Ogólnogospodarcze tło sytuacji finansowej Polski jako członka Unii Europejskiej Informacje podstawowe Polska, z populacją przekraczającą 38,5 mln mieszkańców, jest największym krajem Europy Środkowo-Wschodniej należącym do Unii Europejskiej. Według danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego pod względem produktu krajowego brutto (PKB), Polska jest 9. gospodarką w UE i 23. gospodarką świata (PKB za rok 2011 w cenach bieżących w przeliczeniu na dolary, dane MFW, World Economic Outlook Database, kwiecień 2013). Wzrost gospodarczy Z danych GUS (kwiecień 2013 r.) wynika, że polski produkt krajowy brutto (PKB) wzrósł w całym 2012 roku o 1,9 proc. Inwestycje w zeszłym roku spadły o 0,8 proc., a popyt krajowy skurczył się o 0,2 proc. Dane te wskazują na wyraźne spowolnienie wzrostu gospodarczego naszego kraju w stosunku do zeszłego roku, w którym to PKB wzrósł o 4,5 proc. przy wzroście inwestycji na poziomie 8,5 proc. i popytu krajowego na poziomie 3,6 proc. Jednak w kontekście kryzysu gospodarczego, z którym boryka się cała Europa nasza gospodarka radziła i radzi sobie stosunkowo dobrze. Dla porównania gospodarki Unii oraz strefy euro w omawianym okresie znalazły się w recesji średni spadek PKB w 2012 r. wyniósł tam odpowiednio 0,3% i 0,6%. Szybciej od Polski rozwijały się w tym czasie tylko państwa bałtyckie: Łotwa 5,6%, Litwa 3,6%, będąca członkiem strefy euro Estonia 3,2%, które wychodziły z głębokiej recesji z lat 2008-2009. Grafika przedstawia wzrost PKB państw Unii Europejskiej w 2012 (zmiana procentowa wobec 2011 r.) Źródło: Eurostat Spośród pozostałych państw regionu w 2012 r. podobne do Polski tempo wzrostu zanotowała Słowacja (2,0%), nieznacznie PKB wzrósł w Bułgarii (0,8%) i w Rumunii (0,3%), natomiast jego spadek odnotowano na Węgrzech (-1,7%) oraz w Czechach (-1,3%). O tym jak dynamicznie rosła polska gospodarka od chwili przystąpienia do UE świadczy m.in. skumulowany wzrost PKB, który w okresie 2004-2012 wyniósł 46,3%. W tym czasie w UE było to 10,9%, w strefie euro 9,1%. Można więc powiedzieć, że Polska w szybkim tempie dogania Europę. Obrazuje to doskonale wskaźnik PKB na mieszkańca, który jeszcze w 1995 r. wynosił 43% średniej krajów Unii
Europejskiej. W 2000 roku było to już 48%, w roku 2011 64%, a w roku 2012 aż 66,2%, czyli więcej niż Węgry (64,1%), które w 2004 r. były w porównaniu do Polski o 12 pkt. proc. bliżej w stosunku do UE27 (Polska 50,7%, Węgry 62,7%). Według danych GUS i Eurostatu, pod względem wzrostu gospodarczego w 2012 roku Polska uplasowała się na piątym miejscu wśród 27 krajów UE, za krajami bałtyckimi oraz Słowacją. Z kolei najnowsza, wiosenna prognoza Komisji Europejskiej wskazuje, że w roku 2013 wzrost polskiego PKB może spaść do 1,1%, a w kolejnym roku ponownie wzrosnąć do 2,2%. Eksport i wymiana handlowa W 2012 r. sprzedaż polskich towarów za granicę osiągnęła historyczną wartość 141,9 mld EUR (w cenach bieżących) i była wyższa niż w 2011 r. o 3,8%, podczas gdy wartość importu osiągnęła 151,7 mld EUR, czyli o 0,6% mniej niż w 2011 r. - w efekcie deficyt obrotów towarowych w 2012 r. zamknął się kwotą 9,7 mld EUR. W cenach stałych stopy wzrostu wartości polskiego eksportu i importu towarów wyniosły w 2012 r. odpowiednio 4,0% i 5,9%. Dla porównania w państwach naszego regionu wartości te wyniosły dla Czech odpowiednio 3,2% i 1,1%, dla Słowacji 4,4% i 3,3%, dla Węgier 4,2% i 2,9%, dla Łotwy 5,9% i 7,5%, a dla Estonii 5,5% i 6,8%, podczas gdy w strefie euro było to odpowiednio 2,5% i - 0,4%, a dla całego świata 3,1% i 3,7%. Najważniejszym partnerem handlowym Polski pozostaje Unia Europejska, mimo że w 2012 r. ze względu na kryzys spadła dynamika eksportu do UE (wzrost jedynie o 0,9%, w porównaniu do wzrostu o 10,9% w 2011 r.). W sumie w 2012 r. do krajów UE wyeksportowaliśmy towary za kwotę aż 107,5 mld EUR (75,8% polskiego eksportu trafiło do krajów UE). Dla porównania do krajów trzecich sprzedaliśmy na łączną kwotę 34,4 mld EUR (24,2%). Początek bieżącego roku dla eksportu nie był jednak dobry. Według danych GUS zawartych w Informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. I kwartał 2013 roku wzrost polskiego eksportu w okresie styczeń-luty, liczony w złotych w cenach bieżących, wyniósł zaledwie 0,1 proc. rdr. Co ciekawe po dwóch pierwszych miesiącach 2013 roku Polska miała dodatni bilans handlowy - wartość eksportu była wyższa niż wartość importu o 0,3 mld zł (przed rokiem minus 10,2 mld zł). Jak już zostało to wspomniane głównym partnerem handlowym Polski pozostają kraje Unii Europejskiej, chociaż całkowity udział UE w polskim eksporcie towarów wykazuje od momentu akcesji nieznaczną tendencję spadkową. W okresie 2000-2003 do UE trafiało 81,2% polskiego eksportu, w 2004 r. 80,3%, a następnie notowano stopniowy spadek udziału aż do 78,0% w 2011 r. i 75,8% w 2012 r. Z odmienną sytuacją mamy do czynienia w przypadku importu towarów, gdyż w 2004 r. wyraźnie wzrósł udział importu z krajów UE w całości polskiego importu. W latach 2000-2003 mieścił się on w przedziale 69,0%-69,7%, w latach 2004-2005 wartość ta wzrosła do 75,3%, by w kolejnych latach aż do 2012 r. osiągać odpowiednio 73,0%, 73,3%, 71,9%, 72,6% i 70,8%, 70,0% i 67,2%. W samej Unii niezmiennie najważniejszym partnerem handlowym Polski są Niemcy. Tylko w ubiegłym roku trafiła tam jedna czwarta wszystkich wyeksportowanych przez Polskę towarów. W tym samym czasie import od naszych zachodnich sąsiadów stanowił aż 21,1% wszystkich towarów zakupionych za granicami.
Z danych GUS wynika, że w 2012 r. w porównaniu z rokiem poprzednim nastąpił spadek importu z Niemiec o 5,8%, co przy niezmienionej wartości eksportu oznaczało polepszenie salda wymiany towarowej z tym krajem. Spadły także obroty w handlu z Francją zarówno po stronie eksportu (o 1,2%) jak i importu (o 5,7%). Polski rynek wewnętrzny i rynek pracy Kryzys gospodarczy, z którym Europa boryka się od kilku lat nie pozostał bez wpływu na polski rynek wewnętrzny: o ile spożycie indywidualne w całym 2012 roku wciąż nieznacznie rosło (o 0,8% rdr) i miało pozytywny wkład do PKB (+ 0,5%), o tyle popyt krajowy skurczył się w tym okresie o 0,2% rdr i miał negatywny wpływ na PKB ( 0,2%) wynika ze zaktualizowanych szacunków GUS. Spowolnienie gospodarcze znalazło swoje odzwierciedlenie także we wskaźnikach sprzedaży detalicznej. Jak podaje GUS, w roku 2012 polska sprzedaż detaliczna ogółem była o 0,8% wyższa niż w roku poprzednim (podczas gdy w 2011 roku wrosła o 3,2% rdr). W I kwartale bieżącego roku natomiast sprzedaż detaliczna ukształtowała się na poziomie niezmienionym rdr wynika z opublikowanej przez GUS 23 kwietnia Informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. I kwartał 2013 roku. Można zatem mówić o stabilizacji sprzedaży detalicznej w pierwszych trzech miesiącach roku i początkach jej powolnego odbicia od dna cyklu koniunkturalnego, które mogło mieć miejsce w IV kwartale zeszłego roku, kiedy to sprzedaż detaliczna spadła o 2% rdr. W efekcie spowolnienia polskiej gospodarki w 2012 r. również warunki na rynku pracy uległy pogorszeniu. Przez cały ubiegły rok stopa bezrobocia utrzymywała się na dwucyfrowych poziomach - od 13,2% w styczniu i 13,5% w lutym do 13,4% w grudniu. Poprawy nie zwiastują też pierwsze miesiące bieżącego roku. Według danych GUS na koniec marca 2013 r. stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 14,3%, tj. obniżyła się o 0,1 p.proc. w porównaniu z notowaną w lutym, ale była o 1,0% wyższa niż przed rokiem. W poszczególnych województwach stopa bezrobocia kształtowała się w granicach od 10,7% w wielkopolskim do 22,3% w warmińsko-mazurskim. W ujęciu miesięcznym spadła ona w większości województw, z wyjątkiem mazowieckiego i opolskiego, w których nie zmieniła się. W największym stopniu stopa bezrobocia zmniejszyła się w województwie zachodniopomorskim (o 0,4%). W porównaniu z marcem ub. roku stopa bezrobocia zwiększyła się we wszystkich województwach, najbardziej w województwie opolskim (o 1,3%) i małopolskim (o 1,2%). Z danych GUS wynika, że przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w okresie styczeń marzec br. ukształtowało się na poziomie 3740,79 zł i było o 2,1% wyższe niż w analogicznym okresie ub. roku (wobec wzrostu o 5,3% przed rokiem i 2,8% w IV kwartale ub. roku). Praktycznie we wszystkich kluczowych branżach obserwowano wzrost płac w skali roku, z czego największy w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 4,3%), administrowaniu i działalności wspierającej (o 4,0%), górnictwie i wydobywaniu oraz obsłudze rynku nieruchomości (po 3,9%). Niższe niż przed rokiem były wynagrodzenia w budownictwie (o 1,7%). Nieodłącznym elementem polskiego rynku pracy są zagraniczne migracje zarobkowe. Ich wyraźny
wzrost nastąpił po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Apogeum wyjazdów zarobkowych zanotowano w roku 2007, gdy za granicą przebywało 2,3 mln polskich obywateli. Jednak wraz z pogorszeniem sytuacji gospodarczej wskutek kryzysu finansowego w państwach Europy Zachodniej, spadł tam popyt na siłę roboczą i wzrosło bezrobocie, co wpłynęło na zmniejszenie zainteresowania Polaków emigracją. Na koniec 2010 roku za granicą przebywało blisko 2 mln Polaków, w tym 1,6 mln w państwach Unii Europejskiej. Obok wyjazdów zarobkowych obserwowane jest również zjawisko emigracji powrotnej. W czasach kryzysu gospodarczego w Europie Zachodniej istotną przyczyną powrotów były przyczyny ekonomiczne takie jak: utrata pracy, zmniejszenie dochodów w porównaniu z zarobkami w kraju oraz niemożność znalezienia pracy za granicą. Warto przy tym odnotować, że 1 maja 2011 roku dostęp do swoich rynków pracy zliberalizowały dwa ostatnie kraje Unii Europejskiej, które dotychczas utrzymywały ograniczenia w tym zakresie: Niemcy i Austria. Napływ środków europejskich Jednym z najważniejszych czynników wzrostu gospodarczego Polski są transfery z budżetu UE. Od 2004 r., a więc od przystąpienia do struktur unijnych do 31 marca 2013 r. wyniosły one 79 255,59 mln EUR. Jednocześnie, w tym samym czasie Polska wpłaciła do budżetu UE 28 180,19 mln EUR tytułem składki członkowskiej oraz 141,47 mln EUR tytułem zwrotu środków. Na sumę transferów z UE do Polski w wymienionym okresie składają się przede wszystkim przepływy związane z polityką spójności (48 973,45 mln EUR), wspólną polityką rolną (26 015,90 mln EUR) i inne (825,05 mln EUR). Według danych na dzień 28 kwietnia 2013 roku, opublikowanych na stronie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, od początku uruchomienia unijnych programów podpisano z beneficjentami 83 839 umów o dofinansowanie na kwotę 352,3 mld zł wydatków kwalifikowalnych, w tym dofinansowanie w części UE 243,4 mld zł, co stanowi 86,1 proc. alokacji na lata 2007-2013. Największe wsparcie zostało dotychczas skierowane na projekty z zakresu (dane MRR): Transportu 25,4 mld euro - wybudowano/zmodernizowano ponad 15,5 tys. km dróg, - wybudowano/zmodernizowano ponad 2,1 tys. km linii kolejowych, Inwestycji w kapitał ludzki 21,1 mld euro - różnego rodzaju wsparcie otrzymało ok. 8,6 mln osób, - powstało ponad 150 tys. nowych firm, - sfinansowano kształcenie na nowych, zamawianych kierunkach studiów dla 62,5 tys. studentów, - utworzono lub sfinansowano zajęcia w przedszkolach, dla ponad 133 tys. dzieci. Ponad 83 proc. tych przedszkoli nadal funkcjonuje po zakończeniu dofinansowania z Europejskiego Funduszu Społecznego, Ochrony środowiska 10,7 mld euro - wybudowano/zmodernizowano ok. 34 tys. km sieci kanalizacyjnej, - wybudowano/zmodernizowano ponad 11 tys. km sieci wodociągowej, - wybudowano/przebudowano ponad 650 oczyszczalni ścieków, Przedsiębiorczości, innowacji, B+R 11,2 mld euro - bezpośrednie wsparcie otrzymało ponad 42,5 tys. firm,
- utworzono lub zmodernizowano ponad 1,7 tys. laboratoriów, Społeczeństwa informacyjnego 3,02 mld euro - powstanie ponad 35 tys. km internetu szerokopasmowego, ponad 500 tys. gospodarstw domowych otrzymało/otrzyma dofinansowanie dostępu do Internetu. Napływ środków z UE do Polski najprawdopodobniej zwiększy się jeszcze w latach 2014-2020. Unijny szczyt w Brukseli na początku lutego zatwierdził budżet UE na lata 2014-20, który przewiduje dla Polski 105,8 mld euro (441 mld zł), z czego 72,9 mld euro (303,6 mld zł) zostanie przeznaczonych na politykę spójności, a 28,5 mld euro (118,8 mld zł) na polskie rolnictwo. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne Polska w ostatnich latach pozytywnie wyróżnia się w Europie Środkowej pod względem napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Według internetowej bazy danych Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju - UNCTAD, odczytywanej na początku maja 2013 roku, w latach 2006-2011 bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce wyniosły łącznie około 94,9 mld USD i były najwyższe w regionie (dla porównania, BIZ w Czechach w analogicznym okresie sięgnęły około 36,8 mld USD a na Węgrzech około 26,1 mld USD). Po bardzo dobrym roku 2011, kiedy napływ BIZ do Polski zwiększył się rok do roku do wartości 13,567 mld euro (według danych NBP) lub 15,139 mld dolarów (według danych UNCTAD), 2012 rok przyniósł słabsze wyniki BIZ w Polsce. Zgodnie ze wstępnym wyliczeniem NBP, napływ BIZ do Polski wyniósł w zeszłym roku 2,9 mld euro, natomiast UNCTAD szacuje tę wartość na 4,1 mld dolarów. Jak jednak zastrzegł w komunikacie z 12 lutego polski bank centralny, spadki BIZ rdr w Polsce w 2012 roku były spowodowane jednorazowymi transakcjami podmiotów specjalnego przeznaczenia i nie odzwierciedlały realnego zaangażowania inwestorów. I faktycznie, jeśli przyjrzymy się danym Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ), która zajmuje się przyciąganiem i obsługą inwestycji zagranicznych w Polsce, często inwestycji typu greenfield, to widać, że rok 2012 nie był wcale gorszy od poprzedniego. Wartość 53 projektów inwestycyjnych sfinalizowanych przez PAIiIZ w 2012 roku wyniosła 1,2 mld euro, czyli 6 proc. więcej niż w roku 2011 wynika z komunikatu agencji przesłanego PAP. Zakumulowane saldo napływu BIZ w pierwszych miesiącach 2013 roku pozostaje dodatnie, przyjmując wartość 1,110 mld euro w styczniu i 613 mln euro w lutym podał NBP we wstępnym szacunku w najnowszym bilansie płatniczym. Podsumowanie Kryzys ekonomiczny, z którym od kilku lat boryka się Europa i świat zmienił postrzeganie gospodarek poszczególnych krajów. Tylko nieliczne kraje, w tym Polska, wykazały się odpornością na negatywny wpływ spowolnienia światowej gospodarki, co nie oznacza, że nie odczuły jej skutków. Pozostawanie przysłowiową zieloną wyspą w okresie kryzysu gospodarczego jest warte podkreślania, gdyż stanowi o potencjale naszej gospodarki, jednocześnie nie można zapominać, że tak naprawdę dopiero doświadczenie kolejnych lat dostarczyć mogą jasną odpowiedź w jakiej kondycji jest polska gospodarka po kryzysie finansowym. Ostatnie lata były okresem konsekwentnej odbudowy możliwości rozwojowych polskiej
gospodarki, po spowolnieniu obserwowanym w 2009 r. będącym w głównej mierze wynikiem światowego kryzysu ekonomicznego. Na tle innych krajów Unii Europejskiej wyniki gospodarcze naszego kraju prezentowały się bardzo dobrze, powodując tym samym obecność Polski w gronie europejskich liderów wzrostu gospodarczego.