PARLAMENT EUROPEJSKI 2009-2014 Komisja Prawna 11.11.2011 DOKUMENT ROBOCZY dotyczący wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w zakresie małżeńskich ustrojów majątkowych (COM(2011)0126 C7-0093/2011 2011/0059 (CNS)) Komisja Prawna Sprawozdawca: Alexandra Thein DT\882824.doc PE475.882v01-00 Zjednoczona w różnorodności
A. Problem W 2007 r. 1 nieco ponad co siódme małżeństwo w UE (16 mln) związane było z więcej niż jednym państwem członkowskim 2 ; tak samo jak nieco ponad co siódmy przypadek zawarcia małżeństwa (310 000) i rozwodu (137 000). 390 000 międzynarodowych małżeństw zakończyło się ze względu na śmierć jednego z małżonków. Łącznie w około 637 000 przypadków małżeństwa międzynarodowe ustały na skutek rozwodu lub śmierci. We wszystkich tych przypadkach konieczne jest zniesienie małżeńskiego ustroju majątkowego. Zainteresowane osoby muszą zmierzyć się ze złożonymi trudnościami, w szczególności dotyczącymi jurysdykcji oraz prawa właściwego. Kwestie związane z małżeńskim ustrojem majątkowym występują również w odniesieniu do zarządzania majątkiem w trakcie małżeństwa; poza tym może to również dotyczyć osób trzecich, na przykład w związku z zakupem nieruchomości lub zawieraniem transakcji kredytowych. Małżeński ustrój majątkowy jest bardzo różnie regulowany w poszczególnych państwach członkowskich, tak samo jak przepisy jurysdykcyjne. Dlatego też w praktyce może być tak, że sąd właściwy w jednym państwie członkowskim może rozpatrywać sprawę dotyczącą małżeńskiego ustroju majątkowego inaczej niż sąd właściwy w innym państwie członkowskim. Zwłaszcza w przypadku większego majątku może to doprowadzić do prześcigania się małżonków przy wnoszeniu sprawy do sądu, który stosuje przepisy o małżeńskim ustroju majątkowym w sposób bardziej obiecujący dla danej strony. Ta strona, która korzysta z lepszych rad, znajduje się oczywiście w lepszym położeniu. Poza tym, ogólnie rzecz biorąc, istnieje znaczna niepewność prawna. B. Wniosek Komisji I. Kontekst ogólny Sprawozdawczyni zasadniczo z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji. Sytuację prawną par małżeńskich, o których mowa, faktycznie można znacznie poprawić. Odpowiada to również domaganiu się przez Parlament tworzenia prostszych, jaśniejszych i przystępniejszych procedur w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych 3. Problemy te będą się nasilały w przyszłości w związku z rosnącą mobilnością. Ogółem wybrane rozwiązanie regulacyjne 4 i oceny są zrozumiałe. Jeśli natomiast chodzi o szczegóły, wiele kwestii wymaga jeszcze dopracowania; w niniejszym dokumencie roboczym poruszono najważniejsze zagadnienia i przedstawiono pierwszą ocenę. Za szczególnie ważne sprawozdawczyni uznaje pewność i jasność regulacyjną oraz zgodność z innymi przepisami UE, a w szczególności z przyszłym rozporządzeniem w sprawie dziedziczenia 5 ( rozporządzeniem w sprawie dziedziczenia ) oraz rozporządzeniem 1 Źródło: Dokument roboczy służb Komisji (Ocena skutków) z dnia 16 marca 2011 r., SEC(2011)0327. 2 Por. SEC(2011)0327, s. 12, załącznik I. 3 Rezolucja z dnia 25 listopada 2009 r. (Dz.U. C 285E z 21.10.2010, s. 12). 4 Więcej informacji na temat przedłożenia dwóch wniosków można znaleźć w dokumencie roboczym w sprawie COM(2011)0127. 5 Wniosek Komisji z dnia 14 października 2009 r. (COM(2009)0154). PE475.882v01-00 2/6 DT\882824.doc
Bruksela I 1. II. Zagadnienia szczegółowe 1. Zakres stosowania Sprawozdawczyni z zadowoleniem przyjmuje to, że pojęcie małżeństwa jest przedstawione w przedmiotowym wniosku w sposób neutralny, biorąc pod uwagę to, że pojęcie to w niektórych państwach członkowskich obejmuje oprócz partnerów różnych płci również partnerów tej samej płci. Definicja małżeńskiego ustroju majątkowego (art. 2 lit. a)) jest szeroka (por. punkt 11 preambuły: wszystkie kwestie cywilnoprawne ). Wykaz pozytywny byłby jaśniejszy (wniosek dotyczący prawa spadkowego zawiera przynajmniej wykaz przykładowych zagadnień, które podlegają prawu właściwemu). Tzw. aspekty osobiste małżeństwa [...] (np. prawo reprezentacji między małżonkami, ochrona wspólnego mieszkania, udział w wydatkach na zaspokojenie potrzeb rodziny itp.) 2 nie są w przedmiotowym wniosku wymieniane, podczas gdy są one wyraźnie wyłączone z wniosku dotyczącego zarejestrowanych związków partnerskich. Rozsądnym rozwiązaniem byłoby przeprowadzenie dostosowania. Chodzi tutaj o kwestie heterogeniczne, w przypadku których nie jest oczywiste, że powinny one podlegać regulacjom kolizyjnym i jurysdykcyjnym dotyczącym małżeńskich ustrojów majątkowych; przemawia to za tym, aby wyłączyć te aspekty z obydwóch wniosków 3. Zakres stosowania musi być precyzyjnie określony; granice w stosunku do innych dziedzin prawa muszą być jasno wytyczone. Szczegóły: oprócz darowizn z zakresu stosowania należałoby również wyłączyć darowizny mieszane, przeniesienia częściowo odpłatne oraz przydział środków wynikający z małżeństwa; rozgraniczenie względem prawa spadkowego musi być jasne; wyrównanie świadczeń emerytalnych w rozumieniu prawa niemieckiego należałoby wyłączyć z zakresu stosowania choćby ze względu na jego skomplikowany charakter (to samo dotyczy podobnych instytucji w innych państwach członkowskich, o ile takowe występują). Bardzo ważne tak samo jak w przypadku rozporządzenia w sprawie dziedziczenia jest wyraźne rozgraniczenie względem prawa rzeczowego. Kierunek działania wskażą wyniki negocjacji w tej sprawie. 2. Jurysdykcja To, że postępowania sądowe dotyczące małżeńskich ustrojów majątkowych toczą się przed tymi samymi sądami co postępowania spadkowe lub rozwodowe, odpowiada wymogom praktycznym 4. 1 Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. (Dz.U. L 12 z 16.1.2001, s. 1); wniosek Komisji z dnia 14 grudnia 2010 r. (przekształcenie) (COM(2010)0748). 2 Zielona księga z dnia 17 lipca 2006 r. (COM(2006)0400), s. 5. 3 Por. podsumowanie odpowiedzi na zieloną księgę z dnia 5 lutego 2008 r., s. 3. 4 Por. podsumowanie odpowiedzi na zieloną księgę, s. 6. DT\882824.doc 3/6 PE475.882v01-00
Kryteria obiektywnego łączenia jurysdykcji (art. 5) różnią się od tych mających zastosowanie do prawa właściwego (art. 17). W niektórych sytuacjach sąd właściwy będzie musiał stosować obce prawo. Nie da się tego całkowicie uniknąć: Wybór jurysdykcji staje się ważny dopiero w chwili, gdy strony idą do sądu; z tego względu może on być elastyczniejszy. Natomiast wybór prawa właściwego zawsze musi zapewniać pewność prawną. Pomocne mogłoby się jednak okazać umożliwienie małżonkom uzgadniania (w sposób abstrakcyjny) jurysdykcji sądów państwa członkowskiego, którego prawo ma być stosowane. W praktyce małżonkowie jednak zasadniczo uzgadniają jednocześnie zarówno wybór jurysdykcji, jak i prawo właściwe. Należy również jasno zdefiniować jurysdykcję dodatkową, o której mowa w art. 6 (np. przedmioty majątkowe ). Kwestia jurysdykcji koniecznej, o której mowa w art. 7, jest również omawiana w rozporządzeniu w sprawie dziedziczenia; należałoby zatem poczekać na wynik tych rozmów. Przepisy zawarte w art. 8 13 powinny być zgodne z rozporządzeniem w sprawie dziedziczenia (we wszystkich wersjach językowych). Zgodność należałoby jednak zapewnić jedynie w rozsądnym zakresie: Propozycja przedstawiona w art. 12 ust. 2 o której nie ma mowy w rozporządzeniu w sprawie dziedziczenia dotycząca sytuacji, w której ta sama sprawa jest wnoszona do sądów w różnych państwach członkowskich, jest interesująca ze względu na sprawy związane z małżeńskimi ustrojami majątkowymi, ponieważ często są to sprawy pilne. 3. Prawo właściwe Sprawozdawczyni z zadowoleniem przyjmuje zasadę jedności prawa właściwego (art. 15), nawet gdyby zasada ta w państwach członkowskich, w których małżonkowie mogą obecnie wybierać prawo właściwe dla lokalizacji, np. w Niemczech wymagała w praktyce dużych zmian. Jednolity statut małżeńskiego ustroju majątkowego zapewnia pewność i jasność prawną zgodną z celem regulacji. Dzięki niemu unika się sytuacji, w których w odniesieniu do kilku transakcji następuje wybór różnego prawa właściwego, a także unika się powstania skomplikowanych pytań, na przykład o statut majątkowy surogatu. a) Wybór prawa właściwego Nie jest jasne, jaki jest wzajemny stosunek art. 16 i 18 oraz dlaczego wtrącono art. 17. Kryteria określone w art. 16 i 18 pokrywają się ze sobą, o ile dotyczą łącznika zwykłego miejsca pobytu lub obywatelstwa jednego z małżonków. Dodatkowym kryterium zawartym w art. 16 jest wspólne miejsce zwykłego pobytu; brakuje jednak konkretnych ram czasowych. Również w tym kontekście może to jednak zależeć od chwili wyboru prawa właściwego, ponieważ tylko w ten sposób możliwe jest zapewnienie pewności prawa. Łącznik przyszłego miejsca pobytu jest zbyt niejasny. Art. 16 i 18 można zatem połączyć. Ze względu na różne interesy należy dokładnie zweryfikować przepisy o ochronie przewidziane w art. 18 akapit drugi i trzeci dotyczące późniejszej zmiany prawa właściwego. Małżonkom zależy na elastyczności i prostocie, natomiast osoby trzecie potrzebują pewności prawa. W związku z tym należy dokładnie zbadać, co najlepiej odpowiada interesom małżonków (skutek na przyszłość czy działanie wsteczne jako reguła? ew. częściowe PE475.882v01-00 4/6 DT\882824.doc
działanie wsteczne?) i jednocześnie zapewnia ochronę osób trzecich. b) Wskazanie prawa właściwego w przypadku niedokonania wyboru Sprawozdawczyni z zadowoleniem przyjmuje zasadę niezmienności statutu majątkowego. Zasada ta zapewnia pewność prawa zarówno małżonkom, jak i osobom trzecim, oraz pozwala uniknąć (niezauważonej) utraty praw. Łącznik pierwszego wspólnego miejsca zwykłego pobytu (lit. a)) jest właściwy. Przepis ten może co prawda doprowadzić w indywidualnych przypadkach ze względu na mobilność młodszych par w chwili zawarcia związku małżeńskiego do zastosowania prawa, od którego nie występuje żadna długofalowa zależność. Łącznik ostatniego miejsca pobytu o którym jest mowa w rozporządzeniu w sprawie dziedziczenia lub w rozporządzeniu Rzym III nie jest jednak dobrym rozwiązaniem, ponieważ statut majątkowy musi być określony już na samym początku. Sformułowanie po zawarciu związku małżeńskiego jest niejasne. Należy jaśniej określić moment zawarcia związku małżeńskiego. Dla wspólnego najściślejszego powiązania (lit. c)) miejsce zawarcia związku małżeńskiego nie ma znaczenia i w związku z tym należy je wykreślić. Również w tym kontekście należy jasno określić moment zawarcia związku małżeńskiego. c) Sprawy różne W art. 19 zaskoczeniem jest wzmianka o umowie majątkowej małżeńskiej, która jest uregulowana w art. 20. W ust. 2 nie jest jasne, jaki związek ma wymóg wyraźności z formą pisemną. Ponadto należy sprawdzić, czy uwzględnione zostały wszystkie przypadki (np. pobyt małżonków w różnych państwach członkowskich, formalne zasady obowiązujące w państwach trzecich). W odniesieniu do art. 20 należy zastanowić się, czy w ogóle należy regulować formę umowy majątkowej małżeńskiej. Umowa majątkowa małżeńska reguluje nie tylko aspekty dotyczące małżeńskich ustrojów majątkowych. W art. 22 pierwszeństwo zastosowania mają przepisy wymuszające swoje zastosowanie (prawo siedziby sądu); jest to sprzeczne z zasadą jedności statutu. Ochronę domu rodzinnego Komisja nazywa przypadkiem zastosowania 1. Należy określić dokładny zakres stosowania tego przepisu. Jeśli chodzi wyłącznie o dom rodzinny, można to w ten sposób sformułować. Być może rozsądniej i tak byłoby wyłączyć te kwestie z zakresu stosowania przedmiotowego rozporządzenia. Art. 23 dotyczący porządku publicznego należy sformułować zgodnie z rozporządzeniem w sprawie dziedziczenia. 3. Uznawanie, wykonalność i wykonywanie Sprawozdawczyni zdecydowanie zaleca kierować się rozwiązaniem dotyczącym rozporządzenia w sprawie dziedziczenia i poczekać na kompromis w tym zakresie. Należy podkreślić, że zakres zaproponowanego uznawania dokumentów urzędowych jest zbyt szeroki. Należy odrzucić taki zasięg skutków prawnych dokumentów; skutki dokumentów 1 Uzasadnienie, s. 9. DT\882824.doc 5/6 PE475.882v01-00
należy określić zgodnie z prawem właściwym. PE475.882v01-00 6/6 DT\882824.doc