Koncepcja rozwoju geotermii w miastach Autor: Zdzisław Bociek - członek zarządu Polskiego Stowarzyszenia Geotermicznego ( Czysta Energia nr 1/2014) Warunki budowy ciepłowni geotermalnej w każdym z miast z dostępem do zasobów geotermalnych zostaną określone na ostatnim etapie Koncepcji, czyli w Krajowym Programie Rozwoju Geotermii w Miastach. Adresatem Koncepcji jest ponad sto polskich miast, uprzywilejowanych dostępem do zasobów geotermalnych. Geneza Na I Ogólnopolskim Kongresie Geotermalnym (OKG) w 2007 r. dyskutowano m.in. o niewykorzystanych zasobach energii geotermalnej. Podkreślano, że w ostatnich kilkudziesięciu latach odwiercono tysiące otworów poszukiwawczych, w których wykonano profilowania różnych parametrów wykorzystanych w specjalistycznych opracowaniach. Uzyskaliśmy dobre rozpoznanie parametrów hydrogeotermicznych w Polsce. Niewykorzystanym kapitałem w tej dziedzinie są krajowe i międzynarodowe doświadczenia naukowców, firm poszukiwawczych, wiertniczych i instalacyjnych oraz dobre doświadczenia z eksploatacji instalacji geotermalnych wybudowanych w naszym kraju. Świadomość potrzeby zmiany tej niekorzystnej sytuacji wynikała również z zobowiązań międzynarodowych i była powodem przyjęcia uchwały Kongresu, w której napisano: Uczestnicy Kongresu uważają za szczególnie istotne podjęcie współpracy m.in. z Rządem i Parlamentem RP oraz Związkiem Miast Polskich ( ) współpraca jest fundamentalnym i pierwszorzędnym warunkiem rozwoju geotermii w Polsce. W związku z tą uchwałą Zarząd Polskiego Stowarzyszenia Geotermicznego (PSG) podjął trud urzeczywistnienia rozwoju geotermii, m.in. przyjmując Koncepcję, upowszechniając ją i konsekwentnie dążąc do osiągnięcia założonego celu. Koncepcja i jej realizacja W Koncepcji, schematycznie przedstawionej na rysunku 1, uwzględniono uwarunkowania wynikające ze wspomnianych doświadczeń i ograniczeń. Celem podpisania Deklaracji współpracy była integracja środowisk, które mają realny wpływ na rozwój geotermii w kraju. W latach 2007-2009 Koncepcję prezentowano kolejno Komisji Gospodarki i Stałej Podkomisji ds. Energetyki Sejmu RP, przedstawicielom ministrów środowiska i gospodarki, a także uczestnikom II OKG w Bukowinie Tatrzańskiej. W marcu 2010 r. doszło do podpisania Deklaracji Współpracy w Rozwoju Geotermii w Polsce. Sygnatariuszami tego dokumentu
byli przewodniczący Stałej Podkomisji ds. Energetyki Sejmu RP, główny geolog kraju, wiceminister gospodarki i prezes PSG. W maju 2011 r. Koncepcja została zaprezentowana podczas spotkania z przedstawicielami miast i Związku Miast Polskich, a we wrześniu 2011 r. została zaakceptowana przez III Ogólnopolski Kongres Geotermalny w Lądku-Zdroju. W ramach przygotowań do opracowania Krajowego Programu Rozwoju Geotermii w Miastach powołany przez zarząd PSG zespół wskazał ponad sto miast uprzywilejowanych dostępem do zasobów geotermalnych. Przygotowano również wstępny zbiór pytań do ankiety obejmującej zagadnienia techniczne, organizacyjne i prawne, które należy adresować do władz miast i właścicieli istniejących w miastach ciepłowni i sieci c.o. Informacje przekazane przez adresatów ankiety, określające m.in. warunki hydrogeologiczne czy techniczne (np. współpracy z siecią ciepłowniczą), zostaną poddane analizie i ocenie. Nie wiadomo, ile (kilka czy kilkadziesiąt) miast spełni warunki umożliwiające budowę ciepłowni geotermalnych. Taką wiedzę zdobędziemy dopiero po zakończeniu etapu analizy i oceny. UCZESTNICY * Polskie Stowarzys zenie Geotermiczne * NFOŚ i GW * Przedstawiciele Ośrodków Naukowych * Przedstawiciele miast * Przedstawiciele użytkowników ciepłowni geotermalnych DEKLARACJA WSPÓŁPRACY SPOTKANIE Z MIASTAMI KRAJOWY PROGRAM ROZWOJU CIEPŁOWNI GEOTERMALNYCH Budowa Modelowej Ciepłowni REALIZACJA W MIASTACH ZADANIA etap 1. Przeprowadzenie ANKIETY etap 2. analiza i ocena ANKIETY etap 3. Opracowanie KPRGwM Rys. 1. KONCEPCJA ROZWOJU GEOTERMII W MIASTACH W rezultacie będzie możliwe utworzenie listy miast spełniających warunki budowy ciepłowni geotermalnej, współdziałającej z istniejącą w mieście siecią c.o. Będą one mogły uczestniczyć w opracowaniu Krajowego Programu Rozwoju Geotermii w Miastach. Program ma być zbiorem modelowych rozwiązań w zakresie budowy ciepłowni geotermalnych i będzie zawierał m.in. informacje dotyczące: dostępu do zasobów geotermalnych, badań geofizycznych poprzedzających wiercenia, lokalizacji otworów, a także modeli ciepłowni oraz innych instalacji geotermalnych wykorzystujących zasoby. Ponadto Program będzie zawierał informacje dotyczące wstępnego studium wykonalności dla modeli, realizacji inwestycji i jej finansowania ze środków krajowych i UE czy przedsięwzięć legislacyjnych
sprzyjających rozwojowi geotermii w miastach. Krajowy Program ułatwi inwestorom podejmowanie decyzji, a instytucjom państwowym wybór inwestycji, które mogą być objęte wsparciem finansowym ze środków publicznych. Kolejnym krokiem w realizacji Koncepcji powinna być budowa modelowej ciepłowni geotermalnej z finansowym wsparciem państwa w wybranym mieście spośród tych, które wezmą udział w opracowaniu Krajowego Programu Rozwoju Geotermii w Miastach. Opracowanie Krajowego Programu wymaga finansowego wsparcia środkami publicznymi, dlatego zarząd PSG wystąpił do NFOŚiGW z wnioskiem o sfinansowanie trzech etapów Koncepcji. Pomimo rekomendacji sygnatariuszy Deklaracji : przewodniczącego Stałej Podkomisji ds. Energetyki Sejmu RP i wiceministra gospodarki oraz prezesa URE NFOŚiGW nie znalazł możliwości wsparcia finansowego realizacji Koncepcji. Celem działań Polskiego Stowarzyszenia Geotermicznego jest optymalne wykorzystanie zasobów geotermalnych w Polsce poprzez doprowadzenie do budowy ciepłowni i innych instalacji geotermalnych w miastach objętych Krajowym Programem. Najkorzystniejszym, proponowanym przez Stowarzyszenie podejściem jest podejście systemowe, prezentowane w Koncepcji. Obejmie ona wszystkie miasta zlokalizowane w obrębie perspektywicznych stref dla wykorzystania wód geotermalnych, przede wszystkim dla celów ciepłowniczych. Osiągnięcie celu znacząco wpłynie na wzrost udziału OZE w bilansie energetycznym oraz bezpieczeństwo energetyczne, a także przyniesie korzyści ekonomiczne i ekologiczne lokalnym społecznościom. Bariery i uwarunkowania rozwoju W wielu środowiskach skutecznie lansowany jest nieprawdziwy pogląd, iż geotermia jest droga i nieopłacalna. Jego upowszechnianiu sprzyja brak obiektywnych kryteriów, pozwalających na okresowe prowadzenie analizy porównawczej efektywności instalacji energetycznych wszystkich rodzajów, głównie elektroenergetycznych i ciepłowniczych, zasilanych z OZE, a także źródeł konwencjonalnych. Wprowadzenie okresowych analiz porównawczych, postulowane przez PSG, nie znalazło uznania autorów projektu ustawy OZE, podobnie jak propozycje zapisów dotyczące wsparcia produkcji ciepła z OZE. Tymczasem na pozytywną ocenę rezultatów budowy i eksploatacji ciepłowni geotermalnych pracujących w Polsce wskazuje m. in. opracowanie Pracowni Odnawialnych Źródeł Energii oraz Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN (rys. 2).
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT GOSPODARKI SUROWCAMI MINERALNYMI I ENERGIĄ Pracownia Odnawialnych Źródeł Energii Zestawienie jednostkowych cen całkowitych zakupu energii cieplnej netto dla wybranych dostawców, wg obowiązujących taryf rozliczeniowych 1 1 5 2 2 5 4 4 3 3 Rys. 2. Porównanie cen energii Interesujące z punktu widzenia decyzji w obszarze energetyki byłoby również porównanie nakładów inwestycyjnych ponoszonych na uzyskanie produkcji jednostkowej [ktoe/rok] dla wszystkich źródeł OZE. Doświadczenia europejskie wskazują na duże zainteresowanie rozwojem geotermalnych instalacji ciepłowniczych w Europie. Przykładami pozytywnego podejścia do wykorzystania zasobów geotermalnych są Francja i Niemcy. Szczególnie istotne, z punktu widzenia uzasadnienia ich rozwoju także w Polsce, są decyzje o budowie 170 ciepłowniczych i kogeneracyjnych instalacji geotermalnych w Europie w latach 2012-2015 (wg EGEC Geothermal Market Report 2012), w tym: 53 w Niemczech, 27 we Francji, 17 na Węgrzech i 13 w Danii. Z powyższego raportu wynika jednoznacznie, że w Polsce, niestety, wciąż nie ma takich planów. Jak wskazuje dotychczasowe doświadczenie, budowa ciepłowni geotermalnych w Polsce to efekt pojedynczych inicjatyw lokalnych, a nie polityki energetycznej kraju. Z doświadczeń, dyskusji i opinii, wyrażanych m.in. podczas konferencji i spotkań z udziałem przedstawicieli PSG, wynika, że bez poważnego sygnału ze strony rządu RP o woli współdziałania z samorządami inwestorzy i samorządowcy nie zaangażują się w realizację inwestycji geotermalnych ukierunkowanych na ciepłownictwo. Pomyślna realizacja Koncepcji uwarunkowana jest dobrą współpracą uczestników przedsięwzięcia oraz sfinansowaniem trzech etapów Krajowego Programu ze środków publicznych.
Konkluzja W Polsce zgromadzono znaczny kapitał w postaci informacji o zasobach geotermalnych, a jeszcze większy zamrożono w nieeksploatowanych źródłach energii geotermalnej. Niewykorzystanym kapitałem w tej dziedzinie są również krajowe i międzynarodowe doświadczenia naukowców, firm poszukiwawczych, wiertniczych i instalacyjnych oraz dobre doświadczenia z eksploatacji instalacji geotermalnych wybudowanych w naszym kraju. Należy oczekiwać, że dobra współpraca z rządem i parlamentem RP, znajdująca wyraz w Deklaracji, będzie kontynuowana we współpracy z NFOŚiGW. Pełna realizacja Koncepcji przyczyni się do uzyskania w miastach dużych korzyści ekonomicznych, ekologicznych i społecznych oraz podniesienia w nich poziomu bezpieczeństwa energetycznego w zgodzie z potrzebami kraju i międzynarodowymi zobowiązaniami Polski. Źródło 1. Leszek Pająk, Wiesław Bujakowski.: Porównanie cen energii cieplnej pochodzącej z instalacji geotermalnych z cenami konwencjonalnych źródeł energii na podstawie taryf rozliczeniowych obowiązujących w 2013 r. Technika Poszukiwań Geologicznych Geotermia, Zrównoważony Rozwój. Rocznik 52 Zeszyt 1 (251). Kraków 2013.