Autor: st. bryg. dr inż. Jerzy Ranecki zastępca komendanta miejskiego PSP w Poznaniu Wstęp. W poniższym materiale szkoleniowym przedstawiam organizację zadań jakie należy zrealizować po wystąpieniu zdarzenia radiacyjnego. Są to zadania realizowane przez władze, służby, inspekcje, straże i instytucje wg właściwości. Zaprezentowanie tego materiału ma na celu wymianę doświadczeń i doskonalenie zawodowe. Ramowe zasady postępowania podczas zdarzenia radiacyjnego. 1. Po wystąpieniu zdarzenia radiacyjnego spowodowanego przez nieznanego sprawcę służba, która pierwsza uzyskała informację o zdarzeniu, zabezpiecza miejsce zdarzenia i powiadamia o zdarzeniu Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki (w dalszej części zasad będzie stosowane pojęcie Prezes Agencji) oraz wojewodę właściwego dla miejsca zdarzenia. Podczas takiego zdarzenia akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje wojewoda podejmując działania interwencyjne określone w wojewódzkim planie postępowania awaryjnego (1). 2. Ze względu na zasięg skutków wyróżnia się następujące rodzaje zdarzeń radiacyjnych: zdarzenie powodujące zagrożenie na terenie jednostki organizacyjnej (skutki nie przekraczają granic jednostki), zdarzenie o zasięgu wojewódzkim zdarzenie, które powstało na terenie jednostki organizacyjnej lub poza nią podczas prac w terenie lub w transporcie materiałów jądrowych, źródeł promieniowania jonizującego, odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego, a zasięg skutków nie przekracza województwa, zdarzenie o zasięgu krajowym zdarzenie określone wyżej, jeżeli zasięg skutków przekracza lub może przekroczyć teren województwa (1). 3. Po wystąpieniu zdarzenia radiacyjnego kierownik jednostki organizacyjnej (w dalszej części zasad będzie stosowane pojęcie kierownik) powinien zabezpieczyć miejsce zdarzenia i niezwłocznie zgłosić to Prezesowi Agencji. W uzasadnionych przypadkach kierownik zgłasza to zdarzenie również innym organom i służbom, zgodnie z zakładowym planem postępowania awaryjnego (1).
4. Podczas zdarzenia radiacyjnego powodującego zagrożenie jednostki organizacyjnej akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje kierownik na jej terenie (1). 5. Podczas zdarzenia radiacyjnego powodującego zagrożenie na terenie województwa akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje wojewoda, we współpracy z państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym (1). 6. Podczas zdarzenia radiacyjnego w czasie transportu akcją likwidacji zagrożenia kieruje osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo przesyłki w czasie transportu w porozumieniu z wojewodą. Wojewoda współpracuje z państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym (1). 7. Podczas zdarzenia radiacyjnego powodującego zagrożenie o zasięgu krajowym akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje minister właściwy do spraw wewnętrznych przy pomocy Prezesa Agencji (1). 8. W przypadku stwierdzenia podwyższonego poziomu mocy dawki promieniowania jonizującego lub wystąpienia skażeń promieniotwórczych, w tym spowodowanych aktem terroru oraz w przypadku znalezienia porzuconej substancji promieniotwórczej (w tym źródła niekontrolowanego) akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje wojewoda we współpracy z państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym podejmując działania interwencyjne określone w wojewódzkim planie postępowania awaryjnego (1). 9. W sytuacji zdarzenia radiacyjnego Prezes Agencji prowadzi działania mające na celu identyfikację materiałów jądrowych, źródeł, odpadów i innych substancji promieniotwórczych będących przedmiotem nielegalnego obrotu lub nieznanego pochodzenia. Odbioru, transportu, przechowywania i składowania takich materiałów, źródeł, odpadów i substancji dokonuje Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych (1). 10. Zakład jest powołany do wykonywania działalności w zakresie postępowania z odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym, a przede wszystkim do zapewnienia stałej możliwości składowania odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego. Zakład wykonuje również działalność polegającą na odbiorze, transporcie, przechowywaniu
i składowaniu materiałów jądrowych, źródeł promieniotwórczych oraz innych substancji promieniotwórczych (1). 11. Działaniami interwencyjnymi są (1): Ewakuacja, Nakaz pozostania w pomieszczeniach zamkniętych, Podanie preparatów ze stabilnym jodem, Zakaz lub ograniczenie spożywania skażonej żywności i skażonej wody przez ludzi oraz żywienia i pojenia zwierząt skażonymi środkami, Czasowe przesiedlenie ludności, Stałe przesiedlenie ludności. 12. W zakresie działań interwencyjnych wojewodzie są podporządkowane organy i jednostki organizacyjne administracji rządowej i samorządu województwa oraz inne siły i środki wydzielone do jego dyspozycji i skierowane do wykonywania tych działań (1). 13. Ludność, która mogłaby otrzymać dawkę promieniowania jonizującego przekraczającą dawkę graniczną jest okresowo informowana o tym jakie stosować środki ochrony zdrowia i jakie podjąć działania (1). 14. Przedstawiam teraz postępowanie podczas zdarzenia radiacyjnego kierownika jednostki organizacyjnej wykonującej działalność inną niż stosowanie lub uruchamianie aparatów rentgenowskich (postępowanie w oparciu o zakładowy plan postępowania awaryjnego) (2): Jeśli zachodzi taka potrzeba, niezwłoczne powiadomienie Państwowej Straży Pożarnej, pogotowia ratunkowego, Policji, Wydziału Zarządzania Kryzysowego w Urzędzie Wojewódzkim, wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, Zorganizowanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, Zorganizowanie zabezpieczenia miejsca zdarzenia (niedopuszczenie do przebywania osób postronnych w miejscu zdarzenia i zapobieżenie rozprzestrzenianiu się skażeń promieniotwórczych), Określenie dokładnej lokalizacji zdarzenia i przeprowadzenie wstępnej oceny rodzaju i aktywności substancji promieniotwórczych,
Wyznaczenie strefy awaryjnej wokół miejsca zdarzenia, gdzie doszło do skażenia promieniotwórczego lub moc dawki promieniowania jonizującego przekracza 100 mikrosiwertów na godzinę, oznaczenie granic strefy awaryjnej, Dokonanie wstępnej oceny rozmiarów skażeń, w tym ludzi, Wyewakuowanie osób poszkodowanych ze strefy awaryjnej i uniemożliwienie dostępu do strefy osobom postronnym, w przypadku trudności podczas wykonywania tych zadań wystąpienie o pomoc do służb wojewody, Powiadomienie Prezesa Agencji, Postępowanie zgodnie z procedurami awaryjnymi lub w uzgodnieniu z Prezesem Agencji Przekazanie informacji Wydziałowi Zarządzania Kryzysowego w Urzędzie Wojewódzkim, która powinna być przekazywana społeczności lokalnej, Utrzymywanie ciągłego kontaktu z Prezesem Agencji, Zwrócenie się o pomoc, w razie potrzeby, w zakresie pomiarów dozymetrycznych do specjalistów skierowanych przez Prezesa Agencji na miejsce zdarzenia, można także zwrócić się o pomoc w przeprowadzeniu pomiarów do państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, Po zakończeniu działań sporządzić informację o zdarzeniu i przesłać do Prezesa Agencji. 15. Postępowanie podczas zdarzenia radiacyjnego kierownika jednostki organizacyjnej wykonującej działalność polegającą na stosowaniu lub uruchamianiu aparatów rentgenowskich (postępowanie w oparciu o zakładowy plan postępowania awaryjnego) (2): Jeśli zachodzi taka potrzeba, niezwłoczne powiadomienie Państwowej Straży Pożarnej, pogotowia ratunkowego i Policji, Zorganizowanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, Zabezpieczenie miejsca zdarzenia przed przebywaniem osób postronnych, Określenie lokalizacji zdarzenia, Powiadomienie Prezesa Agencji oraz organu wydającego zezwolenie, jeżeli nie jest nim Prezes Agencji, Dalsze postępowanie prowadzić według procedur awaryjnych,
Przeprowadzenie weryfikacji prowadzonych działań, Po zakończeniu działań przesłanie do Prezesa Agencji lub do organu wydającego zezwolenie, jeżeli nie jest nim Prezes Agencji, informacji o przebiegu działań podczas zdarzenia 16. Postępowanie przedstawiciela służby, inspekcji lub straży podległych wojewodzie, który uzyskał informację o zaistnieniu zdarzenia radiacyjnego mogącego spowodować zagrożenie publiczne na terenie województwa (2): Określenie źródła informacji i niezwłoczne powiadomienie: wojewody, Prezesa Agencji (Centrum do Spraw Zdarzeń Radiacyjnych ), wojewódzkiego stanowiska koordynacji ratownictwa Państwowej Straży Pożarnej, pogotowia ratunkowego, Komendy Wojewódzkiej Policji, zorganizowanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, zorganizowanie zabezpieczenia miejsca zdarzenia w sposób, uzgodniony z wojewodą lub z Prezesem Agencji w celu uniemożliwienia przebywania osób postronnych w miejscu zdarzenia. 17. Postępowanie wojewody (2): 17.1) W przypadku zdarzenia zaistniałego w jednostce organizacyjnej (2): a) uzyskanie od kierownika informacji niezbędnych do oceny zagrożenia, b) na podstawie uzyskanych informacji (zgodnie z lit. a) podjęcie działań interwencyjnych, w tym wyznaczenie strefy wokół miejsca zdarzenia obejmującej teren, na którym może występować jakiekolwiek nietrwałe (usuwalne) skażenie promieniotwórcze lub moc dawki promieniowania przekracza poziom 100 mikrosiwertów na godzinę (µsv/h) (strefa awaryjna), korzystając, jeżeli zachodzi taka potrzeba, z pomocy państwowego wojewódzkiego inspektora,
c) w przypadku jednostki kategorii I podjęcie działań interwencyjnych, postępowanie zgodnie z zakładowym planem postępowania awaryjnego, d) określenie danych osób poszkodowanych w wyniku zdarzenia oraz dokonanie wstępnej oceny rozmiaru skażeń poza terenem jednostki organizacyjnej, e) powiadomienie ludności o zagrożeniu 17.2) W przypadku zdarzenia radiacyjnego podczas transportu, prac w terenie, aktu terrorystycznego, zdarzenia spowodowanego przez nieznanego sprawcę, stwierdzenia zwiększonego poziomu mocy dawki promieniowania jonizującego lub wystąpienia skażeń promieniotwórczych, również w przypadku kiedy ich źródło nie jest znane (2): a) w miarę możliwości określenie, jeżeli zachodzi taka potrzeba, we współpracy z państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym, rodzaju i aktywności substancji promieniotwórczych, dokładnej lokalizacji zdarzenia, danych osób poszkodowanych w wyniku zdarzenia oraz wstępnej oceny rozmiaru skażeń promieniotwórczych, w tym skażeń osób, b) wyznaczenie, jeżeli zachodzi taka potrzeba, we współpracy z państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym, strefy wokół miejsca zdarzenia obejmującej teren, na którym może występować jakiekolwiek nietrwałe (usuwalne) skażenie promieniotwórcze lub moc dawki promieniowania przekracza 100 mikrosiwertów na godzinę (µsv/h) (strefa awaryjna), c) usunięcie ze strefy awaryjnej osób poszkodowanych oraz innych niebiorących udziału w postępowaniu awaryjnym i zabezpieczenie dostępu do strefy, d) określenie przewidywanego dalszego przebiegu zdarzenia, e) jeżeli źródłem informacji o zdarzeniu nie jest Prezes Agencji - powiadomienie Prezesa Agencji, f) opracowanie, we współpracy z państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym i przekazanie ludności informacji o zdarzeniu, g) wskazanie działań lub zachowań ludności mających na celu uniknięcie skutków zdarzenia, h) prowadzenie bieżącej analizy sytuacji oraz bieżącej współpracy z Prezesem Agencji, i) w przypadku gdy rozwój sytuacji awaryjnej może prowadzić do zagrożenia publicznego o skutkach sięgających poza teren województwa, albo gdy zagrożenie
takie już wystąpiło, zawiadomienie Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności Komendy Głównej PSP za pośrednictwem wojewódzkiego stanowiska koordynacji ratownictwa Państwowej Straży Pożarnej, j) w sytuacji przekazania przez Prezesa Agencji informacji o możliwości przekroczenia poziomów interwencyjnych należy podjąć działania: w przypadku ewakuacji, czasowego lub stałego przesiedlenia ludności - zabezpieczenie pozostawionego mienia oraz zapewnienie ewakuowanej lub przesiedlanej ludności miejsc zamieszkania, transportu oraz warunków powrotu do miejsc stałego zamieszkania po odwołaniu ewakuacji i czasowego przesiedlenia, w przypadku nakazu pozostania w pomieszczeniach zamkniętych - zaopatrzenie ludności w niezbędne artykuły żywnościowe i wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi oraz pomoc medyczną, w przypadku podania preparatów ze stabilnym jodem - dystrybucję tych preparatów, w przypadku zakazu lub ograniczenia spożywania skażonej żywności i wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi - wycofanie z obrotu skażonej żywności, zamknięcie ujęć skażonej wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, bezpłatną dystrybucję nieskażonej wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi oraz wprowadzenie do sprzedaży nieskażonych artykułów żywnościowych, w przypadku zakazu lub ograniczenia żywienia zwierząt skażonymi środkami żywienia zwierząt i pojenia skażoną wodą oraz wypasu zwierząt na skażonym terenie - udostępnienie nieskażonych środków żywienia zwierząt i wody oraz nadzór nad przestrzeganiem zakazu wypasu zwierząt na skażonych pastwiskach, - wprowadzenie niezbędnych ograniczeń w ruchu osób i towarów na terenie województwa, a w przypadku gdy jego obszar przylega do granicy państwowej - w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych - również w ruchu transgranicznym, z określeniem ich rodzaju, daty wprowadzenia, miejsca i przewidywanego czasu trwania, k) przygotowanie i zapewnienie działania placówek służby zdrowia w trybie odpowiednim do rozwoju sytuacji, l) weryfikacja, w porozumieniu z Prezesem Agencji efektywności przeprowadzonych działań niezbędnych do likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia, ł) sporządzenie i przesłanie do Prezesa Agencji, po zakończeniu działań, informacji o sytuacji.
18. Postępowanie Państwowej Straży Pożarnej oraz innych podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (3). Dysponowanie podmiotów ksrg na miejsce zdarzenia (zgodnie z planami ratowniczymi i zasadami postępowania w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia radiacyjnego), Powiadomienie właściwego wojewódzkiego centrum zarządzania kryzysowego, właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, Centrum ds. Zdarzeń Radiacyjnych Państwowej Agencji Atomistyki, Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności Komendy Głównej PSP, Na miejscu zdarzenia określenie metod i środków niezbędnych do prowadzenia skutecznych działań, Wyznaczenie strefy awaryjnej wokół miejsca zdarzenia, Wyznaczenie strefy kontrolowanej ( dowodzenie, miejsca dla osób ewakuowanych ze strefy awaryjnej, medyczne działania ratownicze, inne działania zgodnie z decyzją kierującego działaniem ratowniczym ), Ostrzeganie i alarmowanie osób znajdujących się w strefie awaryjnej o zagrożeniu oraz informowanie o zasadach zachowania się, Lokalizacja punktów kontrolno-pomiarowego, odkażania i przekazywania ewentualnych poszkodowanych, Uwzględniać możliwość wejścia do wyznaczonej strefy awaryjnej tylko w stanach zagrożenia życia i zdrowia ludzi. Ewakuacja poszkodowanych i zagrożonych ludzi ze strefy awaryjnej do strefy kontrolowanej, W przypadku skażenia przeprowadzenie dekontaminacji wstępnej, Przekazanie osób ewakuowanych ze strefy awaryjnej zespołom ratownictwa medycznego z informacją o podejrzeniu skażenia i napromieniowania, Wspieranie działań przybyłych służb specjalistycznych.
Słownik: dawka graniczna - wartość dawki promieniowania jonizującego, wyrażoną jako dawka skuteczna lub równoważna, dla określonych osób, pochodzącą od kontrolowanej działalności zawodowej, której, poza przypadkami przewidzianymi w ustawie, nie wolno przekroczyć (1), działania interwencyjne - działania, które zapobiegają narażeniu lub zmniejszają narażenie ludzi w wyniku zdarzenia radiacyjnego, polegające na oddziaływaniu na źródło promieniowania jonizującego, źródło skażeń promieniotwórczych, drogi rozprzestrzeniania tych skażeń oraz na ludzi (1), jednostka organizacyjna - każdy podmiot wykonujący działalność związaną z narażeniem (1), materiał jądrowy - rudy, materiały wyjściowe (źródłowe) lub specjalne materiały rozszczepialne, o których mowa w art. 197 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, zwanego dalej "Traktatem Euratom" (1), medyczny wypadek radiologiczny - niezamierzone wydarzenie, takie jak błąd w obsłudze urządzenia radiologicznego, awaria urządzenia radiologicznego lub przerwa w jego działaniu, a także inne nieszczęśliwe zdarzenie, którego konsekwencje nie mogą być pominięte z punktu widzenia ochrony radiologicznej pacjenta (1), narażenie - proces, w którym organizm ludzki podlega działaniu promieniowania jonizującego (1), narażenie wyjątkowe - narażenie osoby uczestniczącej w usuwaniu skutków zdarzenia radiacyjnego lub w działaniach interwencyjnych, w czasie których może ona otrzymać dawkę przekraczającą wartość rocznej dawki granicznej dla pracowników (1), obiekt jądrowy - elektrownię jądrową, reaktor badawczy, zakład wzbogacania izotopowego, zakład wytwarzania paliwa jądrowego, zakład przerobu wypalonego paliwa jądrowego, przechowalnik wypalonego paliwa jądrowego, a także bezpośrednio związany
z którymkolwiek z tych obiektów i znajdujący się na jego terenie obiekt służący do przechowywania odpadów promieniotwórczych (1), ochrona radiologiczna - zapobieganie narażeniu ludzi i skażeniu środowiska, a w przypadku braku możliwości zapobieżenia takim sytuacjom - ograniczenie ich skutków do poziomu tak niskiego, jak tylko jest to rozsądnie osiągalne, przy uwzględnieniu czynników ekonomicznych, społecznych i zdrowotnych (1), poziom interwencyjny - liczbową wartość dawki skutecznej lub równoważnej możliwej do uniknięcia albo poziom zawartości izotopów promieniotwórczych w żywności, wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi i środkach żywienia zwierząt, których możliwość przekroczenia oznacza konieczność rozważenia podjęcia określonych działań interwencyjnych (1), promieniowanie jonizujące - promieniowanie składające się z cząstek bezpośrednio lub pośrednio jonizujących albo z obu rodzajów tych cząstek lub fal elektromagnetycznych o długości do 100 nm (nanometrów) (1), promieniowanie naturalne - promieniowanie jonizujące emitowane ze źródeł pochodzenia naturalnego ziemskiego i kosmicznego (1), skażenie promieniotwórcze - skażenie przedmiotów, pomieszczeń, środowiska lub osób przez niepożądaną obecność substancji promieniotwórczych, przy czym, w szczególnym przypadku ciała ludzkiego obejmuje zarówno skażenie zewnętrzne, jak i skażenie wewnętrzne, niezależnie od drogi wniknięcia substancji promieniotwórczej do organizmu (1), składowanie odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego - złożenie odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego w obiekcie do tego przeznaczonym bez zamiaru ponownego ich wydobycia (1), substancja promieniotwórcza - substancja zawierającą jeden lub więcej izotopów promieniotwórczych o takiej aktywności lub stężeniu promieniotwórczym, które nie mogą być pominięte z punktu widzenia ochrony radiologicznej (1),
wypalone paliwo jądrowe - paliwo jądrowe, które zostało napromieniowane w rdzeniu reaktora oraz na stałe usunięte z rdzenia (1), zdarzenie radiacyjne - sytuacja związana z zagrożeniem, wymagająca podjęcia pilnych działań w celu ochrony pracowników lub ludności (1), źródło promieniotwórcze - substancja promieniotwórcza przygotowana do wykorzystywania jej promieniowania jonizującego (1), źródło promieniowania jonizującego - źródło promieniotwórcze, urządzenie zawierające takie źródło, urządzenie wytwarzające promieniowanie jonizujące lub urządzenie emitujące substancje promieniotwórcze (1). Literatura: 1. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (tekst jednolity) Dz.U.2012.264 2012.09.08 zm. Dz.U.2012.908 art.21. (wybrane artykuły - rozdziały 11 i 14, wybrane definicje - rozdział 1) 2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie planów postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych. (Dz. U. z dnia 3 lutego 2005r. ). Dz.U.2005.20.169, 2007.08.07 zm. Dz. U. 2007.131.912 par.1 (wybrane sposoby postępowania, zał.nr 1- zakładowy plan postępowania awaryjnego, zał nr.2 - plan postępowania awaryjnego województwa ). 3. Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności Zasady postępowania w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia radiacyjnego. Maj 2009.