Postępy w pediatrii 2012 Znaczenie probiotyków i prebiotyków w profilaktyce i leczeniu. Które wybierać? Czy stosować już u niemowląt i dlaczego? Krystyna Wąsowska-Królikowska Klinika Alergologii, Gastroenterologii i Żywienia Dzieci UM w Łodzi
O czym będziemy mówić? Flora przewodu pokarmowego i jej rola Wybrane zastosowania probiotyków w profilaktyce i leczeniu Znaczenie prebiotyków Różnice w składzie mikroflory u niemowląt w zależności od sposobu karmienia Mleko kobiece jako naturalny synbiotyk Bezpieczeństwo suplementacji 2
Mikroflora przewodu pokarmowego 10 10 10 12 bakterii/g zawartości jelitowej Masa bakterii w jelicie grubym ok. 1-2 kg Ok. 300-500 szczepów bakterii Ich łączna aktywność metaboliczna odpowiada wątrobie 3
Co wpływa na rozwój flory jelitowej? ph soku żołądkowego Rodzaj porodu Interakcje między bakteriami Motoryka przewodu pokarmowego MIKROFLORA JELITOWA Leki (antybiotyki) Sole żółciowe Probiotyki Żywienie Prebiotyki 4
Funkcje mikroflory jelitowej Metaboliczna Fermentacja niestrawionych składników pożywienia SCFA źródło energii dla kolonocytów Synteza witamin; wchłanianie jonów Troficzna Kontrola proliferacji i różnicowania kk. nabłonka Rozwój i homeostaza ukł. immunologicznego Ochronna Ochrona przed patogenami Guarner Lancet 2003; 361: 512 5
Podstawowe pojęcia: - żywność funkcjonalna - probiotyki - prebiotyki - synbiotyki 6
Wpływ probiotyków na mikroflorę jelitową Modyfikacja: - składu ilościowego i jakościowego mikroorganizmów - aktywności metabolicznej bakterii Zmniejszenie populacji patogenów w jelitach: - konkurencja o receptory lub przyleganie do komórek nabłonka - współzawodnictwo o składniki odżywcze - modyfikacja receptorów dla toksyn bakteryjnych na drodze enzymatycznej - wytwarzanie bakteriocyn - zakwaszanie treści jelitowej Wpływ na procesy trawienia - uwalnianie laktazy 7 7
Wpływ mikroflory jelitowej na układ immunologiczny Bezpośredni (GALT) oraz pośredni wpływ na mechanizm aktywacji procesów regulujących równowagę cytokinową Th1/Th2, a tym samym regulacja profilu wydzielanych cytokin (promocja Th1) Wpływ na ogólną i miejscową odpowiedź immunologiczną Stymulacja wytwarzania naturalnych przeciwciał reagujących krzyżowo z antygenami mikroorganizmów chorobotwórczych Produkcja bakteriocyn (przeciwbakteryjnych i przeciwwirusowych) Modulacja alergicznego zapalenia błony śluzowej przewodu pokarmowego oddziaływanie na odporność naturalną (ścieżka sygnału TLR) Inne działania immunomodulujące i immunostymulujące 8
Właściwości probiotyku szczepozależne Do racjonalnego stosowania niezbędna znajomość działania konkretnego szczepu Każdy szczep wymaga oddzielnych badań celem oceny jego skuteczności w konkretnej sytuacji klinicznej Nie ma podstaw naukowych do ekstrapolacji danych na inne szczepy Wyniki dokumentujące skuteczność w określonej dawce nie są dowodem, że podobny efekt można osiągnąć przy niższej dawce Szczep probiotyczny powinien być oznaczony w następującej kolejności: Nazwa rodzajowa Nazwa gatunkowa Oznaczenie literowo-cyfrowe np. Lactobacillus casei DN 114001, Lactobacillus rhamnosus GG 9 9
Wybrane zastosowania probiotyków w leczeniu i profilaktyce - w wybranych schorzeniach gastroenterologicznych - w profilaktyce i leczeniu alergii 10
Mleko kobiece jako źródło probiotyków i prebiotyków Pokarm kobiecy stanowi wzorzec idealnego pokarmu. W 100 ml zawiera on m.in.: białko - 0,9-1,4 g tłuszcze - 4,4 g laktoza - 7 g oligosacharydy - < 1,85 g bakterie probiotyczne Oligosacharydy w mleku kobiecym - Siara 1.5-2.3 g/l - Mleko dojrzałe 0.8-1.2 g/l Galaktooligosacharydy GOS Fruktooligosacharydy FOS (w niewielkich ilościach) 11
Bakterie z rodzaju Lactobacillus wykryte w mleku matki Lactobacillus gasseri w tym L. gasseri CECT5714 Lactobacillus salivarius w tym L. salivarius CECT5713 Lactobacillus rhamnosus Lactobacillus plantarum Lactobacillus fermentum w tym L. fermentum CECT5716 = L. fermentum hereditum Lara-Villoslada F, Olivares M, Sierra S i wsp, Brit J Nutr, 2007, 98, s 1: s96-s100 12
Jakie znaczenie mają zawarte w mleku matki oligosacharydy GOS? Efekt bifidogenny = stymuluje selektywnie florę Lb/ Bf, obniża ph oraz poprzez kwas octowy z fermentacji pektyn działa bakteriostatycznie Efekt troficzny = oddziaływanie na błonę śluzową jelita Udział w przyswajaniu energii = fermentacja cukrów, SCFA Poprawa wchłaniania Ca++, stymulacja wchłaniania zwrotnego sodu i wody Niestrawione włókno = kształtowanie biomasy stolca Moro GE, Arslanoglu S, Acta Pediatr, 2005; 94: 14-17 Poprzez działanie bezpośrednie i metabolity, oddziaływują wielokierunkowo na układ odpornościowy: zmniejszają częstość zakażeń dróg oddechowych i biegunek poprawiają skuteczność szczepień wytwarzają tolerancję na alergeny zapobiegają azs, poprawiają markery alergii 13
Wytyczne dotyczące prebiotyków w produktach mlecznych Komitet Unii Europejskiej ds. Żywności zaakceptował dodatek prebiotyków do preparatów mlecznych w stosunku GOS:FOS (9:1), o stężeniu 0,4-0,8 g/dl Efekt kliniczny prebiotyków ściśle zależy od ich rodzaju, dawki i proporcji w mieszaninie, a także od wyjściowego stanu mikroflory jelitowej EC Scientific Committee on Food (2001), SCF/CS/Nut/IF/47 Final, 2001 14
Lactobacillus fermentum CECT 5716 Badanie GOLF-1 i GOLF-2 Celem badania była ocena wpływu mleka synbiotycznego (GOS 0,4g/dl + L. fermentum hereditum) w porównaniu z mlekiem prebiotycznym (GOS 0,4g/dl) na częstość występowania infekcji oraz podstawowe parametry antropometryczne u niemowląt w wieku 6-12 m-cy oraz 1-6 m-cy (badanie randomizowane z podwójnie ślepą próbą, n= 188, 97 niemowląt w grupie badanej i 91 w grupie kontrolnej) Maldonado J, Canabate F, Sempere L i wsp, JPGN 2011 [w druku] 15
Wnioski z badań GOLF-2 i GOLF-1 1. Podawanie mleka następnego lub mleka początkowego zawierającego L. fermentum hereditum i GOS niemowlętom było bezpieczne i dobrze tolerowane. 2. Stosowanie mleka następnego z synbiotykiem zredukowało częstość występowania zakażeń przewodu pokarmowego (46%), zakażeń górnych dróg oddechowych (27%) i ogólną częstość zakażeń (30%) w porównaniu z mlekiem zawierającym jedynie GOS. 3. Zastosowanie mleka początkowego z synbiotykiem zredukowało częstość zakażeń przewodu pokarmowego do jednej trzeciej. Maldonado J, Canabate F, Sempere L i wsp, JPGN 2011 [w druku] 16
Czy mleko matki może być traktowane jako naturalny synbiotyk? 1. Zgodnie z definicją zawiera mikroorganizmy probiotyczne oraz substancje prebiotyczne o potencjalnym korzystnym wpływie na organizm małego dziecka. 2. Ponadto zawiera szereg innych korzystnych dla zdrowia niemowlęcia składników. 3. Jest przy tym bezpieczne i łatwo dostępne. 17
Nowa koncepcja zbliżenia składu mleka modyfikowanego do wzorca mleka matki Czy suplementacja mleka modyfikowanego probiotykami i prebiotykami celem upodobnienia do mleka kobiecego jest bezpieczna? 18
Podsumowanie stanowisk ESPGHAN i AAP dotyczących suplementacji mieszanek Suplementacja niektórych szczepów probiotycznych może być związana z korzystnymi efektami klinicznymi Dane naukowe nie dają podstaw do kwestionowania bezpieczeństwa probiotyków odnośnie ich wpływu na rozwój fizyczny oraz występowanie działań niepożądanych AAP i ESPGHAN uważają jednak, że ze względu na niewystarczające dane nie można zalecać rutynowego ich stosowania w mieszankach Braegger C i wsp. ESPGHAN Committee on Nutrition: JPGN, 2011; 52: 238-250 Thomas DW i wsp. Committee on Nutrition. Pediatrics 2010; 126: 1217-1231 19