PROJEKTOWANIE i DORADZTWO Janina Poprawska Wrocław, ul. Piotrkowska 68

PROJEKTOWANIE i DORADZTWO Janina Poprawska 54-060 Wrocław, ul. Piotrkowska 68 Projekt robót geologicznych na wykonanie 4 otworów wiertniczych na działkach 128 i 124/8 w Polanicy Zdroju w celu ujęcia zwykłych wód podziemnych z utworów górnej kredy Miejscowość: Gmina: Zlewnia: Powiat: Inwestor: Polanica Zdrój, dz. nr 128 i 124/8 Polanica Zdrój Bystrzycy Dusznickiej Kłodzko Uzdrowiska Kłodzkie S.A. Grupa PGU z siedzibą w Polanicy Zdroju ul. Zdrojowa 39, 57-320 Polanica Zdrój Opracował: dr Lech Poprawski nr upr. IV-0356 mgr Radosław Kaniewski nr upr. V-1165 Wrocław - Świdnica, czerwiec 2018 r. 1

Spis treści 1. WSTĘP... 4 2. CHARAKTERYSTYKA TERENU PRAC... 5 2.1. POŁOŻENIE, MORFOLOGIA I HYDROGRAFIA... 5 2.2. POŁOŻENIE TERENU ROBÓT GEOLOGICZNYCH WZGLĘDEM OBIEKTÓW I OBSZARÓW CHRONIONYCH... 6 2.3. OGÓLNA BUDOWA GEOLOGICZNA I WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE... 7 2.3.1. Budowa geologiczna... 7 2.3.2. Warunki hydrogeologiczne... 7 2.4. WARUNKI WYSTĘPOWANIA WÓD PODZIEMNYCH W REJONIE BADAŃ... 8 3. PROJEKT PRAC GEOLOGICZNYCH... 8 3.1. ZAKRES PLANOWANYCH PRAC... 8 3.2. OBLICZENIE DOPUSZCZALNEJ PRZEPUSTOWOŚCI FILTRA... 9 3.3. PROJEKT GEOLOGICZNO-TECHNICZNY OTWORÓW... 10 3.4. PROJEKTOWANE BADANIA GEOLOGICZNE I HYDROGEOLOGICZNE... 11 3.4.1. Pomiary, obserwacje, pobór prób... 11 3.4.2. Próbne pompowania... 12 3.4.3. Badania laboratoryjne... 13 3.5. NIEZBĘDNE PRACE GEODEZYJNE... 13 4. HARMONOGRAM PRAC... 14 5. ZAPEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA POWSZECHNEGO I BEZPIECZEŃSTWA PRACY... 14 6. PRZEWIDYWANY WPŁYW PROJEKTOWANYCH PRAC NA ŚRODOWISKO... 14 7. ZALECENIA I UWAGI... 14 8. LITERATURA I WYKORZYSTANE MATERIAŁY... 16 2

Spis załączników 1. Mapa topograficzna z lokalizacją projektowanych otworów w skali 1 : 10 000 2. Szczegółowa Mapa Geologiczna Sudetów z lokalizacją otworów w skali 1: 25 000 3. Mapa Hydrogeologiczna Polski z lokalizacją otworów w skali 1:50 000 4. Mapa Geośrodowiskowa Polski z lokalizacją otworów w skali 1:50 000 5. Mapa sytuacyjno-wysokościowa z lokalizacją projektowanych otworów w skali 1: 1000 6. Projekt geologiczno-techniczny wiercenia otworów 1,2,3,4 7. Przekrój geologiczny archiwalny 8. Kopia mapy ewidencyjnej w skali 1:5 000 9. Załączniki tekstowe (wypisy z ewidencji gruntów, pełnomocnictwo) 3

1. Wstęp Projekt robót geologicznych na wykonanie 4 otworów wiertniczych dla ujęcia zwykłych wód podziemnych z utworów górnej kredy i ustalenia zasobów eksploatacyjnych oraz przydatności wody do celów technologicznych i rozlewniczych wykonano na zlecenie firmy Uzdrowiska Kłodzkie S.A. Grupa PGU z siedzibą w Polanicy Zdroju, ul. Zdrojowa 39, 57-320 Polanica Zdrój, inwestora przedsięwzięcia oraz podmiotu władającego działkami, na których będą zlokalizowane otwory. Podstawą formalną do opracowania projektu jest zlecenie z dnia 25 maja 2018 r. (L.Dz.DG/009/Maz/2018/186) oraz pełnomocnictwo nr 79/2018 z dnia 11 czerwca 2018 r. do przeprowadzenia w imieniu inwestora procedury zatwierdzającej projekt. Opracowanie obejmuje swoim zakresem projekt prac wiertniczych potrzebnych do wykonania otworów hydrogeologicznych, zakres pompowania oczyszczającego i pomiarowego oraz badań laboratoryjnych, niezbędnych dla ustalenia zasobów eksploatacyjnych ujęć wód podziemnych z utworów górnej kredy. Woda stosowana będzie do celów technologicznych w rozlewni. Część wody może być wykorzystywana do butelkowania. Zapotrzebowanie zgłoszone przez inwestora wynosi około 40 m 3 /h. Ze względu na możliwość wykorzystania wody do celów rozlewniczych powinna ona spełniać wymogi określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie naturalnych wód mineralnych, wód źródlanych i wód stołowych (Dz. U. Nr 85, poz. 466 z późn. zm.). Należy zatem określić skład fizykochemiczny i bakteriologiczny wody. Zgłoszone przez Inwestora zapotrzebowanie na wodę dotyczy wód zwykłych. Kilkaset metrów na SW od rejonu projektowanych robót znajdują się trzy eksploatowane ujęcia otworowe szczawy: Wielka Pieniawa o głęb. 34,6 m, Pieniawa Józefa 1 o głęb. 238,8 m oraz Pieniawa Józefa 2 o głęb. 43,0 m. Ujęcia te posiadają zatwierdzone zasoby eksploatacyjne odpowiednio: Wielka Pieniawa -18,6 m 3 /h (dec. KDH 013/2463/W/70 z 15.07 1970 r.), Pieniawa Józefa 1 i Pieniawa Józefa 2 (ujęcie dwuotworowe) 14,82 m 3 /h (dec. KDH 013/4019/75 z 15.09.1975 r.). Oszacowane w 2012 r. (Fistek J., Fistek A.) wydajności tych ujęć wynoszą: 1. Wielka Pieniawa Q = 24,0 m 3 /h, przy samowypływie na rzędnej +363,483 m n.p.m. Typ wody: 0,15% szczawa HCO3-Ca 2. Pieniawa Józefa 1 Q = 6,0 m 3 /h, przy samowypływie na rzędnej +363,228 m n.p.m. Typ wody: 0,11% szczawa HCO3-Ca 3. Pieniawa Józefa 2 Q=8,0 m 3 /h, przy samowypływie na rzędnej +364,645 m.n.p.m. Typ wody: 0,07% słabo zmineralizowana, kwasowęglowa. W rejonie południowym wystąpienia szczaw Polanicy Zdroju, położonym ok. 1,5 km na S od projektowanych odwiertów znajdują się ujęcia otworowe P-300 i P- 300a. Ujmują one szczawy z głębokości 259 269 m występujące w piaskowcach dolnego turonu i górnego cenomanu. Zasoby otworu P-300 zostały zatwierdzone decyzją KDH/013/2767/B/68 z dnia 12.09.1968 r. Dla otworu P-300a zasoby eksploatacyjne zostały ustalone w wysokości 13 m 3 /h przy s = 18,0 m (Fistek J., Fistek A., 2004). 4

Szczawy południowego rejonu uzdrowiska Polanica Zdrój charakteryzują się większą mineralizacją i wyższą zawartością wolnego dwutlenku węgla niż wody obszaru projektowanych prac (rejon północny). Ustalone zasoby dyspozycyjne i przyjęte przez Ministra Środowiska w dniu 30.08.2011 r. (znak. DGiKGhg-4731-24/6797/38227/11/MJ) wynoszą : 6 713,0 m³/d. Obejmują one zarówno rejon północny jak i południowy Polanicy Zdroju. Aktualny pobór eksploatacyjny wód leczniczych Polanicy Zdroju nie przekracza 20% ustalonych zasobów dyspozycyjnych (Fistek J., Fistek A., 2012). Wody zwykłe ujmowane są w odległości ok. 500 m na północ od projektowanych otworów przez studnie ujęcia wodociągowego. Zostały one również stwierdzone podczas wierceń związanych z rozpoznaniem warunków hydrogeologicznych w rejonie stacji paliw przy ul. Tranzytowej Kłodzkiej (Kaniewski R., 2004). Projektowane obecnie wiercenia będą wykonywane w obrębie obszaru górniczego Polanica Zdrój, ustanowionego w koncesji nr 165/93 z dnia 16.07.1993 (z późniejszymi zmianami). Przy opracowaniu niniejszego projektu oparto się na analizie materiałów archiwalnych, wizji lokalnej w terenie i wynikach dotychczasowych badań przeprowadzonych na terenie objętym opracowaniem oraz w obszarach sąsiednich. Przed przystąpieniem do realizacji projektowanych prac, projekt należy przedłożyć u Geologa Powiatowego w Starostwie Powiatowym w Kłodzku celem jego zatwierdzenia. 2. Charakterystyka terenu prac 2.1. Położenie, morfologia i hydrografia Projektowane otwory zlokalizowane będą na działkach nr 128 i 124/8. Działki te znajdują się w północno-wschodniej części Polanicy, w dolinie rzeki Bystrzyca Dusznicka. Działki, na których zlokalizowane będą otwory hydrogeologiczne są sklasyfikowane jako grunty przemysłowe oraz grunty zadrzewione. Na terenie działki 124/8 znajdują się należące do Inwestora obiekty rozlewni wody mineralnej Staropolanka. Działka 128 nie jest zagospodarowana w sposób trwały. Rzędne terenu w rejonie przedmiotowych działek wynoszą około 356 m npm 359 m npm. Pod względem administracyjnym teren projektowanych badań należy do Miasta Polanica Zdrój, powiat Kłodzko, województwo dolnośląskie. Polanica położona jest w zachodniej części Kotliny Kłodzkiej, w dolinie rzeki Bystrzyca Dusznicka, która jest dopływem Nysy Kłodzkiej, będącej głównym ciekiem Kotliny Kłodzkiej. Klimat kształtują te same masy powietrza jak na całym Dolnym Śląsku. Średnia roczna temperatura w tej części Kotliny Kłodzkiej wynosi +7,3 0 C. Długość okresu zimowego wynosi od 16 do 22 tygodni, a letniego od 6 do 10 tygodni. Średni opad roczny to 605 mm. W rozkładzie opadów zaobserwować można jedno wyraźne maksimum letnie ze średnim miesięcznym opadem wynoszącym 122 mm (lipiec). 5

Przeważające kierunki wiatrów: południowo-zachodnie i zachodnie oraz północno zachodnie, mające największy wpływ na kształtowanie się opadów. Najrzadziej występują wiatry wschodnie. Jak wspomniano wyżej, projektowane otwory hydrogeologiczne zlokalizowane będą w Polanicy Zdroju, na działkach nr 128 i 124/8, dla których podmiotem władającym jest spółka Uzdrowiska Kłodzkie S.A. Grupa PGU z siedzibą w Polanicy Zdroju, przy ul. Zdrojowej 39. 2.2. Położenie terenu robót geologicznych względem obiektów i obszarów chronionych Na terenie projektowanych robót nie występują obszary i obiekty przyrodnicze, objęte ochroną prawną, takie jak: parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, stanowiska flory i fauny chronionej. Nie występują też żadne typy siedlisk przyrodniczych, gatunki z załącznika II lub IV Dyrektywy 92/43/EEC ani gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy 79/407/EEC. Najbliżej położone obszary europejskiej sieci Natura 200 znajdują się ok. 1,5 km na NE od obszaru projektowanych prac - PLB 020006 i PLH 02004 na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych oraz ok. 1,5 km na SW PLH 020010 Piekielna Dolina k/polanicy. Rys. 1. Położenie obszaru projektowanych prac względem obszarów chronionych europejskiej sieci Natura 2000. 6

2.3. Ogólna budowa geologiczna i warunki hydrogeologiczne 2.3.1. Budowa geologiczna Obszar Polanicy należy do dużej jednostki tektonicznej zwanej niecką śródsudecką, która w rejonie Polanicy poprzez rów Batorowa przechodzi w zaznaczający się w morfologii rów górnej Nysy. W budowie geologicznej charakterystyczna jest tektonika uskokowa, tworząca szereg bloków tektonicznych wypełnionych głównie utworami górnej kredy. Utwory kredowe rejonu Polanicy wchodzą w skład obniżenia synklinalnego zwanego niecką Batorowa. Stratygraficznie osady kredy należą do cenomanu, turonu i koniaku. Reprezentowane są przez osady klastyczne o dużym zróżnicowaniu litologicznym. Są to zlepieńce, piaskowce, mułowce oraz margle piaszczyste, margle ilaste i krzemionkowe. Utwory kredowe na obszarze Polanicy zalegają przekraczająco na osadach permu (cechsztynu i czerwonego spągowca), a w południowej części na metamorficznych utworach krystaliniku bystrzyckiego, zaliczanego do starszego paleozoiku. Najmłodsze utwory - czwartorzędu reprezentowane przez utwory glacjalne i fluwialne wykształcone jako piaski i żwiry terasów rzecznych. Obecne są również utwory zwietrzelinowe, wykształcone jako gliny piaszczyste z okruchami oraz fragmentarycznie gliny zwałowe przemieszane ze żwirem zlodowacenia południowopolskiego. Rozprzestrzenienie utworów czwartorzędowych nie jest duże i wiąże się głównie z dolinami rzecznymi i stokami zwietrzelinowymi. Miąższość tych osadów wynosi kilka, maksymalnie kilkanaście metrów. Na obszarze Polanicy niecka Batorowa przecięta jest uskokiem Wolany- Polanica Sokołówka o przebiegu NE-SW, który do swego biegu wykorzystuje Bystrzyca Dusznicka. Zarówno uskok Batorowa, jak i pozostałe strefy tektoniczne odgrywają ważną rolę w migracji dwutlenku węgla oraz w formowaniu się złoża wód leczniczych, które charakteryzuje się wysoką zawartością wolnego dwutlenku węgla oraz znaczną mineralizacją (są to wody mineralne zaliczane do szczaw). 2.3.2. Warunki hydrogeologiczne Warunki hydrogeologiczne obszaru badań są dość dobrze rozpoznane w związku z wieloletnią eksploatacją wód leczniczych (szczaw) przez Uzdrowisko Polanica Zdrój. Warunki te są jednak znacznie skomplikowane. Charakter skał oraz tektonika uskokowa sprawiają, że rejon Polanicy, jest dość korzystny dla gromadzenia się wód podziemnych o charakterze szczaw. Istotne znaczenie odgrywają tu dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i górnokredowe. Czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest przede wszystkim z rzecznymi osadami piaszczysto - żwirowymi i rozprzestrzenia się głównie w dolinie Bystrzycy Dusznickiej. Zwierciadło wody ma najczęściej charakter swobodny lub subartezyjski. Nieciągłe poziomy wodonośne występują również w utworach zwietrzelinowych. Wody tych poziomów mają kontakt z wypływającymi ku powierzchni wodami ze starszych formacji skalnych. 7

Kredowe piętro wodonośne związane jest z piaskowcami drobno, średnio i gruboziarnistymi oraz marglami krzemionkowymi dolnego i środkowego turonu, o silnym uszczelinowieniu. Piętro to ma charakter szczelinowo - porowy. Główną rolę w wodonośności pionowej i poziomej odgrywa tu jednak zaangażowanie tektoniczne utworów. Szczególnie uprzywilejowane rejony gromadzenia się wód podziemnych występują w obrębie stref dyslokacyjnych i uskokowych. Zwierciadło ma najczęściej charakter subartezyjski, obecne jest również na części obszaru zwierciadło artezyjskie. W utworach kredowych występują zarówno wody zwykłe jak i szczawy. 2.4. Warunki występowania wód podziemnych w rejonie badań Budowa geologiczna oraz warunki hydrogeologiczne rejonu badań ustalone zostały na podstawie Szczegółowej Mapy Geologicznej oraz na analizie profili istniejących ujęć wód leczniczych, a także archiwalnych wierceń hydrogeologicznych. Z charakteru budujących rejon Polanicy Zdroju utworów skalnych i występujących tam zjawisk tektonicznych, a także na podstawie dotychczasowych prac wiertniczych wynika, że perspektywy uzyskania wody podziemnej powinno się wiązać przede wszystkim z piaskowcami cenomanu oraz spękanymi marglami turonu, występującymi w przelotach od 20 do 100 m. Generalnie zauważalna jest tendencja zwiększania się w wodzie zawartości CO 2, HCO 3 - oraz mineralizacji ogólnej w miarę przybliżania się studni do stref dyslokacyjnych, które ułatwiają migrację CO 2 z utworów krystalicznego podłoża ku powierzchni terenu. Skomplikowana budowa geologiczna i warunki hydrogeologiczne w rejonie Polanicy Zdroju powodują, że wody słodkie współwystępują ze szczawami. Czasami płytsze wody mogą mieć wyższą mineralizację i zawartość CO 2 oraz HCO - 3 niż wody głębiej nawiercane. Z tego względu należy się liczyć z możliwością nawiercenia szczaw. W przypadku nawiercenia wód leczniczych inwestor zamierza je również zagospodarować do celów rozlewniczych. W celu ustalenia najkorzystniejszych pod względem hydrogeologicznym lokalizacji otworów Inwestor zlecił wykonanie szczegółowych badań geofizycznych metodą sondowania elektrooporowego (SGE). Badania te zostaną wykonane w najbliższych tygodniach, a ich wyniki zostaną uwzględnione w wyborze ostatecznej (szczegółowej) lokalizacji wierceń. 3. Projekt prac geologicznych 3.1. Zakres planowanych prac Jak już wspomniano, zgłoszone przez inwestora zapotrzebowanie na wodę wynosi ok. 40 m 3 /h. Woda wykorzystywana będzie do celów technologicznych w rozlewni, część wody zwykłej może być również wykorzystywano do butelkowania. 8

Warunki hydrogeologiczne rejonu projektowanych prac są dość dobrze rozpoznane. Do rozpoznania przyczyniła się między innymi wieloletnia eksploatacja wód leczniczych przez Uzdrowisko Polanica, a także wiercenia hydrogeologiczne, wykonane zarówno w obszarze górniczym Polanica Zdrój jak i w jego sąsiedztwie. Dla zabezpieczenia zgłoszonego przez inwestora zapotrzebowanie na wodę przewiduje się wykonanie czterech otworów hydrogeologicznych o maksymalnej głębokości 100 m. Zgodnie z zinterpretowanymi danymi z mapy geologicznej oraz dotychczasowym rozpoznaniem istnieje szansa pozyskania wód z górnokredowego piętra wodonośnego, spełniających oczekiwania inwestora. Zakłada się również zmniejszenie ilości otworów i ich spłycenie w przypadku napotkania strefy wodonośnej o satysfakcjonującej dla inwestora jakości i ilości. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji oraz wyników badań polowych podjęta zostanie decyzja o zakończeniu lub kontynuowaniu wiercenia do głębokości maksymalnie 100 m. Przewidywane profile geologiczno-techniczne otworów przedstawiono na zał. 6. Łącznie projektuje się wykonanie 4 otworów: nr 1, 2, 3 i 4 do głębokości max 100 m. Otwory będą zlokalizowane: - otw. 1 i 2 na dz. 124/8, - otw. 3 i 4 na dz. 128. Inwestor jest podmiotem władającym dla obu w/w działek (użytkowanie wieczyste do 05.12.2089 r.). 3.2. Obliczenie dopuszczalnej przepustowości filtra Przepustowość filtra: r = 0,0825 m k= 0,02 m/d l = 27 m (założenie konstrukcji końcowej) v dop = 6,11 m/h Q 3 v dop 65 k max d l v dop Qmax 85,5 m 3 /h Obliczona przepustowość filtra całkowicie zabezpiecza pod względem technicznym prawidłowe działanie studni przy przewidywanym poborze wody w ilości ok. 15-25 m 3 /h. 9

3.3. Projekt geologiczno-techniczny otworów Przewiduje się wiercenie systemem udarowo-obrotowym przy użyciu wgłębnego mechanizmu udarowego i sprężonego powietrza (technika młotków wgłębnych) lub gryzerem. Wiercenie będzie prowadzone początkowo (do głębokości 12 m) średnicą 311 mm. Pierwszy odcinek wiercenia do głębokości ok. 12,0 m zostanie zabudowany rurami stalowymi o średnicy 273 mm (ze stali kwasoodpornej lub innych materiałów odpornych na korozję), pozostawionymi w otworze i zacementowanymi do powierzchni terenu, przystosowanymi do zamknięcia ewentualnego samowypływu i zamontowania głowicy eksploatacyjnej dla wód artezyjskich. Dalsze wiercenie, do docelowej głębokości 100 m, będzie prowadzone średnicą 254 mm, zgodnie z projektem geologiczno technicznym wiercenia (zał. nr 6). Otwory zostaną zafiltrowane kolumną filtracyjną z filtrem szczelinowym wykonanym z PCV KV o śr. zewn. 165 mm DN 150. Przewidywaną konstrukcję filtra przedstawiono na załączonym projekcie geologiczno- technicznym (zał. nr 6). Przestrzeń pomiędzy ścianami otworu a częścią roboczą filtra zostanie wypełniona obsypką żwirową o frakcji dostosowanej do napotkanych warunków geologicznych (najprawdopodobniej 3-5 mm lub 5-8 mm). Nad filtrem przewiduje się wykonanie przeciwfiltra piaskowego o wysokości ok. 5,0 m. Pozostała przestrzeń pomiędzy rurami nadfiltrowymi a ścianami otworu zostanie zacementowana. Ostateczna konstrukcja zabudowy otworu zostanie dostosowana do uzyskanych wyników wiercenia. W przypadku wiercenia systemem młotków wgłębnych może dochodzić do obrywania się ścian otworu i przechwytywania przewodu wiertniczego. W takich sytuacjach może zaistnieć konieczność użycia roboczych rur osłonowych. Głębienie otworów prowadzone będzie ze szczególnym uwzględnieniem zarówno dopływów, jak i strefowej zmienności składu fizykochemicznego nawiercanej wody, którego podstawowe parametry będą określane w trakcie głębienia otworu. Zakłada się spłycenie otworów w przypadku napotkania strefy wodonośnej o satysfakcjonującej dla inwestora jakości i ilości, na mniejszej głębokości niż projektowana. Nadzór geologiczny będzie prowadził obserwacje zwierciadła wody w trakcie wiercenia, a w przypadku napotkania strefy wodonośnej oceniona zostanie orientacyjna wydajność studni oraz podejmowana będzie decyzja o przerwaniu głębienia otworu, przepompowaniu otworu bez filtrowania w celu dokładniejszego określenia wydajności i pobrania próbek wody do wskaźnikowych analiz fizykochemicznych (ph, twardość, CO 2, HCO - 3, PEW, wapń, magnez, żelazo, mangan). Badania wskaźnikowe prowadzone będą w strefach zwiększonego dopływu wód ustalonych przez nadzór hydrogeologiczny. 10

Na każdym poziomie głębokości inwestor, w uzgodnieniu z nadzorem hydrogeologicznym może podjąć decyzję o zakończeniu wiercenia otworu na głębokości innej niż docelowa głębokość określona w projekcie. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji oraz wyników badań polowych podjęta zostanie decyzja o zakończeniu lub kontynuowaniu wiercenia do głębokości maksymalnie 100 m. O ostatecznej konstrukcji zabudowy studni zdecyduje nadzór geologiczny wraz z Inwestorem na podstawie danych uzyskiwanych w trakcie wiercenia i badań hydrogeologicznych. Należy zauważyć, że otwory wykonywane będą w strefach zaangażowanych tektonicznie, co może się wiązać z możliwością zasypywania otworu, jego krzywienia i przechwytywania przewodu wiertniczego. Może zaistnieć konieczność zastosowania rur osłonowych roboczych, wyciągniętych po umieszczeniu w otworze filtra. Przewiduje się, że zwierciadło wody będzie miało charakter subartezyjski. Możliwe jest też nawiercenie strefy wodonośnej o artezyjskim charakterze. 3.4. Projektowane badania geologiczne i hydrogeologiczne Przewidywany profil geologiczny otworu przedstawia się następująco: piasek ze żwirem 0,0-10,0 m czwartorzęd margle ilaste 10,0-20,0 m górna kreda piaskowce kwarcowo-skaleniowe 20,0-30,0 m górna kreda margle krzemionkowo-piaszczyste 30,0-35,0 m górna kreda piaskowce kwarcowo-skaleniowe 35,0 100,0 m górna kreda. Na podstawie dotychczasowego rozpoznania przewiduje się, że pierwsze (napięte) zwierciadło wody zostanie nawiercone na głębokości ok. 20,0 m. Kolejne strefy zawodnione mogą wystąpić na głębokościach ok. 30,0 i 70,0 m. Zwierciadło powinno mieć charakter subartezyjski i stabilizować blisko powierzchni terenu. W przypadku natrafienia wierceniem na strefę uskokową prowadzącą wody głębszego krążenia należy się liczyć z samowypływem do wysokości 10 m ponad powierzchnię terenu. Wiercenia będą prowadzone w celu ujęcia wód zwykłych. Jednakże w przypadku nawiercenia wody podziemnej, która w rozumieniu przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze będzie kopaliną, przewiduje się również jej ujęcie. 3.4.1. Pomiary, obserwacje, pobór prób Sposób pobierania i przekazywania prób określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 czerwca 2015 roku w sprawie przekazywania informacji z bieżącego dokumentowania przebiegu prac geologicznych (Dz.U. z 2015, poz. 903). Próby gruntu należy pobierać co 10 m, a w przypadku zmian litologii, charakteru utworów skalnych oraz zawodnienia częściej, przy każdej 11

zaobserwowanej zmianie. Próby należy pobierać o wadze ok. 0.5 kg każda do zamykanych woreczków plastikowych z trwałą czytelną metryką zawierającą następujące dane: nazwę, symbol, numer otworu wiertniczego lub wyrobiska rozpoznawczego, z którego pochodzi próbka; głębokość pobrania próbki; numer pobranej próbki; Próby będą przetrzymywane w budynku inwestora w Polanicy Zdroju do czasu opracowania i zatwierdzenia powykonawczej dokumentacji hydrogeologicznej. Próby te nie podlegają obowiązkowemu przekazaniu Państwowej Służbie geologicznej. Należy wykonać pomiar głębokości otworu przed pompowaniem i po jego zakończeniu, a ewentualny zasyp usunąć. Głębienie otworów prowadzone będzie ze szczególnym uwzględnieniem zarówno dopływów, jak i strefowej zmienności składu fizykochemicznego nawiercanej wody, którego podstawowe parametry będą określane w trakcie głębienia otworu. 3.4.2. Próbne pompowania Próbne pompowania w trakcie wiercenia bez filtrowania otworów W trakcie wiercenia, w przypadku napotkania strefy wodonośnej oceniona zostanie orientacyjna wydajność studni oraz podejmowana będzie decyzja o przerwaniu głębienia otworu i ewentualnym przepompowaniu otworu bez filtrowania, w celu dokładniejszego oszacowania wydajności i pobrania próbek wody do analiz fizykochemicznych. Próbne pompowanie po zafiltrowaniu otworów Po zafiltrowaniu otworów należy wykonać pompowanie oczyszczające - 24 h przy pomocy pompy o średnicy 4 i wydajności ok. 15-20 m 3 /h przy podnoszeniu około 100 m. Pompę należy umieścić min. 1 m nad górną krawędzią filtra. Po zakończeniu pompowania oczyszczającego należy wykonać pełną stabilizację lustra wody, zachlorować otwór i przeprowadzić min. 24 h stójkę. Następnie należy wykonać pompowanie pomiarowe na 3 stopniach depresji przez 24 h na każdym stopniu, z tym, że lustro wody na poziomie hydrodynamicznym powinno być ustalone przez min. 8 godz. Maksymalna depresja nie powinna przekroczyć 1/2 wysokości słupa wody, a w żadnym przypadku nie może zejść poniżej warstwy napinającej. Pomiary głębokości występowania zwierciadła wody należy wykonywać od momentu włączenia pompy z następującą częstotliwością: 12

- 0,5 minuty, 1 min, 1,5 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 60 min. i dalej co 15 ewentualnie co 30 minut, a jeśli zmiany położenia będą nieznaczne to co 60 minut, i po wyłączeniu pompy podobnie (wznoszenie lustra wody): - 0,5, 1, 1,5, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 60 min. i dalej co 15 ewentualnie co 30 minut, a jeśli zmiany położenia będą nieznaczne to co 60 minut. Po zakończeniu pompowania należy wykonać pełną stabilizację lustra wody w otworze. Odprowadzenie wody w trakcie próbnego pompowania nastąpi do przepływającej w pobliżu rzeki Bystrzyca Dusznicka. W trakcie pomiarów należy prowadzić obserwacje zwierciadła wody w ujęciach wód leczniczych Wielka Pieniawa, Pieniawa Józefa 1 oraz Pieniawa Józefa 2. W przypadku stwierdzenia oddziaływania między otworami, przed opracowaniem dokumentacji zasobowej należy wykonać zbiorcze pompowanie pomiarowe wody ze wszystkich otworów, na warunkach opisanych jak dla pompowania pojedynczego. 3.4.3. Badania laboratoryjne Cześć wody ujętej projektowanymi otworami może być wykorzystywana do butelkowania, z tego też względu powinna spełniać wymogi rozporządzenia Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2011 roku w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych (Dz. U. Nr 85, poz. 466 z późn. zm.). W trakcie próbnego pompowania należy pobrać próbę wody do badań w zakresie określonym w w/w rozporządzeniu. W trakcie prac wiertniczych przewiduje się wskaźnikowe badanie składu wody niezafiltrowanego otworu, m.in. ph, twardość, CO 2, HCO 3 -, PEW, wapń, magnez, żelazo, mangan. Badania te będą wykonywane w laboratorium zakładowym Inwestora, znajdującym się na terenie rozlewni Staropolanka. Wyniki tych badań będą wykorzystane przy podejmowaniu decyzji o ostatecznej głębokości otworów. Przewiduje się również, że ze stref o podwyższonych dopływach oraz w przypadku wystąpienie wysokiej zawartości wolnego CO 2 pobrane zostaną próby wody do badań izotopowych (stabilne izotopy tlenu i wodoru oraz tryt). 3.5. Niezbędne prace geodezyjne Prace geodezyjne powinny obejmować wytyczenie otworów w terenie przed rozpoczęciem prac wiertniczych oraz pomiary i inwentaryzację powykonawczą. Dla każdego wykonanego otworu studziennego należy określić współrzędne geograficzne, topograficzne 13

oraz rzędną terenu przy powierzchni ziemi. Wybór sposobu przeprowadzenia pomiarów geodezyjnych oraz reperu pozostawia się obsłudze geodezyjnej wykonującej pomiar. 4. Harmonogram prac 1. Prace terenowe - rozpoczęcie ok. 30 dni po zatwierdzeniu projektu, realizacja VIII 2018 X 2018, 2. Prace laboratoryjne - 14 dni, 3. Prace dokumentacyjne - 90 dni. 5. Zapewnienie bezpieczeństwa powszechnego i bezpieczeństwa pracy Prace należy wykonać pod nadzorem geologicznym i wiertniczym z należytą starannością i przestrzeganiem przepisów pracy oraz przepisów BHP. Wiercenie zostało zaprojektowane z uwzględnieniem istniejącego uzbrojenia podziemnego i naziemnego tak, aby nie zaistniały kolizje z istniejąca infrastrukturą techniczną. Wytyczenie miejsca wiercenia muszą być uzgodnione z kierownikiem wiertni i inwestorem. Pracownicy powinni posiadać przeszkolenie w zakresie BHP i wykazywać się ich dobrą znajomością. Przed rozpoczęciem pracy należy sprawdzić warunki techniczne środków bezpieczeństwa oraz stosowanych narzędzi w miejscu pracy. 6. Przewidywany wpływ projektowanych prac na środowisko Prace wiertnicze wykonywane zgodnie z niniejszym projektem i pod nadzorem geologicznym nie wpłyną w żaden sposób na pogorszenie stanu środowiska. Projektowane prace i badania nie będą miały też wpływu na siedliska, gatunki oraz inne przedmioty ochrony objęte ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. W przypadku napotkania negatywnych warunków hydrogeologicznych i niemożności ujęcia warstwy wodonośnej, otwór należy zlikwidować z zachowaniem pierwotnego układu warstw. Należy zwrócić szczególną uwagę na możliwość samowypływu z otworu. Firma wykonująca wiercenia musi być technicznie przygotowana do zamknięcia otworu z samowypływem. 7. Zalecenia i uwagi Niniejszy projekt robót geologicznych należy przedłożyć w celu jego zatwierdzenia u Geologa Powiatowego w Starostwie Powiatowym w Kłodzku. 14

Prace i badania geologiczne należy wykonać pod nadzorem uprawnionego hydrogeologa. Wnioskuje się o upoważnienie nadzoru geologicznego do korygowania prac w zakresie głębokości o 20%, średnicy wiercenia, poboru prób, czasu próbnego pompowania otworu oraz zabudowy studni. Po zakończeniu wiercenia i zabezpieczeniu otworów należy wykonać inwentaryzację powykonawczą, wyznaczyć współrzędne oraz rzędną studni. Z realizacji projektowanych prac należy opracować powykonawczą dokumentację hydrogeologiczną, ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęcia wód podziemnych dla poszczególnych otworów (przy braku współoddziaływania) lub dla wszystkich otworów, jeśli współdziałanie zostanie stwierdzone. Powykonawczą dokumentację hydrogeologiczną z prac objętych projektem należy przedłożyć celem zatwierdzenia w Starostwie Powiatowym w Kłodzku. W przypadku stwierdzenia występowania zarówno wód zwykłych, jak i leczniczych należy opracować oddzielnie dokumentację zasobów eksploatacyjnych ujęcia wód leczniczych oraz dokumentację zasobów eksploatacyjnych ujęcia zwykłych wód podziemnych, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Wnosi się o określenie ważności niniejszego projektu do 31.12.2022 r. Lech Poprawski Radosław Kaniewski 15

8. Literatura i wykorzystane materiały 1. Balcerkiewicz Z., Zenker A. 2010. Dokumentacja hydrogeologiczna ujęcia zwykłych wód podziemnych z utworów kredowych turonu środkowego w Polanicy Zdroju (otwór nr 5). Hydroservis Poznań. 2. Dąbrowski S.,Przybyłek J., 2005: Metodyka próbnych pompowań w dokumentowaniu zasobów wód podziemnych. Poradnik metodyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. 3. Fistek A. 2006. Dokumentacja hydrogeologiczna z negatywnych wyników badań na ujęcie wód z utworów czwartorzędowych przy ul. Krasińskiego w Polanicy Zdroju. Usługi Projektowe i Badania Geologiczno-hydrogeologiczna dr Józef Fistek. Wrocław. 4. Fistek J., Fistek A., 2004. Dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej otworu P-300 obejmujący dokumentację otworu awaryjnego wody leczniczej P-300 a (nr 4) z utworów kredy górnej w Polanicy Zdroju. Usługi Projektowe i Badania Geologiczno-hydrogeologiczna dr Józef Fistek. Wrocław. 5. Fistek J., 1966. Dokumentacja hydrogeologiczna złoża wód leczniczych w Polanicy Zdroju. Przedsiębiorstwo Państwowe Obsługa Techniczna Uzdrowisk. Warszawa 6. Fistek J., Fistek A., 2012. Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów wód leczniczych ujęć Wielka Pieniawa, Pieniawa Józefa 1 i 2 w Polanicy Zdroju. 7. Kaniewski R., 2004. Dokumentacja określająca warunki hydrogeologiczne podłaża terenu projektowanej stacji paliw PKN Orlen w Polanicy Zdroju przy ul. Tranzytowej Kłodzkiej. GEOTEST S.C. Wrocław. 8. Kleczkowski A.S. (red.), 1990: Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1: 500 000. AGH Kraków. 9. Kondracki J., 1998: Geografia regionalna Polski. Wyd. Naukowe PWN. Warszawa. 10. Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Polanica-Zdrój. PIG, Warszawa. 11. Mapa geośrodowiskowa Polski w skali 1:50 000, arkusz Polanica-Zdrój. PIG, Warszawa. 12. Mazurek P., Kiełczawa B., 2017. Operat ewidencyjny zmienności zasobów złóż wody leczniczej wraz z okresową analizą gospodarki złożem w roku 2017. Złoże Polanica Zdrój. Uzdrowiska Kłodzkie. Polska Grupa Uzdrowisk. 13. Oberc J., 1972. Budowa geologiczna Polski, t. IV Tektonika, cz. 2 Sudety i obszary przyległe. Wyd. Geol. Warszawa. 14. Pazdro Z., Kozerski B., 1990: Hydrogeologia Ogólna. Wydawnictwo Geologiczne Warszawa. 15. Poprawski L., Kaniewski R., 2017: Nowe dane o zasobach wód leczniczych rejonu Szczawiny. Resortowe Szkolenie Uzdrowiskowych Służb Geologicznych i Górniczych. Szczawno Zdrój, 2017. 16

16. Szczegółowa Mapa Geologiczna Sudetów w skali 1:25 000, arkusz Polanica-Zdrój. PIG, Warszawa. 17. Tott M., Fiszer J., Kondel G., Ciężkowski W., 2010: Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby dyspozycyjne wód leczniczych i potencjalnie leczniczych Ziemi Kłodzkiej i obszaru Jeleniogórskiego. PG SA, Kraków. 18. Więckowski B., 1992. Sprawozdanie z prac hydrogeologicznychwykonanych na terenie Rozlewni Wód Mineralnych w Polanicy Zdroju. Balneoprojekt Warszawa. 19. Żak S., Przylibski T., Ciężkowski W., 2008: Określenie zawartości dwutlenku węgla w powietrzu glebowym w Sudetach w rejonach występowania Szczaw. Politechnika Wrocławska, Wrocław. 20. Żelaźniewicz A., 2003: Postęp wiedzy o geologii krystaliniku Sudetów w latach 1990-2003. [w:] Ciężkowski W., Wojewoda J., Żelaźniewicz A., (red.): Sudety Zachodnie od wendu do czwartorzędu. Wind, Wrocław. 17