WYMAGANIA EDUKACYJNE I SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE NA POZIOMIE PODSTAWOWYM I ROZSZERZONYM Aby uzyskać ocenę wyższą uczeń musi opanować wszystkie wiadomości wymagane na niższe stopnie. Pogrubioną czcionką zaznaczono treści dotyczące kształcenia na poziomie rozszerzonym. Dział tematyczny SPOŁECZEŃSTWO Zagadnienie Planowane osiągnięcia ucznia dop dst db bdb Grupy i role społeczne Normy społeczne. Postawy społeczne. Problemy moralne świata i Polski Zna i rozumie pojęcia: istota społeczna, socjalizacja, zbiorowość, grupa społeczna Przedstawia przykłady jednostek ludzkich Określa, czym różnią się od siebie zbiorowość, społeczność, społeczeństwo i wspólnota Ukazuje podstawowe potrzeby ludzkie Rozróżnia klasyfikacje grup społecznych Definiuje pojęcie grupy społecznej i proponuje różne kryteria ich klasyfikacji Ocenia znaczenie przynależności do różnych grup dla kształtowania się jednostkowej tożsamości Uzasadnia, że człowiek jest istotą społeczną Przedstawia proces socjalizacji człowieka, proces tworzenia stosunków i zależności w zbiorowościach społecznych; charakterystyczne cechy zbiorowości i grupy społecznej Charakteryzuje więzi społeczne, jakie zachodzą miedzy jednostką a grupą Interpretuje wybrane więzi społeczne; role społeczne Wymienia czynniki determinujące życie społeczne Kształtuje i ocenia normy kulturowe i etyczne w życiu człowieka Wyjaśnia znaczenie pojęć: postawa, empatia, solidarność międzyludzka, sprawiedliwość, etyka, aborcja, eutanazja, prawa człowieka, prawa zwierząt, norma społeczna Wymienia rodzaje norm społecznych i podaje ich przykłady; rodzaje cech i postaw sprzyjających dobremu funkcjonowaniu jednostki w społeczeństwie; czynniki kształtujące ład społeczny; podstawowe mechanizmy regulujące życie społeczne; wymienia najważniejsze problemy społeczne współczesnej Polski; sposoby przezwyciężania problemów społeczeństwa polskiego (środki zaradcze: profilaktyczne i naprawcze) Wyjaśnia znaczenie pojęć: hedonizm, utylitaryzm, wartości społeczne, normy społeczne; wskazuje płaszczyzny, na których dokonujemy ocen zjawisk i rzeczy; ilustruje galerie omawianych postaw społecznych; wyjaśnia, czym są wartości; określa, jakie wartości mają znaczenie w życiu i w wyborach osobistych; odróżnia sprawiedliwość wyrównawcza od rozdzielczej; wymienia formy sprawiedliwości rozdzielczej, patologia społeczna Omawia współczesne problemy społeczeństwa polskiego i występujące w nim patologie społeczne; wymienia instytucje państwowe i samorządowe zajmujące się zwalczaniem patologii; wyjaśnia znaczenie pojęć: globalizacja, neokatechumenat Charakteryzuje poszczególne normy społeczne; poszczególne postawy związane z życiem społecznym; główne problemy moralne współczesnego społeczeństwa; wskazuje postawy najbardziej korzystne dla życia społecznego; uzasadnia opinie na temat znaczenia poszczególnych wartości dla ładu społecznego, problemów i zagrożeń życia publicznego Charakteryzuje zjawiska patologiczne wśród młodzieży; wyjaśnia przyczyny powstawania zjawisk patologicznych; posługuje się statystykami zjawisk społecznych
Rodzina ł Społeczność lokalna Naród, narodowość i mniejszości narodowe S p o Dostosowuje normy społeczne odnoszące się do konkretnej sytuacji społecznej; rozumie związki i zależności miedzy normami moralnymi, religijnymi, prawnymi i obyczajowymi; ocenia, czy stosowanie różnych norm, zwłaszcza moralnych i obyczajowych, jest uzasadnione w zależności od różnych sytuacji; rozpatruje powyższy problem z punktu widzenia jednostki i społeczeństwa; wiąże daną postawę z konkretna sytuacja społeczna; ocenia aborcje, eutanazje, prawa jednostki, ochronę środowiska, prawa zwierząt z etycznego punktu widzenia Analizuje przyczyny powstawania patologii społecznych; przygotowuje projekt programu wycieczki do sądu dla nieletnich; ocenia skuteczność przezwyciężania patologii społecznych przez instytucje państwowe i samorządowe; formułuje propozycje rozwiązywania lokalnych problemów społecznych Wyjaśnia znaczenie pojęć: rodzina, małżeństwo, intercyza, pokrewieństwo, powinowactwo, władza rodzicielska, adopcja, kuratela Nazywa podstawowy dokument regulujący funkcjonowanie rodziny, wie, jaka jest pozycja rodziny jako podstawowej grupy społecznej, wymienia podstawowe instytucje w Polsce, które chronią rodzinę, interesuje się historią własnej rodziny Przedstawia charakterystyczne funkcje rodziny; przeszkody w zawarciu związku małżeńskiego Zna normy prawne regulujące funkcjonowanie rodziny; podstawowe problemy zagrażające współczesnej rodzinie; pochodzenie w aspekcie pokrewieństwa i powinowactwa Analizuje przyczyny degradacji rodziny we współczesnym świecie; wskazuje sposoby rozwiązywania problemów współczesnej rodziny; ukazuje i ocenia przyczyny ograniczenia i zawieszenia władzy rodzicielskiej Wyjaśnia znaczenie pojęć: społeczność lokalna, integracja, region Określa rodzaje społeczności lokalnej Omawia cechy danej społeczności lokalnej; interesuje się historia własnej społeczności lokalnej Ukazuje przemiany i problemy społeczności lokalnej oraz szanse jej rozwoju Planuje promocje własnego regionu Wyjaśnia znaczenie pojęć: migracja, naród, czynniki narodowotwórcze, świadomość narodowa, stereotyp narodowy, patriotyzm, nacjonalizm, kosmopolityzm, ksenofobia, szowinizm, rasizm, mniejszości narodowe Wymienia najważniejsze czynniki narodowotwórcze; mniejszości narodowe zamieszkujące Polskę; zna mniejszości narodowe zamieszkujące na terenie RP Omawia współczesne czynniki budujące poczucie tożsamości narodowej; wskazuje na mapie miejsce występowania mniejszości narodowych w Polsce; wymienia dokumenty gwarantujące zachowanie tożsamości narodowej Charakteryzuje przejawy świadomości narodowej; przedstawione prawa mniejszości narodowych; porównuje przyczyny i przejawy patriotyzmu i kosmopolityzmu we współczesnym świecie; wyjaśnia, jakie zagrożenia może nieść ze sobą nacjonalizm, a szczególnie szowinizm, opierając się na współczesnych przykładach Ocenia przyczyny ksenofobii występującej w Polsce na przestrzeni wieków; stosunek Polaków do mniejszości narodowych; dokonuje analizy wybranego fragmentu tekstu źródłowego dotyczącego mniejszości narodowych oraz ich praw zawartych w Konstytucji RP; rozumie potrzebę ochrony praw mniejszości narodowych w Polsce Ocenia znaczenie więzi etnicznych, religijnych i językowych w życiu społeczeństw (historycznie i współcześnie) Określa, jak może być definiowane pojęcie "naród"; tłumaczy, co oznacza "być członkiem narodu" i "być obywatelem państwa"; wskazuje różnice między postawą patriotyczną a nacjonalistyczną; Wyjaśnia znaczenie pojęć: społeczeństwo, struktura społeczna, warstwa, klasa średnia e c
Instytucje społeczne Kultura i subkultury Konflikty społeczne Historyczne i współczesne formy społeczeńst wa Społecze ństwo obywate lskie Wymienia podstawowe elementy struktury społecznej Omawia koncepcje struktury społecznej Charakteryzuje strukturę społeczeństwa polskiego, wykorzystując różne kryteria podziału Charakteryzuje elementy struktury społecznej; określa położenie własnej rodziny w strukturze polskiego społeczeństwa Porównuje strukturę społeczeństwa polskiego w Polsce Ludowej i III Rzeczpospolitej Przedstawia i ocenia przemiany społeczne, jakie dokonały się w Polsce w ciągu ostatnich kilkunastu lat Wyjaśnia znaczenie pojęć: instytucja społeczna, ład społeczny Wymienia rodzaje i zadania instytucji w społeczeństwie Rozróżnia funkcje instytucji społecznych Określa czynniki wpływające na skuteczność instytucji społecznych; charakteryzuje rodzaje instytucji społecznych Ocenia funkcjonowanie instytucji społecznych w naszym regionie Wyjaśnia znaczenie pojęć: kultura, komercjalizacja kultury, subkultura, kontrkultura, konglomerat, europocentryzm, dziedzictwo kulturowe, region, regionalizm Wymienia typy kultury; nazywa najważniejsze filary kultury europejskiej; zna najbardziej reprezentatywne subkultury młodzieżowe w Polsce; wymienia walory krajoznawcze regionu (np osobliwości, obiekty dziedzictwa europejskiego) Nazywa poszczególne typy kultury i omawia je; rozróżnia najbardziej charakterystyczne subkultury i omawia je; omawia filary kultury europejskiej; wskazuje geograficzne i historyczne położenie regionu oraz umieszcza go na mapie Wykazuje wpływ kultury na życie społeczne; wpływ postępu naukowo - technicznego na kulturę; wpływ i oddziaływanie regionu na kulturę Europy; charakteryzuje kulturę narodowa; ukazuje zagrożenia dla jednostki i społeczeństwa wynikające z działalności subkultur młodzieżowych; porównuje poszczególne filary kultury europejskiej; prezentuje walory krajoznawcze regionu (np osobliwości, obiekty dziedzictwa europejskiego i światowego) Interpretuje twierdzenie: Kultura wyznacznikiem hierarchii i wartości społecznych ; dowodzi, że kultura polska ma uniwersalistyczny charakter; ocenia, czy proces globalizacji zagraża kulturze narodowej; ocenia szanse rozwoju regionu przy integracji z Europa; określa i uzasadnia swoje stanowisko wobec subkultur młodzieżowych; dokonuje syntezy wspólnych korzeni narodów Europy; poszukuje źródeł wiedzy historycznej o regionie Wyjaśnia znaczenie pojęć: konflikty społeczne, konsensus, negocjacja, mediacja, arbitraż, resocjalizacja, profilaktyka, problem społeczny Podaje przyczyny konfliktów społecznych i rozróżnia ich rodzaje Podaje sposoby rozwiązywania konfliktów społecznych Wyjaśnia znaczenie pojęć: społeczeństwo pierwotne, społeczeństwo feudalne, społeczeństwo industrialne, społeczeństwo postindustrialne, społeczeństwo masowe, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo konsumcyjne Rozróżnia rodzaje społeczeństw i podaje ich cechy charakterystyczne Wyjaśnia znaczenie terminu macdonaldyzacja społeczeństwa Wyjaśnia znaczenie pojęć: społeczeństwo obywatelskie, autorytaryzm, interes grupowy, konflikt interesów, grupa interesu, obywatelskie nieposłuszeństwo, segregacja Wymienia różne formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym; przykłady obywatelskiego nieposłuszeństwa
POLITYKA Ideologie i doktryny polityczne Historia demokracji Wyjaśnia genezę społeczeństwa obywatelskiego; wyjaśnia swoje zadania i role przypisane w państwie demokratycznym opartym na społeczeństwie obywatelskim; wymienia płaszczyzny ścierania się interesów grupowych; omawia przykłady obywatelskiego nieposłuszeństwa Uzasadnia, dlaczego aktywność i zdolność samoorganizacji obywateli jest warunkiem trwałości demokracji Charakteryzuje społeczeństwo w państwach totalitarnych, autorytarnych i demokratycznych charakteryzuje na przykładzie proces ścierania się interesów grup; problem segregacji rasowej; zna demokratyczne procedury rozstrzygania konfliktów zbiorowych (międzygrupowych); omawia czynniki warunkujące funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego Przedstawić życie publiczne jako forum debaty, której uczestnicy bronią różnych wartości i interesów; tłumaczy, jaką rolę odgrywają stowarzyszenia w społeczeństwie obywatelskim; określa prawne warunki zakładania i funkcjonowania stowarzyszeń w Polsce i podać przykłady działalności różnych stowarzyszeń; wyjaśnia, jakie są cele, obszary zainteresowań i sposoby działania związków zawodowych; przedstawić rolę ruchu związkowego w najnowszej historii Polski; tłumaczy, dlaczego pluralizm polityczny jest istotnym elementem demokratycznego ładu; przedstawia prawne podstawy działalności partii politycznych w Polsce oraz polską scenę polityczną, klasyfikując partie polityczne według ich głównych założeń programowych; określa rolę środków masowego przekazu w zachowaniu jawności życia publicznego w demokracji; wymienia funkcje realizowane przez środki masowego przekazu; wyjaśnia, co rozumie się pod pojęciami obiektywności i bezstronności mediów, oraz ocenić, na ile są one możliwe do osiągnięcia; określa, czym jest opinia publiczna, co na nią wpływa i jak można ją badać; wyjaśnia, w jaki sposób opinia publiczna oddziałuje na władzę ocenić, w jakich sytuacjach obywatelskie nieposłuszeństwo może być uzasadnione wskazuje główne wartości demokratyczne i wykazuje, dlaczego nie jest możliwa ich równoczesna pełna realizacja;; interpretuje konieczność ochrony interesów grup i jednostek; podejmuje próbę oceny społeczeństwa obywatelskiego; argumentuje, czy obywatelskie nieposłuszeństwo w społeczeństwie demokratycznym jest uzasadnione Wyjaśnia znaczenie pojęć: ideologia, doktryna polityczna, lewica, prawica Wymienia podstawowe ideologie i doktryny polityczne Ukazuje problem aktualności kryteriów podziałów politycznych według osi lewica prawica Określa, jaka jest rola ideologii w życiu politycznym, i wyjaśnia znaczenie terminów: prawica, lewica, konserwatyzm, liberalizm, socjalizm, socjaldemokracja, populizm Charakteryzuje poznane ideologie i doktryny polityczne Określa i ocenia doktryny polityczne reprezentowane przez ugrupowania zasiadające w obecnym Sejmie Wyjaśnia znaczenie pojęć: demokracja, demokracja stanowa, Przedstawia antyczne i chrześcijańskie korzenie demokracji; ukazuje historyczny rozwój idei demokracji od starożytności do XXI w.; wymienia fundamentalne zasady demokracji; wymienia i wyjaśnia podstawowe wartości demokratyczne Przedstawia typologie form demokracji (np. demokracja stanowa w Polsce, demokracja amerykańska); ukazuje tendencje do coraz bardziej powszechnego akceptowania idei demokratycznych
Idee demokratyczne Totalitaryzm, autorytaryzm i demokracja Charakteryzuje demokrację bezpośrednią na przykładzie ustroju starożytnych Aten; przedstawia ewolucję terminu "republika" na przykładach historycznych i współczesnych; opisuje, jaką rolę odegrało prawo rzymskie w tradycji europejskiej; przedstawia znaczenie chrześcijaństwa dla rozwoju idei państwa prawa i demokracji; określa, jak myśl oświeceniowa wpłynęła na kształtowanie się podstaw współczesnej demokracji; ocenia, jakie znaczenie miało wydanie francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela; omawia proces kształtowania się monarchii parlamentarnogabinetowej w Anglii; przedstawia główne zasady ustroju konstytucyjnego Stanów Zjednoczonych ze szczególnym uwzględnieniem roli Sądu Najwyższego; opisuje polskie tradycje demokratyczne; przedstawia najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja i wyjaśnić, jakie było znaczenie jej uchwalenia; porównuje wizje państwa zawarte w konstytucjach II Rzeczypospolitej; charakteryzuje współczesne formy ustrojów państwowych Charakteryzuje rozwój demokracji w wybranych państwach Europy; pozycje idei demokratycznych w Polsce oraz stopień ich akceptacji w naszym społeczeństwie; przykłady konfliktów miedzy prawem własności a sprawiedliwością społeczną; bezpośrednie i pośrednie formy demokracji; bezpośrednie i pośrednie formy wyrażania poparcia i sprzeciwu; system władzy w państwie totalitarnym ze szczególnym uwzględnieniem roli monopartii Ocenia szanse rozwoju i sukcesu idei demokracji w skali globalnej Wyjaśnia znaczenie pojęć: podmiotowość polityczna, pluralizm, trójpodział władzy, równowaga władz, praworządność, suwerenność, veto ludowe, inicjatywa ludowa, referendum, petycja, inicjatywy obywatelskie Określa własny system wartości Wyjaśnia znaczenie suwerenności ludu jako zasady leżącej u podstaw demokracji Wyjaśnia znaczenie pojęcia konformizm Wyjaśnia, jaka role odgrywa we współczesnym państwie demokratycznym tolerancja i jakie spory może budzić Uzasadnia, dlaczego zasada suwerenności narodu uważana jest za jedna z najważniejszych zasad demokracji; wyjaśnia, dlaczego we współczesnej demokracji wola większości jest ograniczana przez prawa mniejszości; na czym polega trójpodział władz i jaka role odgrywa w ograniczaniu i kontrolowaniu władzy Wskazuje różnice między demokracją wyborczą a konstytucyjną i wyjaśnia, dlaczego we współczesnej demokracji tak wielkie znaczenie mają ograniczające wolę większości nienaruszalne prawa mniejszości Dowodzi słuszności lub przeczy tezie, że w społeczeństwie demokratycznym powinny istnieć ograniczenia pluralizmu politycznego Wyjaśnia znaczenie pojęć: stowarzyszenie, państwo totalitarne, autorytarne, junta Wyjaśnia znaczenie terminów "faszyzm", "nazizm" i "komunizm" oraz wskazuje istniejące między nimi różnice Wymienia podstawowe formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym; najczęściej łamane prawa i wolności człowieka w państwie totalitarnym i autorytarnym Charakteryzuje system władzy w państwie totalitarnym ze szczególnym uwzględnieniem roli monopartii Omawia na przykładzie PRL-u, jak łamane były prawa człowieka w państwie komunistycznym Porównuje uprawnienia władzy i obywatela w systemie demokratycznym, totalitarnym i autorytarnym Ocenia, czy prawa człowieka w społeczeństwach demokratycznych są w pełni przestrzegane Wykazuje fikcyjność procedur demokratycznych i fasadowość konstytucji w państwie totalitarnym
Obywatelstwo. Prawa i obowiązki obywatelskie Kultura polityczna i jej rodzaje Państwo i władza państwowa Przedstawia i ilustruje przykładami różne drogi przechodzenia od totalitaryzmu do demokracji; wskazuje zasadnicze problemy i dylematy towarzyszące takiej transformacji (problem rozliczenia z przeszłością, konieczności przeprowadzenia radykalnych reform ekonomicznych, wysokich kosztów społecznych transformacji itp.); określa znaczenie kontekstu kulturowego dla dobrego funkcjonowania demokracji (kraje postkolonialne, kraje islamu) Wyjaśnia znaczenie pojęć: prawa człowieka, wolności człowieka, obowiązki obywatelskie, cnoty obywatelskie, dyscyplina wewnętrzna, demagogia, wolontariat, obywatelstwo Wymienia podstawowe obowiązki obywatelskie, które składają się na wzór obywatela w społeczeństwie obywatelskim, rodzaje kultury politycznej Omawia przyczyny konfliktów wartości; różne formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym; sposoby i formy ograniczania swobód obywatelskich; wyjaśnia, jaka role odgrywają stowarzyszenia w społeczeństwie obywatelskim; wyjaśnia, jaka role odgrywa we współczesnym państwie demokratycznym tolerancja i jakie spory może budzić; podaje przykłady i omawia wzory obywatelskich postaw i działań Podaje przykłady i omawia wzory obywatelskich postaw i działań Na podstawie tekstu źródłowego rozróżnia dwa rodzaje praw konstytucyjnych; ilustruje przykładami prawa człowieka i obywatela zapisane w Konstytucji RP Uzasadnia znaczenie cnót obywatelskich dla dobrego funkcjonowania państwa i społeczeństwa obywatelskiego Wyjaśnia znaczenie pojęć: kultura polityczna, kultura obywatelska Przedstawia rys historyczny procesu kształtowania się kultury politycznej Korzystając z różnych źródeł informacji przygotowuje wykaz działających w naszym środowisku organizacji pozarządowych i społecznych, angażujących wolontariuszy Proponuje sposoby rozstrzygania konfliktów społecznych bez użycia siły; dowodzi, które z form uczestnictwa obywateli w życiu publicznym zapewniają im największy wpływ na decyzje władz państwowych; analizuje motywy działania i wybory dokonywane przez uczestników życia publicznego z punktu widzenia podstawowych wartości życia społecznego; charakteryzuje poszczególne typy kultury politycznej Wyjaśnia i uzasadnia, jaki typ kultury politycznej dominuje w społeczeństwie polskim Wyjaśnia znaczenie pojęć: państwo, racja stanu,, władza państwowa, legitymizacja, centralizacja, biurokracja, alienacja, korupcja władzy, partykularyzm, nepotyzm, klientelizm, inwigilacja, monarchia, republika, państwo policyjne, liberalne, federacyjne i unitarne Wymienia główne i szczegółowe funkcje współczesnego państwa Przedstawia różne źródła i formy władzy Omawia różne koncepcje genezy państwa i jego cechy; najczęściej spotykane patologie władzy; ukazuje rolę państwa w organizacji społeczeństwa; podaje przykłady (z życia codziennego) poszczególnych funkcji państwa; przedstawia na schemacie podział państw ze względu na różne kryteria Przedstawia różne sposoby rozumienia słowa "polityka" Wyjaśnia, na czym polegają "rządy prawa" Charakteryzuje różne źródła i formy władzy; współczesne formy ustrojowe wybranych państw; podaje przykłady patologii władzy państwowej w Polsce i na świecie; klasyfikuje poszczególne funkcje państwa na podstawie materiałów źródłowych; systemy ustrojowe państw członkowskich Unii Europejskiej
Konstytucja i jej funkcje Ustrój III RP Tłumaczy, co to jest trójpodział władz i jakie jest jego znaczenie dla ograniczania i kontrolowania władzy Wskazuje różnice między władzą uprawnioną i nieuprawnioną Uzasadnia pogląd, że władza zawsze powinna być ograniczana Tłumaczy, czym jest partia polityczna i jaką rolę odgrywa w demokracji przedstawicielskiej; przedstawia na wybranych przykładach zasady funkcjonowania życia politycznego w systemie dwupartyjnym i wielopartyjnym; omawia na przykładach różne możliwości kształtowania relacji między władzą ustawodawczą i wykonawczą w państwach demokratycznych; porównuje rolę odgrywaną przez głowę państwa w systemie prezydenckim i w systemie parlamentarnym; określa, jakie zadania realizuje rząd i jakie mogą być jego kompetencje; tłumaczy, na czym polega niezależność władzy sądowniczej; omawia rolę referendum we współczesnych demokracjach konstytucyjnych; przedstawia różne sposoby organizacji terytorialnej demokratycznego państwa - centralizm, regionalizm, federalizm Wyjaśnia znaczenie pojęć: konstytucja Wymienia i wyjaśnia funkcje konstytucji Wyjaśnia, jakie warunki trzeba spełnić, by zmienić konstytucję Podaje obowiązujące podziały konstytucji Zna genezę polskiej konstytucji Wyjaśnia znaczenie pojęć: kadencja, mandat, immunitet, droga legislacyjna, expose, absolutorium, zapytania i interpelacje poselskie, kompetencje Prezydenta, prerogatywa, kontrasygnata, wotum nieufności, Rada Ministrów, wakat, kasacja, apelacja, lustracja, niezawisłość sędziowska, rzecznik interesu publicznego, delikt konstytucyjny, egzekutywa, Najwyższa Izba Kontroli, prokuratura, samorząd terytorialny, referendum gminne, administracja publiczna, rządowa Wymienia podstawowe funkcje parlamentu polskiego; organy kontroli państwowej i ochrony prawa Wymienia zasady ustrojowe zapisane w Konstytucji RP Wyjaśnia, na czym polega odpowiedzialność polityczna i konstytucyjna członków rządu Uzasadnia znaczenie samorządności i potrzebę decentralizacji we współczesnym państwie Przedstawia zasady prawa wyborczego; genezę funkcji Prezydenta RP; zakres działalności organów: Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, prokuratury; omawia zadania Rady Ministrów; władze sadownicza w Polsce, która sprawują sądy i trybunały; zadania, uprawnienia i sposób podejmowania decyzji przez samorząd gminny, powiatowy i wojewódzki; wyjaśnia, czym jest samorząd terytorialny i podaje, jakie są szczeble samorządu w Polsce Wyjaśnia, jaką rolę w pracy parlamentu odgrywa podział na koalicję rządową i opozycję Opisuje, jaki charakter wzajemnym relacjom prezydenta, parlamentu i rządu nadaje konstytucja Tłumaczy - odwołując się do przykładów - na czym polega zasada pomocniczości Charakteryzuje organy Sejmu i Senatu i ich działalność; kompetencje Prezydenta; polski wymiar sprawiedliwości; działalność Rzecznika Praw Obywatelskich od 1987r; relacje miedzy państwem, Kościołem katolickim i związkami wyznaniowymi po wojnie światowej Omawia fazy powstania nowej ustawy Charakteryzuje wzajemne relacje rządu i władz samorządowych Wskazuje możliwości wpływania obywateli na decyzje podejmowane przez władze samorządowe
PRAWO Relacje państwo -kościół Zagrożenia dla demokracji Prawo podstawowe pojęcia Analizuje problem dotyczący ewentualnego ograniczenia immunitetu chroniącego posłów i senatorów; jaki charakter wzajemnym relacjom Prezydenta i Rządu nadaje Konstytucja RP; problem sprawowania władzy przez jedna osobę stanowiska Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego; uzasadnia, na czym polega zasada instancyjności w postępowaniu sadowym; znaczenie samorządności i potrzebę decentralizacji we współczesnym państwie; ocenia działalność Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Wyjaśnia znaczenie pojęć: konkordat, Kościół katolicki, związek wyznaniowy Wymienia i omawia najważniejsze kościoły i związki wyznaniowe w Polsce Omawia przemiany ruchu ekumenicznego w Polsce i na świecie na przełomie XX i XXI w. Wyjaśnia, jakie czynniki sprzyjają stabilności demokracji Opisuje patologie związane ze sprawowaniem władzy - alienacja i oligarchizacja elit politycznych, korupcja, nepotyzm, klientelizm Tłumaczy, dlaczego wielu obywateli państw demokratycznych traci zaufanie do demokracji przedstawicielskiej, i przewidzieć, jakie mogą być tego skutki Wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, na czym polega populizm Określia, jaki wpływ na funkcjonowanie demokracji oraz stosunek obywateli do państwa ma sytuacja gospodarcza Wyjaśnia znaczenie pojęć: prawo, norma prawna, przepis prawny, akt prawny, dekret, ratyfikacja, akt wykonawczy, akt wewnętrzny, akt normatywny, jurysdykcja, vacatio legis (dosł. próżnowanie ustawy), obwieszczenie, język prawny Wylicza funkcje i zadania prawa Przedstawia naturę związków prawa i moralności; wyjaśnia znaczenie najważniejszych zasad prawa; przedstawia zasadę hierarchiczności norm na przykładzie polskiego systemu prawnego Określa źródła prawa i norm prawnych; wyjaśnia, czym jest prawo; pojecie kultury dyskusji Rozróżnia normę prawną spośród innych norm Wyjaśnia, co reguluje prawo cywilne i jakie procedury w nim obowiązują; określa, czym jest prawo karne oraz jakie są jego funkcje i cele Wymienia rodzaje kar i określić, jakie funkcje mogą one spełniać Wskazuje dziedziny życia regulowane przez prawo administracyjne i wyjaśnić, jakie są zasady jego tworzenia i funkcjonowania Przedstawia hierarchizacje aktów prawnych; sposoby publikacji norm prawnych w Dzienniku Ustaw RP, Monitorze Polskim oraz dziennikach urzędowych; najważniejsze zasady z zakresu retoryki na przykładzie Cycerona; ukazuje typowe przypadki naruszania praworządności Charakteryzuje główne systemy prawa: prawo stanowione, zwyczajowe i religijne; różne rodzaje prawa i podaje przykłady z życia, charakteryzuje praworządność w stosunku do organów państwowych i obywateli państwa Porównuje różne akty prawne w państwie; klasyfikuje akty prawne według rangi; wyszukuje odpowiednie przepisy prawa z tekstów źródłowych Przedstawia prawna gwarancje kontroli władzy państwowej przez obywateli niezależnie od środowiska
Gałęzie prawa Prawa człowieka Ocenia, na czym polega konflikt miedzy prawem naturalnym a stanowionym; ocenia, czy Polska jest państwem praworządnym; uzasadnia znaczenie prawa międzynarodowego publicznego w obecnym czasie; na czym polega szczególna funkcja konstytucji w państwie; uzasadnia twierdzenie, że praworządność jest niezbędnym warunkiem funkcjonowania demokratycznego państwa; analizuje zasadę pacta sunt servanda (umów należy dotrzymywać); język prawny i prawniczy wykrywa różnice w terminologii; analizuje tekst Konstytucji RP, ocenia te zapisy, które zabezpieczają prawo do sprawiedliwego sadu Wymienia główne gałęzie prawa; najważniejsze zasady wykazywania swoich racji Charakteryzuje poszczególne gałęzie prawa i zna ich zasady Rozróżnia poszczególne gałęzie i dziedziny prawa Wyjaśnia znaczenie pojęć: konwencja, prawa obywatelskie i polityczne, prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne, międzyrządowy system ochrony praw człowieka, organizacje pozarządowe ochrony praw człowieka Wymienia podstawowe dokumenty międzynarodowej ochrony praw człowieka; organizacje pozarządowe ochrony praw człowieka; prawa, które są łamane na świecie; instytucje państwowe powołane do ochrony praw i wolności człowieka Wyjaśnia pojecie i istotę praw człowieka i wymienia ich naturalne cechy; rozróżnia dwa systemy ochrony praw człowieka; wymienia główne filary integracji i organy Unii Europejskiej; główne cele ONZ Uzasadnia, czemu prawa człowieka uważa się za powszechne, nienaruszalne i niezbywalne Wyjaśnia, jakie prawa zawierają się w trzech generacjach praw człowieka Określa i ilustruje przykładami prawa człowieka i obywatela zapisane w Konstytucji RP Wyjaśnia przyczyny łamania praw człowieka; jaka jest możliwość złożenia petycji lub skargi do Komitetu Praw Człowieka w Genewie i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strassburgu; rozróżnia 3 generacje praw człowieka i wyjaśnia, jakie prawa zawierają; ukazuje główne postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r.; wymienia podstawowe organizacje systemu międzyrządowego; omawia prawa, które łamane są na świecie; działalność Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża i Amnesty International Przedstawia na wybranych przykładach, w jaki sposób i dlaczego we współczesnym świecie prawa człowieka są łamane Charakteryzuje działalność organizacji systemu międzyrządowego rozróżniając: europejski, afrykański i amerykański system ochrony praw człowieka; działalność organizacji pozarządowych; działalność organizacji pozarządowych w Polsce; ukazuje historyczny rodowód praw człowieka; przedstawia katalog podstawowych praw człowieka i charakteryzuje prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze, socjalne i kulturalne; przedstawia na wybranych przykładach, w jaki sposób i dlaczego we współczesnym świecie są łamane prawa człowieka Przedstawia argumenty stron w sporze o sensowność zapisywania w konstytucji dużej liczby uprawnień socjalnych Uzasadnia pogląd, że prawa człowieka nie są uzależnione od stopnia wywiązywania się z obowiązków obywatelskich Wyjaśnia, jaką rolę odgrywa we współczesnym państwie demokratycznym tolerancja i jakie spory może budzić Ocenia Konstytucje 3 Maja pod kątem praw człowieka; skuteczność międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka; ocenia czy w Polsce są przestrzegane prawa dziecka i ucznia; poddaje ocenie karę śmierci; analizuje teksty źródłowe i argumentuje swa opinie; dokonuje analizy prawa do życia i ocenia problem eutanazji; przedstawia argumenty za i przeciw tezie: Międzynarodowy system ochrony praw człowieka jest nieskuteczny Uzasadnia znaczenie cnót obywatelskich dla dobrego funkcjonowania państwa i społeczeństwa obywatelskiego
POLSKA, EUROPA, ŚWIAT Świat po 1945 r. ONZ Organizacje międzynarodowe Polski system prawny Opisuje sposób powoływania, zadania i kompetencje Trybunału Konstytucyjnego; przedstawić zakres działania głównych organów kontroli i ochrony prawnej w Polsce (Trybunał Stanu, Naczelny Sąd Administracyjny, Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich) Określa, w jaki sposób obywatele mogą dochodzić swoich praw wobec organów rządu centralnego i samorządu Przedstawić kompetencje policji oraz scharakteryzować uprawnienia obywateli w kontaktach z policją Wyjaśnia, czym jest obrona konieczna i jakie są granice jej stosowania Wyjaśnia znaczenie pojęć: integracja, procesy integracyjne, akredytacja, integracja militarna, NATO (North Atlantic Treaty Organization), Partnerstwo dla Pokoju, KFOR (Kosowo Force), państwa Osi, terytoria powiernicze Rozróżnia dwa systemy ochrony praw człowieka Wymienia instytucje czuwające nad bezpieczeństwem międzynarodowym Wymienia organizacje europejskie i regionalne inicjatywy integracji i współpracy międzynarodowej i omawia ich działalność; wskazuje na mapie państwa wchodzące w skład NATO i podaje lata przystąpienia do NATO poszczególnych państw członkowskich Omawia podstawę prawna NATO i jego strukturę organizacyjna; wyjaśnia genezę i skutki powstania NATO Porównuje działalność operacji pokojowych w ramach NATO i ONZ; podaje przykłady działalności systemu bezpieczeństwa międzynarodowego Charakteryzuje procesy integracyjne na świecie Wymienia główne cele ONZ Omawia genezę integracji europejskiej po II wojnie światowej; genezę i strukturę ONZ Przedstawia zasady obowiązujące państwa członkowskie ONZ Omawia działalność ONZ na różnych płaszczyznach Opisuje, jak powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych, jej strukturę, cele i możliwości działania Wyjaśnia znaczenie pojęć: ład międzynarodowy, terroryzm, Cosa Nostra, zimna wojna, żelazna kurtyna, konflikt międzynarodowy, etniczny lub religijny, ekonomiczny, przestępczość zorganizowana i międzynarodowa, szok przyszłości, technologia informacyjna, dziura ozonowa, efekt cieplarniany, globalizacja Omawia dwubiegunowy układ sił politycznych na świecie po II wojnie światowej i zjawisko międzynarodowego terroryzmu; europejski system bezpieczeństwa i system bezpieczeństwa regionalnego Rozróżnia i omawia najważniejsze problemy współczesnego świata Omawia czynniki rozwoju społecznego Charakteryzuje współczesne konflikty zbrojne Nakreśla sposoby rozwiązywania problemów poprzez postęp naukowo techniczny Podaje przykłady działań wybitnych postaci na rzecz rozwoju społeczeństw Określa przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych Ocenia skuteczność misji pokojowych ONZ i NATO Przewiduje, jakie zagrożenia może nieść za sobą rozwój genetyki i postępu technicznego Ocenia proces globalizacji ( Czy proces globalizacji jest szansa, czy zagrożeniem dla rozwoju społeczno-gospodarczego świata?)
Unia Europejska Polska po 1945 r. Przedstawia działalność organów UE Wymienia główne filary integracji i organy Unii Europejskiej Omawia proces integracji europejskiej w ciągu przyczynowo-skutkowym Omawia wyzwania współczesnej Unii Europejskiej Wyjaśnia znaczenie pojęć: polskie getta etniczne, Polonia Charakteryzuje cele polskiej polityki zagranicznej i wymienić instytucje odpowiedzialne za jej prowadzenie Wyjaśnia procesy emigracyjne Polaków w XIX w i ich charakter Charakteryzuje genezę przyjęcia Polski do UE; działania Polski w ramach KBWE (OBWE) i Rady Europy; najliczniejsze Polonie: amerykańska, brytyjska, francuska, brazylijska i z terenów byłego Związku Radzieckiego Wyjaśnia, jakie zmiany gospodarcze i prawne zachodzą w Polsce w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej Analizuje korzyści i obawy wynikające z członkostwa Polski w UE; wkład Polski w rozwój inicjatyw regionalnych: Grupa Wyszehradzka, CEFTA, Inicjatywa Środkowoeuropejska, Rada Państw Morza Bałtyckiego, Trójkąt Weimarski Przedstawia polskie inicjatywy w ramach ONZ Przedstawia i ocenia proces przystąpienia Polski do NATO Analizuje udział Polski w pracach ONZ Poddaje ocenie wizerunek Polski i Polaków w świecie, proponuje, w jaki sposób można go poprawić u cudzoziemców Natomiast na ocenę celującą uczeń musi opanować wszystkie wyżej wymagane wiadomości, jak również: wykazać zainteresowanie współczesną problematyką społeczną, prawną i ustrojową oraz problemami współczesnego świata posiadać zasób wiedzy i umiejętności znacznie wykraczający poza standardy określone programem nauczania brać udział w szkolnych lub pozaszkolnych konkursach i olimpiadach przedmiotowych angażować się aktywnie w życie społeczne i polityczne na terenie szkoły aktywnie uczestniczyć w lekcjach, potrafi szybko i samodzielnie rozwiązywać postawione przed nim zadania, jasno i precyzyjnie formułować swoje myśli wzorowo współpracować w grupie, potrafi słuchać innych posiadać umiejętność zastosowania zdobytej wiedzy w nowych sytuacjach poznawczych potrafić odnajdować związki przyczynowo-skutkowe umieć odnaleźć się w sytuacjach trudnych lub problemowych, dokonywać świadomych i uargumentowanych wyborów (w tym etycznych) być systematycznym i twórczym, wykonywać dodatkowe zadania wykraczające poza obowiązkowe czynności procesu dydaktycznego, uczestniczyć w zajęciach pozalekcyjnych