Analiza wyników zdających egzamin gimnazjalny w części matematyczno- -przyrodniczej w szkołach zlokalizowanych w województwie kujawsko- -pomorskim

Analiza wyników zdających egzamin gimnazjalny w części matematyczno- -przyrodniczej w szkołach zlokalizowanych w województwie kujawsko- -pomorskim Ogólne wyniki zdających w aspekcie sprawdzanych umiejętności W części matematyczno-przyrodniczej gimnazjaliści rozwiązywali odrębne zestawy zadań z przedmiotów przyrodniczych: biologii, chemii, fizyki i geografii oraz matematyki Za poprawne wykonanie wszystkich zadań z kaŝdego z dwóch zestawów gimnazjalista mógł otrzymać po 100% punktów. W tabeli 1. i 2. przedstawiono wartości wskaźników statystycznych wyników uczniów uzyskanych za rozwiązanie zestawu standardowego. Tabela1. Wartości wskaźników statystycznych wyników zdających - - zestaw standardowy z zakresu przedmiotów przyrodniczych Wskaźnik statystyczny Wartość wskaźnika Liczebność 21 143 Wynik minimalny 2 Wynik maksymalny 28 Wynik średni 16,04 Modalna 14 Mediana 16 Odchylenie standardowe 4,92 Łatwość zestawu zadań 0,57 Tabela2. Wartości wskaźników statystycznych wyników zdających - - zestaw standardowy z zakresu matematyki Wskaźnik statystyczny Wartość wskaźnika Liczebność 21 145 Wynik minimalny 0 Wynik maksymalny 29 Wynik średni 13,4 Modalna 8 Mediana 12 Odchylenie standardowe 6,75 Łatwość zestawu zadań 0,46 1

Dla gimnazjalistów z województwa kujawsko-pomorskiego zestaw zadań z przedmiotów przyrodniczych okazał się umiarkowanie trudny, a z zakresu matematyki trudny. Za rozwiązanie zadań z zakresu przedmiotów przyrodniczych zdający w województwie pomorskim uzyskali średnio 57% punktów, a z matematyki 46% punktów. Wyniki te ukształtowały się na poziomie zbliŝonym do średnich wyników krajowych (w kraju odpowiednio: 59% punktów, 48% punktów). W 2012 r. oba zestawy były trudne dla zdających. W 2013 r. wynik egzaminu z zakresu matematyki ukształtował się na zbliŝonym poziomie do wyników w roku 2012, a z przyrody okazał się o około 9 punktów procentowych wyŝszy od ubiegłorocznego. Podobne tendencje przejawiały się w wynikach krajowych. Na egzaminie z zakresu matematyki zadania w znacznym stopniu sprawdzały rozumienie pojęć matematycznych oraz umiejętność dobierania własnych strategii matematycznych, prowadzenie prostego rozumowania. Egzamin z przedmiotów przyrodniczych sprawdzał, m.in. umiejętności prowadzenia rozumowania i podawania argumentów uzasadniających rozumowanie, zastosowania nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów, opanowania czynności praktycznych, umiejętności krytycznej analizy wyników doświadczenia, wykorzystania i tworzenia informacji, posługiwania się ze zrozumieniem pojęciami z zakresu słownictwa charakterystycznego dla przedmiotów przyrodniczych. Uzyskane wyniki pokazują, Ŝe poziom osiągnięć uczniów jest niezadowalający. Stopień opanowania umiejętności złoŝonych, takich jak m.in. krytyczne myślenie, rozumowanie, wnioskowanie, argumentowanie W przewaŝającej większości zadań uczniowie powinni byli przeprowadzić proste rozumowanie w oparciu o posiadaną wiedzę oraz pomocnicze informacje, np. z tekstu, mapy, rysunku dołączonych do niektórych zadań, czasem zarówno z tekstu, jak i z mapy czy rysunku. Poziom wykonania poszczególnych zadań pokazuje, Ŝe uczniowie opanowali umiejętności złoŝone w niezadowalającym stopniu. Szczegółowa analiza ujawnia złoŝoność przyczyn takich wyników. W uzyskanych rozwiązaniach wystąpiły problemy zarówno w zakresie przyswojenia, jak i stosowania informacji (przekładania, wyjaśniania, wykorzystywania, analizowania, syntezowania i oceniania). Umiejętność modelowania matematycznego, rozumiana jako umiejętność przetwarzania jednego typu rzeczywistości w drugą, jest jedną z trudniejszych umiejętności ujętych w wymaganiach ogólnych zawartych w nowej podstawie programowej. Cieszyć moŝe fakt, Ŝe duŝy odsetek gimnazjalistów (około 72% zdających) przedstawił poprawne rozwiązanie zadania, badającego tę jedną z trudniejszych umiejętności ujętych w wymaganiach ogólnych zawartych w nowej podstawie programowej z matematyki. W zakresie uŝycia i tworzenia strategii rozwiązania problemu zdający mieli kłopot z ustaleniem zaleŝności pomiędzy podanymi informacjami, krytyczną oceną otrzymanych wyników, z zaplanowaniem i wykonaniem ciągu czynności prowadzących do rozwiązania problemu, w tym niewynikających wprost z treści zadania. Najtrudniejsze dla gimnazjalistów okazało się sformułowanie argumentów uzasadniających poprawność rozumowania w zadaniu geometrycznym na dowodzenie, a częstym błędem było mylenie wniosku z przesłanką, jak równieŝ traktowanie jako argumentu wniosku z analizy rysunku, np. gołym okiem widać, Ŝe figury są jednakowe. Nieco lepiej uczniowie poradzili sobie z uŝyciem języka matematycznego do opisu rozumowania i uzyskanych wyników. 2

Zadania najłatwiejsze, zadania, które sprawiły najwięcej problemów Analizę osiągnięć uczniów warto przeprowadzić, uwzględniając wartość wskaźnika łatwości zadań. Analiza poziomu wykonania zadań z zakresu przedmiotów przyrodniczych Tabela 1. Poziom wykonania zadań/opanowania umiejętności z zakresu przedmiotów przyrodniczych Nr Łatwość Nr Łatwość Nr Łatwość Nr Łatwość zadania zadania zadania zadania zadania zadania zadania zadania 1.1 0,62 7 0,55 13 0,59 19.1 0,59 1.2 0,93 8 0,72 14 0,44 19.2 0,49 2 0,59 9 0,61 15 0,39 20 0,57 3 0,43 10 0,39 16 0,81 21 0,53 4 0,43 11 0,68 17.1 0,40 22 0,64 5 0,55 12.1 0,66 17.2 0,56 23 0,42 6 0,85 12.2 0,36 18 0,69 24 0,54 Poziom wykonania zadania określa, jaką część punktów moŝliwych do uzyskania za dane zadanie otrzymali zdający. Wskazuje teŝ, które zadania okazały się dla gimnazjalistów łatwe, a które trudne. Tabela 2. Interpretacja poziomu wykonania zadań 0-0,19 0,20-0,49 0,50-0,69 0,70-0,89 0,90-1,00-3, 4, 10, 12.2, 14, 15, 17.1, 19.2, 23 1.1, 2, 5, 7, 9, 11, 12.1, 13, 17.2, 18, 19.1, 20, 21, 22, 24 Interpretacja zadania bardzo trudne trudne umiarkowanie trudne 6, 8, 16 1.2 łatwe bardzo łatwe Liczba zadań 0 9 15 3 1 Suma punktów za zadania i ich udział procentowy w punktacji ogółem 0 9 15 3 1 0% ok. 32% ok. 54% ok. 11% ok. 6% W zakresie przedmiotów przyrodniczych egzaminacyjnych poziom wykonania zadań wahał się od 0,36 do 0,93. Zadań łatwych i bardzo łatwych było cztery. UmoŜliwiały one zdobycie 17% ogólnej liczby punktów. Zadania łatwe i bardzo łatwe sprawdzały wiadomości i umiejętności z trzech przedmiotów: biologii, chemii, fizyki. Zadań umiarkowanie trudnych było piętnaście, a ich udział procentowy w punktacji ogółem wynosi około 54%. Dziewięć zadań okazało się zadaniami trudnymi. Za ich poprawne rozwiązanie uczniowie mogli otrzymać 9 punktów, co stanowi ok. 32% wszystkich punktów moŝliwych do uzyskania. Zadania trudne sprawdzały wymagania z kaŝdego z czterech przedmiotów wchodzących w zakres egzaminu. W arkuszu nie było zadań bardzo trudnych. 3

Łatwość zadań sprawdzających wymagania szczegółowe z poszczególnych przedmiotów przyrodniczych została podana w poniŝszej tabeli. Tabela 3. Łatwość zadań z zakresu przedmiotów przyrodniczych z podziałem na przedmioty Przedmiot biologia chemia fizyka geografia Łatwość zadań 0,62 0,62 0,58 0,53 Wśród zadań z biologii najłatwiejsze były zadania sprawdzające IV wymaganie ogólne (grupa zadań łatwych), a najtrudniejsze V (grupa zadań umiarkowanie trudnych). Zadania z chemii i fizyki jako grupy zadań przedmiotowych okazały się umiarkowanie trudne dla zdających. Zadania z geografii badające III wymaganie ogólne okazały się trudne, a umiarkowanie trudne z zakresu I i II wymagania ogólnego. Łatwiejszymi zadaniami niŝ zadania z zakresu geografii i fizyki okazały się te, które badały wiadomości i umiejętności z biologii i chemii. Zadania z biologii Zadaniem łatwym dla uczniów było zadanie 6. sprawdzające umiejętność analizy tekstu z odwołaniem do wiedzy na temat ewolucji. Sprawdzeniu podlegało, czy uczeń potrafi dokonać interpretacji tekstu popularnonaukowego, a następnie, z wykorzystaniem swojej wiedzy biologicznej, odpowiedzieć na zadane pytanie dotyczące obecności wklęsłych liści w roślinie rosnącej na Kubie.. Blisko 86% zdających udzieliło poprawnej odpowiedzi. Wykres 1. Rozkład odpowiedzi w zadaniu 6. 4

Najtrudniejsze z biologii były zadania 3. i 4., które sprawdzały ogólną wiedzę na temat róŝnorodności organizmów i ich funkcjonowania. Zadanie 3. badało, czy uczeń potrafi podać funkcje krwi oraz przedstawić cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji. Rozwiązanie zadania 4. polegało na zidentyfikowaniu nieznanego organizmu jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup: ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków na podstawie obecności opisanych cech umoŝliwiających zaklasyfikowanie organizmu do tych grup. Około 44% zdających prawidłowo wskazało przynaleŝność aksolotla meksykańskiego do płazów. Prawie co trzeci zdający wskazał niepoprawnie grupę gadów, a co piąty grupę ryb. Około 4% zdających wybrało grupę ssaków. Wykres 2. Rozkład odpowiedzi w zadaniu 4. Zadania z chemii Łatwym zadaniem z chemii było zadanie sprawdzające, czy uczeń potrafi odróŝnić obserwacje od wniosków wyciągniętych na podstawie przeprowadzonego doświadczenia. Poradziło sobie z nim około 72% gimnazjalistów. Wykres 3. Rozkład odpowiedzi w zadaniu 8. 5

Trudne dla gimnazjalistów okazało się zadanie 10. dotyczące planowania doświadczenia, które pozwoli odróŝnić kwas oleinowy od palmitynowego. Wykres 4. Rozkład odpowiedzi w zadaniu 10. Umiejętność planowania i przeprowadzania doświadczeń jest waŝna nie tylko w chemii, ale równieŝ w innych naukach przyrodniczych. Doświadczenia stanowią podstawę lepszego zrozumienia zjawisk zachodzących w przyrodzie. NaleŜałoby zintensyfikować działania zmierzające do opanowania przez uczniów tej umiejętności, gdyŝ tylko niecałe 40% zdających prawidłowo wybrało substancję, którą naleŝało zastosować jako odczynnik do wykonania wskazanego doświadczenia. Zadania z fizyki Najłatwiejszym zadaniem z fizyki było dla uczniów zadanie 16. Jego rozwiązanie wymagało powiązania wiedzy teoretycznej z sytuacją praktyczną. Sprawdzano, czy uczeń potrafi trafnie wskazać zastosowanie promieniowania X w pilotach do sprzętu RTV. Prawie 82 % zdających poprawnie wykonało to zadanie. Wykres 5. Rozkład odpowiedzi w zadaniu 16. 6

Trudne dla uczniów okazało się zadanie 15., którym badano umiejętność dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych. Zadanie sprawdzało znajomość wiedzy dotyczącej mechanizmu wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych oraz wielkości fizycznych, od których zaleŝy wysokość i głośność dźwięku. Zadania tego typu, choć nie naleŝą do najłatwiejszych, pozwalają ocenić rozumienie przez uczniów omawianych procesów i zaleŝności. Zadanie poprawnie rozwiązało około 40% zdających. Wykres 6. Rozkład odpowiedzi w zadaniu 15. Zadania z geografii Umiarkowanie trudne było dla uczniów zadanie 22., które sprawdzało waŝną umiejętność praktyczną: korzystania z róŝnych źródeł informacji geograficznej. Zadanie sprawdzało umiejętność odczytywania informacji przedstawionych w postaci wykresu. Nowa podstawa programowa kładzie nacisk na to, aby gimnazjaliści dostrzegali zaleŝności i potrafili poprawnie odczytać informacje przedstawione w róŝny sposób, np. w tekście, za pomocą wykresu, diagramu. Z poprawnym rozwiązaniem zadania poradziło sobie około 65% gimnazjalistów. 7

Wykres 7. Rozkład odpowiedzi w zadaniu 22. Trudne było dla uczniów zadanie 23. sprawdzające stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. W zadaniu sprawdzano wiadomości dotyczące krajów sąsiadujących z Polską. Poprawne wykonanie zadania wymagało wykorzystania podstawowych informacji o środowisku przyrodniczym (pasmach górskich i rzekach) w Czechach, Niemczech i na Ukrainie. W zadaniu waŝne jest to, Ŝe uczeń nie musiał dokonywać wyboru kraju tylko na podstawie jednej cechy. Mimo, Ŝe sprawdzane treści są określone w wymaganiach szczegółowych podstawy programowej, mniej niŝ połowa gimnazjalistów poradziła sobie z poprawnym rozwiązaniem zadania. Wykres 8. Rozkład odpowiedzi w zadaniu 23. 8

Analiza wybieralności odpowiedzi do zadań zamkniętych moŝe okazać się bardzo pomocna w procesie wyciągania wniosków i planowania pracy dydaktycznej z kolejnym rocznikiem trzecioklasistów. PoniŜej przedstawiono zestawienie wybieralności odpowiedzi do zadań z zestawu z przedmiotów przyrodniczych. Tabela 4. Wybieralność odpowiedzi do zadań z zakresu przedmiotów przyrodniczych Numer Udział procentowy wyboru poszczególnych odpowiedzi wyborach ogółem zadania A B C D E F 1.1 14,51% 62,07% 12,05% 11,32% - - 1.2 2,81% 0,95% 2,88% 93,32% - - 2 59,90% 15,89% 18,71% 5,22% - - 3 8,04% 13,45% 46,22% 31,57% - - 4 20,55% 43,56% 32,46% 3,33% - - 5 56,07% 36,00% 5,49% 2,25% - - 6 5,07% 3,81% 5,38% 85,68% - - 7 19,54% 9,88% 12,44% 57,99% - - 8 72,37% 11,38% 7,59% 8,65% - - 9 6,04% 8,48% 64,34% 5,29% 0,01% 5,10% 10 22,63% 25,14% 39,96% 12,15% - - 11 7,22% 66,39% 9,69% 16,39% - - 12.1 12,28% 63,93% 10,93% 12,52% - - 12.2 35,98% 15,38% 39,11% 9,22% - - 13 58,26% 5,86% 33,62% 2,01% - - 14 9,66% 23,75% 46,68% 19,62% - - 15 2,94% 17,75% 39,24% 40,00% - - 16 4,80% 8,22% 5,66% 81,30% - - 17.1 39,66% 41,57% 14,92% 3,69% - - 17.2 54,85% 30,72% 9,69% 4,59% - - 18 8,14% 68,45% 14,05% 9,29% - - 19.1 59,76% 8,38% 6,86% 24,58% - - 19.2 19,10% 26,03% 5,48% 48,79% - - 20 19,41% 61,08% 6,73% 12,30% - - 21 52,00% 14,07% 21,43% 12,39% - - 22 15,02% 64,57% 9,33% 10,84% - - 23 15,33% 24,88% 44,74% 14,95% - - 24 11,44% 14,37% 19,41% 54,67% - - 9

Analiza poziomu wykonania zadań z zakresu matematyki Tabela 5. Poziom wykonania zadań/opanowania umiejętności z zakresu matematyki Nr Łatwość Nr Łatwość Nr Łatwość Nr Łatwość zadania zadania zadania zadania zadania zadania zadania zadania 1 0,42 6 0,48 11 0,49 16 0,55 2 0,86 7 0,62 12 0,40 17 0,56 3 0,68 8 0,78 13 0,55 18 0,25 4 0,54 9 0,68 14 0,41 19 0,43 5 0,58 10 0,72 15 0,47 20 0,28 21 0,46 22 0,15 23 0,24 - - Poziom wykonania zadania określa, jaką część punktów moŝliwych do uzyskania za dane zadanie otrzymali zdający. Wskazuje teŝ, które zadania okazały się dla gimnazjalistów łatwe, a które trudne. Tabela 6. Interpretacja poziomu wykonania zadań 0-0,19 0,20-0,49 0,50-0,69 0,70-0,89 0,90-1,00 22 1, 6, 11,12, 14, 15, 18, 19, 20, 21, 23 3, 4, 5, 7, 9, 13, 16, 17 Interpretacja zadania bardzo trudne trudne umiarkowanie trudne 2, 8, 10, - łatwe bardzo łatwe Liczba zadań 1 11 8 3 0 Suma punktów za zadania i ich udział procentowy w punktacji ogółem 2 16 8 3 0 ok. 7% ok. 55% ok. 28% ok. 10% 0% W zakresie matematyki poziom wykonania zadań wahał się od 0,15 do 0,86. W arkuszu nie było zadań bardzo łatwych. Trzy zadania okazały się łatwe. UmoŜliwiały one zdobycie 10% ogólnej liczby punktów. Zadania łatwe sprawdzały wiadomości i umiejętności opisane wymaganiami szczegółowymi z zakresu statystyki i wprowadzenia do rachunku prawdopodobieństwa, procentów. Zadań umiarkowanie trudnych było osiem, a ich udział procentowy w punktacji ogółem wynosi około 28%. Jedenaście zadań okazało się zadaniami trudnymi. Za ich poprawne rozwiązanie uczniowie mogli otrzymać 16 punktów, co stanowi ok. 55% wszystkich punktów moŝliwych do uzyskania. Zadania trudne reprezentowały kaŝde z pięciu wymagań ogólnych wchodzących w zakres egzaminu, przy czym sprawdzały one wiadomości i umiejętności z zakresu statystyki i wprowadzenia do rachunku prawdopodobieństwa, potęg, równań, figur płaskich i brył oraz wykresów funkcji. Jedno zadanie w arkuszu okazało się bardzo trudne. Polegało ono na przeprowadzeniu dowodzenia w oparciu o treści z zakresu geometrii. Łatwość zadań sprawdzających wymagania ogólne została podana w poniŝszej tabeli. Tabela 7. Łatwość zadań z zakresu matematyki z podziałem na wymagania ogólne Wymaganie ogólne Łatwość zadań I II III IV V 0,67 0,53 0,56 0,42 0,42 10

Wśród zadań z matematyki najłatwiejsze były zadania sprawdzające I wymaganie ogólne: Wykorzystanie i tworzenie informacji, a najtrudniejszymi zadania reprezentujące wymaganie IV i V: UŜycie i tworzenie strategii oraz Rozumowanie i argumentacja. Zadania zamknięte z matematyki Jednym z najłatwiejszych okazało się zadanie 10., w którym uczeń miał ocenić prawdziwość stwierdzeń odnoszących się do opisanej sytuacji. Zadanie dotyczy doświadczenia polegającego na wylosowaniu kuli w danym kolorze z puli zawierającej określone liczby kul białych i czarnych. Okazało się, Ŝe 72% gimnazjalistów poradziło sobie z problemem. Zadanie 10. (0 1) W pudełku było 20 kul białych i 10 czarnych. DołoŜono jeszcze 10 kul białych i 15 czarnych. Oceń prawdziwość podanych zdań. Wybierz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F jeśli jest fałszywe. Przed dołoŝeniem kul prawdopodobieństwo wylosowania kuli białej było trzy razy większe niŝ prawdopodobieństwo wylosowania kuli czarnej. P F Po dołoŝeniu kul prawdopodobieństwo wylosowania kuli czarnej jest większe niŝ prawdopodobieństwo wylosowania kuli białej. P F Najtrudniejszym zadaniem zamkniętym okazało się zadanie 18. Zadaniem tym badano dwa wymagania ogólne: IV. UŜycie i tworzenie strategii i V. Rozumowanie i argumentację w oparciu o wymagania szczegółowe z zakresu stosowania twierdzenia Pitagorasa, opisywania za pomocą wyraŝenia algebraicznego związków między róŝnymi wielkościami, korzystania z własności kątów w rombach.tylko 18% gimnazjalistów potrafiło wskazać prawidłową odpowiedź na pytanie o pole rombu zgodnie z warunkami podanymi w zadaniu. W poniŝszej tabeli przedstawiono wybieralność odpowiedzi do zadań zamkniętych z zakresu matematyki. Tabela 8. Wybieralność odpowiedzi do zadań zamkniętych z zakresu matematyki Numer Udział procentowy wyboru poszczególnych odpowiedzi wyborach ogółem zadania A B C D 1 11,17% 40,33% 42,20% 6,12% 2 9,68% 2,50% 2,58% 85,10% 3 67,66% 13,88% 11,99% 6,16% 4 9,08% 55,36% 19,17% 15,97% 5 59,22% 31,26% 7,82% 1,55% 6 19,22% 23,44% 10,57% 46,70% 7 62,89% 9,13% 17,78% 9,92% 8 77,60% 15,37% 5,16% 1,78% 9 67,89% 5,67% 1,82% 24,50% 10 3,05% 14,90% 10,20% 71,58% 11 50,34% 16,44% 20,40% 12,47% 12 11,72% 39,09% 39,36% 9,73% 13 12,87% 17,79% 53,97% 15,19% 14 38,90% 13,90% 39,30% 7,55% 15 47,45% 24,11% 24,07% 4,09% 16 4,71% 6,01% 34,60% 54,57% 17 17,81% 14,58% 54,25% 13,24% 11

18 9,41% 27,46% 37,51% 25,24% 19 42,59% 52,11% 3,49% 1,59% 20 13,67% 38,85% 20,48% 26,61% Zadania otwarte z matematyki Informacje uzyskane na podstawie analizy wyników poszczególnych zadań mogą stanowić dla nauczycieli cenną pomoc przy planowaniu pracy z kolejnymi rocznikami gimnazjalistów zwłaszcza wtedy, gdy poprze je analiza wyników uzyskanych przez uczniów danej szkoły. WaŜną informację moŝna uzyskać, analizując rozkład wyników za zadania otwarte, gdyŝ m.in. ujawnia on stopień radzenia sobie przez uczniów z samodzielnym formułowaniem odpowiedzi. Tabela 9. Rozkład wyników za zadania otwarte z zakresu matematyki Numer Liczba zdających (w %) z wynikiem zadania 0 pkt 1 pkt 2 pkt 3 pkt 4 pkt 21 43,52% 10,27% 10,00% 36,21% - 22 75,28% 20,02% 4,70% - - 23 59,03% 17,91% 5,97% 1,72% 15,36% Zadaniem 21. badano wymagania ogólne III. Modelowanie matematyczne w oparciu o wymagania szczegółowe z zakresu obliczania procentu danej liczby oraz opisywania i rozwiązywania za pomocą równań lub układów równań zadania osadzonego w kontekście praktycznym. Zadanie 21. (0 3) W pewnej klasie liczba chłopców stanowi 80% liczby dziewcząt. Gdyby do tej klasy doszło jeszcze trzech chłopców, to liczba chłopców byłaby równa liczbie dziewcząt. Ile dziewcząt jest w tej klasie? Zapisz obliczenia. Przykłady rozwiązań uczniowskich zadania 21., charakterystyczne ze względu na błędy, które najczęściej pojawiały się w pracach zdających, zaprezentowano poniŝej. Przykład 1. Uczeń ma świadomość metody, ale niepoprawnie ustala zaleŝności między wielkościami występującymi w zadaniu oraz nie radzi sobie z przekształceniami niezbędnymi dla rozwiązania układu równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi. 12

Przykład 2. Zdający poprawnie ułoŝył układ równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi, ale nie przedstawił jego rozwiązania, przy czym prawidłowo ustalił liczbę dziewcząt w klasie. Przykład 3. Bardzo częstym błędem było zapisywanie przez uczniów nieprawidłowej relacji między liczbą chłopców a liczbą dziewcząt. Z zapisu algebraicznego, który przedstawiali, wynikało, Ŝe dziewczęta stanowią 80% liczby chłopców. 13

Zadaniem 23. badano wymaganie ogólne IV. UŜycie i tworzenie strategii w oparciu o wymagania szczegółowe z zakresu stosowania twierdzenia Pitagorasa, obliczania pola i obwodów trójkątów i czworokątów oraz obliczania pola powierzchni ostrosłupa. Zadanie 23. (0 4) Pole powierzchni bocznej ostrosłupa prawidłowego czworokątnego jest równe 80 cm 2, a pole jego powierzchni całkowitej wynosi 144 cm 2. Oblicz długość krawędzi podstawy i długość krawędzi bocznej tego ostrosłupa. Zapisz obliczenia. Przykłady rozwiązań uczniowskich reprezentujące najbardziej typowe trudności, które ujawniły się w rozwiązaniach zdających, zaprezentowano w dalszej części niniejszego opracowania. Przykład 1. i 2. Bardzo często, identycznie jak w prezentowanym przykładzie, uczniowie błędnie przyjmowali, Ŝe trójkąty równoboczne tworzą ściany ostrosłupa prawidłowego czworokątnego. Ponadto zdający nie wykazywali się znajomością wzorów, w tym na 14

obliczanie pola powierzchni całkowitej bryły opisanej w zadaniu. Uczniowie utoŝsamiali pole powierzchni bocznej z polem jednej ściany bocznej. Przykład 2. Przykład 3. Zdarzały się rozwiązania, w których zdający utoŝsamiali pole powierzchni całkowitej z polem podstawy bryły. 15

Przykład 4. Zdarzały się rozwiązania,, z których wynikało, Ŝe uczeń nieprawidłowo identyfikował bryłę na podstawie jej nazwy, myląc ostrosłup z graniastosłupem. DuŜo więcej trudności sprawiło zdającym rozwiązanie zadania 22., w którym powinni wykazać się umiejętnością rozumowania matematycznego (V wymaganie ogólne) stanowiącą jedno z najwaŝniejszych wymagań ogólnych nowej podstawy programowej z matematyki. 16

Zadanie 22. (0 2) Na rysunku przedstawiono trapez ABCD i trójkąt AFD. Punkt E leŝy w połowie odcinka BC. Uzasadnij, Ŝe pole trapezu ABCD i pole trójkąta AFD są równe. D C E A B F Uczniowie musieli dostrzec i poprawnie uzasadnić przystawanie odpowiednich części wskazanych figur, a następnie właściwie to wykorzystać. Rozwiązanie tego zadania wymagało wykazania się bardzo trudnymi umiejętnościami: samodzielnej analizy problemu i przedstawienia argumentacji matematycznej. Tegoroczny egzamin pokazał, Ŝe te umiejętności opanowało średnio 15 na 100 gimnazjalistów. Było to najtrudniejsze zadanie w arkuszu. Przykład 1. Uczeń miał świadomość, Ŝe dowodząc równości pól trójkąta AFD i trapezu ABCD naleŝy powołać się na przystawanie trójkątów DEC i EBF, ale nie potrafił poprawnie tego faktu uzasadnić. Nie odniósł się do elementów składowych trapezu i trójkąta. Przykład 2. W rozwiązaniu uczeń ogranicza się tylko do stwierdzenia równości pól trójkątów DEC i EBF. W dalszej części wypowiedzi nawiązuje do faktu, Ŝe wspólną częścią dla pól porównywanych figur jest jednakowy trójkąt. 17

Przykład 3. Uczeń poprawnie zauwaŝył, Ŝe czworokąt ABED stanowi część wspólną trójkąta AFD i trapezu ABCD. Wskazał poprawnie ich drugi element składowy: po jednym przystającym trójkącie w kaŝdej z figur, ale nawet nie próbował wyjaśnić, na jakiej podstawie moŝna stwierdzić, Ŝe są jednakowe. Przykład 4. W poniŝszym uzasadnieniu zabrakło argumentu, dlaczego trójkąty DEC i EBF są przystające. Uczeń przyjął z załoŝenia równość odcinków DC i BF. 18

Przykład 5. W rozwiązaniu uczeń dąŝy do wykazania równości pól porównywanych figur, wykorzystując wzory na pole trójkąta i trapezu, ale swoje rozumowanie opiera na przyjęciu z załoŝenia równości odpowiednich boków w trójkątach DEC i EBF. Przykład 6. i 7. Nieznajomość cech przystawania trójkątów, mylenie cech przystawania trójkątów z cechami podobieństwa tych figur często stanowiły przyczynę niepoprawnego uzasadniania równości pól trójkątów DEC i EBF. 19

Przykład 6. Przykład 7. Przykład 8. Niektórzy zdający uznali, Ŝe wystarczy stwierdzić równość pól trójkątów DEC i EBF. Próbując uzasadniać ten fakt, niepoprawnie argumentowali. Przyczyną tego moŝe być brak umiejętności stosowania cech przystawania trójkątów w dowodzeniu własności tych figur. 20

Wyniki tegorocznych egzaminu zewnętrznych powinny zostać wykorzystane przez szkoły w nowym roku szkolnym Wyniki tegorocznego testu z części matematyczno-przyrodniczej ujawniły pewne trudności charakterystyczne dla całej populacji zdających. Ocena poziomu osiągnięć prowadzi do wniosków dotyczących barier skuteczności działań uczniów w poszczególnych analizowanych umiejętnościach. Poznanie trudności napotkanych przez uczniów umoŝliwia nauczycielom podjęcie decyzji o wyborze toku nauczania, który pomoŝe w ich rozwiązaniu. Analizując zestawy egzaminacyjne z zakresu matematyki i przedmiotów przyrodniczych, wnioskować moŝna, Ŝe wymagały one rozumienia pojęć, umiejętności operowania nimi w celu rozwiązania wielu zadań, umiejętności badawczych oraz prowadzenia prostego rozumowania. Uzyskane wyniki ujawniają potrzebę intensywniejszego stymulowania rozwoju tych kompetencji u uczniów. Na lekcjach matematyki warto zwrócić szczególną uwagę na ćwiczenia pozwalające doskonalić rozumienie i stosowanie pojęć i idei matematycznych, dostrzeganie wzorów i relacji matematycznych, umiejętność wykorzystania posiadanej wiedzy do nieznanych sytuacji matematycznych, rozumowania przez analogię na materiale liczbowym, przestrzennym, a takŝe umoŝliwiające uczniom rozwój umiejętności prowadzenia dowodów w oparciu o wymagania szczegółowe z róŝnych działów tematycznych. Podczas tegorocznego testu z matematyki tylko 15% gimnazjalistów (tak, jak w kraju) poradziło sobie z metodą rozwiązywania zadania na dowodzenie (zadanie 22.). Na lekcjach z przedmiotów przyrodniczych warto poświęcić więcej uwagi zadaniom kształcącym umiejętności badawcze, w tym umiejętność celowej obserwacji, stawiania pytań i hipotez, planowania procedury weryfikacji postawionej hipotezy, planowania doświadczenia, przeprowadzania doświadczenia (badania). PoŜądane są ćwiczenia w rozpoznawaniu zagadnień, wskazywaniu słów kluczowych umoŝliwiających znalezienie informacji naukowej, rozpoznawaniu załoŝeń i sposobów rozumowania prowadzących do wyciągnięcia wniosków, formułowaniu sądów, odtwarzaniu moŝliwych sposobów rozumowania prowadzących do wyciągnięcia wniosków, w opisywaniu zjawisk, wyjaśnianiu, wskazywaniu przyczyn i skutków zjawisk i procesów. Renata Świrko koordynator części matematyczno-przyrodniczej egzaminu gimnazjalnego Załączniki Wykaz sprawdzanych wiadomości i umiejętności z zakresu przedmiotów przyrodniczych Wykaz sprawdzanych wiadomości i umiejętności z zakresu matematyki 21

Wykaz sprawdzanych wiadomości i umiejętności z zakresu przedmiotów przyrodniczych Nr zadania Wymagania ogólne (z podstawy programowej) 1. II. Znajomość metodyki badań biologicznych. 2. I. Znajomość róŝnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. III. Poszukiwanie, wykorzystywanie i tworzenie informacji. 3. I. Znajomość róŝnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. 4. I. Znajomość róŝnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. 5. IV. Rozumowanie i argumentacja. V. Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka. 6. I. Znajomość róŝnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. IV. Rozumowanie i argumentacja. 7. I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. 8. I. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. III. Opanowanie czynności praktycznych. 9. II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. III. Opanowanie czynności praktycznych. 10. III. Opanowanie czynności praktycznych. 11. I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń Wymagania szczegółowe (z podstawy programowej) Rozwiązanie zadania nie wymaga odwoływania się do wiadomości, a jedynie zrozumienia istoty doświadczenia i wnioskowania na podstawie wyników doświadczenia. IV.2. wskazuje, na przykładzie dowolnie wybranego gatunku, zasoby, o które konkurują jego przedstawiciele między sobą i z innymi gatunkami, przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej. IV.9. opisuje zaleŝności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróŝnia producentów, konsumentów [ ]. VI.1.2. podaje funkcje [...] krwi [...] oraz przedstawia cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji. III.9. wymienia cechy umoŝliwiające zaklasyfikowanie organizmu do [ ] ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech. VII.7. analizuje informacje dołączone do leków oraz wyjaśnia dlaczego bez wyraźnej potrzeby nie naleŝy przyjmować leków ogólnodostępnych [ ]. IX.2. wyjaśnia na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny [ ]. 2.1. odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach [...]. 2.2. [...] definiuje elektrony walencyjne. 3.2. [...] obserwuje doświadczenia ilustrujące typy reakcji [ ]. 1.8. opisuje proste metody rozdziału mieszanin [...]. 5.1. bada zdolność do rozpuszczania się róŝnych substancji w wodzie. 9.9. projektuje doświadczenie, które pozwoli odróŝnić kwas oleinowy od palmitynowego. 5.1. bada zdolność do rozpuszczania się róŝnych substancji w wodzie. 5.4. opisuje róŝnice pomiędzy roztworem, [ ] nasyconym i nienasyconym. 5.5. 22

[ ], oblicza ilość substancji, którą moŝna rozpuścić w określonej ilości wody w podanej temperaturze. 12. I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji.. 13. I. Wykorzystanie wielkości fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwiązania prostych zadań obliczeniowych. 14. II. Przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków z otrzymanych wyników. 15. III. Wskazywanie w otaczającej rzeczywistości przykładów zjawisk opisywanych za pomocą poznanych praw i zaleŝności fizycznych. 16. III. Wskazywanie w otaczającej rzeczywistości przykładów zjawisk opisywanych za pomocą praw i zaleŝności fizycznych. 17. II. Przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków z otrzymanych wyników. 18. II. Przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków z otrzymanych wyników. 19. III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. 20. I. Korzystanie z róŝnych źródeł informacji geograficznej. 21. I. Korzystanie z róŝnych źródeł informacji geograficznej. 22. I. Korzystanie z róŝnych źródeł informacji geograficznej. 23. III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. 8.2. definiuje pojęcia: węglowodory nasycone i nienasycone. 8.3. tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów [...]. 8.7. opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu [...]). 1.2. odczytuje prędkość [...] z wykresów zaleŝności [...] prędkości od czasu [...]. 1.6. posługuje się pojęciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego. 9.9. wyznacza moc Ŝarówki zasilanej z baterii za pomocą woltomierza i amperomierza. 9.8. wyznacza opór elektryczny [...] Ŝarówki za pomocą woltomierza i amperomierza. 6.5. opisuje mechanizm wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych. 6.6. wymienia od jakich wielkości fizycznych zaleŝy wysokość i głośność dźwięku. 7.12. nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych i podaje przykłady ich zastosowania. 6.1. opisuje ruch wahadła matematycznego i analizuje przemiany energii w tym ruchu. 6.2. posługuje się pojęciami [...] okresu [...] do opisu drgań [...]. 9.1. wyznacza gęstość substancji, z jakiej wykonano przedmiot w kształcie prostopadłościanu [ ], za pomocą wagi i linijki. 2.2. posługuje się ze zrozumieniem pojęciami ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy [ ]. 2.4. podaje najwaŝniejsze geograficzne następstwa ruchów Ziemi. 10.14. przedstawia, na podstawie map tematycznych, główne cechy gospodarki Australii na tle warunków środowiska przyrodniczego. 4.1. charakteryzuje na podstawie map róŝnej treści [...] połoŝenie Polski [...] w Europie, opisuje podział administracyjny Polski [ ] wskazuje na mapie województwa [...]. 6.3. przedstawia na podstawie róŝnych źródeł informacji, strukturę wykorzystania źródeł energii w Polsce i ocenia jej wpływ na stan środowiska przyrodniczego. 8.1. charakteryzuje i porównuje [ ] środowisko przyrodnicze krajów sąsiadujących z Polską. 23

24. II. Identyfikowanie związków i zaleŝności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. 9.4. wykazuje [ ] związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej [ ]. Wykaz sprawdzanych wiadomości i umiejętności z zakresu matematyki Numer zadania 24 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Wymaganie ogólne I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. II. Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji. I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. II. Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji. III. Modelowanie matematyczne. II. Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji. II. Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji. IV. UŜycie i tworzenie strategii. II. Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji. I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Wymaganie szczegółowe 9. Statystyka opisowa i wprowadzenie do rachunku prawdopodobieństwa. Uczeń: 4) wyznacza średnią arytmetyczną i medianę zestawu danych. 9. Statystyka opisowa i wprowadzenie do rachunku prawdopodobieństwa. Uczeń: 1) interpretuje dane przedstawione za pomocą tabel, diagramów słupkowych i kołowych, wykresów. 5. Procenty. Uczeń: 1) przedstawia część pewnej wielkości jako procent lub promil tej wielkości i odwrotnie. 1. Liczby wymierne dodatnie. Uczeń: 7) stosuje obliczenia na liczbach wymiernych do rozwiązywania problemów kontekście praktycznym, w tym do zamiany jednostek (jednostek prędkości, gęstości itp.). 5. Procenty. Uczeń: 4) stosuje obliczenia procentowe do rozwiązywania problemów w kontekście praktycznym, np. oblicza ceny po podwyŝce lub obniŝce o dany procent, wykonuje obliczenia związane z VAT, oblicza odsetki dla lokaty rocznej. Umiejętność z zakresu szkoły podstawowej. Uczeń porównuje ułamki (zwykłe i dziesiętne). 3. Potęgi. Uczeń: 3) porównuje potęgi o róŝnych wykładnikach naturalnych i takich samych podstawach oraz porównuje potęgi o takich samych wykładnikach naturalnych i róŝnych dodatnich podstawach. 2. Liczby wymierne (dodatnie i niedodatnie). Uczeń: 1) interpretuje liczby wymierne na osi liczbowej. Oblicza odległość między dwiema liczbami na osi liczbowej. 8. Wykresy funkcji. Uczeń: 3) odczytuje z wykresu funkcji: wartość funkcji dla danego argumentu, argumenty dla danej wartości funkcji, dla jakich argumentów funkcja przyjmuje wartości dodatnie, dla jakich ujemne, a dla jakich zero.

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 25 I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. III. Modelowanie matematyczne. V. Rozumowanie i argumentacja. II. Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji. III. Modelowanie matematyczne. II. Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji. V. Rozumowanie i argumentacja. IV. UŜycie i tworzenie strategii. II. Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji. III. Modelowanie matematyczne. IV. UŜycie i tworzenie strategii. V. Rozumowanie i argumentacja. IV. UŜycie i tworzenie strategii. 8. Wykresy funkcji. Uczeń: 4) odczytuje i interpretuje informacje przedstawione za pomocą wykresów funkcji (w tym wykresów opisujących zjawiska występujące w przyrodzie, gospodarce, Ŝyciu codziennym). 9. Statystyka opisowa i wprowadzenie do rachunku prawdopodobieństwa. Uczeń: 5) analizuje proste doświadczenia losowe (np. rzut kostką, rzut monetą, wyciąganie losu) i określa prawdopodobieństwo najprostszych zdarzeń w tych doświadczeniach [ ]. Umiejętność z zakresu szkoły podstawowej. Uczeń w sytuacji praktycznej oblicza: drogę przy danej prędkości i danym czasie, prędkość przy danej drodze i danym czasie, czas przy danej drodze i danej prędkości. 7. Równania. Uczeń: 4) zapisuje związki między nieznanymi wielkościami za pomocą układu dwóch równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi. 11. Bryły. Uczeń: 2) oblicza pole powierzchni i objętość graniastosłupa prostego, ostrosłupa, walca, stoŝka, kuli (takŝe w zadaniach osadzonych w kontekście praktycznym); 3) zamienia jednostki objętości. Umiejętność z zakresu szkoły podstawowej. Uczeń zna najwaŝniejsze własności kwadratu, prostokąta, rombu, równoległoboku, trapezu. 10. Figury płaskie. Uczeń: 9) oblicza pola i obwody trójkątów i czworokątów. 10. Figury płaskie. Uczeń: 3) korzysta z faktu, Ŝe styczna do okręgu jest prostopadła do promienia poprowadzonego do punktu styczności; 7) stosuje twierdzenie Pitagorasa. Umiejętność z zakresu szkoły podstawowej. Uczeń stosuje twierdzenie o sumie miar kątów wewnętrznych trójkąta. 7. Równania. Uczeń: 1) zapisuje związki między wielkościami za pomocą równania pierwszego stopnia z jedną niewiadomą, w tym związki między wielkościami wprost proporcjonalnymi i odwrotnie proporcjonalnymi; 3) rozwiązuje równania stopnia pierwszego z jedną niewiadomą. Umiejętność z zakresu szkoły podstawowej. Uczeń stosuje twierdzenie o sumie miar kątów wewnętrznych trójkąta. 10. Figury płaskie. Uczeń: 3) stosuje cechy przystawania trójkątów. 10. Figury płaskie. Uczeń: 7) stosuje twierdzenie Pitagorasa;

19. 20. 21. 22. 23. V. Rozumowanie i argumentacja. V. Rozumowanie i argumentacja. II. Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji. III. Modelowanie matematyczne. V. Rozumowanie i argumentacja. IV. UŜycie i tworzenie strategii. 8) korzysta z własności kątów i przekątnych w prostokątach, równoległobokach, rombach i trapezach. 6. WyraŜenia algebraiczne. Uczeń: 1) opisuje za pomocą wyraŝenia algebraicznego związki między róŝnymi wielkościami. 11. Bryły. Uczeń: 1) rozpoznaje graniastosłupy i ostrosłupy prawidłowe. 10. Figury płaskie. Uczeń: 7) stosuje twierdzenie Pitagorasa. 11. Bryły. Uczeń: 2) oblicza pole powierzchni i objętość graniastosłupa prostego, ostrosłupa, walca, stoŝka, kuli [ ]. 5. Procenty. Uczeń: 2) oblicza procent danej liczby. 7. Równania. Uczeń: 7) za pomocą równań lub układów równań opisuje i rozwiązuje zadania osadzone w kontekście praktycznym. 10. Figury płaskie. Uczeń: 9) oblicza pola i obwody trójkątów i czworokątów; 14) stosuje cechy przystawania trójkątów. 10. Figury płaskie. Uczeń: 7) stosuje twierdzenie Pitagorasa; 9) oblicza pola i obwody trójkątów i czworokątów. 11. Bryły. Uczeń: 2) oblicza pole powierzchni i objętość graniastosłupa prostego, ostrosłupa, [ ]. 26