do poszczególnych działów z przyrody dla klasy 4 szkoły podstawowej Tytuł 1. W jaki sposób będziemy pracować na lekcjach przyrody? Dział 1.: Obserwujemy przyrodę 1. Przyroda i jej elementy 2. Obserwacje i doświadczenia 3. Przyrządy i pomoce przyrodnika 4. Określamy kierunki świata 2. Poznajemy elementy przyrody. 3. Jak być dobrym przyrodnikiem? 4. Poznajemy pomoce i przyrządy przyrodnika. 5. Jak prowadzić obserwacje przyrodnicze? 6. W jaki sposób wyznaczamy kierunki świata? 7/8. Ćwiczymy wyznaczanie kierunków świata. podstawowe rozszerzające dopełniające wykraczające wyjaśnia, co to jest przyroda; określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa wymienia 3 lub 4 elementy przyrody nieożywionej ; podaje 3 lub 4 przykłady elementów przyrody ożywionej planuje miejsca 2 lub 3 obserwacji ; zanotuje 2 lub 3 spostrzeżenia w czasie obserwacji nazywa przyrządy służące do prowadzenia obserwacji przyrody przeprowadzi obserwację przy użyciu lupy, lornetki ; wykona schematyczny rysunek obserwowanego obiektu nazywa wskazane przez nauczyciela główne kierunki świata, wymienia kierunki pośrednie dowolnym sposobem wyznacza główne kierunki świata wyjaśnia znaczenie pojęcia przyroda nieożywiona (B); wymienia 3 składniki niezbędne do życia wymienia cechy obserwatora przyrody przyporządkuje przyrząd do obserwowanego obiektu ; zaproponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D) określa cechy obserwowanych obiektów stosuje skróty do zapisywania nazw kierunków głównych i pośrednich ; nazywa wskazane przez nauczyciela kierunki pośrednie wyznacza kierunki świata przy użyciu kompasu wymienia cechy ożywionych elementów przyrody ; opisuje rolę poszczególnych składników niezbędnych do życia posiadania każdej z wymienionych cech przez obserwatora przyrody nazywa pokazując poszczególne części mikroskopu ; wymienia nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji meteorologicznych dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu (D) wyjaśnia, co nazywamy widnokręgiem (B) wyznacza kierunki świata w dzień poznanymi sposobami powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej ; podaje przykłady zmian cyklicznych w przyrodzie planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu (D) określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu przygotowuje mikroskop do obserwacji, zachowując kolejność czynności (D) rysuje trasę wycieczki, mając daną odległość i kierunek marszu (D) omawia, jak wyznaczamy kierunki świata w nocy (B); porównuje dokładność poszczególnych sposobów wyznaczania kierunków świata (D) wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy (B) przeprowadza dowolne doświadczenie wraz z zapisem wyników obserwacji (D) przygotowuje informacje na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów, głębin) (D) samodzielnie wykonuje prosty preparat mikroskopowy (D) omawia znaczenie posiadania umiejętności wyznaczania kierunków (B) odszukuje ukryty obiekt, poruszając się według instrukcji podanej przez nauczyciela (D)
5. Obserwujemy zmiany pór roku 6. Obserwujemy pogodę 7. Obserwujemy rośliny i zwierzęta 9. Jak zmienia się przyroda w czasie jesieni i zimy? 10. Jakie zmiany zaobserwujemy w przyrodzie wiosną i latem? 11. Składniki pogody i sposoby ich pomiaru. 12/13. Składniki pogody i sposoby ich pomiaru. 14. Jak prowadzić hodowle roślinne? 15. W jaki sposób wykonać zielnik? 16. W jaki sposób prowadzimy wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowej jesieni i zimy ; podaje 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie jesienią i zimą ; proponuje sposoby opieki nad zwierzętami w okresie zimy wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowej wiosny i lata ; podaje 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie wiosną i latem wymienia składniki pogody ; odczytuje dodatnią i ujemną temperaturę powietrza odczytuje z mapy prognozę pogody dla swojego regionu zakłada hodowlę fasoli lub rzeżuchy ; określa zasady postępowania z hodowanymi organizmami (B) wykonuje zielnik zgodnie z podaną instrukcją ; rozpoznaje kilka (np. 5) pospolitych roślin opowiada o hodowanym zwierzęciu ; podstawowe wyjaśnia, co nazywamy równonocą jesienną, przesileniem zimowym (B); wymienia nazwy ptaków odlatujących na zimę i pozostających w kraju wyjaśnia, co nazywamy równonocą wiosenną, przesileniem letnim (B) wymienia rodzaje opadów ; nazywa przyrządy służące do pomiaru składników pogody ; zmierzy ilość opadów określa kierunek wiatru ; nazywa rodzaje wiatrów wyjaśnia, w jakim celu prowadzimy hodowle (B) rozpoznaje rośliny (5-10) występujące w najbliższym otoczeniu wymienia 3 lub 4 nazwy zwierząt, które można hodować w szkolnej pracowni rozszerzające omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem jesienią i zimą (B); wyjaśnia, czym jest górowanie Słońca i południe słoneczne (B) omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem wiosną i latem (B) rozpoznaje rodzaje chmur ; oblicza różnicę temperatur (ujemna-dodatnia, dodatnia-dodatnia, ujemnaujemna) (C/D) omawia rodzaje wiatrów ; wyjaśnia, czym jest wilgotność powietrza (B); dużej i małej wilgotności powietrza planuje obserwacje do założonej hodowli (D) zapisuje instrukcję do przygotowania zielnika ; opisuje zebrane rośliny (D) samodzielnie zakłada hodowlę dżdżownic ; prowadzi dziennik obserwacji dopełniające porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia jesienią i zimą porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia wiosną i latem wyjaśnia, jak powstają poszczególne rodzaje osadów i opadów objaśnia, jak powstaje wiatr (B); wyjaśnia, czym jest ciśnienie powietrza (B) formułuje problem badawczy (D) klasyfikuje zebrane rośliny według siedliska (przydroże, las, łąka) (D) planuje temat, problem badawczy, hipotezę do hodowli dżdżownic (D) wykraczające wyjaśnia, dlaczego następuje zmiana pór roku (B); wymienia fenologiczne pory roku określa zależność działań człowieka od pór roku (D) przeprowadza pomiary składników pogody przez określony czas, a następnie opracowuje i prezentuje zebrane wyniki (D) samodzielnie przygotowuje doświadczenie wraz z pełnym opisem (D) prezentuje informacje dotyczące zebranych roślin ; gromadzi informacje o roślinach chronionych występujących w najbliższym otoczeniu przygotowuje ciekawostki dodatkowe informacje na temat wybranego
hodowle zwierzęce? wymienia czynności, które powinien wykonywać hodowca podstawowe ; określa warunki niezbędne do prowadzenia hodowli wybranego zwierzęcia (B) 8. Podsumowanie 17., 18. Podsumowanie i sprawdzian z działu Obserwujemy przyrodę. Dział 2.: Życie na Ziemi 1. Jak są 19. Poznajemy zbudowane budowę organizmy? organizmów. 2. Organizm żywy co to znaczy? 3. Każdy organizm powstaje z organizmu macierzystego 4. Zależności między organizmami 5. Podsumowanie 20. Co to znaczy organizm żywy? 21. Poznajemy inne cechy istot żywych. 22. W jakim celu rozmnażają się organizmy żywe? 23. Jakie zależności występują między organizmami? odróżnia organizm jednokomórkowy od wielokomórkowego ; rysuje oglądane organizmy ; podaje przykłady narządów i organów roślin i zwierząt wymienia 3 lub 4 czynności charakterystyczne dla organizmów żywych sposobów poruszania się zwierząt organizmów rozmnażających się przez podział ; rysuje schemat podział komórki bakterii z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy ; podaje po 2 przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych ; nazywa wskazane narządy i organy wymienia czynności życiowe organizmów ; klasyfikuje organizmy ze względu na sposób odżywiania się ruchów roślin ; klasyfikuje zwierzęta ze względu na sposób poruszania się wyjaśnia, w jakim celu organizmy rozmnażają się (B); nazywa części roślin służące do rozmnażania bezpłciowego nazywa ogniwa łańcucha pokarmowego ; wymienia inne niż pokarmowe zależności między roślinami a zwierzętami 24., 25. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Życie na Ziemi. rozszerzające hodowanego zwierzęcia (D); wykonuje preparat zgodnie z instrukcją ; rysuje przykładowe kształty komórek zwierzęcych dopełniające porównuje organizmy jednokomórkowe z wielokomórkowymi ; wyjaśnia pojęcia: komórka, tkanka, narząd (B) samożywność i cudzożywność pasożytnictwo (B); omawia (B); sposób produkowania pokarmu wymiana gazowa (B) przez rośliny ; wymienia etapy oddychania wzrost organizmu (B); omawia cel wydalania przyporządkowuje nazwy organizmów do podanego sposobu rozmnażania ; porównuje wygląd organizmów potomnych powstałych w rozmnażaniu płciowym i bezpłciowym (D) uzasadnia nazwy ogniw łańcucha: producenci, konsumenci rozwój organizmów (B) rozmnażanie płciowe (B) uzasadnia, że rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt (C/D) wykraczające zwierzęcia zbiera informacje na temat najmniejszych i największych organizmów pasożytów w świecie roślin i zwierząt przygotowuje informacje o największych organizmach w świecie roślin i zwierząt lub długowiecznych wskazuje przykłady praktycznego zastosowania bezpłciowego rozmnażania roślin (sadownictwo, ogrodnictwo) (D) roślin owadożernych, pasożytów ; uzasadnia, że zniszczenie jednego elementu przyrody może doprowadzić do wyginięcia innych (D)
Dział 3.: Tajemnice ciała 1. Czym się 26. Składniki odżywiamy? odżywcze i ich znaczenie dla organizmu. 2. Żywność a zdrowie 3. Wędrówka" pokarmu 4. Krążenie krwi 5. Jak oddychamy? 27. Jakie są zasady właściwego odżywiania się? 28. Na czym polega higiena odżywiania? 29. Co dzieje się z pokarmem w twoim organizmie? 30. Jaką rolę pełni krew w organizmie? 31. Na czym polega oddychanie? pokarmów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego ; wymienia podstawowe składniki odżywcze wymienia 3 zasady właściwego odżywiania odszukuje na opakowaniu datę ważności i skład produktu spożywczego ; podejmuje próbę wskazania tych składników, które powinny zwrócić uwagę konsumenta (D) nazywa narządy budujące układ pokarmowy ; wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia zębów po każdym posiłku (D) na schemacie pokazuje serce i naczynia krwionośne ; wymienia 2 funkcje krwi ; podejmie próbę pomiaru tętna (policzy) (D) wyjaśnia, dlaczego powietrze należy wdychać nosem (B); pokazuje układ oddechowy na modelu lub planszy dydaktycznej podstawowe określa rolę poszczególnych składników odżywczych ; pokarmów należących do grup o dużej zawartości białek, cukrów, tłuszczów, witamin na podstawie analizy piramidy pokarmowej proponuje przykładowy zestaw pokarmów dla dziecka w klasie IV (C/D) sformułuje 2 lub 3 zasady dotyczące higieny żywienia ; wskazuje te składniki produktów spożywczych, które powinny zwrócić uwagę konsumenta pokazuje na modelu położenie poszczególnych narządów układu pokarmowego ; określa rolę poszczególnych narządów omawia rolę tętnic i żył ; wymienia składniki krwi nazywa narządy tworzące układ oddechowy ; na podstawie obserwacji opisuje fazę wdechu i wydechu (D) rozszerzające omawia rolę wybranych witamin w organizmie prezentuje informacje na temat gospodarstw ekologicznych (B) omawia, na czym polega higiena żywienia ; podaje przykłady skutków niewłaściwego odżywiania się opisuje drogę pokarmu w organizmie (B); omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia ; omawia rolę wątroby omawia rolę poszczególnych składników krwi ; omawia pracę serca określa cel wymiany gazowej ; porównuje zużycie tlenu w trakcie wykonywania różnych czynności (D) dopełniające wyjaśnia, dlaczego pokarmy bogate w witaminy należy spożywać na surowo (B); omawia, na czym polega prawidłowe odżywianie omawia wpływ chemizacji rolnictwa na jakość produktów spożywczych (B) spożywania różnorodnych pokarmów (D); planuje zdrowy posiłek (D) wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B); wymienia miejsca mechanicznego i chemicznego przekształcania pokarmu ; omawia rolę pozostałych narządów wspomagających trawienie na podstawie przeprowadzonego doświadczenia formułuje wnioski dotyczące wpływu wysiłku fizycznego na pracę serca (D) omawia rolę poszczególnych narządów układu oddechowego ; objaśnia, co dzieje się z pobranym powietrzem (B) wykraczające omawia rolę białek, cukrów, tłuszczów i witamin w organizmie ; proponuje ilościowy (więcej/mniej) skład pokarmu dla osób w różnym wieku (D) objaśnia istotę gospodarstw ekologicznych (B) przedstawia krótkie informacje na temat barwników, sztucznych aromatów, konserwantów przygotowuje informacje na temat najczęstszych chorób wątroby i trzustki (D) przedstawia krótkie informacje na temat chorób krwi (anemia, białaczka) wskazuje różnice między oddychaniem a wymianą gazową (D)
6. Energia jest niezbędna do życia 7. Ciągle w ruchu 8. Praca organizmu jest pod kontrolą 32. Jak organizm uzyskuje energię? 33. Poznajemy układ szkieletowy człowieka. 34. Jak funkcjonuje układ mięśniowy? 35. W jaki sposób kontrolowana jest praca organizmu? 36. Co zagraża układowi nerwowemu? wymienia przykłady zawodów, które wymagają dużego wysiłku fizycznego ; proponuje pokarm dla osób pracujących w wymienionych zawodach na modelu pokazuje zasadnicze elementy szkieletu ; wyjaśnia pojęcie stawy (B) ruchów, które możemy kontrolować ; podaje 2 lub 3 przykłady pozytywnej roli ćwiczeń fizycznych na schemacie zaznacza mózg, rdzeń kręgowy, nerwy nazywa substancje zaliczane do używek ; społecznych skutków alkoholizmu ; podejmuje próbę przekonania kolegi o szkodliwości palenia tytoniu (D) podstawowe wyjaśnia, w jaki sposób organizm wykorzystuje pokarm (B); wskazuje sytuacje, w których wzrasta zapotrzebowanie organizmu na pokarm i tlen wymienia 2 funkcje szkieletu ; nazywa główne stawy organizmu człowieka podaje 2 lub 3 przykłady mięśni, których praca jest niezależna od naszej woli ; wymienia czynniki wpływające na rozwój mięśni nazywa główne narządy budujące układ nerwowy ; wskazuje na planszy lub modelu położenie głównych narządów budujących układ nerwowy wyjaśnia, dlaczego dym papierosowy jest szkodliwy dla palaczy czynnych i biernych (B); podaje przykłady negatywnego wpływu narkotyków na organizm człowieka 9. Podsumowanie 37., 38. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Tajemnice ciała. Dział 4.: Zanim zostaniesz rodzicem 1. Kobieta, mężczyzna, dziecko 39. Jakie są różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny? klasyfikuje cechy charakteryzujące kobietę i mężczyznę wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny ; wymienia narządy rozrodcze kobiety i mężczyzny rozszerzające wykorzystywania energii słonecznej w przyrodzie ; wskazuje najważniejsze kości szkieletu ; podaje przykłady narządów, które są chronione przez szkielet omawia budowę mięśnia ; regularnych ćwiczeń fizycznych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D) omawia rolę narządów budujących układ nerwowy przygotowuje informacje na temat skutków stosowania używek ; wyjaśnia, czym jest uzależnienie (B) omawia żeński i męski układ rozrodczy dopełniające wyjaśnia, jaki związek zachodzi między odżywianiem, oddychaniem a krążeniem krwi (B) wyjaśnia, dlaczego szkielet stanowi część układu ruchu człowieka (B) wyjaśnia, jak pracują mięśnie szkieletowe (B); podaje przykłady zginaczy i prostowników objaśnia rolę narządów zmysłów (B) określa negatywny wpływ używek na organizm człowieka (D) klasyfikuje narządy rozrodcze na zewnętrzne i wewnętrzne wykraczające regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D) wyjaśnia, dlaczego ważne jest prawidłowe siedzenie w ławce, noszenie plecaków (B) wyjaśnia, dlaczego należy dobrze rozgrzać mięśnie przed większym wysiłkiem (B) świadczące o nadrzędnej roli mózgu ; skutków uszkodzeń układu nerwowego wykorzystując dostępne źródła informacji, przygotowuje informacje na temat skutków stosowania używek wskazuje różnice między kobietą a mężczyzną dotyczące zainteresowań i zachowań (D)
2. Od poczęcia do narodzin 3. Od niemowlęcia do ucznia 4. Dojrzewanie czas wielkich zmian 5. Ku dorosłości 40. Zanim przyszedłeś na świat... 41. Poznajemy etapy rozwoju dziecka. 42/43. Dlaczego dojrzewanie to czas wielkich zmian? 44/45. Porozmawiajmy o przyjaźni, miłości i asertywności. nazywa komórki rozrodcze męskie i żeńskie ; na schemacie pokazuje macicę nazywa etapy życia po narodzeniu ; charakteryzuje dowolny etap rozwojowy zmian świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u chłopców i dziewcząt wymienia 2 lub 3 zasady dbania o swój organizm w okresie dojrzewania wymienia cechy przyjaciela ; podaje przykłady sytuacji, w których powinien zachować się asertywnie ; uczestniczy w scence pokazującej zachowanie asertywne (C/D) podstawowe na schemacie wskazuje narządy produkujące komórki rozrodcze ; wyjaśnia pojęcie: ciąża, poród (B) zmian zachodzących w poszczególnych etapach rozwojowych dojrzewanie fizyczne (B); wymienia zmiany fizyczne w okresie dojrzewania ; wyjaśnia, dlaczego w okresie dojrzewania mogą zdarzać się omdlenia lub zasłabnięcia (B) zagrożeń, na które narażona jest młodzież w okresie dojrzewania ; uczestniczy w scence pokazującej zachowanie asertywne (C/D) 6. Podsumowanie 46., 47. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Zanim zostaniesz rodzicem. Dział 5.: Kiedy zachorujesz 1. Choroby, którymi można się zarazić 48. Co to są choroby zakaźne? wymienia pierwsze objawy chorób zakaźnych ; wyjaśnia, co to jest choroba (B); wyjaśnia, czym jest gorączka (B) 2. Czym grozi nieprzestrzeganie higieny osobistej? 49. Poznajemy niektóre choroby zakaźne. 50. Inne choroby i ich przyczyny. wymienia nazwy 2 lub 3 chorób zakaźnych wieku dziecięcego ; omawia objawy dowolnej choroby wymienia przyczyny zatruć pokarmowych ; zachowania zwierząt, wyjaśnia, dlaczego nie należy lekceważyć grypy (B); charakteryzuje objawy anginy opisuje wybraną chorobę pasożytniczą ; podaje przykłady innych chorób odzwierzęcych rozszerzające na schemacie wskazuje miejsce zapłodnienia ; wyjaśnia, co to jest zapłodnienie (B) opisuje zmiany zachodzące w poszczególnych etapach rozwojowych wymienia zmiany psychiczne zachodzące w okresie dojrzewania ; formułuje podstawowe zasady higieny w okresie dojrzewania ; wyjaśnia przyczyny trądziku (B) przyjaźń, a na czym miłość (B); proponuje scenkę pokazującą zachowania asertywne (C/D) wymienia przyczyny chorób zakaźnych omawia objawy ospy wietrznej wymienia objawy zatruć pokarmowych ; opisuje przykładowe choroby odzwierzęce ; formułuje dopełniające omawia wpływ trybu życia matki na rozwijające się dziecko na podstawie zebranych informacji formułuje wnioski dotyczące różnic w rozwoju dziecka (wykres) (D) wyjaśnia, dlaczego dojrzewanie u tej samej płci może rozpoczynać się w różnym wieku (B); racjonalnego odżywiania się w okresie dojrzewania wyjaśnia znaczenie pojęcia asertywność (B); proponuje scenkę pokazującą zachowania asertywne (C/D) wymienia czynniki sprzyjające zakażeniu ; wskazuje źródła zakażeń porównuje objawy i przebieg grypy i anginy (C/D) charakteryzuje salmonellozę ; omawia najczęstsze choroby pasożytnicze (objawy, zapobieganie) wykraczające czynników, które mogą zakłócić rozwój płodu na podstawie zebranych informacji formułuje wnioski dotyczące różnic w rozwoju dziecka (wykres) (D) wymienia czynniki, które mogą opóźnić okres dojrzewania ; proponuje wykaz kosmetyków do pielęgnacji ciała w okresie dojrzewania (D) świadczące o tym, że dojrzałość fizyczna nie oznacza dojrzałości psychicznej (D) wyjaśnia pojęcie: wrota zakażenia (B) zbiera dane na temat częstotliwości zachorowań na poszczególne choroby w swoim regionie w ostatnich latach (D); dane przedstawia na wykresie słupkowym (D) omawia inne choroby pasożytnicze ; podaje sposoby zapobiegania innym chorobom pasożytniczym
3. Choroby, którymi nie można się zarazić 4. Profilaktyka - co to znaczy? 5. Uważajcie na siebie i innych 51/52. Poznajemy choroby, którymi nie można się zarazić. 53. Jak zapobiegać chorobom? 54. Jak zaplanować dzień? 55. Jak uniknąć wypadków w najbliższym otoczeniu? 56. Na czym polega bezpieczeństwo na drogach i w terenie? 57. Zasady udzielania pierwszej pomocy. które mogą świadczyć o tym, że zwierzę jest chore na wściekliznę ; wymienia choroby pasożytnicze człowieka ; wymienia przyczyny chorób współczesnego człowieka ; proponuje zasady zachowania w stosunku do osób niepełnosprawnych podaje co najmniej 2 sposoby zapobiegania chorobom przedstawia swój rozkład dnia ; proponuje ewentualne zmiany, które może do niego wprowadzić (D) wymienia przyczyny wypadków rozróżnia podstawowe znaki drogowe ; wyjaśnia, jak należy zachować się przed wybranymi znakami drogowymi (B); wymienia zasady bezpieczeństwa na drodze określa zasady postępowania w przypadku drobnych zranień lub podejrzenia podstawowe chorób wywołanych czynnikami cywilizacyjnymi podaje co najmniej 2 sposoby świadczące o prowadzeniu higienicznego trybu życia (B) opracowuje własny rozkład dnia (D) omawia zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych takich zachowań pieszych i rowerzystów, które mogą być przyczyną wypadków (B) podaje numery telefonów, pod które należy dzwonić w razie wypadku ; wyjaśnia, jak należy postąpić rozszerzające kilka zasad, których przestrzeganie pozwoli ustrzec się poznanych chorób wyjaśnia, dlaczego bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie chorób nowotworowych (B); podaje cechy nowotworu łagodnego i złośliwego ; wymienia przyczyny i objawy alergii wyjaśnia pojęcie: profilaktyka" ; higieniczny tryb życia wymienia reguły, których powinno się przestrzegać przy planowaniu dnia wymienia zagrożenia związane ze środkami chemicznymi i lekami zachowań pieszych i rowerzystów podnoszące ich bezpieczeństwo na drogach (B) wyjaśnia, dlaczego opatrunek zakładany na zranienia musi być jałowy (B) dopełniające wyjaśnia pojęcie: choroba wrodzona (B); podaje przykłady chorób wrodzonych ; wyjaśnia, dlaczego anoreksję zaliczamy do ciężkich chorób (B) odporność wrodzona i nabyta (B) wskazuje skutki dla organizmu wywołane niewłaściwym planowaniem dnia (D) sporządza wykaz niebezpiecznych substancji używanych w domu (D) formułuje zasady bezpieczeństwa nad wodą omawia zasady udzielania pierwszej pomocy przy skręceniach stawu, zwichnięciach, poparzeniach wykraczające wykonuje plakat na temat niebezpieczeństw związanych z anoreksją (D) gromadzi informacje na temat kalendarza szczepień ; omawia istotę szczepień ochronnych ; wyjaśnia, kiedy podaje się surowicę (B) przestrzegania ustalonego rytmu dobowego (D) sporządza wykaz niebezpiecznych miejsc w najbliższej okolicy (D); przygotowuje wykaz symboli umieszczanych na substancjach szkodliwych (D) zbiera informacje na temat liczby wypadków z udziałem dzieci (np. w ciągu ostatniego roku, kwartału) (D) przygotowuje pokaz udzielania pierwszej pomocy (D)
złamania kończyny ; unieruchamia kończynę podstawowe w przypadku zranienia, poparzenia (B) 6. Podsumo- 58., 59. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Kiedy zachorujesz. wanie Dział 6.: Wędrówki po bliższej i dalszej okolicy 1. Co to jest skala, plan i mapa? 60. Co to jest skala? rysuje plany przedmiotów w prostych skalach od 1 : 1 do 1 : 10 wyjaśnia pojęcia: skala, plan (B); poprawnie odczytuje skalę 2. Jak korzystać ze skali? 3. Znaki na planie i mapie, orientowanie mapy 61/62. Jak zamieniać skale? 63. Skala, mapa. 64/65. Jak obliczyć odległość na planie i mapie? 66. Jak wybierać mapę? 67/68. Ćwiczenia w obliczaniu odległości i przeliczaniu skal. 69. Poznajemy znaki na planie i mapie. wymienia rodzaje skal ; zapisuje proste skale w postaci liczbowej i mianowanej odczytuje skale map zamieszczonych w atlasie oblicza odległość za pomocą linijki i skali mianowanej (D) określa przeznaczenie poszczególnych rodzajów map doskonali nabyte umiejętności odczytuje informacje zapisane w legendzie planu, mapy ; odszukuje na mapie wskazane obiekty (C/D) rozpoznaje rodzaj skali ; zapisuje wymiary przedmiotu w skali liczbowej, mianowanej, liniowej ; oblicza odległość rzeczywistą, stosując skalę liniową wskazuje różnice między planem a mapą oblicza odległość za pomocą kroczka i skali liniowej (D) dobiera mapę do określonego zadania doskonali nabyte umiejętności odczytuje obiekty przedstawione na planie, mapie za pomocą znaków topograficznych (C/D) rozszerzające oblicza rzeczywiste wymiary przedmiotu w podanej skali (C/D) poprawnie zapisuje poszczególne rodzaje skal ; oblicza odległość rzeczywistą, stosując skalę liczbową i mianowaną ; przelicza jednostki długości: centymetry na metry i metry na kilometry (C/D) wymienia przykłady skal, w jakich sporządza się mapy oblicza rzeczywistą odległość na podstawie mapy, wykorzystując skalę liczbową (C/D); dobiera metodę obliczania rzeczywistej odległości w zależności od przebiegu trasy (D) wyjaśnia pojęcia: skala duża, skala mała (B); porównuje skale map (C/D) wykonuje obliczenia dotyczące skali (C/D) opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie, uwzględniając kierunki świata (D) dopełniające ; wymienia te czynności, których nie wolno wykonywać w przypadku omdleń rysuje plany dużych obiektów z zastosowaniem mniejszej skali (1 : 50 i mniej) oraz trudniejszych obliczeń zapisuje skalę w dowolnej postaci (D) zamienia skale map (C/D) oblicza odległość na mapie, mając daną odległość rzeczywistą i skalę mapy (D); oblicza rzeczywistą długość trasy składającej się z kilku odcinków za pomocą kroczka i skali liniowej (D) porównuje dokładność map sporządzonych w różnych skalach (D) wykonuje obliczenia dotyczące skali (D) rysuje plan swojej miejscowości lub osiedla, wykorzystując znaki topograficzne (D) wykraczające wyjaśnia potrzebę stosowania skali (D) biegle zapisuje i zamienia skale, wychodząc od dowolnej postaci (D) biegle zapisuje i zamienia skale map, wychodząc od dowolnej postaci (D) porównuje rzeczywiste odległości między wskazanymi miejscowościami przebiegające różnymi trasami (D) porównuje skale map w atlasie oraz wielkości obszarów przedstawionych na tych mapach (D) biegle wykonuje obliczenia dotyczące skali (D) na podanym fragmencie planu rysuje trasę wycieczki, opisuje ją, uwzględniając jej długość oraz kierunek marszu (D)
4. Uogólnienie mapy 5. Jak pokazać na mapie ukształtowanie terenu? 6. Rzeźbiarze krajobrazu 7. Formy terenu dzieło rzeźbiarzy krajobrazu 8. Wędrujemy po Polsce 70. Na czym polega orientowanie planu i mapy? 71. Jak uogólnić mapę? 72. Jak pokazać na mapie ukształtowanie terenu? 73. Poznajemy mapę hipsometryczną. 74/75. Doskonalimy czytanie mapy. 76/77. Jakie siły rzeźbią krajobraz? 78. Poznajemy formy terenu. 79. Wędrujemy po Polsce. wskazuje kierunki świata na mapie, planie korzystając z indeksu nazw, odszukuje na planie nazwy wskazanych ulic i obiektów (C/D) wyjaśnia, co to jest poziomica (B); na schematycznym rysunku zaznacza wysokość bezwzględną wskazuje na mapie niziny, wyżyny, góry działania sił wewnętrznych ; wymienia rzeźbiarzy krajobrazu wymienia nazwy form terenu posługując się mapą ogólnogeograficzną, wskazuje położenie gór, podstawowe określa położenie innych obiektów na planie w stosunku do podanego porównuje dokładność informacji przedstawionych na planie i mapie odczytuje z mapy poziomicowej wysokość bezwzględną, na której znajduje się wskazany punkt wyjaśnia pojęcie: depresja (B); odczytuje na mapie hipsometrycznej wysokości bezwzględne podanych obiektów wpływu człowieka na krajobraz najbliższej okolicy ; omawia, w jaki sposób człowiek zmienia krajobraz ; krajobrazów naturalnych i przekształconych przez człowieka rozróżnia: pagórek, wzgórze, górę ; rozpoznaje formy terenu w najbliższej okolicy odczytuje z mapy nazwy krain geograficznych, miast, rzek (C/D); określa, w jakim pasie rozszerzające orientowanie planu (B); orientuje plan za pomocą kompasu uogólnianie mapy (B) na podstawie mapy poziomicowej oblicza wysokości bezwzględne punktów znajdujących się między poziomicami ; na podstawie mapy poziomicowej oblicza wysokości względne wskazuje różnice między mapą poziomicową a hipsometryczną ; wyjaśnia zasadę doboru barw hipsometrycznych (B) na podstawie doświadczenia opisuje zmiany w wyglądzie góry, które są efektem działania wód opadowych ; działalności wiatru ; wyjaśnia wpływ działalności lądolodu na krajobraz wyjaśnia pojęcia: dolina, kotlina (B) odszukuje na mapie Polski miejsca najwyżej i najniżej położone dopełniające orientuje plan za pomocą obiektów w terenie (D) wyjaśnia, w jakim celu uogólniamy mapy (B); wskazuje związek liczby szczegółów ze skalą mapy (D) na podstawie mapy poziomicowej rozpoznaje formy terenu oraz nachylenie stoków klasyfikuje formy terenu, uwzględniając wysokości bezwzględne ; opisuje sposób tworzenia mapy ogólnogeograficznej (B) omawia sposób powstawania krajobrazu krasowego ; omawia, w jaki sposób rzeka zmienia krajobraz form terenu powstałych na skutek działalności człowieka posługując się skalą barw w legendzie mapy, określa przybliżone wysokości form wykraczające dostosowuje sposób orientowania planu do otaczającego terenu (D) na podstawie planu dowolnej miejscowości oraz map jej okolic projektuje krótki przewodnik turystyczny z uwzględnieniem długości tras i kierunku jazdy (D) wykonuje mapę poziomicową na podstawie opisu fragmentu terenu przygotowanego przez nauczyciela (D) oblicza różnicę wysokości między najwyżej a najniżej położonym miejscem w Polsce, na świecie zmian, jakie mogą zajść w krajobrazie najbliższej okolicy na skutek działalności człowieka (D) przygotowuje folder opisujący formy trenu najbliższej okolicy (D) proponuje miejsca w Polsce, w których można obserwować poznane formy krajobrazu (D)
wyżyn, nizin w Polsce ; potrafi odszukać na mapie krainę geograficzną, w której mieszka podstawowe jest położony region, w którym mieszka 9. Podsumowanie 80., 81. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Wędrujemy po bliższej i dalszej okolicy. Dział 7.: Ziemia jako środowisko życia 1. Trzy stany skupienia wody 2. Obieg wody w przyrodzie 3. Woda największe środowisko życia 4. Życie w wodzie 5. Płynie, wije się rzeczka 82. W jakich stanach skupienia woda występuje w przyrodzie? 83. Jak woda krąży w przyrodzie? 84. Poznajemy wodne środowisko życia. 85. Jak organizmy przystosowały się do życia w wodzie? 86. Jak rzeka zmienia krajobraz? 87. Jak organizmy przystosowały się do życia w rzece? wymienia stany skupienia, w jakich występuje woda ; potwierdzające zjawisko parowania na podstawie schematu omawia krążenie wody w przyrodzie wskazuje na mapie zbiorniki wodne ; wymienia kilka organizmów żyjących w środowisku wodnym wskazuje przystosowania w budowie ryby do życia w wodzie (B) na podstawie planszy dydaktycznej lub schematu wskazuje elementy rzeki i doliny rzecznej na podstawie ilustracji wskazuje przystosowania wybranych występowania wody w poszczególnych stanach skupienia ; wyjaśnia na czym polega topnienie i krzepnięcie (B) rysuje schemat obiegu wody w przyrodzie pokazuje na mapie położenie zbiorników wód słodkich słonych ; nazywa pokazane zbiorniki opisuje przystosowania roślin do życia w wodzie (B); podaje przykłady przystosowań organizmów, które spędzają w wodzie większą część życia nazywa odcinki rzeki i wskazuje je na schemacie ; wskazuje dowolną rzekę na mapie od źródeł do ujścia ; omawia, jak rzeka zmienia krajobraz porównuje warunki panujące w górnym i dolnym biegu rzeki ; wyjaśnia konieczność posiadania przez rozszerzające omawia parowanie ; omawia schemat zmiany stanów skupienia wody (B) wyjaśnia, w jaki sposób powstają źródła i rzeki (B) klasyfikuje zasoby wody Ziemi ; porównuje ilość wody słodkiej i słonej na Ziemi ; wyjaśnia, dlaczego najwięcej organizmów żyje w strefach przybrzeżnych (B) porównuje warunki życia na lądzie i w wodzie ; wyjaśnia, w jaki sposób oddychają zwierzęta żyjące w wodzie (B) porównuje wygląd rzeki w poszczególnych odcinkach ; opisuje warunki panujące w poszczególnych odcinkach rzeki (B) nazywa organizmy żyjące w poszczególnych odcinkach rzeki ; omawia przystosowanie organizmów dopełniające terenu (D) omawia rolę wody w przyrodzie uzasadnia, że obieg wody pozwala zachować stałą jej ilość na Ziemi (D) wyjaśnia związek między głębokością zbiornika a ilością organizmów żywych (B) wymienia cechy charakterystyczne organizmów żyjących w środowisku wodnym ; wyjaśnia, dlaczego organizmy wodne mogą przetrwać zimę przy dnie zbiorników (B) wyjaśnia, jak powstają starorzecza (B); wyjaśnia, w jaki sposób rzeka rzeźbi krajobraz na poszczególnych odcinkach (B) wskazuje związek między panującymi warunkami a ilością organizmów w poszczególnych odcinkach wykraczające wyjaśnia, popierając przykładami zjawiska sublimacji i resublimacji (B) wyjaśnia, w jaki sposób zanieczyszczenia powietrza niszczą też wody, glebę i rośliny (B) organizmów żyjących w wodach słonych na różnych szerokościach geograficznych wyjaśnia, dlaczego woda w dużych zbiornikach nie zamarza do dna (B) pozytywnego i negatywnego wpływu rzeki na gospodarkę i życie człowieka pozytywnego i negatywnego wpływu rzeki na organizmy żyjące w jej pobliżu (D)
6. Życie na lądzie 7. Tam gdzie szumi las 8. Witamy na łące 9. Pole uprawne 10. Park miejski 11. Podsumowanie 88. Poznajemy warunki życia na lądzie. 89/90. Las i jego mieszkańcy. 91. Poznajemy łąkę. 92. Co uprawiamy na polu? 93. Poznajemy park miejski. organizmów do życia w rzece środowisk lądowych ; podaje cechy charakterystyczne dowolnego środowiska lądowego nazywa piętra roślinności w lesie ; przyporządkowuje nazwy organizmów do poszczególnych warstw lasu ; omawia, w jaki sposób należy zachować się w lesie opowiada o wyglądzie łąki (trawy, drobne zwierzęta) ; podaje 2 przykłady znaczenia łąki ; wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw (B) rozpoznaje co najmniej 3 rośliny uprawiane przez człowieka na polu ; podaje co najmniej 2 przykłady wykorzystania roślin uprawianych ; wymienia 2 szkodniki upraw polowych podaje kilka cech charakterystycznych parku ; określa zasady zachowania się w parku podstawowe organizmy specjalnych przystosowań do życia w biegu górnym (B) określa, które czynniki utrudniają życie na pustyni, w wysokich partiach gór, na obszarach polarnych organizmów występujących w poszczególnych piętrach leśnych ; omawia znaczenie lasów wskazuje różnice między łąką a lasem ; wymienia przykładowych mieszkańców łąki i jej gości klasyfikuje rośliny uprawiane przez człowieka (D); podaje znaczenie wskazanych roślin ; rozpoznaje 2 lub 3 chwasty podaje cechy charakterystyczne krajobrazu miejskiego ; wymienia kilka (4 lub 5) gatunków roślin i zwierząt, które można spotkać w parkach 94., 95. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Ziemia jako środowisko życia. rozszerzające roślinnych i zwierzęcych do życia w poszczególnych odcinkach wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie (B) omawia poszczególne warstwy lasu, uwzględniając występującą w nich roślinność i zwierzęta przedstawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku ; rozpoznaje 5 gatunków roślin występujących na łące wyjaśnia, jakie rośliny nazywamy chwastami (B); wymienia sprzymierzeńców człowieka występujących na polu rozpoznaje drzewa i krzewy rosnące w parkach ; wyjaśnia, w jakim celu zakłada się parki (B) dopełniające rzeki (D) porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie ; wyjaśnia, dlaczego na obszarach ubogich w roślinność żyje niewiele zwierząt (B) rozpoznaje organizmy występujące w poszczególnych warstwach lasu (D) przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki ; wskazuje powiązania między organizmami występującymi na łące innych upraw ; przedstawia zależności występujące na polu w formie łańcuchów pokarmowych (D) projektuje park, wykorzystując podane informacje (D); wskazuje podobieństwa i różnice między parkiem a ogrodem botanicznym (D) wykraczające dowodzi, popierając przykładami, że minimalna ilość jednego czynnika decyduje o występowaniu organizmów żywych (D) przygotuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych z uwzględnieniem przystosowań do życia w danej warstwie lasu objaśnia rolę organizmów glebowych występujących na łące (B) podaje naturalnych wrogów (walkę biologiczną) wskazanych upraw (D); walka biologiczna (B) przygotuje informacje na temat najbliższego parku lub ogrodu botanicznego ; planuje wycieczkę po parku (D)