DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia XXX r. [ ](2013) XXX draft DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI Wytyczne dotyczące dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/WE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE Artykuł 15: Przetwarzanie, przesył i rozdział energii COURTESY TRANSLATION OF SWD(2013) 450 FINAL PL PL

Spis treści A. WPROWADZENIE... 2 B. NOWE ROLE RÓŻNYCH PODMIOTÓW NA WEWNĘTRZNYM RYNKU ENERGII ORAZ NOWE PODMIOTY... 4 B1. Krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego... 4 B2. Operatorzy systemów przesyłowych (OSP) oraz operatorzy systemów dystrybucyjnych (OSD)... 5 B3. Nowe podmioty, w tym koncentratorzy... 8 C. KRYTERIA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ W TARYFACH SIECIOWYCH I REGULACJACH DOTYCZĄCYCH SIECI... 10 C1. Zapewnianie zachęt do wdrażania inteligentnych sieci... 11 C2. Kryteria efektywności energetycznej dotyczące taryf sieci elektroenergetycznych... 12 D. ŚRODKI MAJĄCE NA CELU UMOŻLIWIENIE I ROZWÓJ REAGOWANIA NA POPYT... 14 D1. Funkcje krajowych organów regulacyjnych, OSP i OSD... 15 D2. Skuteczne sygnały cenowe... 16 D3. Dostęp do rynku, udział w rynku i jego przejrzystość... 16 E. EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA W ZAKRESIE PROJEKTOWANIA SIECI ORAZ EKSPLOATACJI INFRASTRUKTURY GAZOWEJ I ELEKTROENERGETYCZNEJ... 18 F. INNE POWIĄZANIA Z WEWNĘTRZNYM RYNKIEM ENERGII... 19 1

ARTYKUŁ 15: PRZETWARZANIE, PRZESYŁ I ROZDZIAŁ ENERGII A. WPROWADZENIE 1. Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej 1 (zwana dalej także dyrektywą lub dyrektywą EED ) oraz pakiet dotyczący wewnętrznego rynku energii (zwany dalej także trzecim pakietem 2 ) wzajemnie się uzupełniają i wzmacniają, szczególnie w odniesieniu do celu polegającego na promowaniu efektywnej sieci elektroenergetycznej i gazowej oraz na wnoszeniu wkładu w poprawę bezpieczeństwa dostaw energii. 2. Mechanizmy służące promowaniu efektywności energetycznej w zakresie taryf sieciowych, regulacji dotyczących sieci i jej funkcjonowania oraz likwidacji barier dotyczących reagowania na zapotrzebowanie zostały określone w pakiecie dotyczącym wewnętrznego rynku energii i w przepisach uzupełniających 3 oraz w dyrektywie w sprawie usług energetycznych (zwanej dalej dyrektywą ESD ) 4, która zostanie uchylona dyrektywą EED z dniem 5 czerwca 2014 r. 3. Celem art. 15 dyrektywy EED, dotyczącego przetwarzania, przesyłu i rozdziału energii, oraz powiązanych z nim załączników XI i XII jest zmaksymalizowanie efektywności sieci i infrastruktury oraz promowanie reagowania na zapotrzebowanie. Główne obowiązki państw członkowskich określone w art. 15 obejmują zapewnienie: w odniesieniu do taryf sieciowych i regulacji dotyczących sieci, należytego uwzględniania efektywności energetycznej przez krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego podczas wykonywania zadań regulacyjnych określonych w dyrektywach 2009/72/WE i 2009/73/WE; wyeliminowania z taryf przesyłu i rozdziału zachęt, które są szkodliwe dla ogólnej efektywności (w tym efektywności energetycznej) systemu elektroenergetycznego, lub zachęt, które mogłyby ograniczać udział działań podejmowanych w odpowiedzi na zapotrzebowanie w rynkach bilansujących i w zamawianiu usług pomocniczych; taryf pozwalających dostawcom zwiększyć udział odbiorców w efektywności systemu, w tym odpowiedź na zapotrzebowanie, zależnie od warunków krajowych; oraz zgodności regulacji dotyczących sieci oraz taryf sieciowych z kryteriami efektywności energetycznej określonymi w załączniku XI, z uwzględnieniem wytycznych i kodeksów opracowanych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 714/2009 5 ; w odniesieniu do reagowania na zapotrzebowanie, 1 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE, Dz.U. L 315 z 14.11.2012, s. 1. 2 Dyrektywy 2009/72/WE i 2009/73/WE, rozporządzenia (WE) nr 713/2009, 714/2009 i 715/2009. 3 Rozporządzenie w sprawie integralności i przejrzystości hurtowego rynku energii, REMIT, oraz proponowane rozporządzenie w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej. 4 Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych, Dz.U. L 114 z 27.4.2006, s. 64. 5 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 714/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1228/2003, Dz.U. L 211 z 14.8.2009, s. 15 35. 2

zachęcania przez krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego do tego, by na rynkach hurtowych i detalicznych obok podaży wykorzystywane były również środki po stronie popytu, takie jak reagowanie na zapotrzebowanie; dostępu energii wyprodukowanej w odpowiedzi na zapotrzebowanie do rynków usług bilansowania, rezerwowania i innych systemów oraz jej udziału w tych rynkach, poprzez nałożenie wymogu określenia warunków technicznych mających na celu promowanie udziału energii wyprodukowanej w odpowiedzi na zapotrzebowanie na takich rynkach, w tym udziału koncentratorów; możliwości oferowania przez operatorów wysokosprawnej kogeneracji usług bilansowania oraz innych usług eksploatacyjnych, jeżeli jest to technicznie i ekonomicznie wykonalne oraz z zastrzeżeniem wymogów dotyczących zachowania niezawodności i bezpieczeństwa sieci; oraz traktowania w sposób niedyskryminacyjny usługodawców reagujących na zapotrzebowanie, w tym koncentratorów, przez operatorów systemów przesyłowych i operatorów systemów dystrybucyjnych spełniających wymogi związane z usługami bilansującymi i pomocniczymi (z zastrzeżeniem ograniczeń technicznych występujących podczas zarządzania sieciami). w odniesieniu do eksploatacji i projektowania infrastruktury gazowej i elektroenergetycznej, dostarczania przez krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego, w ramach dyrektywy 2009/72/WE i z uwzględnieniem kosztów i korzyści związanych z poszczególnymi środkami, zachęt dla operatorów sieci do poprawy efektywności energetycznej; wyraźnego wyjaśnienia oraz podania do wiadomości publicznej przepisów dotyczących hierarchii różnych priorytetów dostępu i przesyłu, jeżeli priorytety takie zostały przyznane w ich systemach elektroenergetycznych; oraz przeprowadzenia oceny i zwiększenia efektywności energetycznej w zakresie projektowania i eksploatacji infrastruktury gazowej i elektroenergetycznej. 4. W art. 15 zawarto przepisy, które mają zastosowanie wyłącznie do energii elektrycznej (art. 15 ust. 1 ostatni akapit oraz powiązany załącznik XI); przepisy dotyczące hierarchii priorytetowego dostępu i przesyłu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji (art. 15 ust. 5) oraz jej wkładu w możliwość świadczenia usług bilansowania oraz innych usług eksploatacyjnych (art. 15 ust. 6); a także przepisy dotyczące reagowania na zapotrzebowanie (art. 15 ust. 8). Pozostałe przepisy określone w art. 15 ust. 1 i w art. 15 ust. 2 4 mają zastosowanie zarówno do gazu, jak i do energii elektrycznej. 5. Niniejsza nota przedstawia dodatkowe informacje w celu zapewnienia wytycznych dotyczących wdrażania środków określonych w dyrektywie EED, związanych z nowymi wymogami w zakresie kryteriów efektywności energetycznej dotyczących regulacji sieci energetycznej oraz taryf sieci elektroenergetycznych w odniesieniu do projektowania i eksploatacji infrastruktury gazowej i elektroenergetycznej. W każdej sekcji wyszczególniono najpierw odpowiednie przepisy pakietu dotyczącego wewnętrznego rynku energii, a następnie wyjaśniono, w jaki sposób art. 15 uzupełnia je o nowe obowiązki. W niniejszej nocie przedstawiono nowe wymogi zawarte w przepisach prawa oraz nowe role i obowiązki państw członkowskich, krajowych organów regulacyjnych sektora energetycznego oraz operatorów. 6. Celem niniejszego dokumentu jest zapewnienie państwom członkowskim wytycznych dotyczących stosowania art. 15 dyrektywy EED. Dokument wyraża poglądy służb Komisji, 3

nie zmienia skutków prawnych dyrektywy oraz pozostaje bez uszczerbku dla wiążącej interpretacji art. 15 określonej przez Trybunał Sprawiedliwości. B. NOWE ROLE RÓŻNYCH PODMIOTÓW NA WEWNĘTRZNYM RYNKU ENERGII ORAZ NOWE PODMIOTY B1. Krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego 7. W pakiecie dotyczącym wewnętrznego rynku energii (art. 3 ust. 11 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej 6 oraz art. 3 ust. 8 dyrektywy gazowej 7 ) ustalono, że w celu promowania efektywności energetycznej państwa członkowskie lub w przypadku gdy państwo członkowskie tak postanowiło organ regulacyjny zdecydowanie zalecają przedsiębiorstwom energetycznym optymalizację wykorzystania energii elektrycznej, na przykład poprzez dostarczanie usług w zakresie zarządzania energią, rozwój innowacyjnych formuł cenowych lub poprzez wprowadzenie, w stosownych przypadkach, inteligentnych systemów pomiarowych lub inteligentnych sieci. 8. Zachęta ta jest wzmocniona za pomocą ogólnych celów i obowiązków krajowych organów regulacyjnych, które są odpowiedzialne za promowanie konkurencyjnego, bezpiecznego i zrównoważonego pod względem środowiskowym wewnętrznego rynku sieci elektroenergetycznych/gazowych, z uwzględnieniem długookresowych celów [art. 36 lit. a) dyrektywy w sprawie energii elektrycznej, art. 40 lit. a) dyrektywy gazowej]. Odpowiednie cele długookresowe są to cele UE w zakresie: udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii, efektywności energetycznej oraz ograniczania emisji gazów cieplarnianych. Ogólne cele krajowego organu regulacyjnego zostały wymienione w art. 36 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej oraz w art. 40 dyrektywy gazowej. Szczególne obowiązki i uprawnienia, które państwa członkowskie muszą wyznaczyć krajowym organom regulacyjnym, zostały wymienione w art. 37 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej oraz w art. 41 dyrektywy gazowej. Obydwa zestawy przepisów wzajemnie się uzupełniają i powinny być interpretowane we wzajemnym powiązaniu: krajowy organ regulacyjny, wypełniając swoje obowiązki i korzystając z przyznanych mu uprawnień, musi dążyć do realizacji celów ogólnych wyznaczonych krajowym organom regulacyjnym 8. Główne obowiązki krajowych organów regulacyjnych obejmują: obowiązki w zakresie taryf za dostęp do sieci przesyłowych i dystrybucyjnych: ustalanie lub zatwierdzanie, na podstawie przejrzystych kryteriów, taryf przesyłowych lub dystrybucyjnych lub metod ich ustalania; obowiązki w zakresie rozdziału: zapewnienie, aby nie występowało subsydiowanie skrośne między działalnością w zakresie przesyłu, dystrybucji, magazynowania, LNG i dostaw; 6 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE, Dz.U. L 211 z 14.8.2009, s. 55. 7 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 2003/55/WE, Dz.U. L 211 z 14.8.2009, s. 94. 8 Więcej informacji na temat celów ogólnych, obowiązków i uprawnień organów regulacyjnych zawarto w nocie interpretacyjnej do dyrektywy 2009/72/WE oraz dyrektywy 2009/73/WE pt. Organy regulacyjne (http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/interpretative_notes/doc/implementation_notes/2010_01_21_the_regu latory_authorities.pdf). 4

obowiązki w zakresie sprawowania ogólnego nadzoru nad przedsiębiorstwami energetycznymi: zapewnienie dopełnienia przez operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych, właścicieli system (w stosownych przypadkach), jak również przez wszelkie przedsiębiorstwa elektroenergetyczne lub gazowe ich obowiązków zgodnie z dyrektywą i z innymi właściwymi przepisami Unii Europejskiej, w tym również w odniesieniu do kwestii transgranicznych; obowiązki w zakresie ochrony konsumentów: pomoc w zapewnieniu, przy udziale innych właściwych organów, aby środki z zakresu ochrony konsumenta, w tym środki określone w załączniku I (do dyrektywy w sprawie energii elektrycznej i dyrektywy gazowej), były skuteczne i egzekwowane; publikowanie co najmniej raz w roku zaleceń dotyczących zapewnienia zgodności cen dostaw z art. 3 (dyrektywy w sprawie energii elektrycznej i dyrektywy gazowej); zapewnianie dostępu do danych dotyczących zużycia energii przez odbiorców. 9. W art. 15 dyrektywy EED zawarto dodatkowy cel i obowiązek polegający na podejmowaniu działań na rzecz efektywności energetycznej, przy czym państwa członkowskie muszą zapewnić, aby krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego należycie uwzględniały efektywność energetyczną, wykonując zadania regulacyjne określone w dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej oraz w dyrektywie gazowej w odniesieniu do swoich decyzji dotyczących eksploatacji infrastruktury gazowej i elektroenergetycznej. 10. Ponadto art. 15 ust. 8 dyrektywy EED stanowi, że państwa członkowskie muszą zapewnić, aby krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego zachęcały do tego, by na rynkach hurtowych i detalicznych obok podaży wykorzystywane były również środki po stronie popytu, takie jak reagowanie na zapotrzebowanie. 11. Ponadto z treści motywu 45 dyrektywy EED wynika, że państwa członkowskie powinny zapewnić, aby krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego przyjmowały zintegrowane podejście uwzględniające ewentualne oszczędności w sektorze zaopatrzenia w energię oraz w sektorach jej końcowego wykorzystywania. B2. Operatorzy systemów przesyłowych (OSP) oraz operatorzy systemów dystrybucyjnych (OSD) 12. W pakiecie dotyczącym wewnętrznego rynku energii określone zostały główne zadania OSP i OSD. Artykuł 12 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej (oraz art. 13 dyrektywy gazowej) dotyczący zadań OSP stanowi, że muszą oni odpowiadać za zapewnianie bezpiecznego, niezawodnego i wydajnego systemu przesyłowego. W kontekście takiego systemu elektroenergetycznego art. 12 lit. d) dyrektywy w sprawie energii elektrycznej stanowi, że OSP muszą odpowiadać za zapewnianie dostępności wszelkich niezbędnych usług pomocniczych 9, w tym usług świadczonych w ramach odpowiedzi na zapotrzebowanie. 9 Zgodnie z art. 2 pkt 17 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej usługa pomocnicza oznacza usługę niezbędną do działania systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego. Podobnie w art. 2 pkt 14 dyrektywy gazowej usługi pomocnicze zdefiniowano jako wszelkie usługi pomocnicze niezbędne do zapewnienia dostępu i eksploatacji sieci przesyłowych, sieci dystrybucyjnych, instalacji LNG lub instalacji magazynowych, w tym również instalacje do bilansowania obciążenia, instalacje mieszalnikowe i wtrysku gazów obojętnych, ale z wyłączeniem instalacji przeznaczonych wyłącznie dla operatorów systemów przesyłowych dla realizacji ich zadań. 5

13. Usługi pomocnicze oznaczają usługi handlowe zamawiane przez operatorów systemów (OSP i OSD) od użytkowników sieci. Zamawianie usług pomocniczych jest jednym z narzędzi umożliwiających operatorom systemów zapewnienie bezpieczeństwa dostaw oraz jakości usług systemu elektroenergetycznego. Dostępność odpowiednich struktur umownych i technicznych w ramach usług pomocniczych jest niezbędna dla zapewnienia udziału działań podejmowanych w odpowiedzi na zapotrzebowanie. Działania podejmowanie w odpowiedzi na zapotrzebowanie zwykle obejmują świadczenie tych samych usług, co usługi świadczone w ramach wytwarzania. W celu uwzględnienia i zapewnienia zachęty do udziału takich działań niezbędne są zasady dotyczące eksploatacji i udziału. 14. W art. 25 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej i w art. 25 dyrektywy gazowej określono zadania OSD oraz ciążący na nich obowiązek wykonywania ich zadań z należytym uwzględnieniem efektywności energetycznej. Zgodnie z art. 25 ust. 7 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej przy planowaniu rozbudowy sieci dystrybucyjnej operatorzy systemu dystrybucyjnego muszą uwzględniać środki związane z efektywnością energetyczną/zarządzaniem popytem lub wytwarzanie rozproszone, które mogłyby zastąpić potrzebę modernizacji lub wymiany zdolności. W tym kontekście w art. 2 pkt 29 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej określa się efektywność energetyczną/zarządzanie popytem jako globalne lub zintegrowane podejście zmierzające do oddziaływania na ilość i harmonogram zużycia energii elektrycznej w celu zmniejszenia zużycia energii pierwotnej i zmniejszenia obciążeń szczytowych przez przyznawanie pierwszeństwa inwestycjom w środki poprawiające efektywność energetyczną lub inne środki, takie jak przerywalne umowy dostaw, pierwszeństwa przed inwestycjami zwiększającymi zdolność wytwórczą, jeżeli te pierwsze działania są najbardziej skuteczną i opłacalną opcją, z uwzględnieniem pozytywnego wpływu na środowisko wynikającego ze zmniejszonego zużycia energii oraz kwestii dotyczących bezpieczeństwa dostaw i związanych z tym kosztów dystrybucji energii. Priorytetowy dostęp i zasady przesyłu dotyczące wysokosprawnej kogeneracji 15. W art. 15 ust. 5 dyrektywy EED uzupełnia się pakiet dotyczący wewnętrznego rynku energii poprzez wprowadzenie dodatkowego obowiązku (z szeregiem wyjątków) OSP i OSD dotyczącego zagwarantowania przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji, zapewnienia priorytetowego lub gwarantowanego dostępu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji do sieci oraz zapewnienia jej priorytetowego przesyłu w przypadku kierowania przez nich przesyłem (tj. w tych państwach członkowskich, które stosują taki system). Przepisy te nawiązują do art. 8 dyrektywy w sprawie kogeneracji i rozszerzają jego przepisy, przy czym artykuł ten określał już wymóg w zakresie priorytetowego przesyłu w odniesieniu do OSP, jednak nie w odniesieniu do OSD. Priorytetowy dostęp i prawa w zakresie przesyłu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji nie powodują uszczerbku dla priorytetowego dostępu i praw w zakresie przesyłu energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii określonych w art. 16 ust. 2 dyrektywy 2009/28/WE 10 w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych oraz art. 15 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej dotyczącego wspólnych zasad obowiązujących dla rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz konieczności zapewnienia ciągłości dostaw ciepła. Poza wspomnianymi obowiązkami OSP i OSD muszą przestrzegać wymogów określonych w załączniku XII do dyrektywy EED (dotyczącym wymogów w zakresie efektywności energetycznej obowiązujących operatorów systemów przesyłowych i 10 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 16 62. 6

operatorów systemów dystrybucyjnych). Kogeneracja jest promowana jako jedna z głównych form wytwarzania rozproszonego, która umożliwia zwiększanie efektywności energetycznej również w sieciach ze względu na jej bliskie położenie wobec odbiorców. Ponadto wymóg dotyczący priorytetowego dostępu do sieci jest nowością. Priorytet ten powinien mieć zastosowanie jedynie do wysokosprawnej kogeneracji, tj. takiej, która zapewnia oszczędność energii w wysokości co najmniej 10 % w porównaniu z wartościami referencyjnymi dla rozdzielonej produkcji ciepła i energii elektrycznej zgodnie z załącznikiem II do dyrektywy 11. Celem aktualizacji i wzmocnienia zasad działania sieci energetycznych określonych w dyrektywie dotyczącej kogeneracji w odniesieniu do wysokosprawnej kogeneracji jest utrzymanie równego traktowania energii elektrycznej z tego źródła oraz energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł energii w kontekście wzmocnionych zasad działania sieci energetycznych dotyczących energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł energii określonych w dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii 12. 16. Zasady dotyczące określania priorytetów w zakresie wysokosprawnej kogeneracji (CHP) wywodzą się zatem z potrzeby zapewnienia ciągłości dostaw ciepła, o której mowa w art. 15 ust. 5. Priorytetowy przesył w zakresie wysokosprawnej kogeneracji jest niezbędny wobec ograniczeń eksploatacyjnych, jakie napotykają operatorzy CHP, ponieważ produkując ciepło dla swoich odbiorców, muszą jednocześnie wytwarzać energię elektryczną, aby uzyskać oszczędności energii pierwotnej. W związku z koniecznością zapewniania przez operatorów CHP ciągłości dostaw ciepła, ich elastyczność w zakresie dostosowywania produkcji energii elektrycznej jest ograniczona. Często także podmioty zajmujące się kogeneracją nie mają swobody wyboru dotyczącej harmonogramu produkcji energii elektrycznej, ponieważ kierują się potrzebami odbiorców ciepła w zakresie dostarczania pary do zakładów chemicznych i przemysłowych lub do lokalnych systemów ciepłowniczych w czasie niskich temperatur. W takich okolicznościach sieć powinna przyjmować energię elektryczną wytwarzaną przez te podmioty, aby umożliwić funkcjonowanie sieci w trybie kogeneracji. Wszelkie ograniczenia zdolności operatorów CHP do wytwarzania energii elektrycznej mogą prowadzić do znacznego spadku efektywności, a tym samym być sprzeczne z celem kogeneracji. Z tych powodów w przypadku konieczności świadczenia usług przez operatorów kogeneracji na rzecz odbiorcy ciepła operatorzy ci powinni mieć również możliwość dostarczania energii elektrycznej do sieci i być traktowani priorytetowo w stosunku do źródeł energii elektrycznej o niższej efektywności lub większej elastyczności. 17. W związku z tym zgodnie z prawem UE zarówno wobec energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł energii, jak i energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji obowiązuje prawo pierwszeństwa przesyłu z zachowaniem określonych warunków. Ograniczenia w priorytetowym dostępie i przesyle można stosować, kiedy są one niezbędne w celu utrzymania niezawodności i bezpieczeństwa sieci oraz zapewnienia ich zabezpieczonego funkcjonowania. 18. W kontekście równych praw w zakresie priorytetowego dostępu i przesyłu obowiązujących zarówno wobec energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł energii, jak i energii 11 Obliczanie ilości energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji musi się odbywać zgodnie z metodami obliczania określonymi w załączniku I, z zastosowaniem szczegółowych wytycznych przedstawionych w decyzji Komisji 2008/952/WE oraz wartości referencyjnych efektywności dla rozdzielonej produkcji ciepła i energii elektrycznej ustanowionych w decyzji wykonawczej Komisji 2011/877/UE (zob. art. 14 ust. 10 oraz załącznik I, ostatni akapit). 12 Zob. notę interpretacyjną w sprawie zasad sieciowych dotyczących wysokosprawnej kogeneracji w art. 8 dyrektywy 2004/8/WE na temat wspierania kogeneracji (SWD/2012/13), dostępną na stronie internetowej: http://ec.europa.eu/energy/efficiency/cogeneration/doc/2012swd0013.pdf. 7

elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji powstaje konieczność zdefiniowania warunków operacyjnych dotyczących wdrażania wspomnianych różnych praw w zakresie priorytetowych dostępów i przesyłu. Zgodnie z dyrektywą EED państwa członkowskie są zatem zobowiązane do zapewnienia, aby zasady dotyczące sposobu hierarchizowania różnych praw w ich systemach elektroenergetycznych były zrozumiałe oraz szczegółowo wyjaśniane i publikowane, biorąc pod uwagę konieczność utrzymania bezpieczeństwa eksploatacji i stabilności sieci, tj. w przypadkach, w których zachodzi konflikt dwóch lub większej liczby równych praw w zakresie priorytetowego dostępu lub przesyłu. 19. Ze względu na właściwości niektórych odnawialnych źródeł energii, które charakteryzuje zmienna intensywność wytwarzania energii (jak np. wiatr czy energia słoneczna), oraz niski poziom rozwoju technologii magazynowania energii elektrycznej produkowanej z takich zmiennych źródeł, w każdym przypadku państwa członkowskie muszą zapewnić, aby priorytetowy dostęp przesyłu energii pochodzącej ze zmiennych źródeł nie był ograniczany. Rozróżnienie pomiędzy energią elektryczną pochodzącą ze zmiennych i niezmiennych odnawialnych źródeł energii zostało dokonane w oparciu o ich właściwości fizyczne i uznaje się je za cel. W odniesieniu do innych form energii elektrycznej pochodzących z odnawialnych źródeł energii oraz wysokosprawnej kogeneracji, z których wszystkie są traktowane priorytetowo, państwa członkowskie mogą ustanawiać inne rankingi. Reagowanie na zapotrzebowanie 20. W kontekście wymogu wspierania przez państwa członkowskie dostępu energii wyprodukowanej w odpowiedzi na zapotrzebowanie oraz udziału takiej energii, dyrektywa EED (art. 15 ust. 8) stanowi, że państwa członkowskie muszą zobowiązywać krajowe organy regulacyjne OSP i OSD, jeżeli wymagają tego krajowe systemy regulacyjne, do wspierania dostępu energii wyprodukowanej w odpowiedzi na zapotrzebowanie do rynków usług bilansowania, rezerwowania i innych systemów oraz udział w tych rynkach. W tym celu niezbędne jest wyjaśnienie, czym są techniczne lub umowne wymogi udziału w tych rynkach, tj. minimalna wymagana zdolność, harmonogram rozpoczęcia i czas trwania reagowania na zapotrzebowanie, czas zawiadomienia o rozpoczęciu reagowania itd., a w razie konieczności zmiana tych wymogów, w sposób odpowiedni ze względu na udział strony popytowej. Wspieranie dostępu energii wyprodukowanej w odpowiedzi na zapotrzebowanie oraz jej udziału obejmuje także specjalne przepisy, które porządkują relacje między odpowiednimi zainteresowanymi stronami, w szczególności między podmiotami świadczącymi usługi w zakresie reagowania na zapotrzebowanie (np. koncentratorami lub przedsiębiorstwami usług energetycznych ESCO) a podmiotami odpowiedzialnymi za bilansowanie 13. Przepisy te mogą stanowić część ustaleń technicznych lub umownych bądź wszelkich innych procedur udziału, możliwe jest także rozszerzanie ich definicji i poddawanie ich harmonizacji z uwzględnieniem przyszłych kodeksów sieciowych opracowywanych zgodnie z rozporządzeniem (WE) Nr 714/2009. B3. Nowe podmioty, w tym koncentratorzy Oprócz definicji pochodzących z pakietu dotyczącego wewnętrznego rynku energii (np. OSP lub OSD) dyrektywa zawiera odniesienia do innych podmiotów na rynku energii, takich jak dostawcy usług po stronie zapotrzebowania; w art. 2 pkt 45 zdefiniowano koncentratora 13 Zadaniem podmiotów odpowiedzialnych za bilansowanie jest równoważenie podaży energii i przewidywanego zużycia energii pomiędzy dowolną liczbą producentów lub obciążeń zlokalizowanych na ich obszarze bilansowania. 8

jako dostawcę usług po stronie zapotrzebowania, który łączy wiele krótkotrwałych obciążeń po stronie odbiorców, by sprzedawać lub wystawiać je na aukcjach na zorganizowanych rynkach energii. Rolę koncentratorów i ich udział w reagowaniu na zapotrzebowanie wyjaśniono dokładniej w art. 15 ust. 8, który stanowi, że OSP i OSD, spełniając wymogi związane z usługami bilansującymi i pomocniczymi, muszą traktować koncentratorów i innych usługodawców reagujących na zapotrzebowanie w sposób niedyskryminacyjny i w oparciu o ich zdolności techniczne, z zastrzeżeniem ograniczeń technicznych występujących podczas zarządzania sieciami. Jeżeli chodzi o dostęp energii wyprodukowanej w odpowiedzi na zapotrzebowanie do rynków usług bilansowania, rezerwowania i innych systemów, art. 15 ust. 8 stanowi, że techniczne specyfikacje udziału w tych rynkach muszą obejmować udział koncentratorów 14. 21. Niektóre rodzaje kogeneracji mogą być w stanie funkcjonować w trybie, który umożliwia im pod względem technicznym i ekonomicznym elastyczne wytwarzanie i magazynowanie. Operatorzy kogeneracji tego typu, w tym mikrooperatorzy kogeneracji, powinni mieć możliwość udziału w rynkach bilansujących, w tym reagowanie na zapotrzebowanie. Techniczne specyfikacje dotyczące udziału w rynkach usług bilansowania, rezerwowania i pomocniczych powinny zostać rozszerzone tak, aby uwzględniały udział niektórych typów instalacji kogeneracyjnych zgodnie z art. 15 ust. 6 i 8. 22. Podsumowując, państwa członkowskie muszą przeprowadzić następujące działania: 1. zapewniać należyte uwzględnianie efektywności energetycznej przez krajowe organy regulacyjne podczas wykonywania zadań regulacyjnych oraz zachęcanie przez nie sektora energetycznego do tego, by na rynkach hurtowych i detalicznych obok podaży wykorzystywane były również środki po stronie popytu, takie jak reagowanie na zapotrzebowanie; 2. zapewniać zrozumiałe i przejrzyste zasady dotyczące sposobu hierarchizowania różnych praw w ich systemach elektroenergetycznych, co pozwoli OSP i OSD a) zagwarantować przesył i rozdział energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji; b) zapewnić energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji priorytetowy lub gwarantowany dostęp do sieci; c) zapewnić przy realizacji funkcji dysponenckiej priorytetowy przesył energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji; 3. zobowiązać krajowe organy regulacyjne, lub jeżeli wymagają tego krajowe systemy regulacyjne OSP i OSD, do określenia warunków technicznych udziału energii wyprodukowanej w odpowiedzi na zapotrzebowanie do rynków usług bilansowania, rezerwowania i innych systemów. Wspomniane techniczne specyfikacje muszą obejmować udział koncentratorów i ewentualnych podmiotów z instalacji kogeneracyjnych. 14 Według Międzynarodowej Agencji Energetycznej koncentracja elastycznych źródeł energii oznacza, że osoba trzecia gromadzi i wdraża portfel elastycznych źródeł energii i zarządza nimi łącznie jako elastycznymi źródłami na rynku energii, takim jak hurtowy rynek energii. Koncentrator może oferować zagregowane elastyczne środki na rynku rezerw systemowych lub w formie usług pomocniczych świadczonych na rzecz operatorów sieci dystrybucji energii. Termin elektrownia wirtualna ma mniej więcej to samo znaczenie co koncentracja rozproszonych zasobów energetycznych (Integracja zarządzania popytem, wytwarzanie rozproszone, odnawialne źródła energii i magazynowanie energii. Sprawozdanie na temat stanu wiedzy naukowej i technicznej. [Integration of Demand Side Management, distributed generation, renewable energy sources and energy storages. State of the art report.]). 9

C. KRYTERIA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ W TARYFACH SIECIOWYCH I REGULACJACH DOTYCZĄCYCH SIECI 23. Dyrektywa w sprawie energii elektrycznej (art. 37 ust. 1 lit. a) oraz art. 37 ust. 6) stanowi, że krajowe organy regulacyjne należy zobowiązać do ustalania lub zatwierdzania na podstawie przejrzystych kryteriów taryf przesyłowych lub dystrybucyjnych lub metod ich ustalania. Wykonując te zadania, krajowe organy regulacyjne powinny uwzględniać długoterminowe koszty krańcowe sieci związane z wytwarzaniem rozproszonym, których uniknięto dzięki zastosowaniu środków zarządzania popytem, pamiętając jednocześnie, że dyrektywa w sprawie energii elektrycznej (art. 37 ust. 6 lit. a)) stanowi, że wspomniane taryfy lub metody umożliwiają realizację niezbędnych inwestycji w sieci w sposób umożliwiający tym inwestycjom zapewnienie wykonalności sieci. Artykuł 37 ust. 8 tej samej dyrektywy stanowi, że przy ustalaniu lub zatwierdzaniu taryf lub metod i usług bilansowania systemu, organy regulacyjne zapewniają, aby operatorzy systemów przesyłowych i dystrybucyjnych otrzymali stosowne zachęty zarówno krótko-, jak i długoterminowe do zwiększania wydajności, zwiększania integracji rynku i bezpieczeństwa dostaw oraz do wspierania odnośnej działalności badawczej. Z treści dyrektywy w sprawie energii elektrycznej oraz dyrektywy gazowej wynika, że krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego mają obowiązek ustalania lub zatwierdzania nie tylko taryf sieciowych lub metod ich ustalania, lecz także metod stosowanych do kalkulacji lub ustanawiania warunków przyłączania i dostępu do sieci krajowych, zapewniania usług bilansowania systemu oraz dostępu do infrastruktury transgranicznej. 24. W art. 10 ust. 1 dyrektywy w sprawie usług energetycznych nałożono na państwa członkowskie obowiązek w zakresie taryf służących efektywności energetycznej i innych przepisów wykonawczych, zgodnie z którym należy usuwać zachęty w taryfach w zakresie przesyłu i dystrybucji energii, które niepotrzebnie zwiększają ilość dystrybuowanej lub przesyłanej energii. Ponadto zgodnie ze wspomnianym przepisem państwa członkowskie mogą nakładać obowiązki świadczenia usług publicznych związanych z efektywnością energetyczną na przedsiębiorstwa działające na rynku energii elektrycznej. Za pomocą wspomnianego przepisu dyrektywy w sprawie usług energetycznych wzmocniono zachęty regulacyjne, które pomagają zwiększać efektywność energetyczną, zmniejszać potrzeby w zakresie inwestycji w godzinach szczytu, jak również zaniechać stosowania zachęt opartych na ilości, przyczyniając się w ten sposób do przejścia od modelu opartego na ilości na model oparty na jakości i efektywności. 25. Zgodnie z dyrektywą struktura taryf sieciowych i regulacji dotyczących sieci obejmuje kryteria efektywności energetycznej. Z treści motywu 45 i art. 15 ust. 1 wynika również, że w kontekście systematycznego wdrażania inteligentnych sieci, państwa członkowskie powinny zapewnić, by krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego były w stanie zapewnić, by taryfy sieciowe i regulacje dotyczące sieci zachęcały do poprawy efektywności energetycznej, np. poprzez dostarczanie zachęt do udostępniania użytkownikom sieci usług systemowych. Poprawa efektywności energetycznej obejmuje ułatwianie udziału strony popytowej, np. na rynkach rezerw mocy. Przykładem może być uwzględnienie ewentualnej zachęty w ramach taryfy sieciowej, aby nagrodzić elastyczność, np. poprzez znaczną obniżkę opłaty dla klientów, którzy ograniczają swoje obciążenie sieci w godzinach szczytu i przesuwają je na godziny poza szczytem. Innym przykładem jest dostosowanie standardów technicznych pod kątem udziału w rynkach rezerw mocy, tak aby nie powodowały one wzrostu opłaty sieciowej. Zwiększenie udziału takich elastycznych obciążeń w rynkach może wymagać zmian w obowiązujących ramach prawnych, np. w odniesieniu do metody ustalania taryf 10

sieciowych, aby uniknąć wyłączania elastycznych obciążeń z rynku bilansującego oraz zapewniać zachęty dla użytkowników sieci do przekształcania ich profili obciążenia zgodnie z potrzebami sieciowymi. C1. Zapewnianie zachęt do wdrażania inteligentnych sieci 26. Zgodnie z powszechną opinią polityczną struktury regulacyjne i rynkowe muszą być dostosowywane do rozwoju energii odnawialnej, rosnącego popytu na produkty elektroenergetyczne (szczególnie ze strony sektora transportu), wdrażanie inteligentnych sieci i w ogólniejszym ujęciu do potrzeby zwiększania elastycznych zdolności. Źródłami elastyczności mogą być środki po stronie popytu, wytwarzanie rozproszone oraz energia z kogeneracji i magazynowanie. 27. Dyrektywa w sprawie energii elektrycznej zachęca państwa członkowskie do wdrażania inteligentnych sieci, które powinny być budowane w sposób zachęcający do wytwarzania rozproszonego i efektywności energetycznej. Grupa zadaniowa ds. inteligentnych sieci 15 zasugerowała, że należy zaproponować wspólne kryteria, które pomogą państwom członkowskim przeprowadzać ocenę kosztów i korzyści dotyczącą środków niezbędnych do wdrożenia inteligentnych sieci. Ponadto grupa zasugerowała, że podstawę tych kryteriów powinny stanowić wymierne wskaźniki, takie jak poprawa efektywności energetycznej, oszczędność energii lub niższe rachunki dzięki informacjom zwrotnym otrzymywanym od odbiorców. W tym kontekście w 2012 r. 16 wydane zostały wytyczne i porady dotyczące przeprowadzania analizy kosztów i korzyści w zakresie projektów inteligentnych sieci. 28. Dyrektywa stanowi, że państwa członkowskie muszą zapewnić, aby krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego, poprzez opracowanie taryf sieciowych i regulacji dotyczących sieci oraz z uwzględnieniem kosztów i korzyści związanych z poszczególnymi środkami, dostarczały OSP i OSD zachęt do udostępniania użytkownikom sieci (np. producentom energii, przedsiębiorstwom prowadzącym sprzedaż detaliczną energii, odbiorcom, właścicielom magazynów energii, koncentratorom) usług systemowych, umożliwiających im wykorzystywanie potencjału efektywności energetycznej inteligentnych sieci (art. 15 ust. 1). 29. Należy podjąć decyzję o sposobie interpretacji terminu usługi systemowe, ponieważ nie został on zdefiniowany w dyrektywie EED. W art. 2 pkt 18 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej użytkownik systemu został zdefiniowany jako każda osoba fizyczna lub prawna dostarczająca energię elektryczną do systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego lub pobierająca ją z tych systemów. W związku z tym wydawałoby się uzasadnione, aby stwierdzić, że na potrzeby dyrektywy EED termin usługi systemowe powinien być rozumiany jako wszelkie działania odnoszące się do dostarczania energii elektrycznej do systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego lub sieci, lub pobierania jej z tych systemów lub sieci oraz utrzymywanie zrównoważonego systemu, tj. stanu, w którym dostawy odpowiadają zapotrzebowaniu. Mogłoby to dotyczyć obiektów świadczących usługi pomocnicze oraz 15 Grupa zadaniowa ds. inteligentnych sieci została ustanowiona przez Komisję Europejską pod koniec 2009 r. W ciągu ostatnich lat grupa doszła do porozumienia w sprawie kierunków rozwoju polityki i regulacji w zakresie wdrażania inteligentnych sieci. Ponadto grupa wydała kluczowe zalecenia dotyczące normalizacji, prywatności i ochrony danych konsumenckich. 16 Odnośne sprawozdanie Wspólnego Komitetu Badawczego pt. Wytyczne na potrzeby wykonywania analizy kosztów i korzyści dla projektów inteligentnych sieci [ Guidelines for conducting a cost-benefit analysis of smart grid projects ], 2012 r. (http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/smartgrids/smartgrids_en.htm). 11

wszelkie usługi na rzecz systemu, które pomagają zwiększać jego efektywność lub obniżyć zużycie w ramach zorganizowanych rynków energii elektrycznej. Usługi te mogą obejmować reagowanie na zapotrzebowanie, zarządzanie zapotrzebowaniem, zarządzanie wytwarzaniem rozproszonym i rozproszone magazynowanie oraz inne usługi. Usługi systemowe mogłyby być zamawiane przez OSP i ODS od użytkowników sieci zgodnie z ich zdolnościami technicznymi. 30. Dyrektywa EED stanowi, że taryfy sieciowe ani regulacje dotyczące sieci nie mogą uniemożliwiać OSP, OSD ani przedsiębiorstwom prowadzącym sprzedaż detaliczną energii oferowania lub udostępniania usług systemowych na zorganizowanych rynkach energii elektrycznej 17, w ramach następujących działań wymienionych w załączniku XI pkt 2: i. przesuwania zapotrzebowania odbiorców z godzin szczytu na godziny poza szczytem (z uwzględnieniem dostępności energii ze źródeł odnawialnych, energii z kogeneracji i wytwarzania rozproszonego); ii. zmuszania odbiorców do zmniejszenia popytu; iii. iv. magazynowania energii; lub przyłączania lub przesyłu energii elektrycznej pochodzącej z wytwarzania rozproszonego. 31. Komunikat Komisji dotyczący inteligentnych sieci energetycznych 18 oraz towarzyszący mu dokument roboczy służb Komisji dotyczący definicji, oczekiwanych usług, funkcji i korzyści inteligentnych sieci energetycznych 19 zawierają podobne przykłady usług, które mają być świadczone za pośrednictwem inteligentnych sieci energetycznych, jak np. integracja źródeł rozproszonego wytwarzania energii (energii wytwarzanej w źródłach odnawialnych zarówno na dużą, jak i małą skalę), umożliwienie odbiorcom zmiany ich zachowań w zależności od ceny i sygnałów dotyczących obciążenia lub wspieranie aktywnego udziału wszystkich podmiotów na rynku energii elektrycznej poprzez promocję programów dotyczących reagowania na zapotrzebowanie. C2. Kryteria efektywności energetycznej dotyczące taryf sieci elektroenergetycznych 32. W odniesieniu do energii elektrycznej, zgodnie z art. 15 ust. 1, państwa członkowskie są zobowiązane zapewnić zgodność regulacji dotyczących sieci i taryf sieciowych z kryteriami określonymi w załączniku XI (w sprawie Kryteriów efektywności energetycznej dotyczących regulacji sieci energetycznej oraz taryf sieci elektroenergetycznych ). 33. W tym względzie taryfy sieciowe muszą odzwierciedlać zmniejszenie kosztów sieciowych na skutek zarządzania zapotrzebowaniem, reagowania na zapotrzebowanie oraz wytwarzania rozproszonego. Oznacza to, że krajowe organy regulacyjne muszą uwzględniać te zmniejszone koszty (jak również przyrosty wydajności) przy ustalaniu lub zatwierdzaniu taryf lub metod będących podstawą obliczania taryf. 17 Do celów tego przepisu wyrażenie zorganizowane rynki energii elektrycznej obejmuje rynki pozagiełdowe i giełdy energii elektrycznej na potrzeby obrotu energią i mocą oraz usługami bilansowania i usługami systemowymi w dowolnych ramach czasowych, w tym na rynkach terminowych, dnia następnego i dnia bieżącego. 18 Inteligentne sieci energetyczne: od innowacji do wdrożenia, COM(2011) 202 final. 19 SEC(2011) 463 final. 12

34. Kogeneracja, tak jak wytwarzanie rozproszone, może zapewnić znaczną poprawę efektywności sieci energetycznej dzięki zapobieganiu stratom sieciowym. Państwa członkowskie mogą zatem zachęcać do lokalizowania wysokosprawnych jednostek kogeneracyjnych w pobliżu obszarów zapotrzebowania poprzez obniżanie opłat za przyłączenie i za korzystanie z systemu. 35. W art. 15 ust. 4 uzupełnia się art. 15 ust. 1 oraz załącznik XI pkt 1 i 2 poprzez wprowadzenie obowiązku wyeliminowania stawek taryf sieciowych za przesył i rozdział, które są szkodliwe dla ogólnej efektywności (w tym efektywności energetycznej) wytwarzania, przesyłu, rozdziału i dostaw energii elektrycznej. W tym celu należy przeprowadzić ocenę taryf w odniesieniu do ich efektywności, w tym efektywności energetycznej, oraz zlikwidować taryfy lub część taryf, które są szkodliwe z punktu widzenia efektywności. W ramach tej oceny można by przykładowo sprawdzać, czy struktura taryf nie generuje sygnałów cenowych, które zachęcają do większego, a nie do mniejszego zużycia energii, albo czy zamiast opłat zależnych od ilości nie dominują w niej opłaty stałe, które nie zachęcają odbiorców do efektywności energetycznej. Ponadto reagowanie na zapotrzebowanie umożliwia wykorzystanie potencjału, jaki wiąże się z używaniem infrastruktury w sposób efektywny energetycznie, a w związku z tym zachęty w ramach taryf i regulacji powinny odzwierciedlać sygnały nakłaniające do oszczędzania lub optymalnego wykorzystywania zasobów infrastruktury energetycznej, które wynikają ze zwiększonego udziału strony popytowej, w tym reagowania na zapotrzebowanie. 36. Artykuł 15 ust. 3 dyrektywy EED zawiera powtórzenie treści art. 10 ust. 2 dyrektywy ESD i stanowi, że państwa członkowskie mogą zezwolić na uwzględnianie w systemach i strukturach taryf aspektu społecznego w odniesieniu do przesyłu i rozdziału energii sieciowej, pod warunkiem że jakikolwiek negatywny wpływ tych elementów na system przesyłowy i system dystrybucyjny będzie sprowadzony do niezbędnego minimum i że wpływ ten nie będzie nieproporcjonalny do osiąganego celu społecznego. 37. Podsumowując, państwa członkowskie muszą przeprowadzić następujące działania: 1. zapewnić dostarczanie przez krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego zachęt na rzecz OSP i OSD nakłaniających te podmioty do udostępniania użytkownikom sieci (np. producentom energii, przedsiębiorstwom prowadzącym sprzedaż detaliczną energii, odbiorcom, właścicielom magazynów energii, koncentratorom) usług systemowych, umożliwiających im wykorzystywanie potencjału efektywności energetycznej inteligentnych sieci energetycznych; 2. zapewnić, aby taryfy sieciowe i regulacje dotyczące sieci spełniały kryteria efektywności energetycznej określone w załączniku XI oraz odzwierciedlały oszczędności kosztów uzyskane dzięki zarządzaniu zapotrzebowaniem, reagowaniu na zapotrzebowanie oraz wytwarzaniu rozproszonemu; 3. zapewnić wyeliminowanie stawek taryf sieciowych za przesył i rozdział, które są szkodliwe dla ogólnej efektywności (w tym efektywności energetycznej) wytwarzania, przesyłu, rozdziału i dostaw energii elektrycznej. 13

D. ŚRODKI MAJĄCE NA CELU UMOŻLIWIENIE I ROZWÓJ REAGOWANIA NA POPYT 38. Reagowanie na zapotrzebowanie można zdefiniować 20 jako zmiany w zużyciu energii elektrycznej przez odbiorców końcowych w stosunku do ich zwykłych lub bieżących struktur zużycia, zachodzące w odpowiedzi na sygnały rynkowe, takie jak zmienne w czasie ceny energii elektrycznej lub zachęty finansowe, lub w odpowiedzi na przyjęcie indywidualnej lub grupowej oferty odbiorców dotyczącej odsprzedaży obniżonego zapotrzebowania po cenie obowiązującej na zorganizowanych rynkach energii elektrycznej. Celem wspomnianych sygnałów rynkowych jest doprowadzenie do modyfikacji (zwiększania lub obniżania) zużycia energii elektrycznej, a także do zoptymalizowania eksploatacji i bilansowania sieci oraz wytwarzania i zużycia energii, przykładowo poprzez ograniczenie zużycia w godzinach szczytu lub ułatwianie integracji energii elektrycznej pochodzącej ze zmiennych, odnawialnych źródeł energii i mikrogeneracji. Chociaż niekiedy dokonuje się rozróżnienia pomiędzy różnymi rodzajami reagowania na zapotrzebowanie (np. w po stronie odbiorców i po stronie przemysłu, za pomocą umów uzależniających ceny od obciążenia i umów bazujących na zachętach itd.), to ogólnie rzecz biorąc reagowanie na zapotrzebowanie obejmuje wszelkie zamierzone modyfikacje struktur zużycia energii elektrycznej przez odbiorców końcowych, których celem jest zmiana harmonogramu zużycia, poziomu chwilowego zapotrzebowania lub całkowitego zużycia energii elektrycznej. 39. Termin reagowanie na zapotrzebowanie obejmuje w dyrektywie reagowanie na zapotrzebowanie zarówno w wyniku innowacyjnego ustalania cen mającego zachęcić odbiorców końcowych do modyfikowania ich zużycia energii, jak również w wyniku przesuwania obciążenia np. przez odbiorców przemysłowych lub koncentratorów. 40. Reagowanie na zapotrzebowanie stanowi podstawę rozwoju inteligentnych sieci elektroenergetycznych oraz bardziej efektywnego zarządzania rozwiniętymi sieciami. Inicjatywy w zakresie reagowania na zapotrzebowanie mogą i powinny być stymulowane także poza inteligentnymi sieciami elektroenergetycznymi. 41. Mechanizmy służące eliminowaniu barier w zakresie reagowania na zapotrzebowanie zostały określone w dyrektywie w sprawie energii elektrycznej oraz w dyrektywie w sprawie usług energetycznych. Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej opiera się na obydwu wspomnianych dyrektywach i rozszerza je, ułatwiając dostęp do rynku energii wyprodukowanej w odpowiedzi na zapotrzebowanie, zwiększając jej udział rynkowy, oraz usuwając istniejące bariery. Zgodnie z motywami 44 i 45 tej dyrektywy: 20 Zob. np. definicja opracowana przez Międzynarodową Agencję Energetyczną: reagowanie na zapotrzebowanie lub reagowanie po stronie popytowej obejmuje programy i działania opracowane w celu zachęcania odbiorców do zmiany ich struktur zużycia energii elektrycznej, w tym harmonogramu zużycia i wielkości zapotrzebowania na energię elektryczną, które obejmują każdy profil obciążenia sieci oraz wszystkie cele odbiorców. Reagowanie na zapotrzebowanie obejmuje: taryfy strefowe oraz dynamiczne ustalanie stawek lub cen, programy zapewniające niezawodność, takie jak bezpośrednia kontrola obciążenia przez urządzenia i umowy dopuszczające natychmiastowo przerywalne dostawy energii, a także inne rozwiązania rynkowe prowadzące do zmian zapotrzebowania (jak np. składanie ofert zakupu energii przez stronę popytową) [ Integration of Demand Side Management, distributed generation, renewable energy sources and energy storages. State of the art report (Integracja zarządzania popytem, wytwarzanie rozproszone, odnawialne źródła energii i magazynowanie energii. Sprawozdanie na temat stanu wiedzy naukowej i technicznej)]. 14

(44) Reagowanie na zapotrzebowanie jest ważnym instrumentem poprawy efektywności energetycznej, gdyż znacznie zwiększa możliwości odbiorców lub wskazanych przez nich stron trzecich do podejmowania działań na podstawie informacji o zużyciu i rozliczeniach, co stanowi mechanizm zmniejszania lub zmiany zużycia, dający oszczędność energii w końcowym zużyciu, oraz poprzez optymalizację wykorzystania sieci i zasobów wytwórczych w wytwarzaniu energii, jej przesyle i rozdziale. (45) Reagowanie na zapotrzebowanie może być oparte na reakcji odbiorców końcowych na sygnały cenowe lub na automatyzacji budynków. Należy poprawić warunki do takiego reagowania oraz dostęp do takich działań, również w przypadku małych odbiorców końcowych. Z tego względu i z uwzględnieniem systematycznego wdrażania inteligentnych sieci, państwa członkowskie powinny zapewnić, by krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego były w stanie zapewnić, by taryfy dla sieci elektroenergetycznych i regulacje zachęcały do poprawy efektywności energetycznej i wspierały dynamiczne ustalanie cen na potrzeby stosowanych przez odbiorców końcowych środków reagowania na zapotrzebowanie. Należy równolegle do wytwarzania nadal działać na rzecz integracji rynku i równych szans wejścia na rynek w odniesieniu do środków związanych z zapotrzebowaniem (podaż i obciążenia po stronie odbiorcy). Ponadto państwa członkowskie powinny zapewnić, by krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego przyjmowały zintegrowane podejście uwzględniające ewentualne oszczędności w sektorze zaopatrzenia w energię oraz w sektorach końcowego jej wykorzystywania. 42. W art. 15 ust. 8 dyrektywy upoważnia się krajowe organy regulacyjne do zachęcania do reagowania na zapotrzebowanie oraz zobowiązuje się operatorów OSP i OSD do traktowania usługodawców reagujących na zapotrzebowanie (zarówno indywidualnych odbiorców, jak i osoby trzecie występujące w imieniu grup odbiorców) w sposób niedyskryminacyjny, przy spełnieniu wymogów związanych z usługami bilansującymi i pomocniczymi, a także zapewnia się określenie odpowiednich warunków technicznych i umownych mających zastosowanie do udziału energii wyprodukowanej w odpowiedzi na zapotrzebowanie w rynkach usług bilansowania, rezerwowania i innych systemów. D1. Funkcje krajowych organów regulacyjnych, OSP i OSD 43. Artykuł 15 ust. 8 stanowi, że państwa członkowskie muszą zapewniać, aby krajowe organy regulacyjne sektora energetycznego zachęcały do tego, by na rynkach hurtowych i detalicznych obok podaży wykorzystywane były również środki po stronie popytu, takie jak reagowanie na zapotrzebowanie. Spełnienie tego obowiązku wymaga opracowania zasad dotyczących eksploatacji i udziału w celu umożliwienia pozyskania elastyczności z rynku. Ponadto wymaga ono dostosowań zasad w zakresie przyłączania i dostępu do sieci, które mają zastosowanie do środków po stronie popytu, w celu zapewnienia wymaganej elastyczności. Środki po stronie popytu oznaczają pełen zakres środków podejmowanych przez odbiorców lub dotyczących odbiorców, takich jak reagowanie na zapotrzebowanie, wytwarzanie rozproszone lub końcowa efektywność energetyczna, które zmniejszają zapotrzebowanie na energię. 44. Operatorzy sieci OSP i OSD muszą zapewnić, aby usługi bilansowania i inne usługi eksploatacyjne były częścią przetargu na usługi, który powinien mieć przejrzysty i niedyskryminacyjny charakter. Ponadto państwa członkowskie muszą zapewnić, aby OSP i 15