Tabela 1. Kryteria do oceny jakości powietrza dla terenu kraju w 2006 r. ze względu na ochronę zdrowia ludzi*

1. POWIETRZE Renata Lesicka, Irena Orzeł, Joanna Śluz (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie) 1.1. Wstęp MEGATEM EC Lublin Fot. Archiwum WIOŚ Monitoring jakości powietrza w 26 r. realizowano na terenie województwa na stałych stacjach pomiarowych, których lokalizację przedstawiono na mapie 1. Wykonawcami pomiarów były: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, Wojewódzka i Powiatowe Stacje Sanitarno Epidemiologiczne oraz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Prowadzono również chwilowe pomiary mobilnym laboratorium WIOŚ w punktach pomiarowych usytuowanych na terenie Lublina. Ponadto w ramach monitoringu lokalnego cementownie w Chełmie i Rejowcu Fabrycznym kontynuowały pomiary opadu pyłu. Ocena jakości powietrza została sporządzona w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 22 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 22 r., Nr 87, poz. 796), oddzielnie dla 2 kryteriów: ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Kryteria obowiązujące w 26 r. przedstawiono w tab.1 i 2. W związku z pracami nad transpozycją do polskiego prawa dyrektywy 24/17/WE w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (wwa) w otaczającym powietrzu kontynuowano również pomiary zawartości metali w pyle PM1: niklu, arsenu, kadmu, rtęci oraz benzo(a)pirenu - stosowanego jako znacznik rakotwórczego ryzyka związanego z obecnością wwa w otaczającym powietrzu. W 26 roku, w celu wzmocnienia systemu oceny jakości powietrza na terenie województwa lubelskiego, przeprowadzono modernizację sieci pomiarowej. Na terenie miasta Lublina uruchomiono nową automatyczną stację pomiarową przy Al. Kraśnickiej oraz podmiejską stację pomiaru ozonu Wilczopole. Wyeliminowano pomiary manualne na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w m. Biały Słup, zastępując je pomiarami automatycznymi. W III kwartale 26 r. uruchomiono cztery nowe stacje pomiarowe pyłu PM1. Ponadto na istniejących stanowiskach pomiarowych pyłu PM1 zastąpiono pyłomierze typu STAPLEX nowymi aspiratorami typu PARTISOL PLUS. Tabela 1. Kryteria do oceny jakości powietrza dla terenu kraju w 26 r. ze względu na ochronę zdrowia ludzi* Substancja Dopuszczalny poziom Dopuszczalna częstość Dopuszczalny poziom Okres Dopuszczalny substancji w powietrzu przekraczania substancji w powietrzu uśredniania poziom substancji powiększony dopuszczalnego poziomu na obszarach ochrony wyników w powietrzu o margines tolerancji w roku kalendarzowym uzdrowiskowej pomiarów [μg/m 3 ] [μg/m 3 ] [μg/m 3 ] Benzen rok 5 9-4 Dwutlenek azotu 1 godz. 2 24 18 razy 2 rok 4 48-35 Dwutlenek siarki 1 godz. 35 35 24 35 24 godz. 125 125 3 razy 125 Ołów rok,5,5 -,5 Ozon 8 godz. 12 12 25 dni 12 Pył zawieszony 24 godz. 5 5 35 razy 5 PM1 rok 4 4-4 Tlenek węgla 8 godz. 1 1-5 1

Tabela 2. Kryteria do oceny jakości powietrza dla terenu kraju w 26 r. ze względu na ochronę roślin* Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu na obszarach parków narodowych Tlenki azotu rok 3 μg/m 3 2 μg/m 3 Dwutlenek siarki rok 2 μg/m 3 15 μg/m 3 Ozon (AOT4) okres wegetacyjny (1V-31VII) 24 μg/m 3 h 24 μg/m 3 h * Rozporządzenie M. Ś. z dn. 6 czerwca 22 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 22 r., Nr 87, poz. 796) 1.2. Charakterystyka warunków meteorologicznych Powietrze to mieszanina gazów oraz cząstek stałych, z których składa się atmosfera ziemska. Odstępstwa od składu czystego powietrza świadczą o jego zanieczyszczeniu. Zanieczyszczeniami są substancje, które w wyniku naturalnych zdarzeń przyrodniczych lub działalności ludzkiej dostają się do powietrza zmieniając ilościowo lub jakościowo jego skład naturalny. Podstawowym czynnikiem wpływającym na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń poza parametrami technicznymi emitora, rodzajem i właściwościami fizycznymi zanieczyszczeń czy ukształtowaniem terenu są warunki meteorologiczne. Zanieczyszczenia przenoszone są przez wiatr wskutek mieszania turbulencyjnego, suchego osiadania na podłożu, przemian chemicznych oraz wymywania przez opady atmosferyczne. Roczne sumy opadów atmosferycznych w 26 r., na podstawie Biuletynów Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej IMGW, wynosiły: w Lublinie 521,4 mm, tj. o ok. 6,6% mniej niż w 25 r., w Terespolu 543,9 mm, tj. o ok. 22,8% więcej niż w 25 r. Najniższe sumy opadów zaobserwowano w Lublinie w lipcu - 7,4 mm, w Terespolu w styczniu - 7,5 mm. Największa ilość opadów na obu stacjach wystąpiła w sierpniu i wynosiła: w Lublinie 187,7 mm, w Terespolu 249,1 mm. Rozkład miesięcznych sum opadów przedstawia rys. 1. [mm] 25 2 Miesięczne sumy opadów w 26 r. Lublin Terespol 15 1 5 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rys. 1. Miesięczne sumy opadów w 26 r. (na podstawie danych IMGW w Warszawie) Na podstawie danych udostępnionych przez IMGW ze stacji meteorologicznych zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego wyznaczono średnie roczne temperatury, które wynosiły: w Lublinie 8,1 C, Terespolu 8, C oraz Włodawie 8, C. Jedynie w Lublinie średnia roczna temperatura była wyższa o,2 C w stosunku do roku 25. W Terespolu i Włodawie kształtowały się na tym samym poziomie. Średnie dobowe i miesięczne rozkłady temperatur przedstawia rys. 2. Roczne i sezonowe róże wiatrów dla poszczególnych stacji meteorologicznych pokazano na rys. 3. 2

W 26 r. na stacji IMGW w Lublinie przeważały wiatry zachodnie, południowe i południowozachodnie. Duży udział miały również wiatry południowo-wschodnie, zarówno w sezonie chłodnym jak i ciepłym. Zbliżone roczne róże wiatrów występowały na dwu pozostałych stacjach IMGW. W Terespolu zaznaczył się większy udział wiatrów południowo wschodnich, natomiast we Włodawie południowych. [ C] Lublin - średnia dobowa temperatura powietrza w 26 r. [ C] 3 2 1-1 -2-3 3 2 1-1 średnia miesięczna temperatura powietrza 21,5 17,5 16,6 13,2 15,4 8,6 1,1 5,1 2,6-8,3-4,7-2,4 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII [ C] Terespol - średnia dobowa temperatura powietrza w 26 r. [ C] 3 2 1-1 -2-3 3 2 1-1 średnia miesięczna temperatura powietrza -8,3-5,4-1,7 8,7 13,6 16,8 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 21,2 18, 15, 9,7 4,8 3,2 [ C] Włodawa - średnia dobowa temperatura powietrza w 26 r. [ C] 3 2 1-1 -2-3 3 2 1-1 średnia miesięczna temperatura powietrza 16,7 13,4 8,8-8,5-5,2-1,7 21,6 17,8 15, 9,7 4,8 2,8 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rys. 2. Średnie dobowe i miesięczne rozkłady temperatur w 26 r. (na podstawie danych IMGW w Warszawie) 3

Częstość kierunków wiatrów [%] w Lublinie N 7 6 5 4 3 2 1 W E -26 -okres letni IV - IX -okres zimow y I - III, X - XII Cisza: rok 26: 4,5% okres letni: 5,9% okres zimow y: 3,1% S N 7 Częstość kierunków wiatrów [%] we Włodawie 6 5 4 3 2 1 W E -26 -okres letni IV - IX -okres zimow y I - III, X - XII S Cisza: rok 26:,8% okres letni: 1,1% okres zimow y:,5% N 7 Częstość kierunków wiatrów [%] 6 w Terespolu 5 4 3 2 1 W E -26 -okres letni IV - IX -okres z imow y I - III, X - XII S Cisza: rok 26: 4,5% okres letni: 6,7% okres zimow y: 2,4% Rys. 3. Roczne i sezonowe róże wiatrów w 26 r. dla stacji meteorologicznych w Lublinie, Terespolu i Włodawie (na podstawie danych IMGW w Warszawie) 4

5

1.3. Ocena jakości powietrza kryterium ochrony zdrowia W 26 r. ocenę jakości powietrza ze względu na ochronę zdrowia ludzi, wykonano dla 24 stref (powiatów) województwa lubelskiego. Cztery strefy są powiatami grodzkimi, w tym jedna strefa (m. Lublin) jest aglomeracją. Na terenie województwa funkcjonują dwa uzdrowiska: Krasnobród i Nałęczów, dla których ocenę jakości powietrza w zakresie niektórych zanieczyszczeń sporządzono w oparciu o zaostrzone kryteria wymagane dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. Oceniono siedem zanieczyszczeń: benzen (C 6 H 6 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), dwutlenek siarki (SO 2 ), ołów (Pb), tlenek węgla (CO), ozon (O 3 ), pył zawieszony PM1. Dwutlenek siarki Dwutlenek siarki powstaje m. in. w wyniku spalania zanieczyszczonych siarką paliw stałych i płynnych. Głównym źródłem tego gazu w powietrzu są: elektrownie, elektrociepłownie, kotłownie, koksownie, transport oraz paleniska domowe. Dwutlenek siarki utrzymuje się w powietrzu przez 2-4 dni i w tym czasie może się przemieścić na bardzo duże odległości. Jest bezbarwnym, silnie toksycznym gazem o duszącym zapachu, wolno rozprzestrzenia się w atmosferze ze względu na duży ciężar właściwy. W 26 r. stężenie dwutlenku siarki monitorowano na 26 stanowiskach pomiarowych, w tym na 25 stanowiskach metodą manualną, na jednym automatyczną. Z badań prowadzonych w wojewódzkiej sieci monitoringu jakości powietrza wynika, że stężenia dwutlenku siarki utrzymywały się na niskim poziomie (tab. 3). Na żadnym stanowisku nie odnotowano przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla stężeń średniodobowych (rys.4). Stężenia 1-godzinne monitorowane w Lublinie przy Al. Kraśnickiej dotrzymały także obowiązujące kryterium. Na większości stanowisk pomiarowych najwyższe stężenia średniodobowe występowały w sezonie chłodnym (rys. 5). Średnia ze wszystkich stanowisk pomiarowych w sezonie chłodnym (X-III) wynosiła 7,3 µg/m 3, zaś w sezonie ciepłym (IV-IX) 2,3 µg/m 3. Wyznaczone średnie w sezonie chłodnym były wyższe od analogicznych w 25 r., natomiast w sezonie ciepłym były nieznacznie niższe (tab. 4). Wartości średnie roczne wynosiły od,7 µg/m 3 w Szczebrzeszynie do 1,9 µg/ m 3 w Biłgoraju. Na terenie uzdrowisk: Nałęczowa -1,9 µg/m 3 i Krasnobrodu - 9, µg/m 3 (tab. 3). Odnotowano 61,5% stanowisk o S a 5 μg/m 3, 34,6% stanowisk o wartościach z przedziału 5<S a 1 μg/m i 3,8% stanowisk o S a >1 μg/m 3. Stężenie średnie dla województwa było nieco wyższe niż średnia z roku 25 (rys. 6). [ µg/m 3 ] 15 125 dopuszczalne stężenie 24 godz. SO 2 1 75 5 25 1-sze max.stężenie 24 godz. 4-te max.stężenie 24-godz. Szczebrzeszyn ul. Partyzantów Krasnystaw ul. Sikorskiego Załucze Stare (teren PPN) Włodawa ul. Piłsudskiego Dorohusk Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Świdnik ul. Wojska Polskiego Jarczew Biały Słup (teren RPN) Lublin ul. Obywatelska Nałęczów ul. Kasztanowa (Park) Hrubieszów ul. Gródecka Lublin ul. Spokojna Krasnobród ul. Lelewela Puławy ul. Lubelska Biała Podlaska ul. Orzechowa Lublin ul. Maszynowa Kraśnik ul. Spółdzielcza Tomaszów Lub. ul. Lwowska Międzyrzec ul. Staromiejska Biłgoraj ul. Dąbrowskiego Chełm ul. Połaniecka Biała Podlaska ul. Kopernika Zamość ul. Peowiaków Radzyń Podlaski ul. Pocztowa Lublin Al.Kraśnicka Łuków ul. Spółdzielcza Chełm ul. Szpitalna Rys. 4. Dwutlenek siarki -24 godz. stężenia maksymalne w 26 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego 6

[ µg/m 3 ] 2 15 sezon chłodny sezon ciepły 1 5 Szczebrzeszyn ul. Partyzantów Zamość ul. Hrubieszowska Świdnik ul. Wojska Polskiego Nałęczów ul. Kasztanowa (Park) Hrubieszów ul. Gródecka Krasnystaw ul. Sikorskiego Biała Podlaska ul. Kopernika Lublin ul. Obywatelska Włodawa ul. Piłsudskiego Biały Słup (teren RPN) Kraśnik ul. Spółdzielcza Lublin ul. Spokojna Załucze Stare (teren PPN) Biała Podlaska ul. Orzechowa Puławy ul. Lubelska Jarczew Międzyrzec ul. Staromiejska Chełm ul. Połaniecka Lublin ul. Maszynowa Radzyń Podlaski ul. Pocztowa Chełm ul. Jagiellońska Dorohusk Lublin Al.Kraśnicka Łuków ul. Spółdzielcza Krasnobród ul. Lelewela Tomaszów Lub. ul. Lwowska Zamość ul. Peowiaków Chełm ul. Szpitalna Biłgoraj ul. Dąbrowskiego Rys. 5. Dwutlenek siarki - stężenia sezonowe w 26 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego [ µg/m 3 ] dwutlenek siarki 7, 6, 5,9 6, 5, 4, 4, 4,3 4,8 3, 2, 1,, 22 r. 23 r. 24 r. 25 r. 26 r. Rys. 6. Porównanie stężeń średnich rocznych ze wszystkich stanowisk pomiarowych woj. lubelskiego w latach 22-26 7

Tabela 3. Zestawienia wyników pomiarów dwutlenku siarki prowadzonych w 26 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenia 24h w μg/m 3 1 max 4 max Liczba przypadków powyżej dopuszczalnego stężenia 24 h Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Rok kalendarzowy Sezon chłodny Sezon ciepły Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 33,7 15, 4,8 7,5 1,9 2. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 25,2 18, 2,4 4,2,4 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE 3,3 5,4 3, 4,6 1,4 4. Lublin, Al. Kraśnicka WIOŚ 71,5 41,3 7,6 1,4 3, Biała Podlaska powiat grodzki 5. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 33, 26, 3,3 5,1 1,5 6. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 46, 28, 2,5 4, 1,1 Chełm powiat grodzki 7. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ 18, 15, 8,7 9,7 7,8 8. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 46, 28, 4,4 7,2 1,7 9. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 87, 25, 8,8 15,3 3,2 Zamość powiat grodzki 1. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 18,2 1,8 1,3 1,7,8 11. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 62,6 3,2 9,6 15, 4,1 Powiat bialski 12. Międzyrzec, ul. Staromiejska PSSE 45, 13, 3,9 6,7 1, Powiat biłgorajski 13. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 45,1 32,7 1,9 16,9 5, Powiat chełmski 14. Dorohusk WIOŚ 12, 12, 8,4 9,9 7,4 Powiat hrubieszowski 15. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 27,6 1,3 2,3 3,1,8 Powiat krasnostawski 16. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 6, 5, 2,6 3,5 1,6 Powiat kraśnicki 17. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 34,3 7,3 2,9 4,6 1,1 Powiat łukowski 18. Jarczew 1/ IMGW 23,6 21,4 4,6 6,7 2,7 19. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 86, 68, 6,3 1,8 1,5 Powiat puławski 2.Puławy, ul. Lubelska WSSE 32, 8,8 3,3 5,3 1,2 21.Nałęczów, ul. Kasztanowa (Park) 2/ WSSE 26,7 4,2 1,9 2,8 1, Powiat radzyński 22. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 68, 34, 5,1 8,8 1,2 Powiat świdnicki 23. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE 23,6 2,9 1,9 2,7 1,1 Powiat tomaszowski 24. Tomaszów Lub., ul. Lwowska PSSE 36,9 28,2 8,2 13,1 3,3 Powiat włodawski 25. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 1, 7, 3,4 4,3 1,5 26. Załucze Stare 1/ (Poleski Park Narodowy) WIOŚ 9, 7, 4,7 4,6 4,8 Powiat zamojski 27. Biały Słup 1/ (Roztoczański Park Narodowy) WIOŚ 24,4 12,2 3,1 4,6 1,6 28. Krasnobród, ul. Lelewela 2/ PSSE 31,5 23,9 9, 12,8 5,2 29. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ 2,3 1,,7,6,7 1/ - stację przyjęto do oceny jakości powietrza ze względu na ochronę roślin 2/ - obszar ochrony uzdrowiskowej, 8

Tabela 4. Stężenia średnie roczne dwutlenku siarki w latach 22-26 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenie średnie roczne SO 2 [μg/m 3 ] 22 23 24 25 26 Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Spokojna WSSE 4 4,4 2,2 2, 3, 2. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 5,4 4,2 3,3 3,2 4,8 3. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 1,6 2,8 2, 1,4 2,4 4. Lublin, Al. Kraśnicka WIOŚ - 7,6 Biała Podlaska powiat grodzki 5. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 5, 3, 2,3 2,5 3,3 6. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 11,7 8,7 3,6 2,8 2,5 Chełm powiat grodzki 7. Chełm, ul Jagiellońska WIOŚ 6,9 7,1 7,7 8, 8,7 8. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 4,4 4, 2,6 3,3 4,4 9. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 4,8 3,8 4,6 4,8 8,8 Zamość powiat grodzki 1. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 3,1 2,9 1,8 1,7 1,3 11. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 9,2 1,7 6,6 8,9 9,6 Powiat bialski 12. Międzyrzec, ul. Staromiejska PSSE - 4,5 5,7 3,9 Powiat biłgorajski 13. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 11,8 12,9 11,9 1,4 1,9 Powiat chełmski 14. Dorohusk WIOŚ 6,8 7 7,3 7,4 8,4 Powiat hrubieszowski 15. Hrubieszów ul. Gródecka WIOŚ - 1,5 1,3,8 2,3 Powiat krasnostawski 16. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 1,4 2,4 1,3 1,8 2,6 Powiat kraśnicki 17. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 4 4,1 2,5 2 2,9 Powiat łukowski 18. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 12,8 16,5 7,8 9, 6,3 19. Jarczew 1/ IMGW 4,9 4,8 4,5 4,4 4,6 Powiat puławski 2. Puławy, ul. Lubelska WSSE 3,5 3,4 1,8 2,1 3,3 21. Nałęczów, ul. Kasztanowa (Park) 2/ WSSE 3,9 2,2 1,9 1,8 1,9 Powiat radzyński 22. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 12,6 21,7 6,9 1,9 5,1 Powiat świdnicki 23. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE - 1,6 2,1 1,9 Powiat tomaszowski 24. Tomaszów Lubelski, ul. Lwowska PSSE 9,4 1,2 5,4 6,9 8,2 Powiat włodawski 25. Załucze Stare (teren PPN) 1/ WIOŚ 4,9 5,3 5,1 5,4 4,7 26. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 1,6 1,8 1,2 1,8 3,4 Powiat zamojski 27. Biały Słup (teren RPN) 1/ WIOŚ 1,3 1,8 1 3,1 28. Krasnobród, ul. Lelewela 2/ PSSE - 5,6 7,6 9, 29. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ - 4 1,3 2,3,7 1/ - stację przyjęto do oceny jakości powietrza ze względu na ochronę roślin 2/ - obszar ochrony uzdrowiskowej 9

Dwutlenek azotu Dwutlenek azotu powstaje w procesie spalania, przebiegającego szczególnie w wyższych temperaturach (powyżej 115 C), pochodzi także z dysocjacji związków zawartych w paliwie. Na człowieka ma oddziaływanie toksyczne. Stężenia dwutlenku azotu monitorowano na 25 stanowiskach pomiarowych: na 2 miernikiem automatycznym, na pozostałych wykonano pomiary manualne. Analiza wyników wykazała dotrzymywanie obowiązujących kryteriów dla rocznego okresu uśredniania. Wartości średnie roczne zawierały się w przedziale od 1,7 μg/m 3 do 31,8 μg/m 3 tj. do 79,5% wartości dopuszczalnej (tab. 5, rys. 7). Na stacjach w Lublinie przy ul. Śliwińskiego oraz Al. Kraśnickiej, gdzie monitorowano stężenia NO 2 metodą automatyczną, dotrzymane było również kryterium 1-godzinne. Najwyższe wartości tlenków azotu występowały na terenach miast oraz w rejonach oddziaływania ruchu komunikacyjnego. Na terenie Nałęczowa stężenie średnie roczne wynosiło 48,9% kryterium określonego dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. Łącznie odnotowano 8,% stanowisk o S a 1 μg/m 3, 48,% stanowisk o wartościach z przedziału 1<S a 2 μg/m 3 i 44,% stanowisk o S a >2 μg/m 3. W rocznym rozkładzie stężeń NO 2 różnice sezonowe są nieznaczne (rys. 8). W większości stanowisk nieco wyższe wartości stężeń odnotowano w sezonie chłodnym. Jednak na części stanowisk zlokalizowanych w rejonach dużego ruchu komunikacyjnego stężenia w sezonie ciepłym przewyższały wartości stężeń w sezonie chłodnym. Średnia ze wszystkich stanowisk w sezonie chłodnym (X-III) wynosiła - 2,9 μg/m 3, w sezonie ciepłym (IV-IX) 15,6 μg/m 3. Średnie z lat 22-26 utrzymywały się na porównywalnym poziomie (tab. 6, rys. 9). Jednak na kilku stanowiskach miejskich prowadzone pomiary wskazują niewielką tendencję wzrostową. Dodatkowo w pięciu punktach w Lublinie wykonano mobilnym laboratorium pomiary 1-godzinnych stężeń NO 2. Wynosiły one od 18 μg/m 3 do 78 μg/m 3 i nie wykazały przekroczenia obowiązującego poziomu dopuszczalnego. Zakresy uzyskanych stężeń przedstawia tab. 7. [ µg/m 3 ] 4 35 3 25 2 15 1 5 dopuszczalne stężenie NO 2 dla roku kalendarzow ego - obszar kraju - obszar ochrony uzdrow iskow ej Szczebrzeszyn ul.partyzantów Hrubieszów ul.gródecka Załucze Stare (teren PPN) Jarczew Chełm ul.połaniecka Włodawa ul.piłsudskiego Dorohusk Zamość ul.hrubieszowska Biała Podlaska ul.orzechowa Chełm ul.jagiellońska Chełm ul.szpitalna Międzyrzec Podl. ul.staromiejska Nałęczów ul.kasztanowa Radzyń Podlaski ul.pocztowa Biała Podlaska ul.kopernika Lublin ul.śliwińskiego Biłgoraj ul.dąbrowskiego Świdnik ul.wojska Polskiego Kraśnik ul.spółdzielcza Lublin Al.Kraśnicka Lublin ul.obywatelska Zamość ul.peowiaków Tomaszów Lub. ul.lwowska Łuków ul.spółdzielcza Puławy ul. Lubelska Lublin ul.maszynowa Lublin ul.spokojna Rys. 7. Dwutlenek azotu - stężenia średnie roczne w 26 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego 1

[ µg/m 3 ] 35 3 25 2 15 1 5 Sezon chłodny Sezon ciepły Nałęczów ul.kasztanowa Szczebrzeszyn ul.partyzantów Hrubieszów ul.gródecka Załucze Stare (teren PPN) Jarczew Dorohusk Włodawa ul.piłsudskiego Chełm ul.połaniecka Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul.hrubieszowska Biała Podlaska ul.orzechowa Biała Podlaska ul.kopernika Międzyrzec Podl. ul.staromiejska Radzyń Podlaski ul.pocztowa Lublin ul.śliwińskiego Chełm ul.szpitalna Świdnik ul.wojska Polskiego Kraśnik ul.spółdzielcza Lublin Al.Kraśnicka Puławy ul.lubelska Biłgoraj ul.dąbrowskiego Łuków ul.spółdzielcza Lublin ul.maszynowa Lublin ul.spokojna Lublin ul.obywatelska Tomaszów Lub. ul.lwowska Zamość ul.peowiaków Rys. 8. Dwutlenek azotu - stężenia sezonowe w 26 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego [ µg/m 3 ] 2 dwutlenek azotu 16 12 8 15,1 15,4 15,8 16,2 17,6 4 22 r. 23 r. 24 r. 25 r. 26 r. Rys. 9. Porównanie stężeń średnich rocznych ze wszystkich stanowisk pomiarowych woj. lubelskiego w latach 22-26 11

Tabela 5. Zestawienie wyników pomiarów dwutlenku azotu prowadzonych w 26 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Rok kalendarzowy Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 29,9 3,2 29,6 74,8 2. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 24,4 3,8 17,6 61, 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE 31,8 3,5 33,2 79,5 4. Lublin, ul. Śliwińskiego WIOŚ 18,7 21, 17,1 46,8 5. Lublin, Al. Kraśnicka WIOŚ 23,9 26,5 2,4 59,8 Biała Podlaska powiat grodzki 6. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 12,9 14,8 11,1 32,2 7. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 17,5 18,7 16,2 43,7 Chełm powiat grodzki 8. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ 13,2 14,6 11,8 33, 9. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 1,4 14,6 6,5 26, 1. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 14,8 21,6 7,5 37, Zamość powiat grodzki 11. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 12,9 14,8 11, 32,3 12. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 24,8 32,3 17,2 62, Powiat bialski 13. Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska PSSE 16,5 19, 13,9 41,2 Powiat biłgorajski 14. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 2,5 29,1 11,8 51,3 Powiat chełmski 15. Dorohusk WIOŚ 12, 13,4 11,1 3, Powiat hrubieszowski 16. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 2,4 2,5 2,3 6, Powiat kraśnicki 17. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 23,4 23, 23,8 58,5 Powiat łukowski 18. Jarczew 1/ IMGW 1,4 12,3 9,1 26, 19. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 26,1 29,4 22,6 65,2 Powiat puławski 2. Puławy, ul. Lubelska WSSE 27,5 28,3 26,7 68,8 21. Nałęczów, ul. Kasztanowa 2/ WSSE 17,1 19, 15,2 48,9 Powiat radzyński 22. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 17,2 2,3 14, 43, Powiat świdnicki 23. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE 21,7 22,5 2,9 54,3 Powiat tomaszowski 24. Tomaszów Lub., ul. Lwowska PSSE 25,8 31,3 2,2 64,5 Powiat włodawski 25. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 11,4 14, 6,2 28,5 26. Załucze Stare (teren PPN) 1/ WIOŚ 7,2 6,2 7,5 - Powiat zamojski 27. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ 1,7 1,5 2, 4,3 1/ - stację przyjęto do oceny jakości powietrza ze względu na ochronę roślin 2/ - obszar ochrony uzdrowiskowej 12

Tabela 6. Stężenia średnie roczne dwutlenku azotu w latach 22-26 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenie średnie roczne NO 2 [μg/m 3 ] 22 23 24 25 26 Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Spokojna WSSE 22,5 24,9 3,3 28,8 31,8 2. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 23,8 25,7 3,8 28, 29,9 3. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 23,1 24,7 2,1 21,5 24,4 4. Lublin, ul. Śliwińskiego WIOŚ - 19,8 18,7 5. Lublin, Al. Kraśnicka WIOŚ - 23,9 Biała Podlaska powiat grodzki 6. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 11,4 1,3 11,7 12,6 12,9 7. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 15,3 16,9 13,7 15,3 17,5 Chełm powiat grodzki 8. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ 1, 1,6 11,9 1,3 13,2 9. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 1,2 1,9 12,5 18,5 1,4 1. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 11,9 13,3 13,9 19,6 14,8 Zamość - powiat grodzki 11. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 9, 1,8 1,8 1,9 12,9 12. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 19,3 22,7 25, 25,5 24,8 Powiat bialski 13. Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska PSSE - 14, 16,5 16,5 Powiat biłgorajski 14. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego WSSE 17,9 22,7 15,3 18,7 2,5 Powiat chełmski 15. Dorohusk WIOŚ 1, 1,6 11,3 9,4 12, Powiat hrubieszowski 16. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ - 2,8 3,5 1,5 2,4 Powiat kraśnicki 17. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 18,1 2,2 24,6 2,9 23,4 Powiat łukowski 18. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 22,4 24,9 19, 2,3 26,1 19. Jarczew 1/ IMGW 1,5 1,2 9,3 9,1 1,4 Powiat puławski 2. Puławy, ul. Lubelska WSSE 21,2 22,5 28,8 26, 27,5 21. Nałęczów, ul. Kasztanowa (Park) 2) WSSE 15,9 17,8 19,4 14,8 17,1 Powiat radzyński 22. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 16,4 16,1 12,7 16,5 17,2 Powiat świdnicki 23. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE - 21,3 19, 21,7 Powiat tomaszowski 24. Tomaszów Lubelski, ul. Lwowska PSSE 21,1 23,6 28,2 28, 25,8 Powiat włodawski 25. Załucze Stare (teren PPN) 1/ WIOŚ 6,6 7,9 6,9 6,9 7,2 26. Włodawa, ul. Piłsudskiego WSSE 11,4 11,6 14,1 17,8 11,4 Powiat zamojski 27. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ - 3,1 3,1 2,2 1,7 1/ - stację przyjęto do oceny jakości powietrza ze względu na ochronę roślin; 2/ - obszar ochrony uzdrowiskowej Tabela 7. Stężenia zanieczyszczeń powietrza w Lublinie mierzone mobilnym laboratorium w 26r. Stężenia monitorowanych zanieczyszczeń dla 1-godzinnego okresu uśredniania [μg/m 3 ] SO 2 NO 2 NO x CO PM1 Lokalizacja Data pomiaru Czas pomiaru zakres średnia zakres średnia zakres średnia zakres średnia zakres średnia ul. Przystankowa (Śródmieście) ul. Kunickiego 23.8.6 23.8.6 ul.trześniowska (Kalinowszczyzna) 24.8.6 ul. Juranda (LSM) 24.8.6 ul. Szaserów (Czuby) 25.8.6 8-11 (3h) 12-15 (3h) 8-11 (3h) 12-15 (3h) 1-14 (4h) 3-4 3,3 18-22 2 54-55 54,7 1854-258 1956 45-55 49,3 3-4 3,7 69-78 73,7 115-117 115,7 - - 49-55 52 2-3 2,3 2-26 22,7 34-44 37,7 - - 29-33 3,7 1-2 1,3 24-29 26,3 33-4 35,3 - - 18-22 19,7 - - 23-34 28 31-53 41,5 - - 26-33 29 13

Pył zawieszony PM1 Pył zawieszony PM1 to drobne cząstki zawieszone w powietrzu, będące frakcjami o średnicy równoważnej ziaren mniejszej od 1 μm. Wprowadzany jest do powietrza w wyniku bezpośredniej emisji, której podstawowym źródłem są procesy spalania paliw w elektrowniach, elektrociepłowniach, lokalnych systemach grzewczych, z transportu samochodowego i procesów przemysłowych. Jego źródłem jest również tzw. emisja wtórna z podłoża. W 26 r. stężenia pyłu monitorowane były na 33 stanowiskach, w tym na 3 metodą automatyczną (PM1). Na pozostałych stanowiskach badania prowadzone były metodami manualnymi: reflektometryczną (BS) na 18 stanowiskach, wagową z separacją frakcji do 1 μm (PM1) na 11 stanowiskach, wagową bez separacji frakcji (TSP) na 1 stanowisku. Pył BS przeliczono na PM1 współczynnikiem 1,5, natomiast dla pyłu TSP zastosowano współczynnik przeliczeniowy -,85. Zastosowane przeliczenie umożliwiło porównanie wyników pomiarów prowadzonych w 26 r. do obowiązujących kryteriów oraz wykorzystanie do charakterystyki jakości powietrza w zakresie pyłu PM1 wyników pomiarów ze wszystkich stanowisk. Kryteria oceny w zakresie pyłu PM1 dotyczą rocznego oraz 24-godzinnego okresu uśredniania wyników. Stężenia średnie roczne zawierały się w przedziale od 4,4 μg/m 3 do 46,6 μg/m 3, tj. do 116,5% stężenia dopuszczalnego (tab. 8, rys. 1). Poziom dopuszczalny pyłu PM1 dla roku nie został dotrzymany na trzech stacjach: Biała Podlaska, Pl. Trzech Krzyży (18,5% stężenia dopuszczalnego); Zamość, ul. Hrubieszowska (14,% stężenia dopuszczalnego) i Zamość ul. Peowiaków (116,5% stężenia dopuszczalnego). Na stacji w Łukowie przy ul. Spółdzielczej, o niereferencyjnej metodzie pomiarowej (reflektometryczna), również odnotowano niewielkie przekroczenie wartości dopuszczalnej dla roku (12,2% stężenia dopuszczalnego). Kryterium dopuszczalnej częstości przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym wartości stężeń 24-h pyłu PM1, nie zostało dotrzymane na stacjach: w Lublinie - ul. Pielęgniarek, ul. Spokojna, ul. Śliwińskiego, Al. Kraśnicka oraz Ogrodzie Botanicznym (rys. 11) oraz w Białej Podlaskiej ul. Orzechowa, ul. Kopernika, Pl. Trzech Krzyży, w Chełmie - ul. Szpitalna, ul. Jagiellońska i w Zamościu - ul. Peowiaków, ul. Hrubieszowska. Przekroczenia tego kryterium odnotowano również na stacjach w Biłgoraju, Łukowie, Radzyniu Podlaskim, gdzie pył oznaczany był metodą reflektometryczną (rys. 12). Najmniejsze zapylenie powietrza stwierdzono na obszarze Poleskiego Parku Narodowego w miejscowości Załucze Stare (4,4 μg/m 3 ), a także w Szczebrzeszynie (6,6 μg/m 3 ), Krasnymstawie (9,8 μg/m 3 ), oraz Dorohusku (14,6 μg/m 3 ). W miejscowościach tych nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych. Charakterystyczną prawidłowością była duża różnica rozkładu stężeń pyłu w sezonie chłodnym i ciepłym (rys. 13). Znacznie wyższe wartości w sezonie chłodnym wskazują na istotny problem zanieczyszczenia powietrza na obszarach miejskich spowodowany emisją z lokalnych kotłowni oraz indywidualnych źródeł ciepła. W porównaniu z rokiem 25 na większości stanowisk odnotowano wzrost zapylenia (tab. 9). Wartość średnia dla województwa w 26 r. była wyższa o ok. 4% od analogicznej średniej z 25 r. (rys. 14). Przyczyną tak znacznego wzrostu było m.in. wystąpienie średnio o ok. -5 C niższych temperatur powietrza w porównaniu z 25 r. w miesiącach: styczeń, luty i marzec. Wtedy też odnotowano na wszystkich stacjach najwyższe stężenia pyłu. 14

[ µg/m 3 ] Pył PM1 Pył BS 5 Pył TSP dopuszczalne stężenie pyłu PM1 dla roku kalendarzowego 4 - przeliczony na PM1 współczynnikiem - 1,5 - przeliczony na PM1 współczynnikiem -,85 3 2 1 Załucze Stare Szczebrzeszyn Chełm,ul.Połaniecka Krasnystaw Włodawa Dorohusk Hrubieszów Krasnobród Puławy,ul.Lubelska Świdnik Biały Słup Nałęczów Międzyrzec Podlaski Kraśnik Biłgoraj Biała Podl.,ul.Kopernika Puławy,ul.Skowieszyńska Lublin,ul.Obywatelska Lublin,Al.Kraśnicka Radzyń Podlaski Lublin,ul.Śliwińskiego Biała Podl.,ul.Orzechowa Lublin,ul.Pielęgniarek Chełm,ul.Szpitalna Lublin,ul.Spokojna Lublin, Ogród Botaniczny Tomaszów Lubelski Lublin,ul.Maszynowa Chełm,ul.Jagiellońska Łuków Zamość,ul.Hrubieszowska Biała Podl.,Pl.T.K. Zamość,ul.Peowiaków Rys.1. Pył zawieszony - stężenia średnie roczne w 26 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego [ µg/m 3 ] 3 25 Lublin - pył PM1 2 15 1 5 dopuszczalne stężenie 24-godz. pyłu PM1 Al.Kraśnicka ul.śliw ińskiego ul.pielęgniarek ul.spokojna Rys. 11. Przebieg stężeń 24-h pyłu PM1 w Lublinie [ µg/m 3 ] 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 Zamość ul.peowiaków Biała Podl. Pl.Trzech Krzyży Zamość ul.hrubieszowska Chełm ul.szpitalna Lublin ul.spokojna Lublin ul.pielęgniarek dopuszczalne stężenie 24-godz. pyłu PM1 Biała Podl. ul.kopernika Łuków Chełm ul. Jagiellońska Lublin Ogród Botaniczny Biała Podl. ul. Orzechowa 1-sze max. stężenie 24-godz. Lublin ul. Śliwińskiego Radzyń Podlaski Lublin Al.Kraśnicka Biłgoraj Puławy ul. Skowieszyńska Tomaszów Lubelski Biały Słup Lublin ul. Obywatelska Krasnobród Chełm ul. Połaniecka Lublin ul. Maszynowa 36-te max. stężenie 24-godz. Krasnystaw Szczebrzeszyn Załucze Stare Międzyrzec Podlaski Hrubieszów Nałęczów Świdnik Puławy ul. Lubelska Kraśnik Dorohusk Włodawa Rys.12. Pył zawieszony - maksymalne 24-godz. stężenia w 26 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego 15

[ µg/m 3 ] 7 6 5 4 3 2 1 sezon chłodny sezon ciepły Załucze Stare Szczebrzeszyn Chełm,ul.Połaniecka Włodawa Krasnystaw Dorohusk Hrubieszów Krasnobród Kraśnik Biały Słup Puławy, ul. Lubelska Lublin,Al.Kraśnicka Świdnik Lublin,ul.Śliwińskiego Nałęczów Puławy,ul.Skowieszyńska Chełm,ul.Jagiellońska Międzyrzec Podlaski Biała Podl.,ul.Kopernika Lublin,ul.Pielęgniarek Lublin,ul.Obywatelska Lublin,Ogród Botaniczny Biała Podl.,ul.Orzechowa Lublin,ul.Spokojna Biłgoraj Chełm,ul.Szpitalna Tomaszów Lubelski Zamość,ul.Hrubieszowska Zamość,ul.Peowiaków Radzyń Podlaski Biała Podlaska,Pl.T.K. Lublin,ul.Maszynowa Łuków Rys.13. Pył zawieszony - stężenia sezonowe w 26 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego [ µg/m 3 ] 3 Pył zawieszony 25 2 15 1 16,9 21, 17,7 2,2 28,2 5 22 r. 23 r. 24 r. 25 r. 26 r. Rys. 14. Porównanie stężeń średnich rocznych ze wszystkich stanowisk pomiarowych woj. lubelskiego w latach 22-26 16

Tabela 8. Zestawienie wyników pomiarów pyłu zawieszonego prowadzonych w 26 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Średnie wartości stężeń [μg/m 3] Rok kalendarzowy Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Stężenia 24h [μg/m 3 ] 1 max 36 max Liczba przypadków powyżej dopuszczalnego stężenia 24h Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Pielęgniarek** WSSE 36,6 45,4 27,9 91,5 24 65,3 65 2. Lublin, ul. Spokojna** WSSE 37,4 47,9 27,6 93,5 274,4 66, 66 3. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 38,4 61,3 15,6 96, 164,6 13,5 12 4. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 31,8 47,1 16,2 79,5 387,8 4,1 21 5. Lublin, ul. Śliwińskiego** WIOŚ 34,7 41,6 27,4 86,8 18,5 57,9 49 6. Lublin Ogród Botaniczny** WIOŚ 37,6 47,5 18,4 94, 24 58,8 58 7. Lublin, Al.Kraśnicka ** WIOŚ 32,5 36,7 28,2 81,3 152,9 53,7 44 Biała Podlaska powiat grodzki 8. Biała Podlaska, ul. Orzechowa** WIOŚ 34,9 47,5 23,4 87,2 328, 58, 52 9. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 28,9 45,3 12,8 72,2 486, 61,5 49 1. Biała Podlaska, Pl. Trzech Krzyży** PSSE 43,4 59,2 27,6 18,5 21, 74, 65 Chełm powiat grodzki 11. Chełm, ul. Jagiellońska** WIOŚ 38,5 44,3 33,1 96,2 27,9 6,8 64 12. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 9,2 15,2 3,6 23, 135, 21, 6 13. Chełm, ul. Szpitalna** PSSE 37,2 5,7 22,3 93, 3, 69, 75 Zamość powiat grodzki 14. Zamość, ul. Hrubieszowska** WIOŚ 41,6 52,5 3,6 14, 347,2 7,7 83 15. Zamość, ul. Peowiaków** PSSE 46,6 58,1 33,7 116,5 349,1 75,4 13 Powiat bialski 16. Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska PSSE 26,5 44,7 8,3 39,7 129, 6, 7 Powiat biłgorajski 17. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 27,8 48, 6,6 69,5 186, 52,8 37 Powiat chełmski 18. Dorohusk** WIOŚ 14,6 2,4 12,1 36,5 42,3 12,8 Powiat hrubieszowski 19. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 15,7 2,8 7,2 39,3 152,9 8, 2 Powiat krasnostawski 2. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 9,8 16,5 2,8 24,5 48, 1,5 Powiat kraśnicki 21. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 27,7 29, 8, 46,3 152,9 11,9 8 Powiat łukowski 22. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 4,9 65,2 15,8 12,2 426, 61,5 48 Powiat puławski 23. Puławy, ul. Lubelska WSSE 22, 3,7 13,4 55 76,5 1,7 4 24. Puławy, ul. Skowieszyńska** WSSE 3,8 42,9 21,4 77 216,8 48,9 34 25. Nałęczów, ul. Kasztanowa WSSE 26,4 42,3 1,5 66 15,5 8,7 8 Powiat radzyński 26. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 33,9 58,3 9,6 84,7 33, 57, 39 Powiat świdnicki 27. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE 24,7 4,2 9,3 61,8 123,8 9,8 7 Powiat tomaszowski 28. Tomaszów Lub., ul. Lwowska PSSE 3,8 51,8 8,9 77, 339,2 48,8 34 Powiat włodawski 29. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 11,3 15,5 1,6 28,3 19,5 1,5 1 3. Załucze Stare (teren PPN)* WIOŚ 4,4 4,5 4,4 11, 9,9 4,8 Powiat zamojski 31. Biały Słup (teren RPN) ** WIOŚ 26,4 29,4 23,6 66, 112,6 41,1 18 32. Krasnobród, ul. Lelewela PSSE 16,3 27,6 4,2 4,8 131,6 26,4 15 33. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ 6,6 9, 4,1 16,5 31,4 3,8 ( * ) pył zawieszony ogółem oznaczany metodą wagową pomnożony przez,85; ( ** ) pył PM1; pozostałe wyniki - pył oznaczany metodą reflektometryczną pomnożony przez 1,5 17

Tabela 9. Stężenia średnie roczne pyłu zawieszonego w latach 22-26 Lp. Instytucja Stężenie średnie roczne pyłu Lokalizacja stanowiska wykonująca [μg/m 3 ] pomiarowego pomiary 22 23 24 25 26 Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Spokojna** WSSE 17,9 29,7 24,8 27,5 37,4 2. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 16,8 25,6 23,4 23,8 38,4 3. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 18,9 28,7 24,3 19,8 31,8 4. Lublin, ul. Pielęgniarek ** WSSE 41,6 39,8 32,2 37,4 36,6 5. Lublin, ul. Śliwińskiego** WIOŚ 34,2 29,6 29,1 3,2 34,7 6. Lublin Ogród Botaniczny** WIOŚ - 27,1 26,9 37,6 7. Lublin, Al. Kraśnicka ** WIOŚ - 32,5 Biała Podlaska - powiat grodzki 8. Biała Podlaska, ul. Orzechowa ** WIOŚ 18,7 16,6 13,2 13,9 34,9 9. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 18,7 31,5 18,2 18,7 28,9 1. Biała Podlaska, Pl. Trzech Krzyży** PSSE - 3,6 3,9 43,4 Chełm - powiat grodzki 11. Chełm, ul. Jagiellońska* WIOŚ 12,4 1,7 11,5 12,1 38,5 12. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 5,2 12,2 5,8 6,8 9,2 13. Chełm, ul. Szpitalna** - 28, 32, 37,2 Zamość - powiat grodzki 14. Zamość, ul. Hrubieszowska** WIOŚ 53,2 42,3 3,7 25,4 41,6 15. Zamość, ul. Peowiaków** - 37,8 36,9 46,6 Powiat bialski 16. Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska PSSE - 22,3 2,1 26,5 Powiat biłgorajski 17. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego WSSE 18,3 25, 24,1 26,8 27,8 Powiat chełmski 18. Dorohusk** WIOŚ 1,7 9,8 13, 13,2 14,6 Powiat hrubieszowski 19. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ - 19,1 16, 12,6 15,7 Powiat krasnostawski 2. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 6,6 14,3 8,9 9,2 9,8 Powiat kraśnicki 21. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 11,8 17,9 15,5 17,3 27,7 Powiat łukowski 22. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 26,1 21,7 26,4 25,7 4,9 Powiat puławski 23. Puławy, ul. Lubelska WSSE 13,2 2,6 16,9 18,2 22, 24. Puławy, ul. Skowieszyńska** WSSE - 18,8 23,6 3,8 25. Nałęczów, ul. Kasztanowa WSSE 13, 18,5 14,1 15, 26,4 Powiat radzyński 26. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 24,2 34, 28,3 3,1 33,9 Powiat świdnicki 27. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE - 18,7 2,7 24,7 Powiat tomaszowski 28. Tomaszów Lubelski, ul. Lwowska PSSE 2,1 31,2 26, 31,3 3,8 Powiat włodawski 29. Załucze Stare* (teren PPN) WIOŚ 2,9 2, 3,8 6,1 4,4 3. Włodawa, ul. Piłsudskiego WSSE 4,3 6,4 5, 4,5 11,3 Powiat zamojski 31. Biały Słup (teren RPN) ** WIOŚ 5, 4,1 3,9 3,8 26,4 32. Krasnobród, ul. Lelewela PSSE - 12,8 15,6 16,3 33. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ - 17,8 5,3 13,3 6,6 ( * ) pył zawieszony ogółem oznaczany metodą wagową pomnożony przez,85; ( ** ) pył PM1; pozostałe wyniki - pył oznaczany metodą reflektometryczną pomnożony przez 1,5 Benzen Benzen jest to najprostszy związek organiczny z grupy węglowodorów aromatycznych. Pojawia się w powietrzu w wyniku parowania lub spalania paliw, głównie węgla, ropy naftowej i ropopochodnych. Jest składnikiem wszystkich benzyn i rozpuszczalników. Emisja benzenu związana jest głównie z komunikacją (benzen 18

emitowany jest podczas procesów niecałkowitego spalania paliwa i szybkiego odparowywania) oraz z działalnością przemysłu - powstaje w trakcie procesów technologicznych, magazynowania i transportu produktów ropopochodnych, może się dostać do atmosfery również podczas niepełnego spalania węgla w piecach, kotłowniach i paleniskach domowych. Dopuszczalny średnioroczny poziom zanieczyszczenia powietrza benzenem ze względu na ochronę zdrowia ludzi wynosi 5 µg/m 3 dla terenu kraju i 4 µg/m 3 dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. W 26 r. poziom zanieczyszczenia benzenem monitorowano na 12 stanowiskach: na 11 pomiary prowadzono metodą manualną, na 1 w Lublinie przy Al. Kraśnickiej metodą automatyczną. W odniesieniu do obowiązującej normy średniorocznej w żadnym punkcie pomiarowym nie stwierdzono przekroczeń (tab. 1, rys. 15). Wartości średnie roczne na obszarach zwykłych wynosiły od 1,8 µg/m 3 (21,6% normy) w Lublinie przy ul. Obywatelskiej do 3,49 µg/m 3 (69,8% normy) w Zamościu przy ul. Peowiaków; na obszarach ochrony uzdrowiskowej wynosiły: w Nałęczowie - 1,84 µg/m 3 (46,% normy), w Krasnobrodzie - 2,7 µg/m 3 (51,8% normy). Na wszystkich stanowiskach, oprócz stanowiska zlokalizowanego w Lublinie przy ul. Obywatelskiej, stężenia średnie w sezonie chłodnym były wyższe od średnich sezonu ciepłego. Średnie z lat 22-26 utrzymywały się na porównywalnym poziomie, jednak w 26 r. na większości stanowisk miejskich zauważalny jest niewielki wzrost zanieczyszczenia powietrza benzenem (tab. 11, rys. 16). [ µg/m 3 ] 6 Sezon chłodny Sezon ciepły Średnia roczna 26 dopuszczalne stężenie benzenu dla roku kalendarzowego - obszar karaju 5 4 obszar ochrony uzdrowiskowej 3 2 1 1,1 2, 2,3 2,4 2,8 2,1 3,5 2,2 1,3 1,7 2,1 1,8 Nałęczów ul.kasztanowa Krasnobród ul.lelewela Świdnik ul.wojska Polskiego Puławy ul.lubelska Kraśnik ul.spółdzielcza Zamość ul.peowiaków Chełm ul.szpitalna Biała Podlaska ul.kopernika Lublin Al.Kraśnicka Lublin ul.maszynowa Lublin ul.spokojna Lublin ul.obywatelska Rys. 15. Stężenia średnie roczne oraz stężenia sezonowe benzenu w 26 r. [ µg/m 3 ] 5 dopuszczalne stężenie benzenu dla roku kalendarzowego - obszar karaju 4 3 2 1,88 1,81 1,94 1,6 2,11 1 22 r. 23 r. 24 r. 25 r. 26 r. Rys. 16. Stężenia średnie roczne benzenu ze wszystkich stacji pomiarowych w latach 22-26 19

Tabela 1. Zestawienie wyników pomiarów benzenu prowadzonych w 26 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Rok kalendarzowy Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 1,8 1,5 1,16 21,6 2. Lublin, ul. Spokojna WSSE 2,2 3,47,62 4,4 3. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 2,32 3,88,7 46,4 4. Lublin, Al. Kraśnicka WIOŚ 2,43 2,98 1,78 48,6 Biała Podlaska powiat grodzki 5. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 2,8 4,4 1,1 56, Chełm powiat grodzki 6. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 2,7 2,28 1,84 41,4 Zamość powiat grodzki 7. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 3,49 4,35 2,64 69,8 Powiat kraśnicki 8. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 2,19 3,93,47 43,8 Powiat puławski 9. Puławy, ul. Lubelska WSSE 1,3 2,1,6 26, 1. Nałęczów, ul. Kasztanowa 1) WSSE 1,84 3,24,39 46, Powiat świdnicki 11. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE 1,73 2,93,53 34,6 Powiat zamojski 12. Krasnobród, ul. Lelewela 1) PSSE 2,7 2,46 1,67 51,8 1) - obszar ochrony uzdrowiskowej Tabela 11. Stężenia średnie roczne benzenu w latach 22-26 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja Stężenie średnie roczne benzenu wykonująca pomiary [μg/m 3 ] 22 23 24 25 26 Lublin aglomeracja 1. Lublin, Al. Kraśnicka WIOŚ - 2,43 2. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ -,19,86,94 1,8 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE - 1,84 2,6 1,81 2,2 4. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 1,92 2,16 2,18 2,9 2,32 Biała Podlaska powiat grodzki 5. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE - 2,3 2,2 2,8 Chełm powiat grodzki 6. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 1,44 2,41 1,67 1,5 2,7 Zamość powiat grodzki 7. Zamość, ul. Peowiaków PSSE - 1,76 2,8 2,5 3,49 Powiat kraśnicki 8. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 1,97 1,79 1,87 1,79 2,19 Powiat puławski 9. Puławy, ul. Lubelska WSSE 2,18 1,76 1,91 1,48 1,3 1. Nałęczów, ul. Kasztanowa (Park) 1) WSSE - 1,49 1,82 1,42 1,84 Powiat świdnicki 11. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE - 2,87 2,26 2,3 1,73 Powiat zamojski 12. Krasnobród, ul. Lelewela 1) PSSE - 1,6,77 2,7 1) - obszar ochrony uzdrowiskowej 2

Ołów Pył zawieszony może zawierać substancje toksyczne takie jak metale ciężkie np. ołów. Źródłem emisji ołowiu są głównie procesy spalania paliw, procesy technologiczne w przemyśle metalurgicznym oraz transport samochodowy. Od czasu wprowadzenia do użytku benzyny bezołowiowej emisja ołowiu ze środków transportu znacznie spadła. W 26 r. pomiary zawartości ołowiu w pyle PM1 monitorowano na 9 stanowiskach. Stężenia średnie roczne na wszystkich stanowiskach pomiarowych utrzymywały się na niższym poziomie od stężenia dopuszczalnego; wynosiły od,75 µg/m 3 (,2% normy) w Dorohusku do,197 µg/m 3 (3,9% normy) w Lublinie przy ul. Spokojnej. Wyższe wartości notowano w sezonie chłodnym (tab. 12, rys. 17). Porównując stężenia średnie ołowiu w latach 22-26 w województwie lubelskim obserwuje się niskie zawartości tego zanieczyszczenia w powietrzu (tab. 13, rys. 18). Na przestrzeni ostatnich lat zawartość ołowiu w pyle PM1 utrzymuje się na zbliżonym poziomie. [µg/m 3 ],35,3 Sezon chłodny Sezon ciepły Średnia roczna stężenie dopuszczalne ołow iu =,5 µg/m 3,25,2,15,1,5, Zamość ul.hrubieszowska Puławy ul.skowieszyńska Dorohusk Chełm ul.jagiellońska Biała Podlaska ul.orzechowa Lublin Al.Kraśnicka Lublin ul.spokojna Lublin ul.pielęgniarek Lublin Ogród Botaniczny Rys. 17. Stężenia średnie roczne oraz sezonowe ołowiu w 26 r. [µg/m 3 ],5 stężenie dopuszczalne ołowiu,4,3,2,1,132,115,117,13,136, 22 r. 23 r. 24 r. 25 r. 26 r. Rys. 18. Stężenia średnie roczne ołowiu ze wszystkich stacji pomiarowych w latach 22-26 21

Tabela 12. Zestawienie wyników pomiarów ołowiu prowadzonych w 26 r. Lp. Lokalizacja stanowiska Instytucja wykonująca pomiary Rok kalendarzowy Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Lublin aglomeracja 1. Lublin, Ogród Botaniczny WIOŚ,54,842,167 1, 2. Lublin, ul. Pielęgniarek WSSE,179,267,95 3,6 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE,197,286,118 3,9 4. Lublin, Al. Kraśnicka WIOŚ,118,143,93 2,4 Biała Podlaska powiat grodzki 5. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ,189,244,137 3,8 Chełm powiat grodzki 6. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ,169,1895,1519 3,4 Powiat chełmski 7. Dorohusk WIOŚ,75,75,75,2 Powiat puławski 8. Puławy, ul. Skowieszyńska WSSE,142,22,73 2,8 Zamość powiat grodzki 9. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ,169,255,83 3,4 Tabela 13. Stężenia średnie roczne ołowiu w latach 22-26 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenie średnie roczne ołowiu [μg/m 3 ] 22 23 24 25 26 Lublin aglomeracja 1. Lublin, Al. Kraśnicka WIOŚ -,118 2. Lublin, Ogród Botaniczny WIOŚ -,268,256,54 3. Lublin, ul. Pielęgniarek WSSE -,12,166,179 4. Lublin, ul. Spokojna WSSE -,145,197 Biała Podlaska powiat grodzki 5. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ,64,82,74,62,189 Chełm powiat grodzki 6. Chełm, ul. Jagiellońska -,169 Powiat chełmski 7. Dorohusk WIOŚ,75,15,73,49,75 Powiat puławski 8. Puławy, ul. Skowieszyńska WSSE -,75,142,142 Zamość powiat grodzki 9. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ,256,159,11,92,169 22

Tlenek węgla Tlenek węgla emitowany jest do atmosfery głównie jako produkt niepełnego spalania paliw (węgla lub paliw węglowodorowych, np. gazu ziemnego i benzyny). Największym źródłem emisji CO jest sektor komunalno bytowy i transport drogowy. Wartość dopuszczalna tlenku węgla określona jest jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby na podstawie pomiarów wykonywanych za pomocą mierników automatycznych. Poziom zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla jest przekroczony, gdy maksymalna wartość ze średnich 8-godzinnych kroczących w ciągu roku jest wyższa od 5 μg/m 3 dla obszarów ochrony uzdrowiskowej lub wyższa od 1 μg/m 3 dla obszarów zwykłych. W 26 r. tlenek węgla monitorowano na stacji automatycznej w Lublinie przy Al. Kraśnickiej. Nie stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnej. Maksymalna średnia ośmiogodzinna wynosiła 434,6 μg/m 3, co stanowi 4,3% normy. Przebieg stężeń jednogodzinnych CO przedstawia rys. 19. [µg/m 3 ] 6 5 4 tlenek węgla 3 2 1 26 r. Rys. 19. Przebieg stężeń 1-godzinnych CO w Lublinie przy Al. Kraśnickiej w 26 r. Ozon Ozon jest zanieczyszczeniem powstającym w wyniku reakcji chemicznych zachodzących pod wpływem promieniowania słonecznego w powietrzu zanieczyszczonym tlenkami azotu i węglowodorami. Należy do tzw. zanieczyszczeń wtórnych, które z uwagi na czas potrzebny do ich powstania, z reguły osiągają wyższe wartości w rejonach oddalonych od źródeł emisji ich prekursorów. Największe jego stężenia w dolnej atmosferze występują w godzinach najintensywniejszego promieniowania słonecznego, w miesiącach od kwietnia do września. W centrach miast o intensywnym ruchu samochodowym zazwyczaj występują niższe stężenia ozonu niż na obrzeżach i na terenach pozamiejskich, co spowodowane jest redukcją ozonu w wyniku reakcji z tlenkiem azotu emitowanym z silników pojazdów. Powstawaniu ozonu i jego kumulowaniu sprzyja wysoka temperatura, niska wilgotność powietrza oraz występowanie warstwy inwersyjnej utrudniającej mieszanie mas powietrza i rozprzestrzenianie zanieczyszczeń. 23

Ze względu na ochronę zdrowia ludzi dopuszczalny poziom ozonu w powietrzu ocenia się w odniesieniu do stężeń 8-godzinnych; określony jest jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Kryterium uznaje się za dotrzymane jeśli liczba dni przekraczających wartość 12 μg/m 3 uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat wynosi nie więcej niż 25. W 26 r. pomiary stężeń ozonu pod kątem ich wpływu na zdrowie prowadzono w Lublinie na 2 stacjach automatycznych. Wystąpiły trzy dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego na stacji przy ulicy Śliwińskiego; łączna liczba dni z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu ozonu w latach 24 26 wynosiła 5. Na stacji uruchomionej w styczniu 26 r. przy Al. Kraśnickiej wystąpiło 6 dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego (rys. 2). Na obu stacjach dopuszczalne normy zanieczyszczenia ozonem zostały dotrzymane. [ µg/m 3 ] 25 2 15 ozon Jarczew Lublin, AL.Kraśnicka Lublin, ul.śliw ińskiego 1 5 26 r. Rys. 2. Przebieg stężeń 1- godzinnych ozonu w województwie lubelskim w 26 r. 1.4. Jakość powietrza kryterium ochrony roślin Podstawę do oceny stanu zanieczyszczenia powietrza dla kryterium ochrony roślin stanowią wyniki pomiarów ze stacji zlokalizowanych na terenach pozamiejskich, poza bezpośrednim oddziaływaniem lokalnych źródeł emisji. Zanieczyszczenia uwzględnione w ocenie obejmują: dwutlenek siarki (SO 2 ), tlenki azotu (NO x ) i ozon (O 3 ). W 26 r. badania prowadzono na stacjach: w Jarczewie - pomiary codzienne oraz na terenach parków narodowych: Roztoczańskiego w Białym Słupie - pomiary automatyczne i Poleskiego w Załuczu Starym - pomiary okresowe. Dwutlenek siarki W 26 r. dopuszczalne średnioroczne stężenia dwutlenku siarki na terenach pozamiejskich województwa nie zostały przekroczone. Na obszarach parków narodowych, o zaostrzonych kryteriach jakości, stężenia średnie roczne wynosiły: w Białym Słupie 3,1 μg/m 3 (2,7% wartości dopuszczalnej) i Załuczu Starym 4,7 μg/m 3 (31,3% wartości dopuszczalnej). Wartość średnia roczna na stacji w Jarczewie wynosiła 4,6 μg/m 3, co stanowi 23% poziomu dopuszczalnego (tab. 3). 24

Tlenki azotu Pomiary stężeń dwutlenku azotu na terenach pozamiejskich województwa nie przekraczały średniorocznego poziomu dopuszczalnego. Wyznaczone w 26 r. stężenia średnie roczne wynosiły: w Jarczewie - 1,4 μg/m 3, w Załuczu Starym - 7,2 μg/m 3. W Jarczewie wyższe stężenie odnotowano w sezonie chłodnym, natomiast w Załuczu Starym stężenie z sezonu chłodnego było nieznacznie niższe od średniej sezonu ciepłego (tab. 5). Ozon Parametrem charakteryzującym poziom zanieczyszczenia ozonem w powietrzu ze względu na ochronę roślin jest współczynnik AOT4, obliczany na podstawie stężeń 1-godzinnych dla okresu maj-lipiec. Wartość uznaje się za dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia obliczona na podstawie danych pomiarowych z pięciu kolejnych lat. Stężenie ozonu monitorowano na stacji w Jarczewie. Parametr AOT4 wyznaczony dla serii pomiarowej w 26 r. wyniósł 25 99 μg/m 3 h. Wartość tego parametru w latach 22-26 przedstawia rys. 21. Średnia z pięciu ostatnich lat wynosi 17 82 μg/m 3 h, co stanowi 74,2% wartości dopuszczalnej. 26 r. 25 r. 24 r. 23 r. 22 r. [ µg/m 3 ] 5 1 15 2 25 3 Rys. 21. Wartości parametru AOT4 dla ozonu w Jarczewie w latach 22-26 1.5. Inne wskaźniki oceny jakości powietrza W 26 r. programem pomiarowym objęto również zanieczyszczenia takie jak: kadm, nikiel, arsen, rtęć oraz benzo(a)piren, dla których w polskim prawie nie zostały dotychczas ustalone wartości kryterialne. Średnioroczny poziom ww. zanieczyszczeń (tab. 14) odniesiono do wartości docelowych określonych w Dyrektywie 24/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 24 w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu oraz do wartości odniesienia zawartych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 22 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 23, Nr 1, poz. 12). 25

Tabela 14. Wartości docelowe oraz wartości odniesienia dla kadmu, niklu, arsenu, rtęci oraz benzo(a)piranu L.p. Zanieczyszczenie Wartość docelowa (Dyrektywa 24/17/WE) Wartość odniesienia (Rozporządzenie MŚ Dz.U. Nr 1, poz. 12) [μg/m 3 ] roczny okres uśredniania wyników 1. Arsen,6,1 2. Kadm,5,1 3. Nikiel,2,25 4. Rtęć -,4 5. Benzo(a)piren,1,1 W 26 r. stężenia średnie roczne poszczególnych metali oraz benzo(a)pirenu były niskie i nie przekroczyły wartości odniesienia ani wartości docelowych (tab. 15,16). Tabela 15. Stężenia średnie roczne metali w pyle PM1 w 26 r. Lokalizacja Instytucja Kadm % w. % w. Lp. stanowiska wykonująca doc. odn. 1) 2) pomiarowego pomiary Nikiel % % w. w. doc. odn. 1) 2) Rtęć % w. odn. 2) Arsen % % w. w. doc. odn. 1) 2) μg/m 3 1. Lublin, Ogród Botaniczny WIOŚ,138 27,6 13,8,25 12,5 1, - -,112 18,7 11,2 2. Lublin, ul. Pielęgniarek WSSE,117 23,4 11,7,427 21,4 17,1 - - - - - 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE,16 32, 16,,457 22,9 18,3 - - - - - 4. Lublin, Al. Kraśnicka WIOŚ,146 29,2 14,6,58 25,4 2,3 - -,125 2,8 12,5 5. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ,72 14,4 7,2,32 15,1 12,1,66 1,7,5 8,3 5, 6. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ,11 2,2 1,1,317 15,9 12,7,1111 27,8,1 16,7 1, 7. Dorohusk WIOŚ,8 1,6,8,49 2,5 2,,8,2,2 3,3 2, 8. Puławy, ul. Skowieszyńska WSSE,74 14,8 7,4,446 22,3 17,9 - - - - - 9. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ,116 23,2 11,6,475 23,8 19, - -,12 2, 12, 1) % wartości docelowej (Dyrektywa 24/17/WE) 2) % wartości odniesienia (Rozporządzenie MŚ Dz.U. Nr 1, poz. 12) Tabela 16. Stężenia średnie roczne benzo(a)pirenu w 26 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Benzo(a)piren w μg/m 3 % Wartości docelowej 1. Lublin, Al. Kraśnicka WIOŚ,27 27, 2. Lublin, ul. Sławinkowska WIOŚ,19 19, 3. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ,13 13, 4. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ,15 15, 5. Dorohusk WIOŚ,1 1, 6. Zamość, ul.hrubieszowska WIOŚ,16 16, 26

1.6. Pomiary opadu pyłu W 26 r. monitorowano pomiary opadu pyłu w rejonach bezpośredniego oddziaływania Cementowni: Chełm S. A. w Chełmie i Rejowiec S. A. w Rejowcu Fabrycznym. Wykonujące pomiary służby zakładowe zachowały dotychczasową ilość i lokalizację punktów pomiarowych. Uzyskane wyniki pomiarów we wszystkich punktach były niższe od wartości odniesienia wynoszącej 2 g/m 2 rok (tab.17). Tabela 17. Wyniki pomiarów opadu pyłu prowadzone przez służby zakładowe cementowni w 26r. Nr p-ktu Odległość punktu Położenie punktu Lokalizacja punktu Roczny opad pyłu od środka geometr. względem zakładu pomiarowego [g/m 2.. rok zakładu ( kierunek) Cementownia Chełm S.A. w Chełmie 1. N Srebrzyszcze 99,8 2. NE Kolonia Antonin 95,7 3. E Ignatów 9,8 4. 1 m SE Józefin 82,3 5. S Józefin 79,8 6. SW Wolwinów 76,3 7. W Miasto Chełm 75,6 8. NW Srebrzyszcze 91,5 9. N Srebrzyszcze 65,5 1. NE Srebrzyszcze 66,4 11. E Ignatów 63,9 12. SE Kolonia Kamień 6,5 2 m 13. S Józefin 55,9 14. SW Wolwinów 55,1 15. W Miasto Chełm 56,4 16. NW Srebrzyszcze 62,4 Cementownia Rejowiec S.A. w Rejowcu Fabrycznym 1. N droga Rejowiec-Pawłów 31, 2. NE Wysypiska 31,5 3. E Garaże 32,6 4. SE Osiedle Mordwinek 34, 5. 1 m S linia NWN 31,8 6. SW Buszki 26,3 7. W Przejazd 25,4 8. NW kopalnia 29,7 9. N droga do Krzywowoli 2,9 1. NE Majdan 19,3 11. E Ogrody 24,6 12. SE droga do Siedliszczek 19,7 13. 2 m S Kolonia Siedliszczki 19,8 14. SW łąki za Buszkami 15,1 15. W Józefin 16,3 16. NW droga do Krasnego 19,8 27

1.7. Ocena jakości powietrza końcowa klasyfikacja stref Na podstawie art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska, WIOŚ w Lublinie wykonał roczną ocenę jakości powietrza województwa lubelskiego za rok 26. Ocena dokonana z uwagi na kryterium ochrony zdrowia została dokonana w 24 strefach będących powiatami dla każdej z siedmiu normowanych substancji oddzielnie. 1. W 2 strefach nie zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń dla żadnego z siedmiu zanieczyszczeń, zarówno na obszarach zwykłych, jak też obszarach ochrony uzdrowiskowej i zostały one zaklasyfikowane do klasy A. W tych strefach podejmowane działania powinny zmierzać w kierunku utrzymania jakości na tym samym, lub lepszym poziomie. 2. W 4 strefach nie zostały dotrzymane dopuszczalne normy zanieczyszczenia pyłem PM1, co zdecydowało o zaklasyfikowaniu ich do klasy C z uwagi na pył PM1. Strefami, w których wystąpiły przekroczenia są: aglomeracja lubelska i powiaty grodzkie: Biała Podlaska, Chełm i Zamość. Przekroczona została częstotliwość ponadnormatywnych stężeń 24 godzinnych pyłu (głównie w sezonie grzewczym), a także na trzech stacjach zlokalizowanych w Białej Podlaskiej i Zamościu dopuszczalne wartości średnioroczne. Stężenia pozostałych zanieczyszczeń dotrzymywały obowiązujące standardy. Działania wymagane dla stref zaklasyfikowanych do klasy C określają przepisy prawne. Obowiązkowe jest sporządzanie naprawczych programów ochrony powietrza, a także podejmowanie doraźnych działań zmierzających do ograniczenia szkodliwego oddziaływania pyłu PM1. 3. W żadnej strefie nie wystąpiły stężenia o poziomie wyższym niż dopuszczalny, lecz niższym niż dopuszczalny powiększony o margines tolerancji - brak jest stref zaklasyfikowanych do klasy B. Ocena jakości powietrza pod względem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin została dokonana w 2 strefach województwa (tj. z wyłączeniem powiatów grodzkich) dla trzech substancji: SO 2, NO x, O 3. Na terenie żadnej strefy nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu ww. substancji w powietrzu, obowiązującego dla obszarów zwykłych i parków narodowych i zostały one zaszeregowane w klasie A. W ocenie za 26 r., najmniej korzystne klasy przypisane poszczególnym zanieczyszczeniom w strefie przedstawiają mapy 2, 3. 28

ochrona zdrowia Konstantynów Janów Podl. Rokitno Leœna Podl. Zalesie Terespol Miêdzyrzec Podl. Trzebieszów Piszczac Stoczek Kodeñ omazy ukowski K¹kolewnica Drelów Wsch. Tuczna Wola Stanin Komarówka Roskosz Mys³owska S³awatycze Ulan-Majorat Podlaska Krzywda Wisznice Sosnówka Wojcieszków K³oczew Wohyñ Borki Adamów Milanów Jab³oñ Hanna Serokomla Czemierniki Podedwórze Nowodwór Kock U³ê Jeziorzany Siemieñ Ostrówek Firlej Dêbowa K³oda Wyryki Stê yca Dêblin Baranów Michów NiedŸwiada Sosnowica yrzyn Ostrów Uœcimów Stary Brus Abramów Kamionka Lub. Hañsk Serniki Urszulin Wola Koñskowola Markuszów Uhruska Kurów Garbów Spiczyn Ludwin Niemce Cyców Kazimierz D. Puchaczów Wierzbica Janowiec Jastków Wólka Na³êczów Me³giew Ruda Huta Wilków Milejów Siedliszcze Karczmiska WojciechówKonopnica Poniatowa Dorohusk Be³ yce PiaskiTrawniki Rejowiec F. Niedrzwica G³usk aziska Du a Kamieñ Jab³onna Fajs³awice Rejowiec Chodel opiennik mudÿ Dubienka Borzechów Strzy ewice Rybczewice Górny Siennica Bychawa Leœniowice Bia³opole Wilko³az Krzczonów Ró ana Józefów Urzêdów Gorzków Kraœniczyn Wojs³awiceUchanie Dzierzkowice Zakrzówek ó³kiewka Wysokie Izbica Horod³o Zakrzew Skierbieszów Annopol Kraœnik Rudnik Batorz Grabowiec TrzydnikSzastarka Stary Zamoœæ Trzeszczany Goœcieradów Du y Nielisz Potok Turobin Chrzanów Sitno Wielki Mi¹czyn Godziszów Su³ów Werbkowice Radecznica Modliborzyce Goraj Szczebrzeszyn Dzwola Mircze abunie Komarów Frampol Tyszowce Osada Zwierzyniec Adamów Dolhobyczów Tereszpol Krynice Rachanie Tarnawatka aszczówtelatyn Krasnobród Ryki Pu³awy W¹wolnica Opole Lub. uków LUBLIN Janów Lub. Radzyñ Podl. Lubartów Œwidnik Bi³goraj êczna Bia³a Podl. Parczew Poleski Park Narodowy Józefów Aleksandrów Ksiê pol Susiec Biszcza Potok Górny ukowa Tarnogród Obsza Krasnystaw Zamoœæ Roztoczañski Park Narodowy W³odawa Che³m Tomaszów Lub. KLASA STREFY : Ulhówek Jarczów Be³ ec Lubycza Królewska A B C Hrubieszów POZIOM STÊ EÑ : nie przekraczaj¹cy wartoœci dopuszczalnej* powy ej wartoœci dopuszczalnej* lecz nie przekraczaj¹cy wartoœci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancji powy ej wartoœci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancj (MT) lub powy ej wartoœci dopuszczalnej* gdy MT= * z uwzglêdnieniem dozwolonych czêstoœci przekroczeñ okreœlonych w RMŒ w sprawie dopuszczalnych poziomów Klasa C dla py³u PM1 parki narodowe uzdrowiska Mapa 2. Najmniej korzystne klasy przypisane poszczególnym zanieczyszczeniom w strefie w ocenie za 26 r. ochrona roœlin Konstantynów Janów Podl. Rokitno Leœna Podl. Zalesie Terespol Miêdzyrzec Podl. Trzebieszów Piszczac Stoczek Kodeñ omazy ukowski K¹kolewnica Drelów Wsch. Tuczna Wola Stanin Komarówka Roskosz Mys³owska S³awatycze Ulan-Majorat Podlaska Krzywda Wisznice Sosnówka Wojcieszków K³oczew Wohyñ Borki Adamów Milanów Jab³oñ Hanna Serokomla Czemierniki Podedwórze Nowodwór Kock U³ê Jeziorzany Siemieñ Ostrówek Firlej Dêbowa K³oda Wyryki Stê yca Dêblin Baranów Michów NiedŸwiada Sosnowica yrzyn Ostrów Uœcimów Stary Brus Abramów Kamionka Lub. Hañsk Serniki Urszulin Wola Koñskowola Markuszów Uhruska Kurów Garbów Spiczyn Ludwin Niemce Cyców Kazimierz D. Puchaczów Wierzbica Janowiec Jastków Wólka Na³êczów Me³giew Ruda Huta Wilków Milejów Siedliszcze Karczmiska WojciechówKonopnica Poniatowa Dorohusk Be³ yce PiaskiTrawniki Rejowiec F. Niedrzwica G³usk aziska Du a Kamieñ Jab³onna Fajs³awice Rejowiec Chodel opiennik mudÿ Dubienka Borzechów Strzy ewice Rybczewice Górny Siennica Bychawa Leœniowice Bia³opole Wilko³az Krzczonów Ró ana Józefów Urzêdów Gorzków Kraœniczyn Wojs³awiceUchanie Dzierzkowice Zakrzówek ó³kiewka Wysokie Izbica Horod³o Zakrzew Skierbieszów Annopol Kraœnik Rudnik Batorz Grabowiec TrzydnikSzastarka Stary Zamoœæ Trzeszczany Goœcieradów Du y Nielisz Potok Turobin Chrzanów Sitno Wielki Mi¹czyn Godziszów Su³ów Werbkowice Radecznica Modliborzyce Goraj Szczebrzeszyn Dzwola Mircze abunie Komarów Frampol Tyszowce Osada Zwierzyniec Adamów Dolhobyczów Tereszpol Krynice Rachanie Tarnawatka aszczówtelatyn Krasnobród Ryki Pu³awy W¹wolnica Opole Lub. uków Janów Lub. Radzyñ Podl. Lubartów LUBLIN Œwidnik Bi³goraj Bia³a Podl. Parczew Poleski Park Narodowy êczna Józefów Aleksandrów Ksiê pol Susiec Biszcza Potok Górny ukowa Tarnogród Obsza Krasnystaw Zamoœæ Roztoczañski Park Narodowy W³odawa Che³m Tomaszów Lub. Hrubieszów Ulhówek Jarczów Be³ ec Lubycza Królewska parki narodowe uzdrowiska KLASA STREFY : A C POZIOM STÊ EÑ : nie przekraczaj¹cy wartoœci dopuszczalnej powy ej wartoœci dopuszczalnej 29 Mapa 3. Najmniej korzystne klasy przypisane poszczególnym zanieczyszczeniom w strefie w ocenie za 26 r.

1.8. Podsumowanie Prawo unijne oraz przepisy polskie w zakresie ochrony powietrza wyznaczają główny cel działań jakim jest utrzymanie jakości powietrza w rejonach, gdzie jest ona dobra i jej poprawę tam, gdzie wymagania jakości nie są spełnione. Z uwagi na powyższe WIOŚ w Lublinie od 22 roku prowadzi stałą ocenę jakości powietrza na terenie województwa lubelskiego w sposób ujednolicony i porównywalny do metod stosowanych w całym kraju i krajach członkowskich UE. W 26 r. monitorowane stężenia zanieczyszczeń gazowych utrzymywały się na stosunkowo niskim poziomie. Najwyższe stężenie dobowe dla dwutlenku siarki wynosiło 87, μg/m 3 (69,6% wartości dopuszczalnej). Najwyższe wartości średnie roczne dla dwutlenku azotu 31,8 μg/m 3 (79,5% wartości dopuszczalnej); benzenu 3,49 μg/m 3 (69,8% wartości dopuszczalnej). Stężenia tlenku węgla i ozonu dotrzymywały obowiązujące kryteria. Pomiary zawartości ołowiu w pyle PM1 nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnej. Najwyższe stężenie średnie roczne wynosiło,197 μg/m 3 (3,9% wartości dopuszczalnej). W odniesieniu do wartości docelowych określonych w Dyrektywie 24/17/WE zawartości metali: arsenu, kadmu, niklu i rtęci w pyle PM1, a także stężenia benzo(a)pirenu utrzymywały się na niskim poziomie. Problemem w skali kraju, a tym samym na poziomie wojewódzkim jest dotrzymanie norm pyłu PM1. Wysokie, ponadnormatywne stężenia tego zanieczyszczenia występowały w Lublinie, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Z uwagi na powyższe dla ww. miast powstał obowiązek opracowania naprawczych programów ochrony powietrza w zakresie pyłu PM1. Naprawczy program ochrony powietrza ma za zadanie wymuszenie działań zmierzających do przywrócenia standardów jakości powietrza wszędzie tam, gdzie wyniki oceny rocznej dokonywanej w ramach państwowego monitoringu środowiska wykazują przekroczenia ustalonych norm. Podstawowymi kierunkami działań zmierzającymi do przywracania poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM1 są: 1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych poprzez: zwiększenie płynności ruchu; ograniczenie tworzenia korków ; budowę obwodnic drogowych miast, kierowanie ruchu tranzytowego z ominięciem miast lub ich części centralnych i najbardziej zanieczyszczonych; tworzenie stref z zakazem ruchu samochodów; organizację systemu bezpiecznych parkingów na obrzeżach miasta łącznie z systemem taniego transportu zbiorowego do centrum miasta; tworzenie systemu ścieżek rowerowych; modernizację i utwardzanie dróg, ulic i parkingów z zastosowaniem materiałów i technologii ograniczających pylenie, itp.. 2. Ograniczenie emisji z istotnych źródeł punktowych poprzez: optymalne sterowanie procesem spalania i podnoszenie sprawności procesu produkcji energii; zmianę paliwa na inne, o mniejszej zawartości popiołu; stosowanie technik odpylania spalin o dużej efektywności; stosowanie odnawialnych źródeł energii; zmniejszenie strat przesyłu energii. 3. Ograniczenie niskiej rozproszonej emisji komunalno-bytowej i technologicznej poprzez: rozbudowę centralnych systemów zaopatrywania w energię cieplną; zmianę paliwa na inne, o mniejszej zawartości popiołu lub zastosowanie energii elektrycznej oraz indywidualnych źródeł energii odnawialnej; zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną poprzez ograniczanie strat ciepła termomodernizacje budynków; ograniczanie emisji z niskich rozproszonych źródeł emisji technologicznych. 3

1.9. Chemizm opadów atmosferycznych Jan Trokielewicz (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie) Systematyczne badania składu fizykochemicznego opadów wraz z równolegle prowadzonymi obserwacjami parametrów meteorologicznych dostarczają danych o ładunku zanieczyszczeń deponowanych w glebie i wodach powierzchniowych będących istotnym elementem bilansu zanieczyszczeń. Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża jest jednym z podsystemów państwowego monitoringu środowiska (PMŚ). Badania w jego ramach koordynowane są przez Departament Monitoringu Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ), a jednostką nadzorującą, zbierającą dane i dokumentującą jest Wrocławski Oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Jednostka ta w trakcie rocznego cyklu monitoringowego współpracuje merytorycznie z GIOŚ i wojewódzkimi inspektoratami ochrony środowiska wykonującymi badania, a po zakończeniu cyklu sporządza raport. Krajowa sieć pomiarowo-kontrolna monitoringu oparta jest na 25 stacjach synoptycznych, do których w województwie lubelskim należy stacja we Włodawie. W sieci jest także ponad 16 posterunków opadowych zbierających dane meteorologiczne (wielość opadów, temperatura powietrza itp.), które pozwalają ekstrapolować uzyskane wyniki na sąsiednie, jednolite obszary. W woj. lubelskim jest takich posterunków kilkanaście. Informacje o chemizmie opadów atmosferycznych w województwie lubelskim w 26 roku pozyskiwane są na podstawie badań fizykochemicznych wykonywanych przez WIOŚ w Lublinie w 4 punktach pomiarowych: we Włodawie stacja w sieci IMGW, w Ciciborze k. Białej Podlaskiej posterunek opadowy do marca 26, a od kwietnia w Białej Podlaskiej przy ulicy Brzegowej, w Chełmie przy ul. Jagiellońskiej, w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej. Zbierane w cyklach miesięcznych próbki opadów analizowane były w celu określenia stężeń następujących wskaźników: aniony: Cl -, SO 2-4, NO - 3 ; NO - 2, kationy: NH + 4, metale, ze szczególnym uwzględnieniem metali ciężkich: Ca, Mg, Na, K, Mn, Zn, Cr, Ni, Cd, Cu, Pb, Fe, azot ogólny, fosfor ogólny, odczyn, przewodność elektrolityczna właściwa. Opierając się na opracowaniach IMGW z lat 1999-25 oraz analizując układ przestrzenny zanieczyszczeń zawartych w opadach można zauważyć pewną prawidłowość polegającą na tym, że stężenia wszystkich oznaczanych wskaźników są najmniejsze w powiatach wschodnich województwa lubelskiego. Wartości stężeń rosną w zachodnich częściach województwa, ale nadal zawierają w przedziale średnich stężeń krajowych. W ciągu ostatnich 7 lat depozycja substancji wprowadzanych z opadami w woj. lubelskim dla większości związków maleje, a ten spadek tłumaczyć można malejącą ilością opadów. Podobnie jak w latach ubiegłych opady o najniższej wartości odczynu zaobserwowano na stacji we Włodawie. Stwierdzono tam ponad 5% prób o ph mniejszym niż 5,6 oznaczającym naturalną kwasowość wód opadowych. Jednak wartość średniej ważonej jest w tym punkcie niewiele niższa (ph średnie = 5,3), a dane z wielolecia świadczą o spadku ilości kwaśnych deszczy odnotowanych w tym punkcie. Największe średnie stężenia badanych związków i to niemal wszystkich oznaczeń stwierdzono w 26 roku na stanowisku w Zamościu. Odnotowane w tym punkcie wartości były większe od dwóch do kilkunastu razy od wartości zmierzonych na pozostałych stanowiskach, a przypadku azotu amonowego, średnia była ok. 3 razy większa niż na stanowisku w Ciciborze/Białej Podlaskiej. Ponieważ taki stan rzeczy utrzymuje się od lat wymaga to dokładniejszego zbadania problemu wody opadowej w tym rejonie. Oceniając stan zanieczyszczenia opadów atmosferycznych na terenie Lubelszczyzny warto pamiętać, że sumaryczny ładunek wszystkich badanych substancji zdeponowany na terenie województwa w latach poprzednich był mniejszy niż średni dla całego kraju o ponad 1%. 31

Tabela 1. Skład fizykochemiczny średniomiesięcznych próbek opadów atmosferycznych w 26 roku w stacjach monitoringowych woj. lubelskiego. Wyszczególnienie ph Przew. elektr. wł. Chlorki Siarczany Azot amonowy Azotany Azotyny Azot ogólny Fosfor ogólny Żelazo ogólne Wapń Magnez Sód Potas Mangan Cynk Chrom ogólny Nikiel Kadm Miedź Ołów ms/cm mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l Cicibór/Biała Podlaska minimalne 5,1 34,5,33 1,14,24 1,28,16 1,2,22,36 1,7,8,37,12,4,13,1,,,6, maksymalne 7,1 15, 1,99 9,85 3,8 1,62,59 6,2,63,184 3,67,37,89 1,28,33,93,81,1,7,87,3 średnie 6,54 6,27 1, 4,5 1,13 3,41,32 2,5,112,93 1,85,19,55,44,15,39,34,4,2,28,7 Chełm minimalne 6,1 34,1,35 1,15,3,11,13 1,1,3,5,5,8,2,3,25,25,1,1,3,1,25 maksymalne 8,77 184, 4,17 19,51,93 1,71,69 3,7,91,11 13,,54 1,3 4,,5,55,1,155,1,157,25 średnie 6,78 94, 2,12 7,22,51 2,97,3 2,,1,55 5,76,23,62 1,73,27,97,1,55,5,44,25 Włodawa minimalne 4,24 1,3,21 1,32,31,89,3,7,9,2,77,8,18,11,1,4,2,5,1,5,5 maksymalne 6,38 45,2 1,49 4,78 2,4 5,,89 3,4,12,3 7,96 1,35 2,15,52,9,188,2,5,6,12,1 średnie 5,27 23,7,78 2,64,88 2,47,13 1,8,47,13 2,14,24,64,29,4,72,2,5,2,62,6 Zamość minimalne 6,3 49, 1,7 6,3 2,54,21,21 2,,9,25,25,25,15,5,1,27,5,1,15,1,15 maksymalne 8,23 389, 26,5 48, 138,65 1,87 1,12 59,4 1,42,197 1, 6,7 5,8 22,,12 3,4,5,15,15 1,17,333 średnie 6,83 198,8 4,97 19,92 3,2,88,236 13,4 1,38,76 5,48 2,295 1,22 5,85,42 3,35,5,115,15,1574,168 32

1.1. Promieniowanie elektromagnetyczne Bernadeta Nowosielska (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie) Stacja bazowa telefonii komórkowej w Chełmie fot. M. Domalewski Promieniowaniem nazywamy zjawisko polegające na emisji i przekazywaniu energii na odległość. Energia ta może być wypromieniowywana w postaci ciepła lub fal elektromagnetycznych o różnej częstotliwości. Źródła promieniowania niejonizującego z uwagi na ich rodzaje można rozdzielić na naturalne i sztuczne. Źródła naturalne pól elektromagnetycznych to między innymi: naturalne pola magnetyczne ziemskie (magnetyczność ziemska), naturalne pola elektryczne ziemskie (wyładowania atmosferyczne), promieniowanie kosmiczne, lokalne anomalie pól magnetycznych związane z budową geologiczną. Podstawowymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego sztucznego są przede wszystkim: elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia (11 kv i więcej), stacje radiowe i telewizyjne, łączność radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa, stacje radiolokacyjne i radionawigacyjne, stacje transformatorowe, sprzęt gospodarstwa domowego oraz instalacje elektryczne. Z punktu widzenia ochrony środowiska najważniejsze znaczenie mają urządzenia związane z rozwojem łączności - instalacje radiokomunikacyjne (stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiowe i telewizyjne) oraz linie wysokiego napięcia. Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi jest ustawa Prawo ochrony środowiska oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 października 23 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania tych pomiarów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883), w którym określono dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, zróżnicowane dla terenów pod zabudowę oraz miejsc dostępnych dla ludności. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach. Zgodnie z art. 123 ustawy Prawo ochrony środowiska oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska, a wykonywanie badań jest zadaniem wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. W 26 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie kontynuował prowadzenie pomiarów natężenia promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. Pomiary prowadzono wokół typowych źródeł promieniowania elektromagnetycznego występujących na terenie województwa lubelskiego tj. radiowo-telewizyjnych centrów nadawczych, stacji telefonii komórkowej oraz stacji i linii elektroenergetycznych. 33