Branża hazardowa 40% NIEZALEŻNE RYNKI POD KONTROLĄ PAŃSTWA

SZARA STREFA I STREFA WYŁUDZEŃ W POLSCE UJĘCIE SEKTOROWE 119 Branża hazardowa W Polsce branża hazardowa jest regulowana znowelizowaną ustawą z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz.U. 2009 nr 201 poz. 1540). Zawiera ona przepisy dotyczące legalności poszczególnych gier hazardowych, warunków otrzymania licencji na organizowanie gier, opodatkowania, dozwolonej reklamy oraz sankcji, które grożą za organizację gier bez zezwolenia. BAROMETR ZMIAN 40% + Blokowanie stron przez banki W analizach branży hazardowej na światowych rynkach najczęściej wyróżnia się 4 znaczących rozmiarów segmenty: Segment loteryjny (wg. polskiej Ustawy o Grach Hazardowych reprezentują go gry liczbowe i loterie pieniężne) Segment zakładów wzajemnych (np. zakłady bukmacherskie) Segment kasyn gier Segment automatów do gier poza kasynami. Na niektórych rynkach jako segmenty branży traktowane są niektóre, bardzo popularne gry, takie jak poker czy bingo. NIEZALEŻNE RYNKI POD KONTROLĄ PAŃSTWA Jako że sektor hazardowy nie jest objęty harmonizacją na terenie Unii Europejskiej, regulacje dotyczące gier różnią się zależnie od kraju. Powszechna w całej Unii Europejskiej i większości krajów świata jest ścisła państwowa kontrola segmentu loterii (gier liczbowych i loterii pieniężnych), który najczęściej objęty jest monopolem państwa, tak jak ma to miejsce w Polsce, w Niemczech, we Francji czy w krajach skandynawskich. Natomiast w segmencie zakładów wzajemnych da się zauważyć istotne różnice w podejściu regulatorów. W Finlandii jest to obszar monopolu państwa wykonywanego przez ten sam podmiot, który wykonuje monopol w pozostałych obszarach rynku hazardowego. Z kolei w Wielkiej Brytanii, Czechach, Danii czy też Polsce w segmencie zakładów wzajemnych panuje konkurencja podmiotów licencjonowanych przez lokalnego regulatora. Również regulacje dotyczące kasyn gier i urządzania gier na automatach są zróżnicowane w zależności od rynku. Gra na automatach poza kasynami objęta jest monopolem państwa m.in. w krajach skandynawskich Norwegii i Finlandii. Bardziej liberalne podejście stosowane jest w Czechach czy Wielkiej Brytanii, gdzie mamy do czynienia z rynkiem konkurencyjnym. Intencją wprowadzenia obowiązującej od 1 stycznia 2010 r. ustawy o grach hazardowych z 19 listopada 2009 (Dz.U. 2009 nr 201 poz. 1540) było wzmocnienie kontroli państwowej nad rynkiem gier hazardowych oraz zwiększenie ochrony społeczeństwa przed negatywnymi skutkami hazardu. Ustawa

120 GLOBAL COMPACT PRZECIWDZIAŁANIE SZAREJ STREFIE W POLSCE zdelegalizowała automaty do gier poza kasynami, zwiększyła obciążenia podatkowe podmiotów legalnie działających na rynku, nie zezwoliła legalnie działającym podmiotom na sprzedaż internetową, co istotnie zahamowało rozwój branży (zakaz dotyczył również monopolisty w obszarze gier liczbowych i loterii pieniężnych) i nie dała odpowiednim służbom narzędzi do zwalczania nielegalnej działalności hazardowej. Reasumując, akt ten nie spełnił swojej roli w zakresie ochrony graczy, a jego konsekwencją był wzrost szarej strefy w obszarze gier na automatach oraz hazardu w internecie. W konsekwencji wydatki konsumentów na legalny hazard w Polsce spadły o połowę z 20,4 mld PLN w roku 2009 do nieco ponad 10,1 mld PLN w roku 2015. Nie było to jednak związane z faktem, że Polacy przestali grać, lecz z kwitnącą szarą strefą. Warto również odnotować, że w krajach o potencjale gospodarczym i poziomie dochodu rozporządzalnego per capita zbliżonym do Polski, wydatki na legalny hazard na 1 osobę dorosłą były w 2015 roku zdecydowanie wyższe. W Czechach wynosiły one 621 EUR rocznie, na Węgrzech 210 EUR, w Bułgarii 392 EUR, podczas gdy w Polsce oscylowały wokół 85 EUR rocznie na 1 dorosłego mieszkańca kraju. W STRONĘ ODPOWIEDZIALNEJ GRY W związku z wymienionymi wyżej problemami niezbędna była ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o grach hazardowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2017 poz. 88). Nowelizacja rozszerzyła katalog dostępnych legalnie dla klientów gier hazardowych. Liberalizacja dotyczyła m.in.: ponownego udostępnienia klientom gier na automatach poza kasynami gry, wprowadzenia możliwości oferowania gier liczbowych i loterii pieniężnych przez internet, umożliwienia klientom legalnego dostępu do gier kasynowych (gry w karty, w kości, ruletka, automaty) w internecie, umożliwienia wprowadzenia na rynek gier liczbowych i loterii pieniężnych organizowanych wspólnie z innymi krajami (gry multijurysdykcyjne), umożliwienia organizacji turnieju pokera poza kasynami. Nowelizacja objęła też monopolem państwa organizację gier na automatach i oferowanie gier hazardowych przez internet z wyłączeniem zakładów wzajemnych (monopol obejmuje m.in. gry liczbowe, loterie pieniężne, gry w kości, poker, gry w karty i gry na automatach online). Od wejścia w życie ustawy jedynym organizatorem ww. gier może być jednoosobowa spółka skarbu państwa, a gracze są zobowiązani do rejestracji przed przystąpieniem do gry na pieniądze. Ma to na celu ochronę osób niepełnoletnich oraz, poprzez centralizację systemu gry, możliwość pełnej realizacji środka karnego, jakim jest zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych. Środek ten jest uregulowany w art. 41c kodeksu karnego oraz w ustawie o grach hazardowych i został wprowadzony między innymi po to, by pomóc osobom uzależnionym. Dotychczasowo, gdy system nie był scentralizowany, a każdy podmiot umożliwiający grę na automatach działał nielegalnie, nie było możliwości chronienia osób uzależnionych przed dostępem do automatów. Jednym z kluczowych argumentów za wprowadzeniem monopolu państwa w obszarze gier na automatach i gier kasynowych w internecie była kwestia odpowiedzialnej gry. Regulator chciał mieć gwarancję, że wprowadzone będą wysokiego poziomu zabezpieczenia, które będą chronić klientów przed uzależnieniem od hazardu. Największą gwarancję niewątpliwie daje w takiej sytuacji powierzenie działalności podmiotowi, na który ma się bezpośredni wpływ nie tylko poprzez regulacje, ale także przez nadzór właścicielski. Efektem wejścia w życie nowelizacji i aktów wykonawczych z nią związanych było również zaopatrzenie służb w większe niż dotychczas możliwości ścigania osób nielegalnie organizujących gry hazardowe oraz zaostrzenie kar. OCHRONA RYNKU LOKALNEGO BLOKOWANIE NIELEGALNYCH PODMIOTÓW W INTERNECIE Kolejną ważną zmianą, którą wprowadziła ustawa w obszarze walki z szarą strefą gier hazardowych w internecie były obowiązki nałożone na operatorów telekomunikacyjnych, operatorów płatności oraz banki. Ustawa zobowiązuje te podmioty nie tylko do blokowania stron internetowych operatorów gier hazardowych działających w sprzeczności z polską ustawą, ale również do blokowania wszelkich płatności od graczy na rzecz operatorów gier wymienionych w Rejestrze Domen Służących do Oferowania Gier Hazardowych Niezgodnie z Ustawą (https://hazard.mf.gov.pl/). W ślad za wprowadzeniem blokad wiele znaczących podmiotów wycofało się z polskiego rynku. Decyzję o zaprzestaniu oferowania usług klientom z Polski podjęły m.in. znaczące serwisy oferujące zakłady bukmacherskie i gry kasynowe, takie jak Bet365, Betfair, Come On. Z kolei popularni na rynku hazardowym operatorzy płatności internetowych Skrill/Neteller oświadczyli, że będą blokować płatności na rzecz operatorów znajdujących się

SZARA STREFA I STREFA WYŁUDZEŃ W POLSCE UJĘCIE SEKTOROWE 121 na liście nielegalnych podmiotów stworzonej przez Ministerstwo Finansów. O obowiązku blokowania płatności przez polskie instytucje finansowe informowała również Komisja Nadzoru Finansowego. Jednym z efektów nowelizacji jest również chęć uzyskania legalnych licencji na prowadzenie zakładów wzajemnych na terenie Polski przez dużych operatorów, którzy złożyli swoje wnioski o licencje w Ministerstwie Finansów. LEKCJA DO ODROBIENIA EDUKACJA KONSUMENTÓW Hazard nigdy nie powinien być traktowany przez konsumentów jako sposób na pomnożenie majątku. Świadomy konsument traktuje go jako rozrywkę oraz wie, że grając w niektóre rodzaje gier, często wspiera realizację szczytnych celów, takich jak budowa obiektów sportowych czy kulturalnych (w Polsce, tak jak w innych krajach UE znaczna ilość środków pozyskanych dzięki działalności podmiotów rynku hazardowego przeznaczana jest na rozwój sportu i kultury). Wysoka świadomość graczy na temat hazardu, znajomość zasad gier i strategii gry jest w interesie zarówno graczy jak i organizatorów gier. Klienci znając zasady i strategie są w stanie lepiej zarządzać środkami wydawanymi na gry, a organizatorzy przy tym są w stanie osiągać zyski, gdyż zasady gier, w myśl popularnego powiedzenia kasyno zawsze wygrywa stawiają ich w uprzywilejowanej pozycji. Istnieje wysokie ryzyko, że w Polsce, ze względu na bagaż wizerunkowy hazardu, jest stosunkowo niewielka liczba świadomych, wyedukowanych graczy. Przyczyn takiego stanu rzeczy można upatrywać w: zakazie prowadzenia działalności informacyjnej i reklamowej przez legalnie działające kasyna i salony gier na automatach (np. informowania o zasadach przeprowadzanych gier), ogólnospołeczne napiętnowanie hazardu jako działalności szkodliwej, co zniechęca do zapoznania się w sposób rzetelny z legalnymi grami. Rekomendacją autorów raportu mającą na celu zmianę tego stanu rzeczy jest wykorzystanie Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych do przeprowadzania akcji informacyjnej na temat: możliwości legalnego uczestnictwa w grach hazardowych na terenie Polski (informowanie o tym kto ma zezwolenie na organizowanie gier, czym charakteryzują się legalne kasyna i salony gier), jakie są obowiązujące zasady w legalnych grach hazardowych, gdzie można szukać informacji na temat legalnych i nielegalnych zachowań organizatorów gier hazardowych. PYTANIA O KONKURENCYJNOŚĆ LEGALNEGO HAZARDU Ze względu na wysoki i niejednolity sposób wyliczania podstawy opodatkowania w przypadku wszystkich legalnych gier hazardowych, mogą one być mniej konkurencyjne wobec nielegalnych gier nieobciążonych daniną państwową. Niespójność opodatkowania nie dotyczy wyłącznie sposobu obliczania samej podstawy opodatkowania również stawki podatku są różne w przypadku większości gier. Przykłady: Gry liczbowe (np. LOTTO) podatek od stawki zakładu 20%. Aby wyliczyć podatek od gier w grze LOTTO należy pomnożyć wartość stawki zakładu przez stawkę podatku, przy czym stawką zakładu nie jest kwota, za którą klient nabył kupon LOTTO, lecz kwota nabycia kuponu pomniejszona o dopłatę monopolisty. W ten sposób na kupon LOTTO o wartości 3 PLN składa się 60 gr dopłaty monopolisty i 48 gr podatku od gier przy stawce zakładu 2,40 PLN (3,00-0,6=2,40 PLN). Zakłady bukmacherskie podatek od stawki zakładu 12%. Oznacza to, że w grze bierze udział kwota powstała po odjęciu podatku. Przy kursie 2,5x na dane wydarzenie, stawiając 10 PLN na zaistnienie tego wydarzenia ewentualną wygraną przez klienta kwotą będzie nie 25 PLN, lecz 22 PLN (10 PLN x 0,88 x 2,5 = 22 PLN). W przypadku zakładów zawieranych u nielegalnych operatorów ewentualna wygrana kwota wynosiła 25 PLN. Kasyno podatek od tzw. przychodu brutto stanowiącego różnicę między sumą wpłaconych stawek, a sumą wypłaconych wygranych 50%. Przy założeniu, że łączna wartość wpłaconych stawek w kasynie w danym miesiącu wyniosła 1 mln PLN, a łączna wartość wypłaconych wygranych 800 tys. PLN, podstawa opodatkowania wyniesie 200 tys. PLN, a podatek 100 tys. PLN. To wszystko prowadzi do jednego organizator gier hazardowych odprowadza duży, skomplikowany dla przeciętnego gracza podatek, który może sprawiać, że wygrana w niektórych przypadkach (np. zakładów wzajemnych) będzie

122 GLOBAL COMPACT PRZECIWDZIAŁANIE SZAREJ STREFIE W POLSCE oznaczała wypłatę niższą, niż wyniosła wartość zawartego zakładu. Taka sytuacja miała miejsce w przypadku meczów Legii Warszawa z Realem Madryt w Lidze Mistrzów, kiedy to kursy niektórych bukmacherów na zwycięstwo hiszpańskiej drużyny były tak niskie, że postawienie u legalnego bukmachera na Real w przypadku jego zwycięstwa oznaczałoby odebranie niższej wygranej niż wynosiła wartość wpłaconej stawki. Przeciętny konsument nie rozróżnia obciążeń podatkowych dotyczących poszczególnych typów gier hazardowych jedyne co jest dla niego interesujące to wysokość wygranej, którą może on otrzymać. Jeśli gracz porówna wysokość przeciętnej wygranej w nielegalnym, nieopodatkowanym automacie/zagranicznym kasynie internetowym/u organizatora zakładów wzajemnych będącego pod inną jurysdykcją podatkową i zauważy znaczną różnicę na niekorzyść legalnych organizatorów, może poczuć się zniechęcony do legalnego grania i będzie szukał innych możliwości gry. Istotną rekomendacją autorów raportu jest rozważenie wdrożenia jednolitego, jasnego i atrakcyjnego dla graczy sposobu wyliczania podstawy opodatkowania oraz wysokości podatku przy wzięciu pod uwagę potencjalnych korzyści skarbu państwa i aspektów odpowiedzialnej gry. Będzie to wymagało zmiany w art. 72-74 ustawy o grach hazardowych, które regulują ww. aspekty. MONITOROWANIE SZKODLIWEGO HAZARDU Szkodliwość uzależnień od hazardu jest niepodważalnym faktem można się uzależnić od gier hazardowych tak samo jak od używek, zakupów, czy gier wideo. Uzależnienie od hazardu jest tzw. uzależnieniem behawioralnym. Jak każde uzależnienie, również to od hazardu wpływa na życie osobiste i zawodowe osoby dotkniętej problemem. Tak jak w przypadku każdej choroby, najważniejsza jest wczesna diagnoza problemu oraz działania profilaktyczne. Dlatego też, nowelizacja ustawy o grach hazardowych z 15 grudnia 2016 roku oraz jej akty wykonawcze zawierają szereg wytycznych w zakresie odpowiedzialnej gry. Podstawową kwestią w przypadku gier na automatach i hazardu w internecie będzie gra zarejestrowanych użytkowników, których wiek zostanie zweryfikowany. Monopolista będzie musiał również wprowadzić tzw. Regulamin Odpowiedzialnej Gry i udostępnić go klientom zarówno w internecie, jak i placówkach stacjonarnych. W przypadku gier online i gier na automatach, klienci będą mieli możliwość samowykluczenia się z gry na wskazany przez siebie okres i ustawienia limitów wydatków i czasu gry. Istotną rekomendacją jest zwiększenie nakładów na Fundusz Rozwiązywania Problemów Hazardowych, którego dysponentem jest Minister Zdrowia, oraz stworzenie strategii wydatkowania tego funduszu. Fundusz ten został utworzony na mocy ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz.U. 2009 nr 201 poz. 1540) i początkowo miał na celu jedynie zwalczanie i zapobieganie patologicznej grze w gry hazardowe. Na mocy nowelizacji ustawy z dnia 26 maja 2011 roku (Dz.U. 2011 nr 134 poz. 779) rozszerzyła możliwość wydatkowania funduszu na walkę z innymi uzależnieniami niechemicznymi, tj. od internetu, gier komputerowych, nałogowych zakupów, seksu czy też pracy. Dysponentem funduszu jest Krajowe Biuro Do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, które finansuje liczne badania, publikacje i analizy dotyczące problemu uzależnień behawioralnych. Co daje się zauważyć, publikacje te nie są zazwyczaj powiązane ze sobą tematycznie, ani nie tworzą spójnej całości. Istotna jest zmiana wydatkowania funduszu poprzez stworzenie spójnej strategii walki z uzależnieniem od hazardu. Istotnym elementem powinna być edukacja, nie tylko wśród młodzieży, na tematy związane z uzależnieniem od gier losowych, zakładów wzajemnych i gier na automatach oraz miejsc, w których można znaleźć pomoc. Ważne jest również stałe, systematyczne prowadzenie monitoringu problemu za pomocą jednej, spójnej metodologii. Ważnym zakazem, który wprowadziła nowelizacja ustawy o grach hazardowych z 2016 roku, jest wprost wyrażony zakaz reklamowania w salonach gier na automatach oraz na stronie internetowej, na której urządzane są gry hazardowe, czynności bankowych, takich jak np. : udzielanie kredytów, udzielanie pożyczek, sprzedaż i skup dewiz. Ma to na celu zniechęcanie graczy z problemem hazardowym do zaciągania pożyczek na dalszą grę.

SZARA STREFA I STREFA WYŁUDZEŃ W POLSCE UJĘCIE SEKTOROWE 123 OLGIERD CIEŚLIK Prezes Zarządu, Totalizator Sportowy Sp. z o.o. WIELKA SZANSA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ Powierzenie Totalizatorowi Sportowemu monopolu państwa w zakresie gier na automatach i większości gier internetowych na pieniądze to dla naszej firmy szansa na wielki krok naprzód. Z kolei dla polskich graczy, bo oni są tu najważniejsi, to szansa na atrakcyjną ofertę produktową u odpowiedzialnego organizatora gier. W szarej strefie nie mogą na to liczyć. Autorzy raportu Przeciwdziałanie Szarej Strefie w Polsce w Roku 2017, jak sama nazwa wskazuje, w swoim artykule o branży hazardowej, skupili się na sytuacji w naszym kraju. Warto jednak pamiętać, że nie tylko Polska boryka się z nielegalnie organizowanymi grami hazardowymi. Według firmy analitycznej H2GC gromadzącej dane na temat rynków hazardowych z całego świata, w skali globalnej szara strefa tzw. gamingu online (gier hazardowych dostarczanych przez internet) jest większa od działalności legalnej. Proporcje wynoszą 60 do 40% na korzyść nielegalnych operatorów. Lokalne regulacje i operatorzy w wielu krajach przegrywają walkę z globalizacją i międzynarodowym przepływem funduszy w serwisach gamingowych. Dzieje się tak również w krajach postrzeganych jako bardziej rozwinięte od Polski, w których społeczeństwa są uważane za uczciwsze od naszego (na przykład według kryterium indeksu percepcji korupcji organizacji Transparency International). Za przykład niech posłuży Finlandia jeden z najbardziej rozwiniętych rynków hazardowych na świecie. Króluje tam hazard online, a oferta dla klientów jest bardzo atrakcyjna ze względu na niskie obciążenia podatkowe lokalnego monopolu hazardowego. Mimo to monopolista coraz mocniej odczuwa wpływ nielegalnej konkurencji ze strony serwisów gamingowych zarejestrowanych na Wyspach Alandzkich. Również inne kraje skandynawskie nie są wolne od nielegalnego

124 GLOBAL COMPACT PRZECIWDZIAŁANIE SZAREJ STREFIE W POLSCE gamingu. Osoby spoza naszej branży hazardowej może też dziwić, że najprawdopodobniej największa hazardowa szara strefa rozwija się w Stanach Zjednoczonych. Mimo że zakłady bukmacherskie w tym kraju, za wyjątkiem stanu Nevada, są nielegalne, to miliony Amerykanów w całym kraju mają "swojego bukmachera". Obstawienie wyniku meczu NBA, NFL, czy jakichkolwiek innych rozgrywek, nie jest tam żadnym problemem. Przykładów zresztą można szukać także bliżej naszych granic. W Czechach, pomimo że automaty są legalne, wciąż pojawiają się ludzie, którzy nie chcą płacić podatków i próbują omijać prawo oferując grę poza ramami regulacji. Podobnie sytuacja wygląda w Grecji, gdzie po wprowadzeniu monopolu w zakresie gier na automatach, nielegalne punkty gier nie zniknęły. Ich właściciele zaczęli natomiast stosować bardziej wyrafinowane metody omijania prawa. Całe szczęście klienci coraz chętniej korzystają tam z usług lokalnego operatora, w miarę jak ten rozszerza ofertę i zwiększa liczbę salonów gier. Oczywiście fakt, że inni również borykają się z problemem szarej strefy, jest dla nas w Polsce marnym pocieszeniem. Dobrze jednak wiedzieć, że w tej walce nie jesteśmy sami. Możemy uczyć się od naszych kolegów z innych rynków, wierzę, że z czasem my również będziemy przekazywać im naszą wiedzę i doświadczenie. Model, który staramy się wdrożyć, jest unikalny w skali światowej. W obszarze gier online regulator zastosował metody, które zmusiły do wycofania się z polskiego rynku wielu nielegalnych operatorów oraz kluczowego gracza popularnego dostawcę płatności w serwisach gamingowych. Z kolei, jeżeli chodzi o grę na automatach poza kasynami gry, mówimy o ogromnej inwestycji w sprzęt i infrastrukturę IT, potrzebne do uruchomienia tej działalności. Współpracując z innymi Spółkami Skarbu Państwa dążymy w tym obszarze do takich rozwiązań, które mają dać klientom wysokiej jakości doświadczenie związane z grą, przy najwyższej trosce o ich bezpieczeństwo. Totalizator Sportowy w najbliższych latach będzie inwestował także w produkcję gier i systemów wspierających e-commercie. W ramach założeń Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju będziemy liczyć przede wszystkim na współpracę z polskimi start-upami oraz scale up-ami, które pomogą nam w sposób odpowiedzialny zaoferować klientom ciekawe gry i atrakcyjny dla gracza zwrot w postaci wygranych. Uważam to za wielką szansę dla nas i naszych klientów. Jeżeli ją wykorzystamy, wygramy na tym wszyscy. Klienci, bo zyskają legalny dostęp do odpowiedzialnie oferowanych gier; budżet państwa, bo zyska wpływy podatkowe i Polska ogółem, dzięki redukcji szarej strefy i nielegalnych bądź półlegalnych interesów.