OPIS DOBREJ PRAKTYKI. Obywatelska Dąbrowa Dąbrowa Górnicza. Dąbrowa Górnicza śląskie

OPIS DOBREJ PRAKTYKI 1. Dane dotyczące gminy/powiatu nazwa inicjatywy nazwa gminy/powiatu Obywatelska Dąbrowa Dąbrowa Górnicza dokładny adres Urząd Miejski w Dąbrowie Górniczej, ul. Graniczna 21, 41-300 województwo Dąbrowa Górnicza śląskie telefon Centrala: 32 295 67 00 Biuro Organizacji Pozarządowych i Aktywności Obywatelskiej (BOP): 32 295 96 38 adres strony internetowej faks 32 262 50 32 Główna: idabrowa.pl; dabrowa-gornicza.pl Branżowe: ngo.dabrowa-gornicza.pl; twojadabrowa.pl; konsultacje.dabrowa-gornicza.pl adres e-mail Ogólny: um@dabrowa-gornicza.pl BOP: ngo.dabrowagornicza@gmail.com 2. Rodzaj(e) podjętych działań (zaznacz): kształtowanie efektywnych systemów konsultacji społecznych i udziału obywateli w formułowaniu strategii rozwoju i prowadzenia polityki lokalnej lub regionalnej; wprowadzanie nowatorskich form demokracji lokalnej; rozwijanie systemów kontroli i komunikacji społecznej, ze szczególnym podkreśleniem przejrzystości procesów decyzyjnych władz gminy lub powiatu; oryginalne formy aktywizacji działalności obywatelskich i współpracy z organizacjami pozarządowymi; formy działalności z podmiotami gospodarczymi i ich samorządami na rzecz wspólnoty obywatelskiej i lokalnego rozwoju; działania na rzecz wychowania obywatelskiego, w tym pozaszkolne inicjatywy edukacyjne, działania na rzecz młodych mieszkańców gminy lub powiatu; decentralizację realizacji zadań publicznych, drogą przekazywania jej organizacjom obywatelskim lub jednostkom bliższym obywateli; inne...... 3. Przedmiot działalności 1

Obywatelska Dąbrowa to zbiór międzysektorowych przedsięwzięć, których zadaniem jest funkcjonowanie systemu pozwalającego na osiągnięcie optymalnego poziomu uczestnictwa obywateli w życiu publicznym miasta, rozwój instytucji społeczeństwa obywatelskiego oraz stworzenie adekwatnych do potrzeb Dąbrowy Górniczej mechanizmów funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego opartego o zasady pomocniczości, partycypacji, dialogu i partnerstwa pomiędzy administracją samorządową a aktorami społecznymi. Niezbędnymi elementami przedsięwzięcia są wypracowany partycypacyjnie model wspierania i współpracy organizacji pozarządowych, model prowadzenia konsultacji społecznych oraz dąbrowski model budżetu partycypacyjnego. 4. Opis działań Tworzenie obecnie funkcjonujących struktur obywatelskich w Dąbrowie Górniczej rozpoczęło się w 2007 r. Ruszyły wtedy prace na strategią rozwoju miasta. Powołane zostało międzysektorowe Partnerstwo Wspólnie dla miasta (porozumienie organizacji pozarządowych i urzędu), którego celem było dążenie do budowania poprawnych relacji między sektorem pozarządowym, a administracją samorządową w Dąbrowie Górniczej oraz budowanie systemu wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, a w szczególności organizacji pozarządowych. Jego początków należy szukać w inicjatywie Stowarzyszenia Zielone Zagłębie, które otrzymało dotację w ramach FIO 2007. Na zaproszenie Stowarzyszenia do współpracy przy projekcie pozytywnie odpowiedział Prezydent Miasta Dąbrowa Górnicza, wyrażając gotowość podjęcia wspólnie budowy systemu współpracy i zadeklarował udostępnienie sal na spotkania NGO oraz zaplecze biurowe. Bardzo ważnym aspektem realizacji projektu stał się fakt trwania pracy nad Strategią Rozwoju Miasta: Dąbrowa Górnicza 2020". Powstanie takiego dokumentu nie mogło się udać bez organizacji pozarządowych, a realizacja projektu Stowarzyszenia Zielone Zagłębie dawała możliwość zaangażowania organizacji w budowę tego strategicznego dokumentu. W efekcie w Strategii, wśród V priorytetów znalazł się priorytet pn.: Integracja Wspólnot Lokalnych" mówiący m.in. o stworzeniu warunków dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, budowy narzędzi wspierających trzeci sektor i promocji ekonomii społecznej. W związku z tym w drugiej połowie 2007 roku rozpoczęły się warsztaty dla organizacji pozarządowych. Zadaniem warsztatów była próba powołania do życia porozumienia organizacji pozarządowych. Po 6 spotkaniach na I Festiwalu Dąbrowskich NGO powołano do życia Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych (DFOP). Na tym spotkaniu przyjęto również Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej, powołując w ten sposób formalnie do życia Partnerstwo: Wspólnie dla Miasta. Program przygotowany przez 33 organizacje pozarządowe, Prezydent Miasta przedłożył Radzie Miejskiej. Został przyjęty jako uchwała Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej w grudniu 2007 r. miesiąc po przyjęciu Strategii Rozwoju Miasta: Dąbrowa Górnicza 2020. Ważnym aspektem dla powodzenia przedsięwzięcia było dysponowanie przez Stowarzyszenie Zielone Zagłębie dotacją Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz wcześniej przygotowaną przez stowarzyszenie diagnozą dąbrowskiego trzeciego sektora i jego relacji z Urzędem Miejskim w Dąbrowie Górniczej. 2

Głównym celem zapisanym w Programie Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego było doprowadzenie do zaangażowania mieszkańców Dąbrowy Górniczej w rozwój swojej wspólnoty lokalnej poprzez stworzenie odpowiedniego środowiska (otoczenia) dla aktywności obywatelskiej i rozwoju III sektora (organizacji pozarządowych). W praktyce jego realizacja oparła się o cztery kooperujące ze sobą podmioty: Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych, Radę Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza, Biuro Organizacji Pozarządowych Urzędu Miejskiego i Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości. Dzisiaj opisując ich działania, możemy mówić o dąbrowskim modelu współpracy, który zakorzenił się w życiu społeczno politycznym miasta. Realizacja programu rozpoczyna się od utworzenia w strukturach Urzędu Miejskiego z dniem 1 stycznia 2008 r. Biura Organizacji Pozarządowych obecnie: Biuro Organizacji Pozarządowych i Aktywności Obywatelskiej (BOP). Komórka początkowo składała się z 2 pracowników, w tym Kierownika BOP pełniącego obowiązki Pełnomocnika Prezydenta ds. współpracy z NGO. Umieszczenie BOP w pionie Sekretarza Miasta pozwoliło spojrzeć na problem współpracy przez pryzmat wszystkich komórek i jednostek organizacyjnych Urzędu Miejskiego, nie ograniczając się np. do sportu i kultury, czy polityki społecznej. BOP szybko stał się miejscem, do którego trafiali zarówno przedstawiciele NGO, jak i również urzędnicy. 30 tys. budżet miał zabezpieczać działania wpierające i promujące trzeci sektor na wypadek braku innych środków. Pierwsze efekty działań BOP to wygrany konkurs w ramach Upowszechniania ekonomii społecznej w Polsce na podstawie doświadczeń PIW EQUAL". Blisko 100 tys. zł pozwoliło na wyposażenie BOP oraz przeprowadzenie pierwszego cyklu szkoleń i doradztwa dla NGO. Projekt był możliwy dzięki nawiązaniu współpracy ze Stowarzyszeniem Wspierania Organizacji Pozarządowych MOST z Katowic oraz Stowarzyszeniem Współpracy Regionalnej z Katowic. Zdobywanie specjalistycznej wiedzy przez pracowników BOP oraz ich kontakty i doświadczenie z wcześniejszej działalności w sektorze obywatelskim, bardzo szybko pozwoliły na rozwój współpracy ponadlokalnej, bądź to z NGO, bądź z innymi samorządami. Dzięki temu udało się doprowadzić do lokalizacji na terenie Dąbrowy Górniczej Inkubatora Trzeciego Sektora, który powstał w ramach szerokiego partnerstwa pn. Osiemnastka w sieci porozumienie inkubatorów organizacji pozarządowych". Projekt był finansowany z działania 5.4.2 PO KL i realizowany przez CRIS z Rybnika wraz z SWR i KaFOS z Katowic. Za prowadzenie Inkubatora w Dąbrowie Górniczej odpowiedzialne było Stowarzyszenie Zielone Zagłębie, a w ramach Partnerstwa: Wspólnie dla Miasta" miasto udostępniło bezpłatnie pomieszczenia w budynku Muzeum Miejskiego Sztygarka. To był kluczowy moment dla działania BOP, bowiem część szkoleniową oraz doradczą przejął Inkubator ściśle współpracujący z BOP. Ten podział działań pozostał do dziś i na pewno w znaczący sposób przyczynił się do polepszenia jakości usług, a jednocześnie ich rozwoju. W maju 2010 roku na bazie Inkubatora Trzeciego Sektora powstał Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości. Wcześniejszy Inkubator zakończył swoje działania w ramach projektu wraz z końcem 2009 roku. Stowarzyszenie Zielone Zagłębie na podstawie odrębnej umowy i w ramach Partnerstwa: Wspólnie dla Miasta" przekazało BOP sprzęt stanowiący obecnie wyposażenie Inkubatora. Wspólny projekt wypracowany przez miasta Gliwice, Żory, Jastrzębie Zdrój, Tychy, Katowice i Dąbrowę Górniczą pozwalał na jego 3

finansowanie do kwietnia 2012 roku. Pracownicy Inkubatora stali się pracownikami BOP, powiększając jego stan etatowy do 5 osób i zwiększając budżet BOP. W roku 2013 BOP kontynuuje prowadzenie Inkubatora Społecznej Przedsiębiorczości w ramach projektu Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości Województwa Śląskiego. Wspólny projekt wypracowany przez miasta: Gliwice, Bielsko - Biała, Żory, Częstochowa, Tychy, Stowarzyszenie Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS, Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki i Dąbrowę Górniczą pozwala na jego finansowanie do marca 2015 r. Widoczne efekty pracy Inkubatora doprowadziły do podjęcia decyzji o zamianie jego lokalizacji na Miejską Bibliotekę Publiczną, a tym samym znaczne polepszenie warunków lokalowych dąbrowskiego ośrodka wsparcia, którego finansowanie po roku 2015 ma przejąć budżet miasta. Zapewnienie odpowiednich narzędzi wsparcia, pozwoliło pracownikom BOP równolegle pracować nad wdrażaniem innych form współpracy związanych ze zlecaniem zadań publicznych, i co bardzo istotne, z prowadzeniem dialogu i konsultacji społecznych. Już w 2008 roku powołana zostaje w mieście pierwsza Rada Pożytku Publicznego, do której przedstawicieli wybiera funkcjonujące i rozwijające się Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych. Zorganizowany trzeci sektor pozwala na wydawanie wspólnych stanowisk i niezwłoczne ich przekazywanie bezpośrednio Prezydentowi Miasta, któremu doradza Rada Pożytku. To właśnie fakt wcześniej zbudowanego porozumienia wpływa na efekty funkcjonowania Rady Pożytku i odpowiednie jej umiejscowienie pośród innych ciał doradczo opiniujących w mieście. To Rada Pożytku rekomenduje Prezydentowi rozwiązania dotyczące mechanizmów wynikających z ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na podstawie przygotowanych wspólnie przez BOP i DFOP rozwiązań. Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego w 2010 r. nałożyła na BOP dodatkowe ustawowe obowiązki, powodując zwiększenie stanu etatowego BOP o kolejną osobę, tym razem w siedzibie biura, w urzędzie. Warty podkreślenia jest fakt, iż w Urzędzie nikt nie ma wątpliwości, kto ma zająć się nowymi obowiązkami związanymi z ustawą o pożytku. W 2013 r. rozpoczęły się w Dąbrowie Górniczej prace nad kolejnym ważnym dokumentem - Programem Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej na lata 2014-2020. To nie tylko dokument strategiczny, ale pomysł na konkretne działania, które mają wzmocnić kapitał społeczny Dąbrowy Górniczej, a zarazem wzmocnić aktywność obywatelską mieszkańców. Zadania w nim wyznaczone nawiązują do dorobku Partnerstwa publiczno społecznego Wspólnie dla Miasta. Dokument ma pozwolić na kontynuację tej współpracy i doskonalenie wypracowanych rezultatów, a także podjąć się wdrażania nowych rozwiązań, odnoszących się do aktywności obywatelskiej, konsultacji, partycypacji i kooperacji. Zasady organizacji prac nad Programem Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej na lata 2014-2020 zostały określone w Zarządzeniu nr 1636.2013 Prezydenta Miasta z dnia 30.04.2013 r., w którym to na podstawie art. 7 ust.1 pkt. 19 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (tj. Dz. U. z 2013r. poz. 594 z późn. zm.), oraz na podstawie rekomendacji Rady Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza z dnia 25.04.2013 r. postanowił o powołaniu zespołu w składzie: Rada Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza oraz organizacje 4

członkowskie Dąbrowskiego Forum Organizacji Pozarządowych, inne podmioty zaliczane do III sektora działające na terenie Dąbrowy Górniczej i przedstawiciele Wydziałów Urzędu Miejskiego w Dąbrowie Górniczej, prowadzących otwarte konkursy ofert na dotacje. W okresie od maja do października 2013 r. przedstawiciele podmiotów społecznych, członkowie Rady Pożytku Publicznego oraz pracownicy Urzędu Miejskiego w Dąbrowie Górniczej brali udział w spotkaniach warsztatowych, stanowiących podstawę do nakreślenia zapisów strategicznych Strategii Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej na lata 2014-2020. Podczas 4 spotkań roboczych łącznie 80 osób dyskutowało na tematy związane z: aktywnością obywatelską, formami współpracy pomiędzy administracją publiczną i organizacjami społecznymi, partnerstwach na rzecz rozwoju ekonomii społecznej. Na podstawie diagnozy aktualnej kondycji społeczeństwa obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej, w odniesieniu do obowiązków ustawowych, priorytetów, celów strategicznych i kierunków działań zawartych w Strategii Rozwoju Miasta: Dąbrowa Górnicza 2020, dokumentach Unii Europejskiej, krajowych i regionalnych oraz rekomendacji uzyskanych podczas warsztatów roboczych zdecydowano się na określenie następującego celu głównego: kontynuowanie działań służących wzmocnieniu podmiotowości mieszkańców Dąbrowy Górniczej jako wspólnoty oraz stworzenie warunków dla dalszego rozwoju instytucji społeczeństwa obywatelskiego. Realizacja wyżej wymienionego celu ma opierać się na 1. Wspieranie działań na rzecz rozwoju aktywności obywatelskiej i samoorganizacji społeczności w mieście zwiększenie udziału obywateli w życiu społecznym Dąbrowy Górniczej, 2. Ciągłe doskonalenie zasad współpracy samorządu z trzecim sektorem oraz profesjonalizacja działalności organizacji pozarządowych; 3. Rozwój przedsiębiorczości społecznej poprzez stworzenie mechanizmów wspierających rozwój podmiotów ekonomii społecznej oraz kreowanie partnerstwa międzysektorowego na rzecz rozwoju lokalnego. W ramach Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej na lata 2014-2020 określono cele strategiczne, tj. Osiągnięcie optymalnego poziomu uczestnictwa obywateli w życiu publicznym miasta, stanowiącego warunek konieczny dla stworzenia trwałych podstaw dla podmiotowej aktywności obywateli i ich wspólnot w kształtowaniu rozwoju Miasta Dąbrowa Górnicza; Rozwój instytucji społeczeństwa obywatelskiego (ze szczególnym uwzględnieniem organizacji pozarządowych i podmiotów ekonomii społecznej) oraz stworzenie adekwatnych do potrzeb Dąbrowy Górniczej mechanizmów funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego opartego o zasady pomocniczości, partycypacji, dialogu i partnerstwa pomiędzy administracją samorządową a aktorami społecznymi. Drugi filar działającego w Dąbrowie Górniczej systemu to konsultacje społeczne. Równie ważne co współpraca ze stowarzyszeniami czy fundacjami jest pobudzanie aktywności obywatelskiej, co najlepiej osiągnąć, włączając dąbrowian w decydowanie o istotnych dla nich sprawach. Służą temu szerokie konsultacje społeczne, m.in. na temat rozwoju systemu ścieżek rowerowych, modernizacji ul. Majakowskiego jednej z głównych ulic w mieście, rozbudowy infrastruktury rekreacyjnej w rejonie jeziora Pogoria III czy w Parku Zielona. Dąbrowski Regulamin Konsultacji Społecznych najmłodszy z dokumentów regulacyjnych, przyjęty Uchwałą Rady Miejskiej z 3 września 2014 r. w sprawie zasad 5

i trybu przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami miasta Dąbrowa Górnicza. Regulamin został przygotowany w ramach projektu Obywatelska Dąbrowa współfinansowany w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora, poddziałanie 5.4.2 Rozwój dialogu obywatelskiego, który realizowany jest we współpracy z Fundacją Instytut Spraw Publicznych oraz Fundacją Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia (kwota dofinansowania wynikające z Wniosku o Dofinansowanie 243 048,96,00 zł). Zgodnie z zapisami Regulaminu inicjatywa organizowania konsultacji społecznych przysługuje: organom władzy lokalnej (Prezydent, Rada Miejska), zarządom jednostek pomocniczych, ciałom dialogu społecznego i ciałom opiniodawczo-doradczym powołanym przez Prezydenta Miasta Dąbrowa Górnicza: Radzie Seniorów, Radzie Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza, Powiatowej Społecznej Radzie ds. Osób Niepełnosprawnych, Powiatowej Radzie Zatrudnienia, Radzie Muzeum, Zespołowi Konsultacyjnemu ds. Polityki Rowerowej Miasta Dąbrowa Górnicza, Komisji do zaopiniowania wniosków o zwolnienie organizacji pozarządowych oraz organizacji kombatanckich z opłat czynszowych w lokalach wynajmowanych z zasobów gminy, grupie przynajmniej 150 mieszkańców. Regulamin ma służyć m.in. uporządkowaniu procesów konsultacyjnych prowadzonych w mieście na szeroką skalę. Konsultacje przeprowadza się z zastosowaniem co najmniej dwóch spośród następujących form: 1) protokołowanych otwartych spotkań z mieszkańcami, 2) zbierania uwag w formie pisemnej i elektronicznej, 3) warsztatów i debat, 4) badań ankietowych. Narzędziem wspierającym konsultacje jest Platforma Internetowa Konsultacji Społecznych Miasta Dąbrowa Górnicza. Obecnie prowadzone są także prace nad Miejskim Niezbędnikiem Konsultacji Społecznych. We wrześniu i październiku 2014 roku przeprowadzony został komponent szkoleniowy, którego głównym założeniem było przeszkolenie pracowników Urzędu Miejskiego oraz członków organizacji pozarządowych działających na rzecz miasta w zakresie Dąbrowskiego Regulaminu Konsultacji Społecznych. W grudniu przygotowane zostało także Zarządzenie Prezydenta Miasta, które doprecyzowało ścieżkę prowadzenia konsultacji społecznych w mieście. Trzecim filarem, a zarazem swoistym łącznikiem wszystkich tych przedsięwzięć jest wprowadzenie Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego, który cieszy się dużą popularnością wśród mieszkańców, a przez specjalistów uznany został za modelowy. Prace nad budżetem zostały zainicjowane w 2012 r. przez grupę ds. wypracowania mechanizmu Budżetu Obywatelskiego dla Dąbrowy Górniczej. W grupie pracowali przedstawiciele Prezydenta Miasta, radni Rady Miejskiej, przedstawiciele NGO, przedstawiciele organizacji politycznych. Wypracowany przez grupę model został pod koniec tego roku poddany konsultacjom. Rada Miejska Dąbrowy Górniczej przyjęła Uchwałę nr XXIII/457/13 Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z 30 stycznia 2013 roku w sprawie zasad i trybu przeprowadzenia konsultacji społecznych z mieszkańcami Dąbrowy Górniczej na temat Budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza na 2014 rok. Kolejnym krokiem było powołanie zarządzeniem Prezydenta Miasta zespołu ds. Budżetu Partycypacyjnego oraz określenie zasad i trybu jego działania. Za realizację DBP odpowiedzialne jest BOP. DBP zakłada możliwość zadecydowania przez mieszkańców miasta o wydatkach dotyczących ich najbliższego otoczenia i przestrzeni publicznej 6

(dzielnicy, ulicy, podwórka). Miasto zostało podzielone na 27 historyczno-zwyczajowych dzielnic, zaś pula środków przypadających na każdą z dzielnic (powyżej minimum w wysokości 30 000 zł) jest uzależniona od liczby mieszkańców. Dąbrowa Górnicza już po raz drugi realizuje procedurę budżetu partycypacyjnego. To jedna z pierwszych procedur tego typu w kraju i pierwsza w województwie śląskim. Warto poświęcić temu budżetowi więcej uwagi, gdyż partycypacyjny sposób przygotowania i wypracowane zasady pozwalają nazwać go budżetem partycypacyjnym z prawdziwego zdarzenia. Po pierwsze, prace nad budżetem dzięki dostatecznej ilości czasu (rok) umożliwiają prawdziwą rozmowę pomiędzy mieszkańcami a urzędem o projektach, które realizowane są w roku kolejnym. Organizuje się dyskusje w dzielnicach z autorami projektów, co nadaje budżetowi deliberatywny charakter. Z drugiej strony, skupiono się głównie na dzielnicach miasta, które w jego miejskiej części dopiero się kształtują, a prace nad budżetem wspomagają ten proces integracji. Szczegółowe informacje na temat poszczególnych elementów dąbrowskiego systemu znaleźć można na stronach: www.ngo.dabrowa-gornicza.pl (współpraca JST z NGO), www.konsultacje.dabrowa-gornicza.pl (konsultacje społeczne) https://twojadabrowa.pl (budżet partycypacyjny). 5. Uzyskane efekty Głównym efektem prowadzonych działań jest stworzenie i funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego opartego o wypracowany partycypacyjnie model wspierania i współpracy organizacji pozarządowych, model prowadzenia konsultacji społecznych oraz dąbrowski model budżetu partycypacyjnego. Efekty składowe tego systemu to: Pełnomocnik Prezydenta Miasta ds. NGO O roli systemu współpracy w Dąbrowie Górniczej świadczy oparcie go na długofalowym programie, który pozwala na zbudowanie rozwiązań instytucjonalnych zarówno po stronie NGO, jak i władzy samorządowej. Początkowo specjalnie powołane biuro zajmujące się współpracą umiejscowione było w pionie Sekretarza Miasta, a następnie w pionie Prezydenta nad pracami biura czuwa Pełnomocnik Prezydenta Miasta. Takie usytuowanie pozwoliło w pierwszym etapie (pion sekretarza 2008-2010) na wypracowanie rozwiązań organizacyjno- prawnych, w drugim (pion prezydenta po 2010) na rozwój na szeroką skalę działań związanych z dialogiem, konsultacjami i partycypacją w oparciu o NGO, a skierowanych bezpośrednio do mieszkańców. Takie umocowanie samodzielnego biura ds. współpracy z NGO i aktywności obywatelskiej pozwoliło na poziomą pracę w ramach struktur urzędu i jego jednostek organizacyjnych i odejście od funkcjonowania jednostek organizacyjnych w obrębie własnych tylko obszarów. To, jak się okazało, uwolniło olbrzymi potencjał i energię. Biuro Organizacji Pozarządowych i Aktywności Obywatelskiej 7

Uruchomione 1 stycznia 2008 r. na mocy zapisów Programu (pierwotnie jako Biuro Organizacji Pozarządowych w pionie Sekretarza, obecnie w pionie Prezydenta Miasta), kierownik Biura pełni rolę Pełnomocnika Prezydenta Miasta ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi; BOP jest odpowiedzialny za koordynowanie procedur wynikających z ustawy o pożytku publicznym i o wolontariacie, takich jak: organizacja konsultacji i prac nad rocznym programem współpracy (we współpracy z DFOP), organizacja konkursów dotacyjnych (ofert), prowadzenie postępowań w ramach inicjatywy lokalnej i małego grantu, prowadzenie konsultacji aktów prawa lokalnego, monitorowanie i ocena (sprawozdawczość) z realizacji Programu; wspieranie organizacyjne DFOP, organizacja prac RDPP, prowadzenie ośrodka wsparcia w postaci Inkubatora, nadzorowanie i organizowanie przebiegu Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego. Ponadto samodzielnie realizuje projekty na rzecz trzeciego sektora i współpracy samorządu i organizacji (także o zasięgu szerszym niż lokalny) odpowiada za wdrożenie i funkcjonowanie Dąbrowskiego Regulaminu Konsultacji Społecznych i organizację prac Rady Seniorów i, docelowo, Rady Młodzieży. Rada Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza Powołana została w 2008 roku i funkcjonowała na podstawie zapisów Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego oraz Zarządzenia Nr 1101/08 Prezydenta Miasta Dąbrowy Górniczej z 1.07.2008 r. w sprawie powołania Rady Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza oraz ustalenia regulaminu jej działania. Po regulacjach ustawowych wprowadzono następujące akty prawne: Uchwała nr VII/102/11 Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z 26 maja 2011 r. w sprawie trybu powoływania członków oraz organizacji i trybu działania Rady Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza oraz Zarządzenie Nr 1867.2013 Prezydenta Miasta Dąbrowy Górniczej z 23.08.2013 r. w sprawie powołania Rady Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza. Początkowo miała odgrywać rolę ciała monitorującego realizację Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego i tę funkcję (wraz z monitorowaniem realizacji Rocznych Programów Współpracy) nadal pełni. Ponadto pełni funkcję zespołu rekomendującego władzy wykonawczej i uchwałodawczej różnego rodzaju akty prawne związane z obszarem pożytku publicznego, trzeciego sektora, współpracy i partycypacji, a także konsultuje akty prawa miejscowego. Liczy 10 członków: trzech przedstawicieli Prezydenta, dwóch Rady Miejskiej i pięciu organizacji pozarządowych wybieranych przez DFOP (w skład RDPP wchodzą członkowie Prezydium Forum). Początkowo funkcję przewodniczącego pełnił kierownik BOP, obecnie zarówno przewodniczącym, jak i wiceprzewodniczącym są przedstawiciele organizacji pozarządowych. Rada współpracuje z DFOP, składa przed Forum sprawozdania ze swoich działań, deleguje pozarządowych członków komisji konkursowych. Przedstawiciele DFOP w Radzie wchodzą w skład tych komisji, co ułatwia sprawozdawczość z ich pracy. Z posiedzeń Rady sporządza się notatki, które otrzymuje prezydent miasta. Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych 8

Dobrowolne, autonomiczne i nieposiadające osobowości prawnej porozumienie organizacji pozarządowych, powstałe w 2007 roku w efekcie realizacji projektu Wspólnie dla miasta. Założycielami Forum były 33 organizacje. Obecnie skupia ono 71 organizacji pozarządowych działających na rzecz społeczności miasta Dąbrowa Górnicza, czyli około 60 proc. uznawanych za aktywne lub około 25 proc. wszystkich widniejących w rejestrach. DFOP działa na podstawie Regulaminu. Wybiera 5-osobowe Prezydium, którego członkowie automatycznie stają się członkami RDPP. W spotkaniach uczestniczy około połowy członków. Obsługą forum zajmuje się BOP i ISP. Najważniejsze zadania DFOP to integracja lokalnego sektora oraz reprezentowanie go wobec instytucji samorządu miasta. Corocznie organizowana jest sesja wyjazdowa Forum, Festiwal Ludzi Aktywnych, raz na trzy lata wyjazdy na Ogólnopolskie Fora Inicjatyw Pozarządowych w Warszawie. DFOP jest ważnym partnerem samorządu miasta w zakresie wspierania aktywności obywatelskiej. To DFOP wybiera przedstawicieli do Rady Pożytku i rekomenduje jej różnego rodzaju postulaty. Z kolei Rada rozlicza się ze swoich działań przed DFOP, często prosząc o jego opinię w sprawach różnego rodzaju rozwiązań rekomendowanych Prezydentowi. DFOP to również świetny pomysł na przekazywanie ważnych informacji wewnątrz sektora. ale i w relacji z innymi aktorami życia społeczno- politycznego miasta. Sekretariatem DFOP stało się BOP, a w szczególności Inkubator. DFOP stanowi też zaplecze konsultacyjne dla Pełnomocnika ds. współpracy, czyli kierownika BOP. To DFOP rekomenduje prezydentowi kandydatów na przedstawicieli NGO w ciałach dialogu obywatelskiego Do DFOP może przystąpić każda organizacja pozarządowa funkcjonująca na rzecz mieszkańców Dąbrowy Górniczej. Festiwal Ludzi Aktywnych Forum Inicjatyw Pozarządowych Zagłębia Dąbrowskiego Udało się już zorganizować 8 lokalnych FIP-ów, jego początki sięgają I Festiwalu Dąbrowskich Organizacji Pozarządowych organizowanego w Pałacu Kutry Zagłębia w 2007 r., kiedy to powołano do życia DFOP. Obecnie to duża coroczna impreza plenerowa, na której prezentuje się w formie stoisk i eventów ok. 50 NGO, w przeważającej liczbie z Dąbrowy Górniczej, ale również z Sosnowca, Będzina, Jaworzna, Zawiercia i Łaz. Na nasze FIP-y zapraszamy mieszkańców, polityków i lokalny biznes. FIP-y zawsze są szeroko komentowane i promowanie przez lokalne media. To wydarzenie integrujące trzeci sektor i uczące współpracy, bo przygotowywane wspólnie przez BOP, DFOP oraz Pałac Kultury Zagłębia i Centrum Sportu i Rekreacji. Oczywiście dąbrowskie NGO uczestniczą również w organizacji imprez, takich jak Dębowy Maj Festiwal, Dni Dąbrowy czy ZagłebieWood i wielu innych, ale Festiwal Ludzi Aktywnych to wyjątkowy dzień i typowe święto obywatelskie. Model prac nad Rocznym Programem Współpracy warty podkreślenia, bo rozwijający się wraz z całym modelem współpracy od 2008 r. Składa się z kilku równolegle realizowanych elementów określonych i zapisanych w Zarządzeniu Prezydenta Miasta. W różnych latach był realizowany w inny sposób, ale co do zasady opiera się o prace dotyczące wyznaczenia zadań priorytetowych oraz form współpracy i wypracowanie zasad przyznawania i rozliczania dotacji. Prace zaczynają się zazwyczaj przed wakacjami od zebrania uwag od NGO do zapisów programu z roku poprzedniego. W tym samym czasie wydziały urzędu proponują formy współpracy oraz część z nich listę zadań, które 9

planują zlecić. BOP, który kieruje tymi pracami dokonuje analizy tych materiałów i tak powstaje propozycja z listą zadań i kwot w poszczególnych obszarach oraz lista proponowanych form współpracy. Te ostatnie z roku na rok w zasadzie się nie zmieniają. Te pierwsze ulegają systematycznym zmianom. Listy przedstawiane są do publicznej wiadomości i konsultowane z DFOP oraz Radą Pożytku, która po tzw. konsultacjach branżowych, czyli spotkaniach poszczególnych wydziałów z organizacjami, rekomenduje je Prezydentowi. Spotkania organizowane są zawsze po południu w Inkubatorze, a Prezydent zaprasza listownie na nie wszystkie organizacje z rejestrów. Ich przebieg jest jawny a wnioski wraz z raportem prezentowane Radzie Pożytku. Radzie do rekomendacji prezentowane są też formy współpracy oraz wnioski pracującej równolegle wspólnie z BOP Grupy ds. dotacji. W 2012 roku grupa podczas wakacji opracowała całkowicie nową kartę oceny wniosków. Po tych rekomendacjach sporządzany jest projekt rocznego programu, który raz jeszcze w całości podlega konsultacjom, by na przełomie października i listopada trafić na sesję Rady Miejskiej. W dąbrowskim modelu roczny program spełnia trzy funkcje. Potwierdza zapisy Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, wymieniając owskaźnikowane formy współpracy, wyznacza kluczowe zasady dotacyjne oraz sposób powoływania i prac komisji konkursowych i co najważniejsze, w każdym z obecnie 10 obszarów określa zadania priorytetowe, które będą przedmiotem konkursów na dotacje. W programie przypisujemy każdemu obszarowi planowaną kwotę, stanowi on bowiem rodzaj umowy politycznej między Radą, Prezydentem i NGO o tym, co na pewno znajdzie się w gminnym budżecie jako środki, które mają być zlecone NGO. Dzięki temu i tworzonemu do tego harmonogramowi konkursów organizacje pozarządowe mają jasny plan działania na kolejny rok, wiedząc na co na pewno mogą liczyć. Oczywiście system nie jest idealny i ciągle rodzi wiele nieporozumień, które staramy się rozwiązywać i poprawiać w następnym procesie. Czasem cofamy się do poprzednich rozwiązań. To, co istotne to fakt, iż prace nad rocznym programem traktowane są dużo szerzej niż zwykłe wywieszenie projektu w BIP-e i stały się corocznym dobrym zwyczajem. Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości (ISP) Inkubator rozpoczął swoje funkcjonowanie 1 maja 2010 r. jako wyspecjalizowana jednostka Biura Organizacji Pozarządowych Urzędu Miejskiego w Dąbrowie Górniczej. Od 2012r po raz kolejny jest finansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach partnerskiego projektu Urzędów Miejskich w Dąbrowie Górniczej, Gliwicach, Tychach, Żorach, Bielsku Białej i Częstochowie. Projekt realizują również dwaj partnerzy społeczni, tj.: Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki" z Bielska Białej oraz Stowarzyszenie Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS z Rybnika, którzy odpowiadają za prowadzenie tzw. mobilnego inkubatora oraz dotacje na powstawanie spółdzielni socjalnych. Samorządy wraz z partnerami społecznymi wspólnie pozyskały środki w ramach Poddziałania 7.2.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na projekt pn.: Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości Województwa Śląskiego". Finansowanie z Europejskiego Funduszu Społecznego pozwala organizacjom z terenu województwa śląskiego na korzystanie z bezpłatnej pomocy doradców ds. ekonomii społecznej, księgowości, prawa, marketingu czy pozyskiwania funduszy na działalność. W każdym z Inkubatorów prowadzone są także działania promujące aktywność w sektorze przedsiębiorczości społecznej wśród mieszkańców naszego województwa. Przypomnijmy, iż obecny Inkubator powstał na bazie 10

prowadzonego przez Stowarzyszenie Zielone Zagłębie" w roku 2009 Inkubatora Trzeciego Sektora w ramach projektu "Osiemnastka w sieci porozumienie inkubatorów organizacji pozarządowych". Zarówno sprzęt komputerowy, jak i biurowy został przekazany na podstawie osobnego porozumienia na potrzeby ISP do Biura Organizacji Pozarządowych i Aktywności Obywatelskiej. Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości oferuje: poradnictwo z zakresu przedsiębiorczości społecznej oraz działalności w trzecim sektorze (w tym pozyskiwanie środków z POKL i innych programów grantowych); informacje na temat nowych wytycznych, przepisów prawa związanego z prowadzeniem podmiotów ekonomii społecznej; bieżące doradztwo z zakresu zakładania podmiotów ekonomii społecznej(w tym stowarzyszeń, fundacji, spółdzielni socjalnych) ; doradztwo specjalistyczne z zakresu księgowości, prawa, marketingu; szkolenia; wsparcie infrastrukturalne (zaplecze biurowe, sale szkoleniowe, dostęp do komputera, skanera, Internetu, możliwość wypożyczenia rzutnika multimedialnego); aktywizację społeczności lokalnych. Portal Dąbrowskich Organizacji Pozarządowych Portal www.ngo.dabrowa-gornicza.pl powstał w ramach FIO 2007. Jest narzędziem, bez którego trudno sobie dziś wyobrazić partnerstwo. To przez niego odbywa się komunikacja z NGO, zwoływane są obrady DFOP, relacjonowane są obrady Rady Pożytku, promuje się inicjatywy dąbrowskich NGO zarówno wśród mieszkańców naszego miasta, jak i w całym kraju. To na portalu można znaleźć wszelkie dokumenty, regulaminy, ogłoszenia i wyniki naborów, konkursów. Z zawartości portalu korzystają także lokalne media w poszukiwaniu tematów istotnych z punktu widzenia społeczno-gospodarczego regionu. Konsultacje społeczne Dąbrowski Regulamin Konsultacji Społecznych najmłodszy z dokumentów regulacyjnych, przyjęty Uchwałą Rady Miejskiej z 3 września 2014 r. w sprawie zasad i trybu przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami miasta Dąbrowa Górnicza. Regulamin został przygotowany w ramach projektu Obywatelska Dąbrowa współfinansowany w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora, poddziałanie 5.4.2 Rozwój dialogu obywatelskiego, który realizowany jest we współpracy z Fundacją Instytut Spraw Publicznych oraz Fundacją Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia (kwota dofinansowania wynikające z Wniosku o Dofinansowanie 243 048,96,00 zł). Zgodnie z zapisami Regulaminu inicjatywa organizowania konsultacji społecznych przysługuje: organom władzy lokalnej (Prezydent, Rada Miejska), zarządom jednostek pomocniczych, ciałom dialogu społecznego i ciałom opiniodawczo-doradczym powołanym przez Prezydenta Miasta Dąbrowa Górnicza: Radzie Seniorów, Radzie Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza, Powiatowej Społecznej Radzie ds. Osób Niepełnosprawnych, Powiatowej Radzie Zatrudnienia, Radzie Muzeum, Zespołowi Konsultacyjnemu ds. Polityki Rowerowej Miasta Dąbrowa Górnicza, Komisji do zaopiniowania wniosków o zwolnienie organizacji pozarządowych oraz organizacji kombatanckich z opłat czynszowych w lokalach wynajmowanych z zasobów gminy, grupie przynajmniej 150 mieszkańców. Regulamin ma służyć m.in. uporządkowaniu procesów konsultacyjnych prowadzonych w mieście na szeroką skalę. Konsultacje przeprowadza się z zastosowaniem co najmniej dwóch spośród 11

następujących form: 1) protokołowanych otwartych spotkań z mieszkańcami, 2) zbierania uwag w formie pisemnej i elektronicznej, 3) warsztatów i debat, 4) badań ankietowych. Narzędziem wspierającym konsultacje jest Platforma Internetowa Konsultacji Społecznych Miasta Dąbrowa Górnicza. Obecnie prowadzone są także prace nad Miejskim Niezbędnikiem Konsultacji Społecznych. We wrześniu i październiku 2014 roku przeprowadzony został komponent szkoleniowy, którego głównym założeniem było przeszkolenie pracowników Urzędu Miejskiego oraz członków organizacji pozarządowych działających na rzecz miasta w zakresie Dąbrowskiego Regulaminu Konsultacji Społecznych. W grudniu przygotowane zostało także Zarządzenie Prezydenta Miasta, które doprecyzowało ścieżkę prowadzenia konsultacji społecznych w mieście. Konsultacje z podmiotami społecznymi Konsultacje z organizacjami pozarządowymi prowadzone są na podstawie następujących aktów prawnych: art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. Nr 96, poz. 873, z 2004 r. z późn. zm.), uchwała nr LV/967/10 Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z 29 września 2010 r. w sprawie sposobu konsultowania z organizacjami pozarządowymi i podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, projektów aktów prawa miejscowego w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji; - uchwała nr XXXIX/813/14 Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z dnia 3 września 2014 r. w sprawie zmiany uchwały Nr LV/967/10 Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z dnia 29 września 2010 r. w sprawie sposobu konsultowania z organizacjami pozarządowymi i podmiotami, o których mowa w art. 3 ust.3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, projektów aktów prawa miejscowego w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji (DZ. URZ. WOJ. SLA 2014.4631) zarządzenie Nr 15.2014 Prezydent Miasta Dąbrowa Górnicza z dnia 2.12.2014 roku w sprawie: określenia szczegółowej procedury konsultowania z organizacjami pozarządowymi i podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, projektów aktów prawa miejscowego w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji, określonej w Uchwale Nr LV/967/10 Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z dnia 29 września 2010 r. (DZ. URZ. WOJ. SLA 2010.245.3727 z późn. zm.). W konsultacjach ważną rolę odgrywają ciała dialogu, takie jak RDPP i DFOP. Dąbrowski Budżet Partycypacyjny Prace nad budżetem zostały zainicjowane w 2012 r. przez grupę ds. wypracowania mechanizmu Budżetu Obywatelskiego dla Dąbrowy Górniczej. W grupie pracowali przedstawiciele Prezydenta Miasta, radni Rady Miejskiej, przedstawiciele NGO, 12

przedstawiciele organizacji politycznych. Wypracowany przez grupę model został pod koniec tego roku poddany konsultacjom. Rada Miejska Dąbrowy Górniczej przyjęła Uchwałę nr XXIII/457/13 Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z 30 stycznia 2013 roku w sprawie zasad i trybu przeprowadzenia konsultacji społecznych z mieszkańcami Dąbrowy Górniczej na temat Budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza na 2014 rok. Kolejnym krokiem było powołanie zarządzeniem Prezydenta Miasta zespołu ds. Budżetu Partycypacyjnego oraz określenie zasad i trybu jego działania. Za realizację DBP odpowiedzialne jest BOP. DBP zakłada możliwość zadecydowania przez mieszkańców miasta o wydatkach dotyczących ich najbliższego otoczenia i przestrzeni publicznej (dzielnicy, ulicy, podwórka). Miasto zostało podzielone na 27 historyczno-zwyczajowych dzielnic, zaś pula środków przypadających na każdą z dzielnic (powyżej minimum w wysokości 30 000 zł) jest uzależniona od liczby mieszkańców. Dąbrowa Górnicza już po raz drugi realizuje procedurę budżetu partycypacyjnego. To jedna z pierwszych procedur tego typu w kraju i pierwsza w województwie śląskim. Warto poświęcić temu budżetowi więcej uwagi, gdyż partycypacyjny sposób przygotowania i wypracowane zasady pozwalają nazwać go budżetem partycypacyjnym z prawdziwego zdarzenia. Po pierwsze, prace nad budżetem dzięki dostatecznej ilości czasu (rok) umożliwiają prawdziwą rozmowę pomiędzy mieszkańcami a urzędem o projektach, które realizowane są w roku kolejnym. Organizuje się dyskusje w dzielnicach z autorami projektów, co nadaje budżetowi deliberatywny charakter. Z drugiej strony, skupiono się głównie na dzielnicach miasta, które w jego miejskiej części dopiero się kształtują, a prace nad budżetem wspomagają ten proces integracji. Poniżej przedstawiony został schemat wdrażania DBP w 2014 r. 1) Akcja edukacyjno-informacyjna przybliżająca zarówno ideę budżetu partycypacyjnego, jak i zasady działania rozwiązania przyjętego w Dąbrowie Górniczej trwała przez cały okres realizacji DBP i polegała na: utworzeniu strony internetowej www.twojadabrowa.pl wraz z profilem DBP na portalu Facebook; utworzeniu Punktów Konsultacyjnych w każdej z dzielnic i punktów wsparcia; akcjach plakatowych; spotkaniach informacyjnych; publikacjach medialnych (prasa, radio, telewizja), bieżącej współpracy przez cały okres realizacji procesu z zaprzyjaźnionymi mediami lokalnymi. 2) Zgłaszanie przez mieszkańców propozycji projektów na podstawie specjalnie opracowanego formularza; dowolny pomysł, pod warunkiem, że zakładał dostępność i publiczny charakter, mógł zgłosić każdy mieszkaniec w wieku powyżej 16 lat, który uzyskał poparcie minimum 15 mieszkańców dzielnicy. W pierwszej edycji zgłoszono 250 projektów. Istniała możliwość zgłoszenia projektu do realizacji na gruncie gminnym oraz gruntach spółdzielczych, wspólnotowych i podobnych podmiotów, np. Lasy Państwowe, po wyrażeniu zgody tych podmiotów. Nie było możliwości składania projektów zlokalizowanych na gruntach prywatnych. 3) weryfikacja i opiniowanie projektów na podstawie specjalnie utworzonej karty obiegowej. Okres ten trwał od momentu zakończenia etapu składania projektu do 19 sierpnia, czyli 90 dni. Sprawdzenie projektów pod kątem poprawności formalnej (termin zgłoszenia, lista poparć, czy dotyczy właściwej dzielnicy realizowane przez 13

BOP), merytorycznej (wydziały Urzędu Miasta wiodące w sprawie danego projektu m.in. opracowują kosztorys, weryfikują zgody właścicieli terenu na realizację przedsięwzięcia, wymogi formalno-prawne dla jego realizacji i wydają opinię o możliwości realizacji, opinia negatywna wymaga uzasadnienia). W pierwszej edycji jako możliwe do realizacji w zaproponowanej przez wnioskodawcę wersji zaopiniowano 125 wniosków, odrzucono 40. 83 projekty uzyskały status częściowo możliwych do realizacji o ich ostatecznym kształcie decydował dialog prowadzony w ramach Dzielnicowych For Mieszkańców. Dwa projekty nie spełniły warunków formalnych. 4) Dzielnicowe Fora Mieszkańców zorganizowane w każdej dzielnicy na przełomie września i października, ich celem była prezentacja zgłoszonych w dzielnicy projektów, ale także możliwość połączenia wielu projektów dotyczących jednego problemu. W pierwszej edycji w spotkaniach wzięło udział 562 mieszkańców. DFM odbywały się w godzinach popołudniowych (zazwyczaj ok. 17.00), by mogła w nich uczestniczyć jak największa liczba mieszkańców. Warto także podkreślić, że w oparciu o dialog prowadzony w ramach DFM z 40 projektów pierwotnie zweryfikowanych jako niemożliwe do realizacji aż 14 udało się zmodyfikować i przekazać mieszkańcom pod głosowanie. W efekcie z pierwotnie złożonych 250 projektów pod głosowanie poddanych zostało 195. 5) Głosowanie mieszkańców zgodnie z zarządzeniem Prezydenta Miasta określającym termin i wzór karty do głosowania jawne głosowanie odbywa się na trzy sposoby: elektronicznie za pośrednictwem strony internetowej Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego przy pomocy specjalnie przygotowanego modułu do głosowania, który pozwalał na przyznawanie punktów za pomocą suwaków, korespondencyjnie poprzez wysłanie formularza na adres BOP, bezpośrednio poprzez złożenie formularza w Punkcie Konsultacyjnym dla danej dzielnicy. Prawo głosu przysługuje każdemu mieszkańcowi miasta, który ukończył 16 lat. Każdy głosujący dysponował 10 punktami, które mógł proporcjonalnie rozdysponować. W trakcie całego okresu głosowania prowadzona jest kampania informacyjna. W pierwszej edycji oddano 22 831 głosów. Przez internet oddano 7 504 głosów, a tradycyjnie (papierowo) zagłosowało 15 327 osób, co łącznie stanowiło 22,3 proc. uprawnionych. 6) Ogłoszenie wyników w wyniku głosowania wybrano do realizacji 54 projekty, które mieściły się w granicach puli środków przyznanych dzielnicy. Zgodnie z procedurą Zespół ds. Budżetu Partycypacyjnego rekomendował Prezydentowi przeznaczenie pozostałych w dzielnicach środków na realizację dwóch projektów w dzielnicy o największej frekwencji (w dzielnicy Okradzionów w głosowaniu wzięło udział 78 proc. uprawnionych). Wyniki zostały opublikowane na stronie internetowej DBP i zaprezentowane przez Prezydenta Miasta na konferencji prasowej w ISP w grudniu 2013 roku. W pierwszej edycji DBP mieszkańcy zadecydowali o kwocie 5 mln zł, czyli 0,5 proc. wydatków Miasta w tym roku. 7) Wdrożenie do realizacji rekomendowanych projektów w celu koordynacji współpracy między wydziałami przy realizacji wybranych projektów Prezydent Miasta powołał 14

zarządzeniem Zespół ds. realizacji projektów wybranych w ramach Budżetu Partycypacyjnego oraz zasad i trybu jego działania. 8) Monitoring realizacji projektów zgodnie z zarządzeniem Prezydenta Miasta w sprawie Zespołu ds. realizacji Budżetu Partycypacyjnego wydziały wiodące w sprawie realizacji wybranych projektów co miesiąc składają do BOP raporty o postępach prac, zaś co dwa miesiące odbywają się posiedzenia tego Zespołu. Dodatkowo na bieżąco prowadzona jest akcja informacyjna za pośrednictwem facebooka i strony, która ma na celu informowanie o realizacji zadania. 9) Ewaluacja DBP ma charakter procesu samouczącego się, dzięki czemu rozpoczęto we współpracy z ISP i Stocznią realizację finansowanego ze środków EFS projektu Obywatelska Dąbrowa, który zakłada ewaluację dwóch pierwszych edycji DBP. W ramach tego projektu przeprowadzono w grudniu 2013 roku spotkania mające na celu uzyskanie od mieszkańców informacji, co należy zmienić w DBP. Osoby, które nie mogły wziąć udziału w spotkaniach, mogły wyrazić swoją opinię poprzez przygotowaną przez Stocznię elektroniczną ankietę, która umieszczona była na stronie DBP. Dodatkowo Stowarzyszenie CIVITAS prowadziło cykl spotkań z mieszkańcami w sprawie ewaluacji Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego, przyczyniając się również do ogólnego wzrostu wiedzy o DBP. II edycja Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego W oparciu o dwa warsztaty ewaluacyjne i zgłoszone uwagi mieszkańców, na początku stycznia 2014 r. zaprezentowany został model II edycji Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego, którego ostateczny kształt przyjęty został Uchwałą nr XXXIV/672/14 Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z dnia 3 lutego 2014 roku w sprawie zasad i trybu przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami Dąbrowy Górniczej na temat Budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza na 2015 rok. W wyniku nowego podziału (30 dzielnic) i zwiększenia środków do 8 mln najmniejsza dzielnica: Kuźniczka Nowa miała do dyspozycji 43 467,49 zł, a największa Ząbkowice - 629 215,09 zł. Z procedury wyłączone zostały dzielnice ogólnomiejskie, zostawiając dyskusję o nich w innych procesach konsultacji. Etap zgłaszania projektów poprzedzony był spotkaniami mieszkańców w dzielnicach. W spotkaniach wzięło udział 153 mieszkańców. W II edycji DBP zgłoszonych zostało 236 projektów, które omówione zostały z mieszkańcami i autorami projektów podczas Dzielnicowych Forów Mieszkańców (wrzesień, październik). Efektem DFM było poddanie pod głosowanie mieszkańców 167 projektów w dzielnicach. Podobnie jak w I edycji na projekty można było głosować bezpośrednio (Urząd Miejski - Biuro Obsługi Interesanta, Punkty Konsultacyjne w dzielnicach), elektronicznie poprzez formularz zamieszczony na stronie Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego, korespondencyjnie (przesłanie formularza na adres Urzędu Miejskiego). W głosowaniu wzięło udział 21 858 mieszkańców (głosy internetowe oddało 5 691 mieszkańców, tradycyjnie 16 167). Wartość 70 wyłonionych projektów opiewa na ponad 7 mln 393 tyś złotych. NaprawnyTo.pl 15

Narzędzie to zostało uruchomiony w 2012 r. w wyniku realizacji projektu zainicjowanego przez Fundację im. S. Batorego. Pracami nad powstaniem serwisu kierowała Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia. Utworzony został Zarządzeniem Nr 1903.2013 Prezydenta Miasta Dąbrowa Górnicza z 26 września 2013 r. w sprawie powołania i zasad działania Zespołu ds. obsługi serwisu internetowego NaprawmyTo.pl i podstrony gminy www. dabrowagornicza.naprawmyto.pl. Serwis służy do mapowania i zgłaszania problemów i spraw wymagających załatwienia w przestrzeni publicznej, m.in. w takich obszarach, jak infrastruktura (np. dziury w drogach, niedziałające światła), bezpieczeństwo (np. brak pasów na niebezpiecznych przejściach, doświetlanie niebezpiecznych miejsc), czy źle działające usługi publiczne (np. wywóz śmieci, niesprzątnięte wały przeciwpowodziowe). Zgłaszanie alertów odbywa się za pośrednictwem strony internetowej lub aplikacji na urządzenia mobilne. Każde zgłoszenie jest rejestrowane w systemie, a odpowiedni komunikat przekazywany do instytucji publicznych odpowiedzialnych za daną kwestię. Tym sposobem serwis służy zarówno jako kanał dwustronnej komunikacji na linii władza obywatele, jak i poinformowaniu użytkowników danej przestrzeni publicznej (np. mieszkańców) o występującym problemie. Oczekuje się, że serwis może służyć także samoorganizacji mieszkańców do działania na rzecz własnego otoczenia i nad takimi rozwiązaniami zespół Dąbrowskiego NaprwmyTo pracuje. Warto podkreślić, że Dąbrowa połączyła serwis z funkcjonującą strukturą Miasta. Pełnomocnik ds. NaprawmyTo koordynuje obsługę serwisu ramach Centrum Zarządzania Kryzysowego. W każdym z Wydziałów obsługujących odpowiedzi na alerty jest wyznaczona osoba odpowiedzialna oraz jej zastępca. Powołanie Zespołu uregulowano zarządzeniem Prezydenta, które reguluje także terminy odpowiedzi. Co bardzo ważne, osoby obsługujące NaprawmyTo odpowiadają we własnym imieniu. Rada Seniorów W dniu 5 listopada odbyło się uroczyste powołanie Rady Seniorów Miasta Dąbrowa Górnicza. Prace nad statutem oraz uchwałą powołująca Radę trwały od lutego 2014r. Powołanie Rady było poprzedzone szeregiem warsztatów z Seniorami w ramach, których została wypracowana ogólna koncepcja działania Rady oraz jej statut, który później został poddany konsultacjom społecznym. Od 10 września do 10 października trwał wolny nabór kandydatów w ramach, którego mieszkańcy Dąbrowy w wieku 60+ mogli zgłaszać swoje kandydatury. W tym samym czasie instytucje działające na rzecz seniorów bądź ich zrzeszające wybierały ze swojego grona przedstawicieli do Rady Seniorów. Spośród zgłoszeń dokonanych w wolnym naborze Rada Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza wybrała 7 osób, które rekomendowała Prezydentowi Zbigniewowi Podrazie jako członków Rady Seniorów. Wszystkie wyżej wymienione efekty działań podejmowanych w Dąbrowie Górniczej dotyczą zwiększenia udziału obywateli w realizacji zadań publicznych, działalności gminy lub powiatu na rzecz dobra wspólnego, budowania kapitału społecznego poprzez współpracę władz, obywateli i ich organizacji w gminach i powiatach. 6. Oszacowanie nakładów poniesionych na organizację i realizację projektu 16

Ponieważ część kosztów realizacji Programu wynika z kosztów ogólnych administracyjnych czy osobowych Urzędu Miejskiego, poniżej prezentowane są koszty przykładowe: Przygotowanie Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2013, Partnerstwo: Wspólnie dla Miasta - realizacja II półrocze 2007 roku: - dotacja dla Stowarzyszenia Zielone Zagłębie w ramach FIO - 18 000,00 zł. - wkład rzeczowy Partnera - Urzędu Miejskiego (sale, materiały biurowe) Uruchomienie i wdrożenie Biura Organizacji Pozarządowych. - realizacja I połowa 2008 roku: - dotacja dla Urzędu Miejskiego w kwocie 79 869,65 zł w ramach projektu: Upowszechnianie ekonomii społecznej w Polsce na podstawie doświadczeń PIW Equal", pod nazwą Wspólnie dla Miasta - Upowszechnianie dobrych praktyk trzeciego sektora". Prowadzenie Biura Organizacji Pozarządowych, w tym wspieranie DFOP i organizacja prac Rady Działalności Pożytku Publicznego oraz działania promocyjne. - realizacja czerwiec 2008 r. do teraz - środki budżetu miasta pokrywają koszty administracyjno - personalne oraz koszty pomieszczeń, biura, telefonów itp. - budżet jakim dysponuje BOP na swoją działalność, poza środkami zewnętrznymi z EFS, to ok. 30 000 zł, a więc ok. 150 000 zł w ciągu pięciu lat; warto pamiętać, że część inicjatyw szczególnie w początkowym okresie była organizowana we współpracy z NGO infrastrukturalnymi z województwa, co pozwalało na realizację z ich środków działań na rzecz NGO z Dąbrowy Górniczej. Uruchomienie Centrum Wolontariatu w ramach projektu Wspólnie dla Miasta - Młodzi dla Miasta" - realizacja II połowa 2008 roku - współfinansowanego ze środków Funduszu Inicjatywy Obywatelskich 2008 kwotą 24860,00 zł. obecnie działania Centrum ograniczają się do organizacji wolontariatu akcyjnego, w miarę potrzeb, przy imprezach miejskich (sportowych, kulturalnych) oraz służy pomocą przy jednostkowych zgłoszeniach na zapotrzebowanie na wolontariuszy. Część szkoleniowo doradczą dot. wolontariatu przejął Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości. Kontynuowana jest współpraca z siecią szkolnych klubów wolontariusza. Dodatkowo Centrum współpracuje w tym zakresie ze Stowarzyszeniem Civitas, przy projektach nastawionych na edukację obywatelską młodzieży. Uruchomienie i wdrożenie Inkubatora Trzeciego Sektora w ramach 18 w sieci" - realizacja: od października 2008 r. do listopada 2009 r. - dotacja dla CRIS z Rybnika, który na prowadzenie przez Stowarzyszenie Zielone Zagłębie, przy współpracy z BOP, Inkubatora we skazanym okresie przeznaczył: 185,737,00 zł Uruchomienie i wdrożenie na bazie Inkubatora Trzeciego Sektora - Inkubatora Społecznej Przedsiębiorczości - realizacja od 1 kwietnia 2010 r. do 31 marca 2012 r. - dofinansowanie z EFS w ramach projektu "Sieć Inkubatorów Społecznej Przedsiębiorczości" w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w kwocie na dąbrowski Inkubator: 433 483,00 zł. 17

Kontynuacja Inkubatora Społecznej Przedsiębiorczości w ramach projektu Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości Województwa Śląskiego - realizacja od 1 kwietnia 2012 r. do 31 marca 2015 r. - dofinansowanie z EFS w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w kwocie na dąbrowski Inkubator: 583 973,00 zł. - koszty pomieszczeń i mediów finansowane z budżetu gminy. Realizacja projektu Obywatelska Dąbrowa - współfinansowany w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora, poddziałanie 5.4.2 Rozwój dialogu obywatelskiego, który realizowany jest we współpracy z Fundacją Instytut Spraw Publicznych oraz Fundacją Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia (kwota dofinansowania wynikające z Wniosku o Dofinansowanie 243 048,96,00 zł). Inne koszty W podane kwoty należy wliczyć środki nie będące zawsze w dyspozycji BOP, ale wpływające bezpośrednio na model współpracy i realizację zapisów Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej, tj. - zwolnienia z czynszów za lokale dla NGO, ok. 199 000,00 zł - dotacje w ramach zadań zleconych ok. 3 500 000,00 zł rocznie - zasoby rzeczowe angażowane w ramach współorganizacji imprez, projektów wnoszone przez wydziały Urzędu Miejskiego, np. w ramach patronatów trudne do oszacowania. - zasoby rzeczowe i lokalowe angażowane w ramach współorganizacji imprez, projektów wnoszone przez miejskie instytucje, takie jak Pałac Kultury Zagłębia, Centrum Sportu i Rekreacji, Muzeum Miejskie Sztygarka, Miejską Bibliotekę Publiczną, MOPS, PUP, placówki oświatowe. - trudne do oszacowania na tym etapie środki zlecane przez instytucje i wydziały w trybie zamówień publicznych. Dąbrowski Budżet Partycypacyjny Nakłady finansowe z budżetu miasta poniesione na organizację projektu (I i II edycja) to ok. 40 000,00 zł stworzenie strony internetowej, modułu do głosowania, wydruk broszur informacyjnych, plakatów, ulotek, bilbordów. Dla celów realizacji Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego nie została zatrudniona żadna dodatkowa osoba. Punkty Konsultacyjne zlokalizowane zostały w dąbrowskich jednostkach organizacyjnych, a osobami wyznaczonymi do współpracy z Urzędem Miejskim byli pracownicy tych jednostek. Spotkania organizowane w czasie prowadzenia akcji edukacyjno-informacyjnej oraz w ramach Dzielnicowych Forów Mieszkańców odbywały się w Miejskiej Bibliotece Publicznej, dąbrowskich szkołach, świetlicach środowiskowych. Duża część materiałów promujących dąbrowski budżet wykonywana była przez pracowników biura. Nakłady, które poniesione będą na realizację projektu W 2014 roku zrealizowanych zostało 56 projektów o łącznej wartości ok. 6 200 000 złotych. Szacunkowa wartość projektów do realizacji w roku 2015 to ok. 7 mln 393 tyś złotych. 7. Czy napotkali Państwo trudności, z którymi należało się zmierzyć, aby zrealizować projekt? 18

Do głównych trudności związanych z działaniami w Dąbrowie Górniczej zaliczyć należy: niezrozumienia dla nowych i innowacyjnych rozwiązań zarówno wśród urzędników, jak i liderów organizacji pozarządowych, niewystarczająca wiedza nt. możliwych efektów, narzędzi i form współpracy oraz jej znaczenia dla rozwoju wspólnoty, sprowadzanie współpracy tylko i wyłącznie do form finansowych, rozumienie jej w wymiarze bardzo wąskim, niespójne i przeregulowane polskie prawo oraz jego nadinterpretacje często niesłusznie blokujące rozwój różnych form współpracy, traktowanie obszaru współpracy jako zadania nieobowiązkowego dla JST, a co za tym idzie ciągły brak środków na finansowanie jej rozwoju, co powoduje że trzeba mieć zdolność i umiejętność korzystania ze środków zewnętrznych, trudność realizacji projektów finansowanych z EFS przez JST: ilość procedur, z czym wiążą się problemy kadrowe lub czasowe, zamówienia publiczne i wytyczne PO KL nieadekwatne do wielkości otrzymywanych środków. Brak rozwiązań prawnych dotyczących umocowania Budżetów Partycypacyjnych. Udawanie przez Budżety Partycypacyjne konsultacji, czyli mocowanie ich w art. 5a ustawy samorządowej powoduje, iż pojawia się coraz więcej orzeczeń i wyroków, które nie pozwalają na stosowanie różnych rozwiązań, które w procesie współdecydowania, a nie konsultowania są niezbędne (np. ograniczenie wieku, żądanie nr PESEL). Z doświadczeń Dąbrowy Górniczej wynika, iż nie należy tu wprowadzać ustawy, która mogła by zepsuć wiele dobrze dostosowanych do wspólnoty lokalnej modeli, ale powinien pojawić jakiś przepis, który definitywnie wprowadziłby narzędzia współdecydowania do porządku prawnego. Niespójność i sprzeczność w działaniach Nadzorów Prawnych Wojewodów, co powoduje, iż coś co mogło być dobrą praktyką w innych rozstrzygnięciach jest niezgodne w opinii nadzoru z prawem. Brak swobody i samodzielności z punktu widzenia prawa w funkcjonowaniu samorządów co odnosi się do dwóch pierwszych uwag i powoduje, że wiele tego typu innowacyjnych rozwiązań zostaje zablokowana zaraz na samym początku. Brak wyznaczonych tzw. warunków brzegowych Budżetów Partycypacyjnych, powszechnie uznanych i akceptowalnych. Warunków, które pozwoliły by odróżnić odpowiednio przeprowadzony budżet partycypacyjny od plebiscytu czy konsultacji. Niska wiedza wśród samorządowców i urzędników oraz niezrozumienie potrzeby wdrażania narzędzi partycypacji czy konsultacji do zarządzania wspólnotą. Niska rozpoznawalność nazwy Budżet Partycypacyjny, co wymaga dodatkowych działań edukacyjnych. 19

Niska wiedza wśród mieszkańców o sposobie funkcjonowania administracji publicznej i nie do końca rozumienie idei samorządności czy odpowiedzialności za wspólne terytorium. Brak odpowiednich mechanizmów przygotowania młodego człowieka do pełnieni roli obywatela. Brak umiejętności budowania dialogu i współpracy w Polskim społeczeństwie 8. Zalecenia dla innych jednostek samorządu terytorialnego zainteresowanych wdrożeniem projektu Z punktu widzenia samorządu wielkości Dąbrowy Górniczej, warto przemyśleć kwestię wprowadzenia dokumentów o randze strategicznej, które pozwolą na realizację cyklu działań na rzecz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Trzeba zdecydowanie podkreślić, że te procesy wymagają czasu. Istotne, aby wszystkie tego typu dokument był przygotowane wspólnie z przedstawicielami grup zainteresowania, obojętne czy rekrutują się one ze struktur formalnych (np. organizacje pozarządowe) czy też działających indywidualnie. Warto na początku położyć nacisk na podjęcie próby integracji społeczności lokalnej oraz naukę systemowego podejścia do rozwiązywania problemów społecznych. Na podstawie dąbrowskich doświadczeń na pewno warto rozpoznać możliwość organizacji w strukturach odpowiedniej komórki, najlepiej pod kierownictwem Pełnomocnika ds. współpracy i aktywności obywatelskiej, który podlega Prezydentowi. Odpowiednie umiejscowienie tego typu biura w strukturze jest niezwykle istotne i oczywiście zależy od zakresu obowiązków jakie jego pracownicy będą wykonywać. Z góry należy założyć, że umiejscowienie Pełnomocnika ds. współpracy z NGO i aktywności obywatelskiej wraz ze swoim biurem w ramach któregoś z merytorycznych wydziałów, może prowadzić do nieporozumień kompetencyjnych na linii Pełnomocnik Naczelnik oraz ukierunkowania współpracy w kierunku merytorycznym danego wydziału. Po drodze wynikną problemy z koordynacją procedur i ich wdrażania na inne wydziały. Ważne, aby osoby które podejmują się pracy w takiej komórce miały doświadczenie i swoją historię pozarządową tak, aby rozumieć specyfikę działania NGO i partycypacji publicznej. Ważne, aby te osoby miały również wiedzę z funkcjonowania samorządu i posiadały umiejętność komunikowania się, prowadzenia dialogu. Przygotowanie modelu Budżetu Partycypacyjnego należy przygotowywać w możliwie szerokim procesie dialogu z mieszkańcami i głównymi aktorami życia społeczno politycznego miasta, co ma swoje pozytywne znaczenie w późniejszej jego realizacji. Budżet Partycypacyjny powinien być modelem przygotowanym pod konkretny samorząd. Należy czerpać z dobrych praktyk i doświadczeń innych samorządów, ale każde z rozwiązań powinno być dostosowane do lokalnych warunków. Złą praktyką jest kopiowanie wprost uchwał, regulaminów z innych samorządów. Warto w proces tworzenia modelu i jego ewaluacji zaprosić ekspertów zewnętrznych. Koniecznie zaplanować w procedurze, w formie spotkań i warsztatów, możliwość dyskusji z mieszkańcami. Z punktu widzenia dąbrowskiej procedury, to jeden z najważniejszych elementów. Stosować nazwę Budżet Partycypacyjny, a nie obywatelski. W naszym założeniu cały budżet miasta jest obywatelski. Słowo partycypacja jest coraz częściej 20