięgowanie zrealizowanych wydatków 26 900,00 Zaksięguj operacje oraz sporządź szczegółową ewidencję do konta 130 Rachunek bieżący jednostki budżetowej. Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania oraz dostępne materiały, z których należy korzystać. 1) zapoznać się ze sposobem ewidencji dochodów i wydatków jednostek sektora publicznego (Materiał nauczania pkt 4.5.1, akty prawne na stanowisku pracy), 2) otworzyć konta służące do ewidencji wydatków i dochodów, 3) zaksięgować operacje, 4) sporządzić szczegółową ewidencję do konta 130 Rachunek bieżący jednostki budżetowej. ćwiczenia indywidualne. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. sprawie zasad rachunkowości i planu konta dla budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych, rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 marca 2003 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, literatura zgodna z punktem 7 poradnika. 22

Ćwiczenie 2 Ewidencja dochodów i wydatków, przychodów i kosztów w jednostkach sektora finansów publicznych. Zadekretuj przedstawione operacje: 1. Faktura za sprzedane drewno na kwotę 185,00 płatna przelewem, 2. WB- kapitalizacja odsetek na koniec miesiąca naliczona przez bank 65,00, 3. Faktura opłata za czynsz mieszkania w wysokości 89,00 płatna przelewem, 4. WB zapłata faktury za sprzedane drewno, 5. WB zapłata za czynsz w kwocie 89,00, 6. WB przekazanie dochodów budżetowych., 7. Faktura gotówkowa dzierżawa gruntu na kwotę 122,00, 8. Nota odsetkowa - naliczenie odsetek za nieterminową zapłatę faktur na kwotę 65,20, 9. WB zapłata noty odsetkowej 65,20. Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel powinien omówić jego zakres, sposób wykonania oraz dostępne materiały, z których należy korzystać 1) zapoznać się z ewidencją kosztów, wydatków, dochodów i przychodów budżetowych (Materiał nauczania pkt 4.5.1, akty prawne na stanowisku pracy), 2) zadekretować operacje. ćwiczenia indywidualne rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie zasad rachunkowości i planu konta dla budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych, rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 marca 2003 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, literatura zgodna z punktem 7 poradnika. Ćwiczenie 3 Ewidencja dochodów i wydatków w jednostkach sektora finansów publicznych. Zaksięgować wybrane operacje dotyczące dochodów i wydatków 1. Wpłynęły środki budżetowe przeznaczone na wydatki jednostki budżetowej 2. Wpłynęły środki budżetowe od dysponenta wyższego szczebla dla podporządkowanych jednostek niższego rzędu 3. Wpływy na rachunek z tytułu zrealizowanych przez jednostkę dochodów budżetowych: a. z kasy b. z tytułu należności przypisanych 25 000,00 50 000,00 300,00 2 000,00 23

c. z tytułu należności nieprzypisanych 6000,00 4. Pobrano z banku na potrzeby jednostki budżetowej 250,00 5. Przelano odpis na ZFŚS w jednostce budżetowej 400,00 6. Przekazano środki budżetowe dla dysponenta niższego rzędu 2 500,00 7. Opłacono przelewem kary i grzywny w jednostce budżetowej 120,00 8. Zwrot nadpłat w dochodach budżetowych 100,00 9. Zwrot do dysponenta wyższego stopnia niewykorzystanych w danym roku środków budżetowych 2 200,00 10. Opłacono przelewem zakup pozostałych środków trwałych w jednostce budżetowej 4 600,00 11. Przelew składek ZUS z tytułu wynagrodzeń w jednostce budżetowej 10 000,00 12. Przekazanie przez jednostkę budżetową na rachunek spółdzielni mieszkaniowej opłaty za prawo do lokalu 2 800,00 13. Opłacono przelewem zakup skierowań na wczasy w jednostce budżetowej 1 200,00 Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel omawia jego zakres, sposób wykonania oraz wskazuje literaturę. 1) zadekretować operacje, 2) sprawdzić dekretację z kolegą, 3) otworzyć konta 4) zaksięgować operacje na kontach. ćwiczenia indywidualne. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. sprawie zasad rachunkowości i planu konta dla budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych, rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 marca 2003 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, literatura zgodna z punktem 7 poradnika. Ćwiczenie 4 Rozliczenie dochodów i wydatków budżetowych. Jednostka budżetowa wykazuje na koniec roku następujące obroty na kontach: 222 Rozliczenie dochodów budżetowych Wn 4 000,00 223 Rozliczenie wydatków budżetowych Wn 2 600,00 Ma 80 000,00 800 Fundusz jednostki Ma 4 000,00 Dokonać zamknięcia kont. 24

Nauczyciel wskazuje uczniom kolejność czynności do realizacji ćwiczenia. Zapoznaje z dostępnymi aktami prawnymi. 1) zapoznać się z zasadami ustalania i rozliczania wyniku finansowego jednostek budżetowych (Materiał nauczania pkt 4.5.1), 2) zapoznać się z aktami prawnymi, będących na wyposażeniu stanowiska pracy, 3) określić zasady ewidencjonowania zmian w funduszu własnym jednostki, 4) otworzyć odpowiednie konta, 5) zaksięgować podane obroty, 6) dokonać przeksięgowań w celu zamknięcia kont. ćwiczenia indywidualne, miniwykład. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. sprawie zasad rachunkowości i planu kont dla budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych, literatura zgodna z punktem 7 poradnika. Ćwiczenie 5 Sporządzanie dokumentów dotyczących rozrachunków z pracownikami. Zespół Szkół Zawodowych przewiduje w planie finansowym następujące wydatki w zł: Wynagrodzenia osobowe pracowników 30 000,00 Materiały i wyposażenia 5 800,00 Energia 6 000,00 Pomoce naukowe i dydaktyczne 7 000,00 Składki na ubezpieczenie społeczne 13 500,00 Składki na Fundusz Pracy 1 000,00 Salda wybranych kont są następujące: Środki trwałe 20 000,00 Kasa 1 000,00 Rachunek bieżący jednostek budżetowych 3 000,00 Materiały 6 000,00 Fundusz jednostki 30 000,00 Operacje gospodarcze: 1) WB otrzymano środki od dysponenta wyższego stopnia 60 000,00 2) Faktura zakupiono środki dydaktyczne i przekazano je do użytkowania 2 500,00 3) PK spisanie w koszty umorzenia środków dydaktycznych przekazanych do użytkowania 2 500,00 4) WB przelew na rachunek dostawcy za zakupione pomoce dydaktyczne 2 500,00 25

5) Lista płac za bieżący miesiąc a. wynagrodzenie brutto b. zaliczka na podatek dochodowy 19% c. potrącenia na kasę zapomogowo-pożyczkową d. netto do wypłaty 6) WB przelewy : a. wynagrodzenia na konta osobiste pracowników b. zaliczki na podatek dochodowy na konto US c. na rachunek kasy zapomogowo-pożyczkowej d. na rachunek ZUS 24 000,00. 2 000,00........ 7) KW wpłata do banku pozostałości kasowej.. 8) PK naliczono: (zgodnie z aktualnymi przepisami) a. składki ZUSb. składki na Fundusz Pracy.. 9) Rachunek za energię 1 000,00 10) WB zapłacono Zakładowi Energetycznemu za energię 1 000,00 11) PK naliczono amortyzację środków trwałych za bieżący miesiąc 10% 12) PK przeksięgowanie zrealizowanych wydatków budżetowych na podstawie sprawozdania o wydatkach 13) PK przeksięgowanie zrealizowanych dochodów budżetowych na podstawie sprawozdania o dochodach 14) PK przeksięgowanie w końcu roku salda 750 Przychody finansowe Zaksięguj podane operacje na kontach syntetycznych i analitycznych.... Nauczyciel wskazuje kolejność wykonywania czynności na poszczególnych etapach ćwiczenia. Wspólnie z uczniami określa sposób ewidencji na kartach wydatków i dochodów. Dokonuje podziału na zespoły 2 osobowe. 1) zapoznać się z ewidencją wydatków i dochodów budżetowych (Materiał nauczania pkt 4.5.1, akty prawne na stanowisku pracy), 2) otworzyć konta syntetyczne, 3) założyć karty wydatków i dochodów zgodnie z klasyfikacją budżetową, 4) zaksięgować podane operacje na kontach syntetycznych i analitycznych, 5) podsumować obroty na kontach, 6) sporządzić zestawienie obrotów i sald. ćwiczenia grupowe, pokaz z objaśnieniem. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. sprawie zasad rachunkowości i planu konta dla budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych, 26

rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 marca 2003 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, karta dochodów, karta wydatków, literatura zgodna z punktem 7 poradnika. 5.5.2 Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) otworzyć konta służące do ewidencji wydatków w jednostce budżetowej? 2) otworzyć konta służące do ewidencji dochodów w jednostce budżetowej? 3) zaksięgować typowe operacje związane z dochodami jednostki budżetowej? 4) zaksięgować typowe operacje związane z wydatkami jednostki budżetowej? 5) sporządzić szczegółową ewidencję do konta 130 rachunek jednostek budżetowych? 6) ewidencjować koszty i przychody na kartach wydatków i dochodów? 7) ewidencjować koszty i przychody zakładów budżetowych, 8) zaksięgować operacje związane z kosztami i dochodami gospodarstwa pomocniczego? Tak Nie 27

5.6. Rozliczenia z budżetem 5.6.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Ustalanie i rozliczanie wyniku finansowego. Jednostka budżetowa wykazała na koniec roku następujące obroty na kontach: koszty do rozliczenia 2 400 000,00 Amortyzacja 150 000,00 koszty finansowe 330 000,00 pozostałe koszty 80 000,00 Przychody finansowe 500 000,00 pozostałe przychody 200 000,00 pokrycie amortyzacji 150 000,00 Na podstawie przedstawionych danych ustal wynik finansowy jednostki budżetowej i jego wpływ na fundusz jednostki. Nauczyciel wskazuje uczniom kolejność czynności do realizacji ćwiczenia. Zapoznaje z dostępnymi aktami prawnymi. 1) znać zasady ustalania i rozliczania wyniku finansowego jednostek budżetowych (Materiał nauczania pkt 4.6.1, akty prawne na stanowisku pracy), 2) otworzyć konta, 3) zaksięgować podane obroty, 4) sformułować treść operacji, 5) sprawdzić dekretacje z kolegą, 6) zaksięgować zadekretowane operacje, 7) obliczyć wynik finansowy, 8) dokonać przeksięgowania na konto 800 Fundusz jednostki. ćwiczenia grupowe, pokaz z objaśnieniem. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001r. w sprawie zasad rachunkowości i planu konta dla budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych, rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 marca 2003r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów. 28

Ćwiczenie 2 Rozliczenie zakładu budżetowego z budżetem. Plan finansowy zakładu budżetowego przedstawia się następująco: A. Przychody 1. Stan środków obrotowych na początek roku 30 000,00 2. Przychody własne Łącznie z zyskami nadzwyczajnymi 270 000,00 Razem 300 000,00 B. Rozchody 1. Koszty łącznie z stratami nadzwyczajnymi i podatkiem dochodowym 208 500,00 2. Planowany stan środków obrotowych na koniec roku 37 500,00 3. Nadwyżka przekazana do budżetu 54 000,00 Razem 300 000,00 Poniesione koszty rzeczywiste zakładu budżetowego wyniosły 225 000,00 Zakład zrealizował następujące przychody: I kwartał 75 000,00 II kwartał 120 000,00 III kwartał 105 000,00 IV kwartał 75 000,00 Zakład przelał zaliczkowo wpłaty do budżetu w ciągu roku a na koniec wpłacono ostateczną wielkość rozliczenia z budżetem. Ustal rozliczenie zakładu budżetowego z budżetem i dokonaj zapisów księgowych operacji. Nauczyciel wskazuje kolejność wykonywania czynności na poszczególnych etapach ćwiczenia. Wspólnie z uczniami określa sposób rozliczania zakładu budżetowego z budżetem. Dokonuje podziału na zespoły 2 osobowe. 1) zapoznać się z sposobami ewidencji wyniku finansowego i ustalania jego podziału w gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych oraz zasadami rozliczeń gospodarstwa pomocniczego z budżetem (Materiał nauczania pkt 4.6.1, akty prawne na stanowisku pracy), 2) obliczyć zysk gospodarstwa pomocniczego, 3) dokonać podziału zysku, 4) sformułować treść operacji, 5) sprawdzić dekretacje z kolegą, 6) zaksięgować zadekretowane operacje. ćwiczenia grupowe, pokaz z objaśnieniem. 29

rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001r. w sprawie zasad rachunkowości i planu konta dla budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych, rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 marca 2003r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, literatura zgodna z punktem 7 poradnika. Ćwiczenie 3 Rozliczenia gospodarstwa pomocniczego z budżetem. Gospodarstwo pomocnicze osiągnęło w 2005 r. następujące wielkości: 1. koszty 20 000 000,00 2. przychody 25 000 000,00 3. zaliczkowe wpłaty podatku dochodowego od osób prawnych 2 300 000,00 4. zaliczkowe wpłaty do budżetu 2 850 000,00 W końcu roku gospodarstwo pomocnicze dokonało ostatecznego podziału zysku w następujący sposób: 70% na zwiększenie środków obrotowych, 15 % na zwiększenie środków na inwestycje jednostki budżetowej, 15% na fundusz nagród. Dokonaj rozliczenia gospodarstwa pomocniczego z budżetem Nauczyciel wskazuje kolejność wykonywania czynności na poszczególnych etapach ćwiczenia. Wspólnie z uczniami określa sposób rozliczania gospodarstwa pomocniczego z budżetem. Dokonuje podziału na zespoły 2 osobowe. : 1) zapoznać się z sposobami ewidencji wyniku finansowego i ustalania jego podziału, 2) w gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych oraz zasadami rozliczeń gospodarstwa pomocniczego z budżetem (Materiał nauczania pkt 4.6.1, akty prawne na stanowisku pracy), 3) obliczyć zysk gospodarstwa pomocniczego, 4) dokonać podziału zysku, 5) sformułować treść operacji, 6) sprawdzić dekretacje z kolegą, 7) zaksięgować zadekretowane operacje. ćwiczenia grupowe, pokaz z objaśnieniem. 30

Wyposażenie stanowiska pracy: rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie zasad rachunkowości i planu konta dla budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych, rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 marca 2003 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, literatura zgodna z punktem 7 poradnika. 5.6.2 Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) rozliczyć jednostkę budżetową z budżetem i dokonać ewidencji tego rozliczenia na kontach jednostki? 2) ustalić wynik finansowy zakładu budżetowego? 3) dokonać rozliczenia zakładu z budżetem? 4) ustalić wynik finansowy gospodarstwa pomocniczego? 5) zaksięgować i dokonać rozliczenia gospodarstwa pomocniczego z budżetem? 6) ustalić wynik finansowy w jednostce budżetowej? Tak Nie 5.7. Sprawozdawczość finansowa i budżetowa 5.7.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Sporządzanie sprawozdań finansowych i budżetowych. Na podstawie rozporządzenia sporządź tabelę terminów sporządzania i obiegu sprawozdań w zakresie jednostki samorządu terytorialnego: a) sprawozdań miesięcznych i kwartalnych, b) sprawozdań półrocznych i rocznych. Nauczyciel przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia określa zakres analizy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001r. z załącznikami i sposób systematyzowania informacji w tabeli. Ćwiczenie można przeprowadzić w grupach, z podziałem na punkt a i b ćwiczenia. Szerszą pracą może być wykonanie tablic lub prezentacji multimedialnej z realizacji ćwiczenia z dołączonymi drukami poszczególnych sprawozdań. 1) zapoznać się z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. (wyposażenie stanowiska pracy), 2) wyszukać niezbędne informacje dotyczące sprawozdań w zakresie jednostki samorządu terytorialnego, 31

3) usystematyzować zebrane wiadomości w tabeli. ćwiczenia indywidualne, pokaz z objaśnieniem. wzór tabeli, Rodzaj sprawozdania Jednostki przekazujące sprawozdania Jednostki otrzymujące sprawozdania Forma przekazania sprawozdania Termin złożenia sprawozdania po upływie okresu sprawozdawczego nie później niż 1 2 3 4 5 rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. z załącznikami, stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu. Ćwiczenie 2 Sporządzanie bilansu jednostki budżetowej. Na podstawie zestawienia sald w Zespole Szkół na dzień 31 grudnia sporządź bilans jednostki budżetowej na dzień 31 grudnia. Konto Nazwa konta 01.01 31.12 Wn Ma Wn Ma 011 Środki trwałe 560 440,96 767 740,40 013 Pozostałe środki trwałe 103 564,94 129 489,69 014 Zbiory biblioteczne 4 111,20 8 041,55 071 Umorzenie środków trwałych 276 748,33 295 007,19 072 Umorzenie pozostałych środków 107 676,14 137 531,24 trwałych 130 Rachunek bieżący jednostki 122 500,00 150 000,00 budżetowej 131 Rachunek bieżący środków 10 232,60 12 350,95 specjalnych 135 Rachunek środków funduszu 25 602,30 9 176,33 specjalnego 139 Inne rachunki bankowe 10 003,80 201 Rozrachunki z dostawcami i 1 1132,70 22,87 1 264,80 10 003,80 odbiorcami 225 Rozrachunki z budżetami 1 503,30 6 081,47 229 Rozrachunki publiczno-prawne 25 260,20 32 243,13 231 Rozrachunki z pracownikami z 84 811,30 78 132,92 tytułu wynagrodzeń 234 Pozostałe rozrachunki z 108 468,82 148 415,00 pracownikami 240 Pozostałe rozrachunki 170 500,00 188 200,00 310 Materiały 21 367,02 39 931,68 800 Fundusz zasadniczy 2 358 086,40 2 490 036,32 851 ZFŚS 147 571,16 170 091,33 860 Wynik finansowy 2 214 759,16 2 130 913,20 Ogółem 3 172 179,70 3 172 179,70 3 407 327,40 3 407 327,40 Źródło: opracowanie własne 32

Nauczyciel ustala z uczniami sposób sporządzania bilansu i jego elementy składowe. 1) zapoznać się z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. (wyposażenie stanowiska pracy), 2) przygotować wzór bilansu dla Zespołu Szkół, 3) sporządzić bilans na dzień 31 grudnia. ćwiczenia indywidualne, metoda problemowa. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r, literatura zgodna z punktem 7 poradnika. Ćwiczenie 3 Sporządzanie sprawozdania Rb-27S. Na podstawie poniższych danych sporządź kwartalne sprawozdanie Rb-27S skierowane do Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Łodzi. Leśnictwo Miejskie Łódź mające swoja siedzibę w Łodzi na ulicy Łagiewnickiej 305 zaplanowało następujące dochody w dziale 20 rozdziale 02001 wg paragrafów: 075-2 295,00 083-1 200,00 084-107 189,00 092-600,00 097-16,00 Dochody zrealizowane w bieżącym kwartale wyniosły: 075-768,55 083-207,40 084-48 637,38 092-120,84 097-341,57 Nauczyciel przed przystąpieniem do realizacji analizuje i wyjaśnia instrukcję do sprawozdania. W ćwiczeniu zaproponowano sprawozdanie Rb-27S. Na zajęciach można różnicować pracę w grupach lub indywidualną i polecić sporządzenie innych rocznych lub kwartalnych sprawozdań budżetowych. Należy wówczas przygotować odpowiednie druki sprawozdań oraz dane, na podstawie, których zostaną sporządzone sprawozdania. 1) zapoznać się z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. (wyposażenie stanowiska pracy), 33