PRACA ORYGINALNA 2003, VOL 33, NO 4, 292-296 OCENA SPO ECZNO-EKONOMICZNEJ STRUKTURY RODZIN DZIECI UCZÊSZCZAJ CYCH DO OBKÓW NA TERENIE ODZI EVALUATION OF THE SOCIOECONOMIC STRUCTURE OF FAMILY OF CHILDREN FROM CRECHES IN LODZ Katarzyna Ha³adaj, Ewa Rych³owska, Danuta Chlebna-Sokó³ Klinika Propedeutyki Pediatrii Instytutu Pediatrii UM w odzi Streszczenie: Wa na grupa czynników wp³ywaj¹cych na przebieg kolejnych etapów rozwojowych to czynniki zewnêtrzne czyli œrodowiskowe, inaczej modyfikatory rozwoju. Zaliczamy do nich m.in. zawód i wykszta³cenie rodziców, standard ycia i warunki mieszkaniowe rodziny. W piœmiennictwie wykazano, e im s¹ one korzystniejsze w ogólnym znaczeniu, tym lepsze stwarzaj¹ warunki dla rozwoju dziecka. W pracy przedstawiono analizê spo³eczno-ekonomicznych warunków rozwoju charakteryzuj¹cych poszczególne dzielnice odzi. S³owa kluczowe: dzieci, rozwój, warunki spo³eczno-ekonomiczne Abstract: Environmental factors constitute an important group of factors that alter biological development of children to a different degree. These are for example better educated and well-off parents, standard of living and living conditions. It has been proved in the literature that optimal environmental factors create better possibilities of development. This study presents an analysis of socioeconomic factors of development characteristic for particular districts of Lodz. Key words: children, development, socioeconomic factors Rozwój biologiczny jest sta³ym procesem przystosowywania siê organizmu do warunków œrodowiska zewnêtrznego w zwi¹zku ze zmianami, którym ulega (wraz z up³ywem czasu) struktura i w³aœciwoœci funkcjonalne organizmu. Wa na grupa czynników kszta³tuj¹cych przebieg kolejnych etapów rozwojowych to czynniki zewnêtrzne czyli œrodowiskowe, inaczej modyfikatory rozwoju. S¹ one nazywane tak e czynnikami biokulturowymi. Wœród nich wyró nia siê: modyfikatory naturalne czyli biogeograficzne: m.in. ukszta³towanie terenu, warunki klimatyczne i atmosferyczne, w³aœciwoœci wód i powietrza (zanieczyszczenia œrodowiska), otaczaj¹cy œwiat roœlinny i zwierzêcy, w tym mikroorganizmy i paso yty, modyfikatory cywilizacyjno-kulturowe czyli czynniki spo³eczno-ekonomiczne: pochodzenie, poziom wykszta³cenia i rodzaj zawodu rodziców, wysokoœæ zarobków lub (obecnie czêœciej) stan maj¹tkowy rodziny, liczba dzieci w rodzinie, warunki mieszkaniowe i sanitarno-higieniczne, wielkoœæ i charakter œrodowiska spo³ecznego (tu stopieñ urbanizacji œrodowiska), tradycje i zwyczaje spo³eczne, w tym pewne zachowania rodzinne np. sposób ywienia czy na³ogi wystêpuj¹ce wœród cz³onków rodziny. W ostatnich dziesiêcioleciach wykazano istotny wp³yw czynników biokulturowych na rozwój dzieci i m³odzie y, co wi¹ e siê przede wszystkim ze zmieniaj¹c¹ siê struktur¹ spo³eczno-ekonomiczn¹ rodzin oraz zmianami œrodowiska naturalnego na skutek postêpu cywilizacji (1). Wyniki tych badañ, dotycz¹ce procesów wzrastania i dojrzewania, s¹ przedmiotem prac antropologów i pediatrów oraz badaczy innych specjalnoœci, którzy podkreœlaj¹ zgodnie wa ne znaczenie takich czynników spo³eczno-ekonomicznych jak: wykszta³cenie i zawód rodziców, liczba dzieci w rodzinie, stan maj¹tkowy, stopieñ urbanizacji œrodowiska (2, 3, 4). Wykazano niezbicie, e im wy szy jest poziom wykszta³cenia rodziców i wa niejsza ich pozycja zawodowa tym wy sze s¹ wartoœci takich cech somatycznych, jak wysokoœæ i masa cia³a, gruboœæ fa³dów skórno-t³uszczowych, masa tkanek aktywnych (2-6). Coraz czêœciej przy tym zwra- 292 PRZEGL D PEDIATRYCZNY 2003, VOL 33, NO 4
ca siê uwagê na rosn¹cy wp³yw w tym zakresie pozycji zawodowej matki (7). Wa nym modyfikatorem rozwoju jest stopieñ urbanizacji miejsca zamieszkania, w zakresie którego wyró nia siê: du e aglomeracje miejskie, ma³e miasta i wsie. Przez d³ugie lata obserwowano znacz¹ce ró nice w rozwoju (zw³aszcza somatycznym) dzieci z tych œrodowisk na korzyœæ mieszkañców du ych miast. W ostatnim czasie zauwa ono zacieranie siê tych ró nic, co t³umaczone jest miêdzy innymi obni eniem siê standardu ycia w du ych miastach i popraw¹ warunków socjalno-bytowych na wsiach, zale nych w g³ównej mierze od przemian spo³eczno-ekonomicznych zapocz¹tkowanych w latach osiemdziesi¹tych (8, 9). Jak wynika z badañ prowadzonych m.in. przez Hulanick¹ i wsp. im wiêksza liczba dzieci w rodzinie tym wolniejsze tempo wzrastania i dojrzewania, niezale nie od poziomu wykszta³cenia, czy rodzaju zawodu wykonywanego przez ich rodziców (10). Wykazano jednoczeœnie, e liczba dzieci w rodzinie, czyli jej dzietnoœæ, zwi¹zana jest przede wszystkim z pochodzeniem rodziców. Bior¹c pod uwagê wy ej opisane uwarunkowania rozwoju, chcieliœmy w niniejszej pracy eæ na pytanie czy czynniki tworz¹ce strukturê spo³eczno-ekonomiczn¹ rodzin dzieci mo na uznaæ za korzystne dla przebiegu procesów rozwojowych, i czy istnieje zró nicowanie w tym zakresie w poszczególnych dzielnicach odzi. Materia³ i metody Informacje dotycz¹ce warunków spo³eczno-ekonomicznych zebrano metod¹ badañ ankietowych. Zosta³y one przeprowadzone metod¹ badañ bezpoœrednich wœród rodziców dzieci, uczêszczaj¹cych do 31 ³obków z terenu odzi, którzy wype³niali kwestionariusz opracowany na podstawie dostêpnego piœmiennictwa z tego zakresu (10, 11). Badania dotyczy³y wszystkich ³ódzkich dzielnic, a mianowicie: Ba³uty, Górna, Polesie, Widzew i Œródmieœcie. Oceniono 689 (spoœród 900 rozdanych) wype³nionych w ró nym stopniu dok³adnoœci ankiet (nie by³o na wszystkie pytania). W niniejszym opracowaniu uwzglêdniono nastêpuj¹ce czynniki: wykszta³cenie rodziców, rodzaj zawodu wykonywanego przez rodziców, dzietnoœæ - okreœlan¹ jako liczbê dzieci w rodzinie, rodzaj mieszkania, wyposa enie mieszkania w bie ¹c¹ wodê, centralne ogrzewanie b¹dÿ piece wêglowe, posiadanie przez dziecko w³asnego pokoju, stan maj¹tkowy rodziny oceniony na podstawie liczby i rodzaju posiadanych dóbr materialnych, takich jak telewizor kolorowy, magnetowid, pralka automatyczna, lodówka, zamra arka, samochód, dzia³ka; wyró niono nastêpuj¹ce standardy ycia rodzin: niski- w przypadku gdy rodzina posiada³a 3 lub mniej z wy ej wymienionych dóbr, przeciêtny 4-5 i dobry 6-7, wiek rodziców, liczbê osób pal¹cych papierosy w mieszkaniu. Wyniki Ocena spo³eczno-ekonomicznej struktury... Na podstawie uzyskanych danych obliczono procentowy rozk³ad wystêpowania poszczególnych kategorii czynników. Poniewa nie wszyscy ankietowani rodzice zechcieli eæ na ka de pytanie, liczba udzielonych jest zró nicowana. Wyniki zosta³y przedstawione w kolejnych tabelach od 1 do 7 i omówione jako struktura spo³eczno-ekonomiczna rodzin badanych dzieci. Bior¹c pod uwagê wykszta³cenie obojga rodziców mo na powiedzieæ, e matki prezentowa³y przeciêtnie wy szy poziom wykszta³cenia ani eli ojcowie. U ankietowanych ojców (ocena ³¹czna wszystkich rodzin) przewa a³o wykszta³cenie podstawowe (53,7%), najmniej liczn¹ grupê stanowili ojcowie z wykszta³ceniem wy szym (12,6%). Przy analizowaniu osobno ka dej z ³ódzkich dzielnic (dz.) mo na zauwa yæ, i odsetek ojców z najni szym poziomem wykszta³cenia by³ najwiêkszy w dz. ódÿ ( ) Górna 67,7%, a najmniejszy w dzielnicy Widzew 42,5%. Najwiêcej ojców z wykszta³ceniem wy szym mieszka³o w dz. Ba³uty (17,8%). Wœród matek dominowa³o w ocenie ³¹cznej wykszta³cenie œrednie (50,3%). Z dzielnicy Górna wywodzi³o siê najwiêcej matek, które ukoñczy³y jedynie szko³ê podstawow¹ lub zasadnicz¹ (44,4%). W dzielnicy Ba³uty 16,2% matek legitymowa³o siê dyplomem wy szej uczelni. Mo na wiêc stwierdziæ, e rodziny z dzielnicy Ba³uty charakteryzowa³y siê najwy szym, a rodziny z dz. Górna, najni szym poziomem wykszta³cenia rodziców (tab. 1). Te spostrze enia s¹ zgodne z naszymi wczeœniejszymi badaniami dotycz¹cymi uczniów szkó³ podstawowych z dzielnicy Ba³uty (5). Oznaczenia cyfrowe kategorii wykonywanego zawodu, dla u³atwienia prezentacji w tabeli zamieszczono w tab. 2a. Ojcowie najwiêkszej (w ocenie sumarycznej) liczby dzieci (tab. 2) pracowali jako robotnicy wykwalifikowani (53,4%), a matki jako pracownicy umys³owi o niskim stanie spo³ecznym (44,1%), a najmniej by³o dzieci matek i ojców pracowników umys³owych z wysokim statusem spo³ecznym odpowiednio (0,9% i 1,6%). Matka i ojciec dzieci mieszkaj¹cych w dz. - Górna byli najczêœciej robotnikami wykwalifikowanymi, co ³¹czyæ nale y z najni szym poziomem wykszta³cenia obojga rodziców w tych rodzinach. Analogiczne spostrze enie dotyczy³o dzielnicy Ba³uty gdzie oboje rodzice prezentowali najwy szy poziom wykszta³cenia i jednoczeœnie najwiêcej ojców by³o pracownikami umys³owymi z wysokim statusem spo³ecznym (4,0%). Doœæ liczn¹ grupê ogó³u rodziców stanowi³y bezrobotne matki 12,2%. W ocenie ³¹cznej znacznie mniej by³o bezrobotnych ojców 3,6%. Taki rozk³ad procentowy mo e byæ zwi¹zany ze zmianami w strukturze ³ódzkiej gospodarki rynkowej. Jak mo na zauwa yæ w tabeli 3-94,9% stanowi³y rodziny posiadaj¹ce 1-2 dzieci, a tylko 0,3% te, w których by³o 4 i wiêcej dzieci. Rozk³ad procentowy zarówno ³¹cznie, jak i w poszczególnych dzielnicach by³ podobny. Tabela 1. Wykszta³cenie rodziców dzieci zamieszkuj¹cych poszczególne dzielnice odzi - procent w stosunku do liczby udzielonych. Dzielnica Rodzaj wykszta³cenia matka ojciec matka ojciec matka ojciec matka ojciec matka ojciec matka ojciec Podstawowe 32 47 87 111 51 64 38 57 38 57 246 336 lub zasadnicze 30,5% 46,6% 44,4% 67,7% 34,2% 46.0% 27,5% 42,5% 42,2% 65,5% 32,0% 53,7% Œrednie 56 36 84 39 77 59 78 57 46 19 331 210 53,3% 35,6% 42,9% 23,8% 51,7% 42,4% 56,5% 42,5% 51,1% 21,8% 48,8% 33,6% Wy sze 17 18 25 14 21 16 22 20 6 11 101 79 lub policealne 16,2% 17,8% 12,7% 8,5% 14,1% 11,6% 16,0% 15,0% 6,7% 12,7% 14,9% 12,6% udzielonych 105 101 196 164 149 139 138 134 90 87 678 625 PRZEGL D PEDIATRYCZNY 2003, VOL 33, NO 4 293
Ha³adaj K., Rych³owska E., Chlebna-Sokó³ D. Tabela 2. Rodzaj zawodu wykonywanego przez rodziców dzieci zamieszkuj¹cych poszczególne dzielnice odzi - procent w stosunku do liczby udzielonych. Rodzaj zawodu* matka ojciec matka ojciec matka ojciec matka ojciec matka ojciec matka ojciec 1 0 4 0 0 2 5 4 0 0 0 6 9 4,0% 1,5% 3,7% 3,2% 0,9% 1,6% 2 51 32 63 39 59 41 74 40 34 26 281 178 50,5% 33,3% 34,8% 23,2% 43,3% 30,6% 59,6% 33,4% 38,2% 31,0% 44,1% 29,4% 3 25 46 72 107 43 68 26 63 29 38 195 322 24,9% 44,7% 39,8% 63,7% 31,6% 50,7% 21,0% 52,5% 32,7% 45,2% 30,9% 53,4% 4 7 5 13 11 6 9 2 6 12 12 40 43 6,9% 5,35% 7,2% 6,5% 4,4% 6,7% 1,6% 5,05% 13,4% 14,35% 6,3% 7,1% 5 1 4 8 6 1 5 1 9 1 3 12 27 0,9% 4,5% 4,4% 3,6% 0,7% 3,8% 0,8% 7,5% 1,1% 3,6% 1,9% 4,4% 6 2 1 3 1 10 0 2 1 3 0 20 3 1,9% 1,0% 1,6% 0,6% 7,4% 1,6% 0,8% 3,4% 3,7% 0,5% 7 15 7 22 4 15 6 15 10 5 77 22 14,8% 7,2% 12,2% 2,4% 11,0% 4,5% 12,2% 0 11,2% 5,9% 12,2% 3,6% udzielonych 101 99 181 168 136 134 124 119 89 84 631 604 * wyjaœnienie oznaczeñ cyfrowych w tabeli 2a Najliczniejsz¹ grupê: 70,7% tworzy³y rodziny z przeciêtnym standardem ycia, natomiast tak niski, jak i dobry standard stwierdzono w podobnej liczbie wszystkich rodzin, odpowiednio 13,0% i 16,3% (tab. 4). Najwiêcej rodzin Tabela 2a. Kategorie wykonywanego zawodu oznaczenie cyfrowe. Rodzaj zawodu Oznaczenie cyfrowe Pracownik umys³owy z wysokim statusem spo³ecznym (lekarz, prawnik, architekt) 1 Pracownik umys³owy z niskim statusem spo³ecznym (pielêgniarka, 2 urzêdnik, sekretarka itp.) Pracownik fizyczny wykwalifikowany 3 Pracownik fizyczny niewykwalifikowany 4 Rzemieœlnik 5 Osoba ucz¹ca siê, emeryt, rencista 6 Bezrobotny 7 (22,9% i 22,0%) charakteryzuj¹cych siê dobrym standardem ycia mieszka³o w dzielnicach Ba³uty i Widzew. Najni szy standard ycia stwierdzono w najwiêkszym odsetku rodzin z dzielnic Œródmieœcie i Górna. z przewag¹ starej zabudowy, st¹d najwiêkszy (74,7%) odsetek dzieci zamieszkuj¹cych w starym budownictwie. Du a liczba rodzin mieszka³a w starych domach tak e w dzielnicy Górna (33,7%). Najmniejszy odsetek w tej kategorii wystêpowa³ w dz. Ba³uty (17,8%). W³asny pokój mia³o 51,0% dzieci najwiêcej w dzielnicach Ba³uty i Widzew, najmniej w dz. Œródmieœcie (34,1%). W bie ¹c¹ wodê wyposa onych by³o ogó³em 95% gospodarstw domowych, a w dz. Polesie 100%. Dzielnica Œródmieœcie mia³a najgorsze zaopatrzenie w wodê bie ¹c¹, której nie by³o a w 8,8% gospodarstw domowych. Centralne ogrzewanie posiada³o 73,6% wszystkich mieszkañ, piece wêglowe opala³y 15,8% z nich najwiêcej w Œródmieœciu. Przy ocenie warunków mieszkaniowych uwzglêdniono tak e pytanie o nikotynizm w rodzinie: którzy domownicy pal¹ papierosy i ile sztuk wypalaj¹ dziennie (tab. 6). Najczêœciej pali³ tylko ojciec 18,3%, w znacz¹cej liczbie rodzin palili oboje rodzice lub 2 osoby zamieszkuj¹ce wspólnie 13,2%. Razem, a w 322 rodzinach tj. prawie po³owie badanych (46,7%) - dzieci nara- one by³y na przewlekle wdychanie dymu tytoniowego, Tabela 3. dzieci (dzietnoœæ) w rodzinach dzieci zamieszkuj¹cych poszczególne dzielnice odzi - procent w stosunku do liczby udzielonych. dzieci 1 2 103 (95,4%) 189 (96,4%) 145 (95,4%) 130 (92,8%) 87 (93,5%) 654 (94,9%) 3 4 5 (4,6%) 6 (3,1%) 6 (3,9%) 10 (7,2%) 6 (6,5%) 33 (4,8%) > 4 0 1 (0,5%) 1 (0,7%) 0 0 2 (0,3%) udzielonych 108 189 152 130 93 689 Warunki mieszkaniowe rodzin w poszczególnych dzielnicach przedstawia tabela 5. Ponad po³owa z nich mieszka- ³a w blokach (61,6%), najwiêcej w dz. Ba³uty (75,2%) i dz. Widzew (74,8%). Œródmieœcie to dzielnica czyli,,palenie bierne. Spostrze enie to jest zgodne z wczeœniejszymi badaniami populacji ³ódzkiej (12, 13). W tabeli 7 przedstawiono wiek rodziców. W zestawieniu ³¹cznym, matki dzieci ³obkowych najczêœciej Tabela 4. Standard ycia rodzin dzieci zamieszkuj¹cych poszczególne dzielnice odzi - procent w stosunku do liczby udzielonych. Standard ycia* Niski 10 (9,5%) 27 (15,4%) 12 (8,9%) 17 (14,4%) 14 (17,7%) 80 (13,0%) Przeciêtny 71 (67,6%) 125 (71,0%) 107 (79,9%) 75 (63,6%) 54 (68,4%) 432 (70,7%) Dobry 24 (22,9%) 24 (13,6%) 15 (11,2%) 26 (22,0%) 11 (13,9%) 100 (16,3%) udzielonych 105 176 134 118 79 612 * objaœnienia w tekœcie pracy 294 PRZEGL D PEDIATRYCZNY 2003, VOL 33, NO 4
Tabela 5. Rodzaj mieszkania i warunki mieszkaniowe rodzin dzieci zamieszkuj¹cych poszczególne dzielnice odzi - procent w stosunku do liczby udzielonych. Mieszkanie W bloku 76 (75,2%) 106 (57,6) 101 (73,2%) 95 (74,8%) 17 (18,7%) 395 (61,6%) W starym budownictwie 18 (17,8%) 62 (33,7%) 41 (29,7%) 27 (21,3%) 68 (74,7%) 216 (33,7%) W³asny dom 7 (6,9%) 16 (8,7%) 7 (5,1%) 5 (3,9%) 6 (6,6%) 41 (6,4%) W³asny pokój 61 (60,4%) 84 (45,6%) 74 (53,6%) 77 (60,6%) 31 (34,1%) 327 (51,%) Z bie ¹c¹ wod¹ 98 (97,0%) 172 (93,5%) 138 (100%) 118 (92,9%) 83 (91,2%) 609 (95,0%) Z centralnym ogrzewaniem 85 (84,1%) 133 (72,3%) 113 (81,9%) 108 (85,0%) 33 (36,3%) 472 (73,6%) Z piecem wêglowym 9 (8,9%) 31 (16,8%) 13 (9,4%) 15 (11,8%) 33 (36,3%) 101 (15,8%) udzielonych 101 184 138 127 91 641 by³y w wieku 21 25 lat (41,8%), a ojcowie w wieku miêdzy 26 a 30 rokiem ycia (36,9%). Stosunkowo liczna grupa to bardzo m³ode matki do 20 lat (12,5%); najwiêcej z nich mieszka³o w dzielnicy Œródmieœcie Tabela 6. osób pal¹cych papierosy w mieszkaniu w rodzinach dzieci zamieszkuj¹cych poszczególne dzielnice odzi - procent w stosunku do liczby udzielonych. Nikotynizm w rodzinie Ocena spo³eczno-ekonomicznej struktury... ³a wykszta³cenie œrednie i wykonywa³a zawód okreœlany jako pracownik umys³owy z niskim statusem spo³ecznym. Ojcowie z wykszta³ceniem podstawowym lub zasadniczym, pracuj¹cy jako wykwalifikowani robotnicy stanowili najwy szy Pal¹cy ojciec 28 (25,9%) 44 (22,4%) 10 (6,6%) 22 (23,7%) 22 (23,7%) 126 (18,3%) Pal¹ca matka 8 (7,4%) 14 (7,1%) 5 (3,3%) 9 (6,4%) 15 (16,1%) 51 (7,4%) Pal¹ oboje lub dwoje domowników 15 (13,9%) 40 (20,4%) 2 (1,3%) 25 (17,9%) 9 (9,7%) 91 (13,2%) Pal¹ wiêcej ni 2 osoby 1 (0,9%) 4 (2,0%) 1 (0,7%) 4 (2,9%) 3 (3,2%) 13 (1,9%) Pali ktoœ inny ni rodzice 8 (7,4%) 10 (5,1%) 3 (1,9%) 12 (8,6%) 8 (8,6%) 41 (5,9%) udzielonych 108196 152 140 93 689 (16,1%). Jak mo na by³o siê spodziewaæ najstarsi rodzice powy ej 40 roku ycia stanowili najmniejszy odsetek (matki 1,3%, ojcowie 3,3%); najwiêcej rodziców w wieku powy ej 40 lat zamieszkiwa³o w dz. Widzew (2,9% i 4,8%). odsetek wœród badanych. Najczêœciej rodziny te mia³y jedno, b¹dÿ dwoje dzieci. Standard ycia oraz warunki mieszkaniowe by³y na ogó³ przeciêtne. Spoœród dzielnic ³ódzkich najlepsze dla prawid³owego rozwoju warunki spo³eczno-ekonomiczne stwarza³y rodzi- Tabela 7. Wiek rodziców (w latach) dzieci zamieszkuj¹cych poszczególne dzielnice odzi procent w stosunku do liczby udzielonych. Wiek w latach matka ojciec matka ojciec matka ojciec matka ojciec matka ojciec matka ojciec Do 20 17 9 17 7 24 7 13 3 15 9 86 35 (15,5%) (8,3%) (8,9%) (3,7%) (15,8%) (4,8%) (9,3%) (2,4%) (16,1%) (9,7%) (12,5%) (5,3%) 21 25 39 23 90 69 59 43 54 39 44 25 286 199 (35,9%) (21,4%) (47,1%)(36,1%) (39,1%)(29,5%) (38,6%)(30,9%) (47,3%)(26,8%) (41,8%) (29,95) 26 30 36 46 53 67 44 56 45 46 16 30 194 245 (33,0%) (42,2%) (27,8%)(35,1%) (29,1%)(38,4%) (32,1%)(36,5%) (17,2%) (32,3%) (28,5%) (36,9%) 31 35 11 20 23 27 20 25 17 24 9 1880 114 (10,1%) (18,3%) (12,0%)(14,1%) (13,4%)(17,1%) (12,1%)(19,0%) (9,7%) (19,4%) (11,7%) (17,1%) 36 40 6 7 6 17 3 11 7 87 7 29 50 (5,5%) (6,4%) (3,1%) (8,9%) (1,9%) (7,5%) (5,0%) (6,4%) (7,5%) (7,5%) (4,2%) (7,5%) >40 0 4 (3,7%) 2 4 (1,0%) (2,1%) 1 4 (0,7%) (2,7%) 4 6 (2,9%) (4,8%) 2 4 (2,2%) (4,3%) 9 (1,3%) 22 (3,3%) udzielonych 109 109 191 191 151 146 93 93 140 126 684 665 Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonej analizy mo na powiedzieæ, e badane przez nas dzieci uczêszczaj¹ce do ³obków na terenie odzi pochodzi³y w wiêkszoœci z rodzin, w których rodzice nie przekroczyli 30 roku ycia, a wœród nich ogólnie m³odsze by³y matki. Najliczniejsza grupa matek miany mieszkaj¹ce na Ba³utach i Widzewie, najgorsze zaœ w Œródmieœciu. Dzieci z dzielnic Ba³uty i Widzew wywodzi³y siê bowiem w najwiêkszym odsetku z rodzin, w których oboje rodzice posiadali (w ocenie ³¹cznej ) najwy szy poziom wykszta³cenia i jednoczeœnie wykonywali zawód ciesz¹cy siê du ym uznaniem spo³ecznym. W tych dzielnicach tak e, najliczniejsze by³y rodziny, mieszkaj¹ce w naj- PRZEGL D PEDIATRYCZNY 2003, VOL 33, NO 4 295
Ha³adaj K., Rych³owska E., Chlebna-Sokó³ D. lepszych (spoœród wyró nianych) warunkach mieszkania w blokach z wygodami, oraz charakteryzuj¹ce siê dobrym standardem ycia. Natomiast w dz. Œródmieœcie rodziny badanych dzieci posiada³y najgorsze warunki mieszkaniowe (najwy szy odsetek mieszkañ bez bie ¹cej wody i opalanych piecami wêglowymi) oraz najni szy standard ycia. Jednoczeœnie najwiêksze grupy zawodowe w tych rodzinach tworzy³y matki i ojcowie, pracuj¹cy jako robotnicy niewykwalifikowani i wykwalifikowani. Zaniepokojenie powinien budziæ fakt du ego odsetka dzieci nara onych ju we wczesnym dzieciñstwie na dzia- ³anie dymu tytoniowego. Wed³ug danych z piœmiennictwa jest to czynnik niezwykle sprzyjaj¹cy infekcjom, w tym tak- e nawrotowym, uk³adu oddechowego (12, 13). Przedstawiona powy ej analiza badañ ankietowych pozwala na wysuniêcie nastêpuj¹cych wniosków: 1. Struktura spo³eczno ekonomiczna rodzin w poszczególnych dzielnicach odzi jest zró nicowana, co mo e wp³ywaæ na kszta³towanie siê rozwoju dziecka ju w pierwszych latach ycia. 2. W niektórych dzielnicach odzi warunki ycia rodzin nie stwarzaj¹ powszechnie uznanych za korzystne podstaw do optymalnego rozwoju i prawid³owego stanu zdrowia dzieci. PIŒMIENNICTWO: 1. Chlebna Sokó³ D., Malinowski A., Stolarczyk H. Trend sekularny przemiany miêdzypokoleniowe. W: Dziecko ³ódzkie metody badañ i normy rozwoju biologicznego, red. A. Malinowski, D. Chlebna-Sokó³, ódÿ 1998, 17 40. 2. Charzewski J., Bielicki T. Uwarstwienie spo³eczne ludnoœci Warszawy: analiza wysokoœci cia³a i tempa dojrzewania ch³opców 13 14 letnich. Wych. Fiz. i Sport. 1990, 34 (1), 3 20. 3. Chrz¹stek Spruch H., Hauspie R. Œrodowiskowe uwarunkowania rozwoju dziecka w œwietle lubelskich badañ d³ugofalowych. Ped. Pol. 1990 (supl. do nr. 9 10), 80 84. 4. Go³¹b S. (red.) Biologiczne i spo³eczne uwarunkowania rozwoju fizycznego dzieci i m³odzie y z Nowej Huty (wyniki badañ ci¹g³ych). Kraków, Wydaw. Monograficzne AWF 1993, 53. 5. Ha³adaj K., Chlebna Sokó³ D. Ocena wp³ywu czynników œrodowiskowych na rozwój somatyczny, pokwitanie i wydolnoœæ wysi³kow¹ ch³opców ³ódzkich. Czêœæ I: Wp³yw czynników biokulturowych na rozwój somatyczny i pokwitanie. Prz. Pediatr. 1999, 29 (2), 129 134. 6. Stolarczyk H. Spo³eczne uwarunkowania rozwoju dzieci i m³odzie y szkolnej odzi. Wydaw. U. 1995. 7. Hulanicka B. Stan rozwoju ch³opców w okresie pokwitania jako odbicie ró nic spo³ecznych wœród ludnoœci Wroc³awia. Mat. i Prace Antrop. 1990, 111, 21 45. 8. Charzewska J., Chabros E., Rogalska M. Czy dystanse miêdzyœrodowiskowe ulegaj¹ zmianom? Wych. Fiz. i Sport. 1991, 35 (2), 31 41. 9. Go³êbiowska M., Chlebna Sokó³ D., Ligenza I., Ka³u yñska A., Wlaz³owski J., Ha³adaj K., Sabanty W. Analiza porównawcza rozwoju somatycznego dzieci w wieku od 8 do 14 lat ze œrodowiska wielkomiejskiego i wiejskiego z regionu ³ódzkiego. W: Problemy rozwoju, zdrowia i edukacji prozdrowotnej i ekologii, red. J. Rodziewicz Gruhn i M. E. Pyzikowa, Czêstochowa Wydaw. WSP 1995/1996. 10. Hulanicka B., Kolasa E., Waliszko A. Dziewczêta z Górnego Œl¹ska - spo³eczne i ekologiczne uwarunkowania dojrzewania. Wroc³aw, Monografie Zak³adu Antropologii PAN, 1994. 11. Bielicki T. Nierównoœci spo³eczne w oczach antropologa. Nauka Pol. 1998, 1, 13 29. 12. Kardas Sobantka D., Chlebna Sokó³ D., Stañczyk A. Na³óg palenia tytoniu w œrodowisku domowym dzieci przedszkolnych. IV Francusko Polskie Spotkania Pediatryczne. Doniesienia i referaty. Warszawa 1995, 197-200. 13. Majkowska Wojciechowska B., Laskowska B., Wociechowski Z., Kowalski M. L. Wystêpowanie alergii wœród dzieci z ³ódzkich szkó³ podstawowych: zwi¹zek z warunkami œrodowiska domowego i szkolnego. Alergia Astma Immunologia 2000, 2 (5), 115-122. Adres do korespondencji: Katarzyna Ha³adaj Instytut Pediatrii UM w odzi ul. Sporna 36/50, 91-738 ódÿ, tel./fax (0-42) 656-78-00 296 PRZEGL D PEDIATRYCZNY 2003, VOL 33, NO 4