Program rewitalizacji Gminy Mrozy

Program rewitalizacji Gminy Mrozy PROJEKT Opracowany przez Zespół WGS84 Polska Sp. z o.o. ul. Warszawska 14 lok. 5 05-822 Milanówek www.wgs84.pl

Spis treści 1. Wprowadzenie... 3 2. Metodyka prac... 5 2.1. Obszar w stanie kryzysowym, obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji... 5 2.2. Analiza wskaźnikowa... 6 2.3. Wykorzystane źródła danych... 10 2.4. Porównywalne jednostki przestrzenne... 10 2.5. Bezrobocie... 14 2.6. Ubóstwo... 19 2.7. Przestępczość... 23 2.8. Edukacja... 25 2.9. Aktywność społeczna... 26 2.10. Identyfikacja obszarów w stanie kryzysowym... 30 3. Zasięgi przestrzenne obszarów rewitalizacji... 34 3.1. Sytuacja gospodarcza... 35 3.2. Sytuacja środowiskowa... 37 3.3. Sytuacja przestrzenno-funkcjonalna i techniczna... 40 3.4. Delimitacja obszarów zdegradowanych... 45 3.5. Obszary rewitalizacji... 49 4. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów w proces rewitalizacji... 54 5. Wykorzystane źródła danych... 58 6. Załączniki... 60 7. Spis załączników, tabel, wykresów i map... 64 2 S t r o n a 2

1. Wprowadzenie Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji. 1 Celem prowadzenia procesu rewitalizacji zdegradowanych i zmarginalizowanych obszarów wskazanych jako problemowe jest pobudzenie aktywności środowisk lokalnych, a także stymulowanie współpracy na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego oraz przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego w zagrożonych patologiami społecznymi obszarach. W swych założeniach działania naprawcze będą prowadziły do polepszenia jakości życia mieszkańców, w tym również zwiększenia ich szans na zatrudnienie. Ponadto umożliwią one trwałą odnowę obszaru, poprawę ładu przestrzennego, stanu środowiska i zabudowy poprzez zastosowanie wysokiej jakości rozwiązań architektonicznych i urbanistycznych. Przyczynią się również do podnoszenia atrakcyjności stref rozwojowych w miastach i pozwolą na odnowienie lub wzmocnienie atutów rozwojowych obszarów wiejskich. Rezultatem prowadzonych działań powinna także być zmiana wizerunku obszaru poddanego rewitalizacji, a co za tym idzie zwiększenie zainteresowania inwestorów tym obszarem. 2 Przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do prowadzenia rewitalizacji, a także jej prowadzenie w zakresie właściwości gminy, stanowią jej zadania własne. 3 Program rewitalizacji Gminy Mrozy. obejmuje swym zakresem obszar administracyjny położony w granicach administracyjnych Gminy Mrozy. Celem opracowania Programu rewitalizacji Gminy Mrozy. jest opracowanie diagnozy stanu, w wyniku której wyłonione zostaną obszary gminy, znajdujące się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, a także występowania negatywnych zjawisk gospodarczych, środowiskowych, przestrzennofunkcjonalnych i technicznych. Opracowanie diagnozy stanu Gminy Mrozy wraz ze wskazaniem obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji jest działaniem inicjującym proces rewitalizacji. 1 Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, Dz.U. 2015, poz. 1777. 2 Instrukcja dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego, dostępna: https://funduszedlamazowsza.eu/g2/oryginal/2015_12/b985dd226839bc6ef704699740c34dbf.pdf. 3 Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, op. cit. 3 S t r o n a 3

Podstawa prawna Dokument został opracowany zgodnie z wymogami ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2016 r., poz. 446), ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. 2015 r., poz. 1777, z późn. zm.), Wytycznymi Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 4 oraz Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego. 5 4 Wytyczne Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, dostępne: https://www.mr.gov.pl/media/23916/wytyczne_dot_rewitalizacji_po_aktualizacji-zatwierdzone02082016clear.pdf 5 Instrukcja dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego, op. cit. 4 S t r o n a 4

2. Metodyka prac 2.1. Obszar w stanie kryzysowym, obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji Niniejsza Diagnoza została opracowana zgodnie z kierunkami i wytycznymi zawartymi w następujących dokumentach: ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U.2015 r., poz. 1777, z późn. zm.), zwana także w dalszej części dokumentu ustawą, Wytyczne Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 6, zwane także w dalszej części dokumentu Wytycznymi, Instrukcja dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego, 7 zwane w dalszej części niniejszego dokumentu Instrukcją. Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym Zgodnie z zapisami art. 9 ustawy jako obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym można uznać taki, w którym nastąpiła koncentracja negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Obszar zdegradowany Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym można wyznaczyć jako obszar zdegradowany w przypadku wystąpienia na nim co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk: 1. gospodarczych w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw lub 2. środowiskowych w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub 3. przestrzenno-funkcjonalnych w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań 6 Wytyczne Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, op. cit. 7 Instrukcja dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego, op. cit. 5 S t r o n a 5

urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych, lub 4. technicznych w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, pod warunkiem stwierdzenia na każdym z podobszarów występowania koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz przynajmniej jednego negatywnego zjawiska z obszaru gospodarczego, środowiskowego, przestrzenno-funkcjonalnego lub technicznego. Obszar rewitalizacji Obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację, wyznacza się jako obszar rewitalizacji (art. 10 ustawy). Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic. Etapy prac została przeprowadzona w trzech etapach. Pierwszym z nich była analiza wskaźnikowa zjawisk społecznych na terenie Gminy Mrozy, prowadząca do wskazania obszarów gminy znajdujących się w stanie kryzysowym. Celem prac w drugim etapie było wyznaczenie obszarów zdegradowanych. Przeprowadzono analizę wskaźnikową zjawisk gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych, pozwalających na diagnozę stanu i delimitację obszarów zdegradowanych z wykorzystaniem metod statystycznych i prezentacji kartograficznej. W ostatnim etapie skoncentrowano się na wskazaniu obszaru rewitalizacji. Obszar zidentyfikowany w wyniku przeprowadzonej analizy stanowi najbardziej problemową część gminy, w granicach której podejmowane będą przedsięwzięcia rewitalizacyjne. 2.2. Analiza wskaźnikowa Zgodnie z Instrukcją wybór wskaźników powinien uwzględniać możliwość pozyskania informacji, a jednocześnie możliwość porównania otrzymanych wartości z danymi dla powiatu, województwa, czy kraju. Ponadto podstawą decyzji o wyborze konkretnych danych powinna 6 S t r o n a 6

być ocena potrzebnej szczegółowości diagnozy i potwierdzenia intensywności negatywnych zjawisk w rożnych materiałach. Zgodnie z zapisami ustawy, analizy w ramach diagnozy stanu Gminy Mrozy i wytypowania obszarów w stanie kryzysowym zostały wykonane z wykorzystaniem obiektywnych i weryfikowalnych mierników i metod badawczych dostosowanych do lokalnych uwarunkowań. Pierwszym etapem w przeprowadzonej analizie było wytypowanie zmiennych, które zostały wykorzystane do diagnozy stanu Gminy Mrozy. Przy formułowaniu diagnozy, wykorzystano rekomendowane wskaźniki podstawowe do wyznaczania obszarów kryzysowych w poszczególnych sferach, tj.: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej (tabela nr 1). Tabela nr 1 Zestawienie wykorzystanych wskaźników Sytuacja Obszar Wskaźniki Społeczna Bezrobocie udział osób bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców, odsetek długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców, odsetek bezrobotnych według poziomu wykształcenia w populacji mieszkańców Ubóstwo udział osób korzystających z pomocy społecznej, udział osób korzystających z zasiłków stałych, udział osób zameldowanych w lokalach komunalnych Przestępczość liczba popełnionych przestępstw, liczba osób podlegających procedurze Niebieskiej Karty w przeliczeniu na liczbę mieszkańców Edukacja wyniki egzaminu gimnazjalnego w odniesieniu do szkół, współczynnik komputeryzacji szkół Aktywność społeczna liczba zarejestrowanych organizacji pozarządowych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, liczba uczestników wyborów parlamentarnych w 2015 r. w stosunku do liczby osób uprawnionych do głosowania, liczba osób zapisanych do biblioteki w stosunku do liczby mieszkańców wraz z uwzględnieniem odległości do biblioteki Gospodarcza Przedsiębiorczość liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców, udział osób z wykształceniem gimnazjalnym lub poniżej w ogólnej liczbie bezrobotnych Środowiskowa Odpady ilość wyrobów zawierających azbest w przeliczeniu na powierzchnię jednostki urbanistycznej Przestrzennofunkcjonalna Tereny zielone Miejska infrastruktura techniczna udział powierzchni zielonych w powierzchni jednostek urbanistycznych liczba przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych w odniesieniu do liczby budynków mieszkalnych 7 S t r o n a 7

Sytuacja Obszar Wskaźniki Miejska infrastruktura społeczna Stan techniczny budynków Miejskie obszary przestrzeni publicznej Obiekty zabytkowe liczba placówek oświatowych i gminnych obiektów kulturalnych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców udział powierzchni użytkowej budynków komunalnych wyremontowanych w stosunku do łącznej powierzchni użytkowej budynków komunalnych powierzchnia parków gminnych [km 2 ], liczba placów zabaw liczba obiektów zabytkowych Wyniki analizy wskaźnikowej zostały zaprezentowane z wykorzystaniem oprogramowania geoinformatycznego w odniesieniu do poszczególnych jednostek urbanistycznych oraz wyników analiz ilościowych w formie zestawień tabelarycznych oraz wykresów. Zastosowano następujące metody prezentacji kartograficznej: 1. kartogram do ilościowego przedstawienia na mapie średniej intensywności określonego zjawiska w granicach przyjętych pól odniesienia, przedziały klasowe wybrano metodą odchylenia standardowego lub metodą naturalnych granic, 2. kartodiagram do ilościowego przedstawienia na mapie bezwzględnej wartości określonego zjawiska w granicach przyjętych pól odniesienia, 3. punktowa do jakościowego przedstawienia na mapie zjawisk niekwantyfikowanych. Kolejnym etapem prac nad zmiennymi w celu wykonania diagnozy stanu była normalizacja danych, która pozwoliła na przekształcenie wartości zmiennych wyrażonych w rożnych jednostkach do postaci porównywalnej. Normalizacji cech dokonano przez ich standaryzację zgodnie z następującymi wzorami: dla stymulant oraz dla destymulant, gdzie poszczególne symbole oznaczają: z - zestandaryzowana wartość zmiennej, x - wartość cechy, - średnią arytmetyczną, - odchylenie standardowe. W badanym obszarze jako stymulanty 8 uznano następujące zmienne: a) w sferze społecznej - liczbę organizacji pozarządowych, frekwencję w wyborach parlamentarnych, wyniki egzaminu gimnazjalnego, współczynnik komputeryzacji szkół oraz liczbę osób zapisanych do biblioteki, b) w sferze gospodarczej - liczbę firm prowadzących działalność gospodarczą, c) w sferze środowiskowej - udział powierzchni zielonych, d) w sferze przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej - liczbę przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych w poszczególnych jednostkach urbanistycznych, liczbę placówek oświatowych i gminnych obiektów kulturalnych, udział powierzchni użytkowej 8 Stymulanty to zmienne, których rosnące wartości są oceniane pozytywnie z punktu widzenia danego zjawiska, natomiast destymulanty - zmienne, których malejące wartości są oceniane pozytywnie z punktu widzenia danego zjawiska. 8 S t r o n a 8

budynków komunalnych wyremontowanych, liczbę obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Pozostałe badane zmienne to destymulanty. Do wyznaczenia obszaru w sytuacji kryzysowej i obszaru zdegradowanego wykorzystaną metodę wskaźnika syntetycznego Perkala. Wskaźnik Perkala umożliwia uporządkowanie obiektów wielowymiarowych według syntetycznego kryterium, które jest funkcją zmiennych wejściowych 9. Wykorzystanie tej metody pozwoliło na uszeregowanie poszczególnych jednostek urbanistycznych ze względu na określony zestaw cech w wybranych sferach. Wyższa wartość wskaźnika syntetycznego oznacza korzystniejszą sytuację jednostki urbanistycznej pod względem poziomu potencjału. 10 Wskaźnik syntetyczny dla każdej jednostki urbanistycznej został wyliczony zgodnie ze wzorem: gdzie poszczególne symbole oznaczają: Wp - wskaźnik syntetyczny dla poszczególnych jednostek urbanistycznych, k - liczba uwzględnionych cech, j - 1,2,, k, z- zestandaryzowane wartości zmiennej. Wskaźnik Perkala może przyjmować wartości w przedziale od -3 do 3. 11 W celu klasyfikacji jednostek urbanistycznych wykorzystano dwa parametry miernika taksonomicznego, tj. średnią arytmetyczną wskaźnika syntetycznego Wp i odchylenie standardowe. Wyodrębniono 2 klasy 12 : 1. wskaźnik Wp przyjął wartość większą niż wartość sumy średniej arytmetycznej i połowy odchylenia standardowego, 2. wskaźnik Wp przyjął wartość niższą niż wartość sumy średniej arytmetycznej i połowy odchylenia standardowego. Spośród wytypowanych obszarów zdegradowanych dokonano wyboru obszaru rewitalizacji. Proces ten został wsparty procesem partycypacji społecznej, tj. ankietyzacji wśród wszystkich zainteresowanych interesariuszy, a także wnioskami ze spotkań z mieszkańcami i wywiadami z przedstawicielami lokalnych organizacji. Celem prowadzonego badania było zgromadzenie informacji i pozyskanie opinii zainteresowanych stron odnośnie do obszarów gminy szczególnie wymagających podjęcia działań rewitalizacyjnych. 9 Parysek, J. J., Wojtasiewicz L., 1979. Metody analizy regionalnej i metody planowania regionalnego, Studia KPZK PAN, t. 69, Państwowe Wydawn. Nauk. 10 Wpływ potencjału demograficznego i gospodarczego miast wojewódzkich na kondycję województw, 2013, Mazowiecki Ośrodek Badań Regionalnych, Warszawa. 11 Szymla Z., 2000. Determinanty rozwoju regionalnego. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław. 12 Pluta W., 1986. Wielowymiarowa analiza porównawcza w modelowaniu ekonometrycznym, PWN, Warszawa. 9 S t r o n a 9

2.3. Wykorzystane źródła danych Do opracowania diagnozy stanu Gminy Mrozy, mającej na celu identyfikację potencjalnych obszarów gminy znajdujących się w stanie kryzysowym, wykorzystane zostały dane pozyskane z następujących źródeł: Urząd Miasta i Gminy Mrozy, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Mrozach, Zakład Gospodarki Komunalnej w Mrozach, Gminna Biblioteka Publiczna w Mrozach, Powiatowy Urząd Pracy w Mińsku Mazowieckim, Komisariat Policji w Mrozach, Krajowy Rejestr Sądowy, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, Państwowa Komisja Wyborcza, Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. 2.4. Porównywalne jednostki przestrzenne Uzyskanie porównywalności wyników diagnozy wymaga przetwarzania danych w ramach możliwie podobnych do siebie jednostek przestrzennych. Do analizy wskaźnikowej w celu opracowania diagnozy stanu przyjęto jednostki pomocnicze Gminy Mrozy wyznaczone w uchwale nr XXXIII/365/2013 Rady Gminy Mrozy z dnia 29 listopada 2013 r. w sprawie uchwalenia Statutu Gminy Mrozy. Wyznaczone jednostki urbanistyczne to obszary, które stanowią pewne całości pod względem funkcjonalnym oraz charakteryzują się pewną spójnością społeczną i przestrzenną. sołectwa: 1. Borki Dla prowadzenia analiz przyjęto następujące jednostki urbanistyczne, obejmujące 2. Choszcze 3. Dąbrowa 4. Dębowce 5. Gójszcz 6. Grodzisk 7. Guzew 8. Jeruzal 9. Kołacz 10. Kruki 11. Kuflew 12. Lipiny 10 S t r o n a 10

13. Lubomin 14. Łukówiec 15. Mała Wieś 16. Natolin 17. Płomieniec 18. Porzewnica 19. Rudka 20. Skruda 21. Sokolnik 22. Topór 23. Trojanów 24. Wola Paprotnia 25. Wola Rafałowska oraz Miasto Mrozy. W Gminie Mrozy według stanu na 31.12.2016 r. zameldowanych było 8.569 osób. W latach 1995-2015 liczba osób zameldowanych w gminie ulega sukcesywnemu zmniejszeniu (wykres nr 1). Wykres nr 1 Liczba ludności Gminy Mrozy w latach 1995-2015 Udział poszczególnych grup wiekowych w populacji mieszkańców gminy przedstawiono na wykresie nr 2. 11 S t r o n a 11

Wykres nr 2 Struktura wiekowa mieszkańców Gminy Mrozy w latach 1995-2015 Strukturę wiekową mieszkańców Gminy Mrozy według stanu na 31.12.2016 r. przedstawiono na wykresie nr 3. 22% mieszkańców to ludzie do 20. roku życia, 29% ma pomiędzy 20 a 40 lat, kolejne 26% nie ukończyło 60 lat, a 23% osób ma więcej niż 60 lat. Wykres nr 3 Struktura wiekowa mieszkańców Gminy Mrozy (wg stanu na 31.12.2016 r.) Populację i powierzchnię poszczególnych jednostek urbanistycznych poddanych analizie zestawiono w tabeli nr 2. 12 S t r o n a 12

Tabela nr 2 Jednostki urbanistyczne Gminy Mrozy Lp. Symbol Nazwa jednostki urbanistycznej Powierzchnia [ha] Liczba mieszkańców [os.] 1 I Borki 410 141 2 II Choszcze 531 72 3 III Dąbrowa 215 181 4 IV Dębowce 826 183 5 V Gójszcz 665 149 6 VI Grodzisk 592 647 7 VII Guzew 751 224 8 VIII Jeruzal 694 317 9 IX Kołacz 138 62 10 X Kruki 190 86 11 XI Kuflew 714 156 12 XII Lipiny 946 297 13 XIII Lubomin 136 107 14 XIV Łukówiec 1 002 287 15 XV Mała Wieś 945 426 16 XVI Mrozy 773 3 474 17 XVII Natolin 45 40 18 XVIII Płomieniec 720 121 19 XIX Porzewnica 58 29 20 XX Rudka 338 148 21 XXI Skruda 351 102 22 XXII Sokolnik 661 406 23 XXIII Topór 1 642 132 24 XXIV Trojanów 643 171 25 XXV Wola Paprotnia 188 246 26 XXVI Wola Rafałowska 322 365 Zasięg wytypowanych jednostek urbanistycznych wraz z gęstością zaludnienia poszczególnych obszarów przedstawiono na mapie nr 1. 13 S t r o n a 13

Mapa nr 1 Gęstość zaludnienia w jednostkach urbanistycznych Gminy Mrozy 2.5. Bezrobocie Brak zatrudnienia albo wykonywania pracy zarobkowej, zwłaszcza w perspektywie długoterminowej może być przyczyną problemów na płaszczyźnie ekonomicznej, ale także prowadzić do szeregu negatywnych zjawisk prowadzących do degradacji społecznej. Do tego rodzaju zjawisk można zaliczyć utrwalanie niekorzystnych wzorców postaw społecznych, tj. bierność, bezczynność czy bezradność i dziedziczenie ich przez kolejne pokolenia. Brak pracy może także prowadzić do wzrostu przestępczości na danym terenie, albo rodzić inne negatywne czy patologiczne zachowania, tj. niewywiązywanie się z obowiązków rodzicielskich, zaniedbanie kwestii edukacji dzieci i młodzieży. 13 W statystyce urzędów pracy osobą bezrobotną jest osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym 13 Demograficzne i społeczne uwarunkowania rewitalizacji miast w Polsce, praca pod red. Andrzeja Zborowskiego, Instytut Rozwoju Miast, tom 5, Kraków, 2009. 14 S t r o n a 14

urzędzie pracy oraz poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, natomiast stopa bezrobocia jest to procentowy udział bezrobotnych (ogółem lub danej grupy) w liczbie ludności aktywnej zawodowo (ogółem lub danej grupy). 14 Udział osób bezrobotnych w populacji mieszkańców Gminy Mrozy Na koniec czerwca 2016 r. liczba osób bezrobotnych z terenu Gminy Mrozy zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Mińsku Mazowieckim wynosiła 178 osób. 15 Według danych Głównego Urzędu Statystycznego udział zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w 2015 r. dla Gminy Mrozy wynosił 3,7%, dla powiatu mińskiego 4,4%, podczas gdy dla województwa mazowieckiego wskaźnik ten wynosił 6,6%. Wskaźnikiem opisującym zjawisko bezrobocia na terenie Gminy Mrozy jest udział osób bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców. w odniesieniu do udziału bezrobotnych w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 2. Mapa nr 2 Udział osób bezrobotnych w liczbie mieszkańców jednostek urbanistycznych 14 Zasady metodyczne statystyki rynku pracy i wynagrodzeń, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008 [dostępne: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/zasady-metodyczne-rocznik-pracy/zasadymetodyczne-statystyki-rynku-pracy-i-wynagrodzen,1,1.html] 15 Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Mińsku Mazowieckim. 15 S t r o n a 15

Największy udział osób bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców poszczególnych jednostek urbanistycznych został odnotowany w sołectwie Płomieniec (4,96%). Około 3,5% udziałem osób bezrobotnych charakteryzują się także sołectwa Jeruzal, Kruki i Porzewnica. Średnia wartość wskaźnika dla całej gminy wynosi 2,35%. Odsetek długotrwale bezrobotnych w populacji mieszkańców Gminy Mrozy Istotne znaczenie w diagnozie społecznej sytuacji gminy posiada poziom natężenia i przestrzennej koncentracji wskaźnika, ukazującego odsetek osób długotrwale pozostających bez pracy. Długotrwale bezrobotny to bezrobotny, pozostający w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych. 16 Aktywizacja osób długotrwale bezrobotnych wymaga podjęcia szeregu działań i jest przedsięwzięciem bardzo skomplikowanym, gdyż brak doświadczenia zawodowego jest istotnym czynnikiem utrudniającym znalezienie zatrudnienia bądź podjęcia pracy zarobkowej. Wśród ogółu mieszkańców Gminy Mrozy, ponad 1,2% stanowią mieszkańcy długotrwale pozostający bez pracy. w odniesieniu do udziału osób długotrwale 16 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U. 2004 r., Nr 99, poz. 1001 z późn. zm. 16 S t r o n a 16

bezrobotnych w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 2. Najwyższy odsetek osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców w poszczególnych jednostkach urbanistycznych odnotowano w sołectwie Płomieniec (3,31%), następnie w sołectwie Jeruzal (3,15%). W sołectwach Dębowce, Natolin, Porzewnica i Skruda żaden mieszkaniec nie jest zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy jako długotrwale bezrobotny. Struktura wiekowa bezrobotnych mieszkańców Gminy Mrozy Jednym z problemów społecznych na terenie Gminy Mrozy jest bezrobocie wśród osób młodych do 34 roku życia. Ponad 46% wszystkich osób pozostających bez pracy stanowią osoby, które nie ukończyły 35 lat. Ponadto 10% wśród bezrobotnych to osoby, które ukończyły 55 lat. Zjawisko to jest szczególnie niekorzystne ze względu na spadek aktywności społecznej i zawodowej mieszkańców oraz konieczność wsparcia z tytułu pomocy społecznej. Wśród osób do 34. roku życia najwięcej osób bezrobotnych zamieszkuje Miasto Mrozy (22) oraz sołectwa Grodzisk, Jeruzal oraz Sokolnik (po 6 osób), natomiast pomiędzy 35 a 44 rokiem życia Miasto Mrozy (13) oraz sołectwo Grodzisk (3). Wśród osób bezrobotnych pomiędzy 45. a 54. rokiem życia najwięcej z nich mieszka w mieście Mrozy (13). 8 osób z Miasta Mrozy jest w przedziale wiekowym 55-59 lat, a z ogólnej liczby 17 osób bezrobotnych w wieku 60 lat i więcej zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Mińsku Mazowieckim 6 osób mieszka w mieście Mrozy, 3 w sołectwie Grodzisk, po 1 w sołectwach Borki, Dębowce, Guzew, Jeruzal, Kruki, Łukówiec, Sokolnik i Wola Rafałowska. 17 S t r o n a 17

Mapa nr 3 Struktura wiekowa osób bezrobotnych Odsetek bezrobotnych według poziomu wykształcenia w populacji mieszkańców Gminy Mrozy Z analizy struktury osób bezrobotnych według poziomu wykształcenia wynika, iż najliczniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym, tj. 28% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym stanowią 25% bezrobotnych. 21% stanowią osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym. Osoby z wykształceniem wyższym to kolejne 11% bezrobotnych stanowią oni najmniej liczną grupę osób wśród bezrobotnych, natomiast grupa osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym 15%. w odniesieniu do poziomu wykształcenia osób bezrobotnych w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 4. 18 S t r o n a 18

Mapa nr 4 Poziom wykształcenia osób bezrobotnych 2.6. Ubóstwo Ubóstwo to pojęcie, które z jednej strony określa warunki życia jednostki, a z drugiej strony wskazuje na nierówności i sprzeczności występujące w społeczeństwie. Jest zjawiskiem wielowymiarowym, a dla polityki społecznej podstawowe znaczenie mają informacje dotyczące zasięgu ubóstwa ekonomicznego. 17 Czynnikiem istotnie decydującym o sytuacji materialnej jednostki i jej rodziny, jest miejsce zajmowane na rynku pracy. Ubóstwem zagrożone są przede wszystkim osoby bezrobotne i rodziny osób bezrobotnych. Zasięg ubóstwa jest zróżnicowany w zależności od grupy społeczno-ekonomicznej, określanej na podstawie przeważającego źródła dochodów. W najtrudniejszej sytuacji znajdowały się osoby żyjące w gospodarstwach domowych utrzymujących się z tzw. innych niezarobkowych źródeł, w tym przede wszystkim w gospodarstwach, których podstawę utrzymania stanowiły świadczenia społeczne inne niż renty i emerytury. Pauperyzacji sprzyja 17 Ubóstwo w Polsce w latach 2013 i 2014, 2015, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa [dostępne: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/ubostwo-pomoc-spoleczna/ubostwo-w-polsce-w-latach-2013-i- 2014,1,6.html] 19 S t r o n a 19

także wykonywanie nisko płatnej pracy, a dotyczy to głównie osób o niskim poziomie wykształcenia, pracujących na stanowiskach robotniczych. Wykształcenie jest jednym z najważniejszych czynników różnicujących zagrożenie ubóstwem. 18 Do analizy poziomu ubóstwa na terenie Gminy Mrozy przyjęto następujące wskaźniki: 1. udział osób korzystających z pomocy społecznej w przeliczeniu na liczbę mieszkańców danej jednostki, 2. udział osób korzystających z zasiłków stałych w rozumieniu ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2004, nr 64, poz. 593 z późn. zm.) w przeliczeniu na liczbę mieszkańców korzystających z pomocy społecznej, 3. udział osób zameldowanych w lokalach komunalnych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców danej jednostki. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej Według danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Mrozach 557 osób korzysta z pomocy świadczonej przez ośrodek. Najwyższy odsetek osób korzystających z pomocy społecznej w populacji mieszkańców zanotowano dla sołectwa Porzewnica (20,69%). 14,02% mieszkańców sołectwa Lubomin stanowi beneficjentów Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Mrozach, a ponad 13% mieszkańców sołectw Borki i Lipiny jest wspierane zasiłkami. w odniesieniu do udziału osób korzystających z pomocy społecznej w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 5. 18 Tamże 20 S t r o n a 20

Mapa nr 5 Udział osób korzystających z pomocy społecznej w liczbie mieszkańców jednostek urbanistycznych Liczba osób korzystających z zasiłków stałych Zasiłki stałe otrzymują 32 osoby zamieszkałe w gminie. Najwięcej osób otrzymujących zasiłki stałe mieszka w mieście Mrozy (6) oraz sołectwach Dębowce i Grodzisk (5). w odniesieniu do udziału osób korzystających z zasiłków stałych w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 5. Zameldowani w lokalach komunalnych Lokale socjalne wchodzące w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Mrozy mogą być wynajmowane osobom, których dochody nie przekraczały 80% najniższej emerytury w gospodarstwie wieloosobowym lub 100% najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym. Lokale mieszkalne wchodzące w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Mrozy mogą być wynajmowane osobom, których dochody nie przekraczały 100% najniższej emerytury w gospodarstwie wieloosobowym lub 150% najniższej emerytury w gospodarstwie 21 S t r o n a 21

jednoosobowym. Możliwe jest zastosowanie obniżek czynszu o 15% dla osób, których dochody na jedną osobę nie przekraczały 50% najniższej emerytury w gospodarstwie wieloosobowym lub 75% najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym. Pierwszeństwo wynajmu lokalu mieszkalnego w budynkach stanowiących mieszkaniowy zasób gminy przysługuje osobom, które: osiągają niskie dochody i zamieszkują w trudnych warunkach mieszkaniowych, utraciły mieszkanie wskutek działania siły wyższej, klęski żywiołowej lub katastrofy budowlanej, zamieszkują w budynku, którego stan techniczny uzasadnia natychmiastowe wykwaterowanie, są przekwaterowywane z budynków przeznaczonych do rozbiórki, przekazują dotychczas zajmowany lokal do dyspozycji gminy w zamian za lokal dostarczony przez gminę, zamieszkują w lokalu, w którym na osobę przypada mniej niż 5m 2 ogólnej powierzchni pokoi lub zamieszkują w lokalu uznanym za niemieszkalny, opuściły placówkę opiekuńczo-wychowawczą w związku z osiągnięciem pełnoletności, a nie mają możliwości powrotu do lokalu, w którym poprzednio mieszkały. Pierwszeństwo wynajmu lokalu socjalnego przysługuje osobom, które: nabyły prawo do lokalu na podstawie orzeczenia sądowego, osiągają niskie dochody i zamieszkują w trudnych warunkach mieszkaniowych, utraciły mieszkanie wskutek działania siły wyższej, klęski żywiołowej lub katastrofy budowlanej, zamieszkują w budynku, którego stan techniczny uzasadnia natychmiastowe wykwaterowanie, są przekwaterowywane z budynków przeznaczonych do rozbiórki, nie mają tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego. Lokale wchodzące w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Mrozy wynajmowane są osobom zamieszkującym na terenie Gminy Mrozy. 19 82 osoby są zameldowane w lokalach stanowiących komunalny zasób mieszkaniowy Gminy. 38 osób jest zameldowanych w lokalach komunalnych w sołectwie Guzew, 29 w Mrozach, a 15 w sołectwie Jeruzal. w odniesieniu do udziału osób zameldowanych w lokalach komunalnych w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 6. 19 Uchwała nr XXVI/291/2013 Rady Gminy Mrozy z dnia 26 kwietnia 2013 r. zmieniająca uchwałę w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Mrozy. 22 S t r o n a 22

Mapa nr 6 Liczba osób zameldowanych w lokalach komunalnych 2.7. Przestępczość Kolejnym zjawiskiem umożliwiającym zdefiniowanie obszaru w stanie kryzysowym jest przestępczość. Często jest powiązana z innymi problemami społecznymi, tj. bezrobocie czy ubóstwo. Do analizy poziomu przestępczości na terenie Gminy Mrozy przyjęto następujące wskaźniki: 1. liczba popełnionych przestępstw w przeliczeniu na liczbę mieszkańców danej jednostki, 2. udział osób z niebieską kartą w populacji mieszkańców. Liczba popełnionych przestępstw Do analizy zjawiska przestępczości w gminie wykorzystano dane Komisariatu Policji w Mrozach dotyczące liczby popełnionych przestępstw na obszarze Gminy Mrozy. Od 1 stycznia do końca czerwca 2016 r. na terenie Gminy Mrozy popełniono 16 przestępstw. 7 spośród nich dotyczyło uszkodzenia mienia, kolejne 6 to kradzież lub kradzież z włamaniem, inne przypadki dotyczyły pobicia i innych. 23 S t r o n a 23

Według danych Komisariatu Policji w Mrozach najwięcej przestępstw zostało popełnionych w Mrozach (8) oraz sołectwach Borki i Jeruzal (2 w każdej z jednostek). w odniesieniu do liczby popełnionych przestępstw w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 7. Mapa nr 7 Liczba popełnionych przestępstw w jednostkach urbanistycznych Gminy Mrozy Przemoc w rodzinie Społecznie istotnym problemem jest przemoc w rodzinie. W ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. 2005 nr 180 poz. 1493 z późn. zm.) podniesiono, iż przemoc w rodzinie narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowania godności osobistej, a władze publiczne mają obowiązek zapewnić wszystkim obywatelom równe traktowanie i poszanowanie ich praw i wolności. Na potrzeby niniejszej diagnozy jako wskaźnik przestępczości przyjęto liczbę osób podlegających procedurze Niebieskiej Karty 20 w poszczególnych jednostkach urbanistycznych gminy. Z danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Mrozach wynika, iż procedurą 20 Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta, Dz.U 2011, nr 209, poz. 1245. 24 S t r o n a 24

Niebieskiej Karty objętych jest 9 mieszkańców gminy. w odniesieniu do liczby osób podlegających procedurze Niebieskiej Karty w przeliczeniu na liczbę mieszkańców w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 8. Mapa nr 8 Liczba osób podlegających procedurze niebieskiej karty w jednostkach urbanistycznych Gminy Mrozy 2.8. Edukacja Edukacja jest istotnym elementem, determinującym rozwój osobisty jednostek, a jednocześnie wpływającym istotnie na późniejsze zachowania i możliwości na rynku pracy, decyduje o statusie społecznym, a brak wykształcenia może być przyczyną marginalizacji na różnych płaszczyznach społecznych. Jako wskaźnik jakości edukacji przyjęto wyniki egzaminu gimnazjalnego oraz współczynnik komputeryzacji szkół. 21 W diagnozie sytuacji wykorzystano dane Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie za rok 2016. 22 21 Dla ujednolicenia informacji przyjęto wskaźnik opisujący średni wynik z wykorzystaniem średniej ważonej, obejmujący część humanistyczną, matematyczno-przyrodniczą i język nowożytny. 22 Dane Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie, https://www.oke.waw.pl. 25 S t r o n a 25

W Gminie Mrozy funkcjonują Publiczne Gimnazjum w Zespole Szkół im. Henryka Sienkiewicza w Jeruzalu oraz Publiczne Gimnazjum w Mrozach. Średnie wyniki uzyskane w Publicznym Gimnazjum w Jeruzalu to 45,2%, a w Publicznym Gimnazjum w Mrozach 52,5%. Dla porównania średnia dla powiatu mińskiego wynosi 55,4%. 2.9. Aktywność społeczna Aktywność społeczna to wszystkie unormowane społecznie działania jednostek, wykonywane w ramach określonych ról społecznych. 23 Dla zdiagnozowania aktywności społecznej mieszkańców gminy przyjęto następujące wskaźniki: 1. liczbę zarejestrowanych organizacji pozarządowych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców w poszczególnych jednostkach urbanistycznych, 2. liczbę uczestników wyborów parlamentarnych w 2015 r. w stosunku do liczby osób uprawnionych do głosowania, 3. liczbę osób zapisanych do biblioteki w stosunku do liczby mieszkańców w poszczególnych jednostkach urbanistycznych. Organizacje pozarządowe Współpraca władz Gminy z organizacjami pozarządowymi została określona w Rocznym programie współpracy Gminy Mrozy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na rok 2017. Do zadań priorytetowych zaliczone zostały wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu. 24 Następujące organizacje, działające na terenie gminy, zostały wpisane do rejestru stowarzyszeń Krajowego Rejestru Sądowego: Samodzielny Specjalistyczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej im. dr Teodora Dunina (KRS 0000018103), Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Mrozach (KRS 0000111878), Ochotnicza Straż Pożarna w Woli Rafałowskiej (KRS 0000144012), Ochotnicza Straż Pożarna w Toporze (KRS 0000144770), Ochotnicza Straż Pożarna w Lipinach (KRS 0000145971), Związek Zawodowy Pracowników Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej im. dr Teodora Dunina w Rudce (KRS 0000146314), Ochotnicza Straż Pożarna w Trojanowie (KRS 0000146782), Ochotnicza Straż Pożarna w Jeruzalu (KRS 0000147331), Ochotnicza Straż Pożarna w Borkach (KRS 0000147391), Ochotnicza Straż Pożarna w Łukówcu (KRS 0000147394), 23 Definicja za encyklopedią PWN. 24 Roczny program współpracy Gminy Mrozy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na rok 2017, przyjęty Uchwałą Nr XXII/250/2016 Rady Miejskiej w Mrozach z dnia 14 listopada 2016 r. 26 S t r o n a 26

Ochotnicza Straż Pożarna w Mrozach (KRS 0000151134), Ochotnicza Straż Pożarna w Guzewie (KRS 0000151138), Ochotnicza Straż Pożarna w Małej Wsi (KRS 0000151175), Ochotnicza Straż Pożarna w Dębowcach (KRS 0000152106), Ochotnicza Straż Pożarna w Grodzisku (KRS 0000152112), Ochotnicza Straż Pożarna w Sokolniku (KRS 0000152515), Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Lipiny, Dębowce, Borki (KRS 0000214818), Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Pracowników Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska (KRS 0000216435), Klub Sportowy Watra Mrozy (KRS 0000241976), Stowarzyszenie Przyjaciół Mrozów (KRS 0000274015), Stowarzyszenie Szwadron Kawalerii Ochotniczej w Barwach 7-ego Pułku Ułanów Lubelskich (KRS 0000314788), Stowarzyszenie Creatyvni (KRS 0000335125), Stowarzyszenie Paradox Film (KRS 0000339597), Stowarzyszenie Dla Edukacji (KRS 0000355699), Stowarzyszenie Trytwa (KRS 0000431536), Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Przyjaciół Dębowiec (KRS 0000434609), Stowarzyszenie Wild Dogs Mrozy (KRS 0000608365). w odniesieniu do liczby organizacji pozarządowych w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 9. 27 S t r o n a 27

Mapa nr 9 Działalność organizacji pozarządowych Frekwencja wyborcza Według danych Państwowej Komisji Wyborczej w 2015 r. frekwencja wyborcza w wyborach parlamentarnych wyniosła 50,92% dla całego kraju, 58,71% dla województwa mazowieckiego, a w powiecie mińskim 55,11%. 25 w odniesieniu do udziału w wyborach parlamentarnych w 2015 r. w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 10. 25 Dane Państwowej Komisji Wyborczej dostępne: http://parlament2015.pkw.gov.pl. 28 S t r o n a 28

Mapa nr 10 Frekwencja wyborcza w wyborach parlamentarnych w 2015 r. Korzystający z biblioteki W Gminie Mrozy funkcjonuje Gminna Biblioteka Publiczna im. Jana Pawła II w Mrozach wraz z filią biblioteczną w Jeruzalu. Łączna liczba osób zapisanych według stanu na 30.06.2016 r. wynosi 2.643 osób. Największy odsetek mieszkańców zapisanych do biblioteki zanotowano dla sołectwa Jeruzal (100%), a następnie dla sołectwa Wola Rafałowska (44,38%), Kruki (41,86%), miasta Mrozy (36,59%), sołectwa Grodzisk (31,99%), Dąbrowa (30,39%) oraz Kuflew (30,13%). W pozostałych jednostkach gminy udział ten kształtuje się poniżej 30%. Liczba osób zapisanych do biblioteki jest wskaźnikiem, pozwalającym na diagnozę sytuacji społecznej. w odniesieniu do liczby osób zapisanych do biblioteki w każdej jednostce urbanistycznej została przedstawiona na mapie nr 11. 29 S t r o n a 29

Mapa nr 11 Liczba osób zapisanych do biblioteki publicznej Gminy Mrozy 2.10. Identyfikacja obszarów w stanie kryzysowym Jako obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym można uznać taki, w którym nastąpiła koncentracja negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Do oceny sytuacji społecznej przyjęto wartości następujących wskaźników: WS1 - Udział osób bezrobotnych w liczbie mieszkańców [%] WS2 - Udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych [%] WS3 - Udział osób korzystających z pomocy społecznej w populacji mieszkańców [%] WS4 - Udział osób zameldowanych w lokalach komunalnych w populacji mieszkańców [%] WS5 - Liczba popełnionych przestępstw w przeliczeniu na liczbę mieszkańców [%] WS6 - Udział osób z niebieską kartą w populacji mieszkańców [%] WS7 - Frekwencja w wyborach parlamentarnych w 2015 r. [%] WS8 - Udział osób zapisanych do biblioteki w populacji mieszkańców z uwzględnieniem odległości do biblioteki [%] WS9 - Współczynnik komputeryzacji szkół [%] 30 S t r o n a 30

Wartości wybranych wskaźników, charakteryzujących sferę społeczną Gminy Mrozy, zostały zestawione w Załączniku nr 1. W celu wykonania diagnozy stanu w sferze społecznej wykorzystano wskaźnik syntetyczny Perkala, pozwalający na porównanie poszczególnych mierników i wyliczenie jednego syntetycznego wskaźnika. Proces ten przebiegał dwuetapowo: 1. normalizacja poszczególnych mierników przyjętych do opracowania diagnozy stanu, w wyniku której wszystkie mierniki wyrażone w jednostkach standaryzowanych są porównywalne i można je sumować. 2. obliczenie syntetycznych wskaźników (Wp) dla każdej jednostki urbanistycznej. Dla każdej jednostki urbanistycznej wyliczono wskaźnik syntetyczny Wp (tabela nr 3). Do klasyfikacji jednostek urbanistycznych wykorzystano średnią arytmetyczną i odchylenie standardowe. Kolorem zielonym wyróżniono obszary, dla których wskaźnik syntetyczny Wp przyjął wartość większą niż wartość sumy średniej arytmetycznej i połowy odchylenia standardowego. Kolorem czerwonym oznaczono te jednostki urbanistyczne, dla których wartość wskaźnika syntetycznego Wp przyjmuje wartości niższe niż suma średniej arytmetycznej i połowy odchylenia standardowego. Dodatkowo wartości wskaźnika syntetycznego wyróżniono pogrubioną czcionką. Tabela nr 3 Wartości wskaźników syntetycznych Wp dla poszczególnych jednostek urbanistycznych Lp. Symbol Zasięg przestrzenny jednostki Wskaźnik syntetyczny Wp 1 I Borki -0,02 2 II Choszcze -0,14 3 III Dąbrowa -0,22 4 IV Dębowce -0,33 5 V Gójszcz 0,00 6 VI Grodzisk 0,01 7 VII Guzew 8 VIII Jeruzal -1,30-0,03 9 IX Kołacz 0,24 10 X Kruki 0,26 11 XI Kuflew 0,27 12 XII Lipiny 0,33 13 XIII Lubomin -0,27 14 XIV Łukówiec 0,02 15 XV Mała Wieś 0,26 31 S t r o n a 31

Lp. Symbol Zasięg przestrzenny jednostki Wskaźnik syntetyczny Wp 16 XVI Mrozy -0,22 17 XVII Natolin 0,38 18 XVIII Płomieniec -0,52 19 XIX Porzewnica 0,01 20 XX Rudka 0,16 21 XXI Skruda 0,50 22 XXII Sokolnik 23 XXIII Topór -0,01-0,18 24 XXIV Trojanów 0,18 25 XXV Wola Paprotnia 0,34 26 XXVI Wola Rafałowska 0,31 27 0,00 28 0,36 Ujemne wartości wskaźnika syntetycznego Wp odzwierciedlają sytuację kryzysową w sferze społecznej. Im wyższa wartość ujemna, tym większe natężenie problemów społecznych w jednostkach urbanistycznych gminy. Obszary Gminy, w których wartości wskaźnika Wp są niższe niż suma średniej arytmetycznej i połowy odchylenia standardowego, tj. obszary, w których zdiagnozowano sytuację kryzysową, zostały przedstawione w tabeli nr 3 kolorem czerwonym oraz zaprezentowane na mapie nr 12. 32 S t r o n a 32

Mapa nr 12 Obszary w stanie kryzysowym na terenie Gminy Mrozy Społeczny aspekt rewitalizacji dotyczy działań nakierowanych na zapobieganie wykluczeniu społecznemu oraz ponownej integracji grup zamieszkałych na danym obszarze z innymi częściami gminy. Czynnikami stanowiącymi przyczynę wykluczenia są także wysoka stopa bezrobocia, a zwłaszcza bezrobocia długotrwałego, jak również niski poziom wykształcenia, oraz stosunkowo wysoki poziom przestępczości, będącej często wynikiem złej sytuacji materialnej. 33 S t r o n a 33

3. Zasięgi przestrzenne obszarów rewitalizacji została przeprowadzona w trzech etapach. Pierwszym z nich była analiza wskaźnikowa zjawisk społecznych na terenie Gminy Mrozy, prowadząca do wskazania obszarów gminy znajdujących się w stanie kryzysowym. Celem prac w drugim etapie było wyznaczenie obszarów zdegradowanych. Przeprowadzono analizę wskaźnikową zjawisk gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych, pozwalających na diagnozę stanu i delimitację obszarów zdegradowanych z wykorzystaniem metod statystycznych i prezentacji kartograficznej. W ostatnim etapie skoncentrowano się na wskazaniu obszaru rewitalizacji. Obszar zidentyfikowany w wyniku przeprowadzonej analizy stanowi najbardziej problemową część gminy, w granicach której podejmowane będą przedsięwzięcia rewitalizacyjne. Obszar zdegradowany Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym można wyznaczyć jako obszar zdegradowany w przypadku wystąpienia na nim co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk: gospodarczych w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw lub środowiskowych w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub przestrzenno-funkcjonalnych w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych, lub technicznych w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, pod warunkiem stwierdzenia na każdym z podobszarów występowania koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz przynajmniej jednego negatywnego zjawiska z obszaru gospodarczego, środowiskowego, przestrzenno-funkcjonalnego lub technicznego. 34 S t r o n a 34

3.1. Sytuacja gospodarcza Niski poziom przedsiębiorczości na danym terenie może stanowić jedną z przyczyn stanu kryzysowego. Dobrze rozwinięta sfera działalności gospodarczej jest związana z potencjałem kapitału ludzkiego w zakresie podejmowania ryzyka działalności na własny rachunek, ale także jest wypadkową takich zmiennych jak lokalizacja czy wsparcie władz Gminy Mrozy w sferze rozwoju przedsiębiorczości lokalnej. W celu zdiagnozowania stopnia przedsiębiorczości mieszkańców Gminy Mrozy przyjęto wskaźnik liczby podmiotów wpisanych do rejestru Regon. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na 31.12.2015 r. wskaźnik ten dla województwa mazowieckiego wynosi 143 podmiotów, dla powiatu mińskiego przyjmuje wartość 93. Dla Gminy Mrozy wskaźnik jest niższy niż dla powiatu i osiąga wartość 64. Do analizy przyjęto dane Urzędu Miasta i Gminy Mrozy w zakresie ewidencji działalności gospodarczej oraz dane z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Z analizy wyłączono podmioty w likwidacji bądź upadłości. Łącznie na terenie gminy do ewidencji działalności gospodarczej wpisane są 393 podmioty, a do Krajowego Rejestru Sądowego 21 podmiotów. Najwięcej firm prowadzi działalność na terenie Mrozów (238). W sołectwach: Grodzisk, Jeruzal, Wola Paprotnia, Wola Rafałowska i Lipiny działalność prowadzi łącznie 98 firm (odpowiednio 29, 21, 18, 18 i 12). W sołectwach Choszcze, Lubomin, Natolin, Porzewnica i Topór nie funkcjonują żadne przedsiębiorstwa. w odniesieniu do liczby podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w przeliczeniu na liczbę mieszkańców (WG1) w jednostkach urbanistycznych, będących w stanie kryzysowym została przedstawiona w tabeli nr 4. Tabela nr 4 Liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w jednostkach urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym Lp. Symbol Nazwa Liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą [szt.] 1 I Borki 1 2 II Choszcze 0 3 III Dąbrowa 6 4 IV Dębowce 3 5 V Gójszcz 3 6 VI Grodzisk 29 7 VII Guzew 4 8 VIII Jeruzal 21 35 S t r o n a 35

Lp. Symbol Nazwa Liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą [szt.] 9 XIII Lubomin 0 10 XIV Łukówiec 5 11 XVI Mrozy 238 12 XVIII Płomieniec 4 13 XIX Porzewnica 0 14 XX Rudka 3 15 XXII Sokolnik 8 16 XXIII Topór 0 17 XXIV Trojanów 2 W celu diagnozy sytuacji w sferze gospodarczej przyjęto także wskaźniki uzupełniające, tj. udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców jednostek urbanistycznych, znajdujących się w sferze kryzysowej (WG2) oraz udział osób z wykształceniem gimnazjalnym lub poniżej w ogólnej liczbie bezrobotnych (WG3). Tabela nr 5 Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców oraz udział osób z wykształceniem gimnazjalnym lub poniżej w ogólnej liczbie bezrobotnych w jednostkach urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym Lp. Symbol Nazwa Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców [%] Udział osób z wykształceniem gimnazjalnym lub poniżej w ogólnej liczbie bezrobotnych [%] 1 I Borki 18,44 25,00 2 II Choszcze 9,72 0,00 3 III Dąbrowa 14,36 50,00 4 IV Dębowce 24,04 0,00 5 V Gójszcz 11,41 60,00 6 VI Grodzisk 11,90 69,23 7 VII Guzew 19,64 42,86 8 VIII Jeruzal 17,35 27,27 9 XIII Lubomin 14,02 50,00 10 XIV Łukówiec 18,47 12,50 11 XVI Mrozy 14,08 17,74 12 XVIII Płomieniec 14,88 50,00 13 XIX Porzewnica 10,34 0,00 14 XX Rudka 20,27 33,33 36 S t r o n a 36

Lp. Symbol Nazwa Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców [%] Udział osób z wykształceniem gimnazjalnym lub poniżej w ogólnej liczbie bezrobotnych [%] 15 XXII Sokolnik 16,26 33,33 16 XXIII Topór 19,70 33,33 17 XXIV Trojanów 19,88 0,00 3.2. Sytuacja środowiskowa Stan środowiska przyrodniczego jest istotnym czynnikiem, mającym wpływ na jakość życia mieszkańców. Diagnoza sytuacji środowiskowej na terenie Gminy Mrozy powiązana jest ze standardami jakości środowiska, w tym gospodarką odpadami stanowiącymi zagrożenie dla życia, zdrowia lub stanu środowiska. W celu zdiagnozowania sytuacji środowiskowej na terenie Gminy Mrozy przyjęto wskaźnik ilości wyrobów zawierających azbest w przeliczeniu na powierzchnię jednostki. Na mocy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z późn. zm.) azbest jest substancją stwarzającą szczególne zagrożenie dla środowiska. Po demontażu wyrobów zawierających azbest, powstałe odpady są traktowane jako odpady niebezpieczne. 26 w odniesieniu do ilości wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest w jednostkach urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym (WŚ1) została przedstawiona w tabeli nr 6. Tabela nr 6 Ilość wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest w jednostkach urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym [Mg] Lp. Symbol Nazwa Ilość wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest [Mg] 1 I Borki 167,68 2 II Choszcze 30,36 3 III Dąbrowa 79,31 4 IV Dębowce 134,70 5 V Gójszcz 56,87 6 VI Grodzisk 190,58 7 VII Guzew 181,04 8 VIII Jeruzal 150,59 9 XIII Lubomin 58,74 10 XIV Łukówiec 159,86 11 XVI Mrozy 470,46 12 XVIII Płomieniec 44,28 26 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów, Dz. U. z 2014 r., poz. 1923. 37 S t r o n a 37

Lp. Symbol Nazwa Ilość wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest [Mg] 13 XIX Porzewnica 26,09 14 XX Rudka 62,69 15 XXII Sokolnik 225,50 16 XXIII Topór 185,76 17 XXIV Trojanów 145,42 Obiektami prawnie chronionymi na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 r., Nr 92, poz. 880 z późn. zm,). na terenie Gminy Mrozy są Miński Obszar Chronionego Krajobrazu, pięć rezerwatów przyrody, obszary Natura 2000: Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Rogoźnica i Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Kostrzynia oraz pomniki przyrody. 27 Teren gminy Mrozy w blisko 80% należy do Mińskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, utworzonego w dniu 21 października 1986 r. Gmina znajduje się we wschodniej części tego obszaru. Oprócz gminy Mrozy Miński Obszar Chronionego Krajobrazu swoimi granicami obejmuje także gminy: Halinów, Dębe Wielkie, Mińsk Mazowiecki, Siennica, Cegłów, Jakubów, Kałuszyn i Kotuń oraz od 1992 r. miasto Sulejówek. Celem utworzenia tego obszaru była ochrona mało zniekształconego środowiska przyrodniczego, zachowującego zdolności równowagi biologicznej. 28 Rezerwat Rudka Sanatoryjna ma powierzchnię 125,64 ha, utworzony został w dniu 25 sierpnia 1964 r. Jest drugim co do wielkości rezerwatem jodły w województwie mazowieckim. Położony jest w sąsiedztwie południowo-wschodniej granicy miejscowości Mrozy. Obejmuje ochroną najlepiej zachowane i najdalej wysunięte na północny wschód drzewostany jodły pospolitej rosnące wyspowo poza granicami naturalnego jej występowania, w drzewostanach różnych zbiorowisk grądowych. Rezerwat Florianów jest rezerwatem przyrody geologicznym, o powierzchni 406,04 ha, został utworzony w dniu 8 lipca 1991 r. celem zachowania interesujących form geomorfologicznych pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego. Rezerwat przyrody torfowiskowy Rogoźnica powstał w dniu 21.12.1998 r. celem ochrony dobrze zachowanego kompleksu olsów położonych w dolinie Kostrzynia oraz śródleśnego bagna. Jego powierzchnia wynosi 77,89 ha. Torfowisko Jeziorek również jest rezerwatem przyrody torfowiskowym. Obszar ten został utworzony w dniu 31 października 2012 r. celem zachowania ze względów naukowych kompleksu wodnotorfowiskowego z przyległymi borami bagiennymi oraz stanowiskami chronionych a także zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Zajmuje obszar o powierzchni 6,8 ha. Przełom Witówki jest to rezerwat przyrody florystyczny, o powierzchni 92,30 ha, utworzony w 1995 r. celem ochrony dobrze wykształconych zbiorowisk roślinnych porastających dolinę rzeki 27 Geoserwis Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, http://geoserwis.gdos.gov.pl. 28 Strategia Rozwoju Gminy Mrozy na lata 2015-2021, przyjęta uchwałą Nr XI/144/2015 Rady Miejskiej w Mrozach z dnia 30 listopada 2015 r. 38 S t r o n a 38

Witówki wraz z jej dopływami i najbliższym otoczeniem. Położony jest w odległości ok. 6 km na północny wschód od wsi Grodzisk, na terenie uroczyska Gójszcz. Graniczy od strony zachodniej ze stawami w Gójszczu a od strony wschodniej ze stawami w Gołębiówce (gmina Kałuszyn). Rezerwatem leśnym jest Barania Ruda. Teren ten został objęty ochroną w dniu 16 lutego 2015 r. celem zachowania cennych zbiorowisk roślinnych, w tym zespołów roślinności torfowiskowej, lasów łęgowych i olsów z licznymi gatunkami chronionymi. Na terenie gminy Mrozy na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. został ustanowiony Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Kostrzynia (kod obszaru PLB140009). Obszar ten obejmuje powierzchnię 14376,1 ha. Położony jest w województwie mazowieckim na terenie gmin: Wodynie (1.448,2 ha), Mrozy (6.797,9 ha), Kotuń (3.156,9 ha), Skórzec (1.298,7 ha) i Grębków (1.674,4 ha). Ostoja wbrew swojej nazwie nie obejmuje tylko doliny rzeki Kostrzyń, ale także przyległe doliny jej dopływów wraz z łąkami, mokradłami, kompleksami stawów rybnych oraz otaczające lasy łęgowe, olsy i zespoły zarośli. Obszar został uznany za ekstensywnie użytkowany rolniczo, stanowiący swego rodzaju cenną przyrodniczo enklawę pośród obszarów silnie przekształconych przez gospodarkę rolną oraz za lokalny korytarz ekologiczny. Oprócz Doliny Kostrzynia na terenie gminy Mrozy występuje jeszcze jeden obszar Natura 2000, wyznaczony na podstawie Dyrektywy Siedliskowej. Jest to Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Rogoźnica (obszar w całości znajduje się w granicach Gminy). 10 stycznia 2011 r. decyzją Komisji Europejskiej został uznany jako obszar mający szczególne znaczenie dla Wspólnoty. Obszar Rogoźnica zajmuje powierzchnię 153,2 ha. Pokrywa w całości istniejący rezerwat o tej samej nazwie i obejmuje również obszary położone na zachód od tego rezerwatu. Został uznany za jeden z najlepiej zachowanych na Nizinie Południowopodlaskiej obszarów leśnych związanych z siedliskami wilgotnymi. Na terenie Gminy Mrozy znajduje się 19 pomników przyrody, wśród których są okazy: dębów szypułkowych, brzóz brodawkowatych, lipy drobnolistnej, sosny pospolitej, klonu pospolitego, buka pospolitego, jodły pospolitej. Wskaźnikiem uzupełniającym diagnozę w sferze środowiskowej jest udział powierzchni zielonych w powierzchni jednostek urbanistycznych, będących w stanie kryzysowym (WŚ2) (tabela nr 7). Tabela nr 7 Udział powierzchni zielonych w powierzchni jednostek urbanistycznych, będących w stanie kryzysowym Lp. Symbol Nazwa Udział powierzchni zielonych w powierzchni jednostek urbanistycznych [%] 1 I Borki 31,98 39 S t r o n a 39

Lp. Symbol Nazwa Udział powierzchni zielonych w powierzchni jednostek urbanistycznych [%] 2 II Choszcze 43,61 3 III Dąbrowa 4,43 4 IV Dębowce 28,53 5 V Gójszcz 67,74 6 VI Grodzisk 22,56 7 VII Guzew 15,02 8 VIII Jeruzal 31,39 9 XIII Lubomin 12,67 10 XIV Łukówiec 36,42 11 XVI Mrozy 6,13 12 XVIII Płomieniec 30,02 13 XIX Porzewnica 19,17 14 XX Rudka 20,26 15 XXII Sokolnik 4,98 16 XXIII Topór 52,21 17 XXIV Trojanów 8,93 3.3. Sytuacja przestrzenno-funkcjonalna i techniczna Sfera przestrzenno-funkcjonalna odgrywa istotną rolę w ocenie komfortu jakości życia mieszkańców danego obszaru. W celu oceny sytuacji przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej Gminy Mrozy diagnozie poddano następujące obszary: gminna infrastruktura techniczna, gminna infrastruktura społeczna, stan techniczny obiektów budowlanych, gminne obszary przestrzeni publicznej, obiekty zabytkowe. Gminna infrastruktura techniczna Na obszarze Gminy Mrozy nie funkcjonuje scentralizowany system ciepłowniczy. Zapotrzebowanie ludności Gminy Mrozy w zakresie ciepłownictwa w przeważającej części jest pokrywane w indywidualny sposób przez samych użytkowników. Stosują oni różne rozwiązania, jednak z przewagą wykorzystania węgla, używany jest również olej opałowy oraz gaz płynny. Gmina nie jest podłączona do systemu dystrybucji gazu ziemnego. 40 S t r o n a 40

Operatorem systemu dystrybucyjnego energii elektrycznej na terenie Gminy Mrozy jest PGE Dystrybucja S.A. Zasilanie Gminy Mrozy energią elektryczną SN 15kV odbywa się z własnej stacji 110/15kv, zasilanej dwustronnie liniami WN 110kV. Na terenie Gminy znajduje się RPZ z dwoma transformatorami o mocy po 16kVA. Zasilanie rezerwowe odbywa się z pozostałych magistral RE-5 Mińsk oraz z rejonów RE-6 Siedlce, RE-8 Łuków. Teren Gminy Mrozy zasilany jest czternastoma magistralami SN 5kV wychodzącymi z RPZ Mrozy. Zespoły elektroenergetyczne SN15kV/NN0,4kV tworzą lokalne sieci elektroenergetyczne zaopatrujące w energię elektryczną niskiego napięcia podmioty przyłączone do poszczególnych stref stacji transformatorowych. 29 Obszar gminy jest w znacznej części zwodociągowany. Ogółem z instalacji wodociągowej korzysta 89% mieszkańców. Udział osób korzystających z sieci wodociągowej w miastach wynosi 98,9%, natomiast na terenach wiejskich 82,2%. Całkowita długość sieci wodociągowej na terenie gminy wynosi niemal 137,5 km i obsługuje ona 3.052 połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. z czego 1.297 przyłączy znajduje się na terenie miasta. Głównym problemem Gminy Mrozy są występujące dysproporcje pomiędzy rozwiniętą siecią wodociągową a rozwojem sieci kanalizacyjnej. W 2015 r. czynna sieć kanalizacyjna miała długość 43,6 km, z czego 33,7 km znajdowało się na terenie miasta Mrozy. Zaledwie 34,4% ogółu mieszkańców korzystało z instalacji kanalizacyjnej, jednak odsetek osób korzystających z sieci z terenu miasta był znacznie większy i wynosił 74,8%. 30 W celu oceny sytuacji w zakresie dostępności do miejskiej infrastruktury technicznej przyjęto wskaźnik liczby przyłączy wodociągowych (WF1) i kanalizacyjnych (WF2) w odniesieniu do liczby budynków w jednostkach urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym (tabela nr 8). Tabela nr 8 Liczba przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych w jednostkach urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym Lp. Symbol Nazwa Liczba przyłączy wodociągowych [szt.] Liczba przyłączy kanalizacyjnych [szt.] 1 I Borki 45 0 2 II Choszcze 21 0 3 III Dąbrowa 79 0 4 IV Dębowce 81 0 5 V Gójszcz 67 0 6 VI Grodzisk 209 0 7 VII Guzew 87 0 8 VIII Jeruzal 141 115 29 Na podstawie: Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Mrozy na lata 2015-2020. 30 Tamże. 41 S t r o n a 41

Lp. Symbol Nazwa Liczba przyłączy wodociągowych [szt.] Liczba przyłączy kanalizacyjnych [szt.] 9 XIII Lubomin 28 0 10 XIV Łukówiec 80 9 11 XVI Mrozy 1 251 897 12 XVIII Płomieniec 33 0 13 XIX Porzewnica 12 0 14 XX Rudka 78 0 15 XXII Sokolnik 102 0 16 XXIII Topór 57 0 17 XXIV Trojanów 65 0 Sieć drogową Gminy Mrozy tworzą drogi powiatowe i gminne. Drogi Gminy Mrozy są o niskiej i średniej jakości technicznej, zaklasyfikowane jako V klasa techniczna. Przez teren Gminy przebiegają drogi powiatowe, których długość łącznie wynosi 67,2 km. Gminna infrastruktura społeczna Jednym z zadań samorządu gminy jest zaspokojenie potrzeb lokalnej społeczności. Rozwój gminy zależy także od umiejętności gospodarowania zasobami i od tego, jak władze gminy będą wykorzystywały swoje mocne strony w tym zakresie. Infrastruktura społeczna obejmuje zadania z zakresu oświaty, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, kultury i sportu, niezbędne do funkcjonowania lokalnej społeczności. W Gminie Mrozy funkcjonują Oddział przedszkolny w Zespole Szkół im. H. Sienkiewicza w Jeruzalu oraz Gminne Przedszkole w Mrozach. Na terenie Gminy Mrozy znajdują się cztery szkoły podstawowe: Szkoła Podstawowa w Grodzisku, Publiczna Szkoła Podstawowa należąca do Zespołu Szkół im. H. Sienkiewicza w Jeruzalu, Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Lipinach oraz Szkoła Podstawowa im. Romualda Traugutta w Mrozach. Dodatkowo funkcjonują dwa gimnazja: Publiczne Gimnazjum należące do Zespołu Szkół im. H. Sienkiewicza w Jeruzalu i Publiczne Gimnazjum należące do Zespołu Szkół Publicznych im. Adama Mickiewicza w Mrozach, a także Liceum Ogólnokształcące należące do Zespołu Szkół Publicznych im. Adama Mickiewicza w Mrozach. Dostęp do placówek służby zdrowia jest zapewniony przez Przychodnię Lekarską PULS Sp. z o.o., ul. Willowa 12, Mrozy oraz przez Samodzielny Specjalistyczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej im. dr. Teodora Dunina, Aleja Teodora Dunina 1, Rudka. Zadania z zakresu kultury realizowane są przez Gminne Centrum Kultury im. Heleny Wielobyckiej w Mrozach, Gminną Bibliotekę Publiczną im. Jana Pawła II w Mrozach wraz 42 S t r o n a 42

z filią biblioteczną w Jeruzalu oraz dziewiętnaście świetlic (w miejscowościach Borki, Dąbrowa, Dębowce, Guzew, Jeruzal, Kołacz, Kruki, Lipiny, Łukówiec, Mała Wieś, Mrozy, Rudka, Sokolnik, Topór, Trojanów, Wola Paprotnia i Wola Rafałowska). Na terenie gminy znajdują się liczne obiekty sportowe i rekreacyjne. W Mrozach są to: Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji w Mrozach, hala sportowa w Mrozach, stadion sportowy, boiska do siatkówki plażowej, kompleks sportowy Orlik Mrozy, PZU Trasa Zdrowia, trzy siłownie zewnętrzne oraz sześć placów zabaw. PZU Trasa Zdrowia znajduje się także w jednostce Rudka oraz Wola Rafałowska. W każdej z jednostek: Gójszcz, Guzew, Lipiny, Mała Wieś, Skruda, Trojanów, Wola Paprotnia zlokalizowane jest boisko sportowe, dodatkowo w Grodzisku i Jeruzalu są kompleksy sportowe Orlik. Po jednym placu zabaw jest w sołectwach Dąbrowa, Gójszcz, Grodzisk, Jeruzal, Kruki, Łukówiec, Mała Wieś, Rudka, Skruda, Trojanów, Wola Paprotnia, w sołectwach Borki i Dębowce znajduje się po jednej siłowni zewnętrznej. Ze względu na istotność kwestii zaspokojenia potrzeb mieszkańców w zakresie oświaty i kultury, na potrzeby diagnozy w odniesieniu do infrastruktury społecznej, przyjęto wskaźnik dostępności placówek oświatowych i miejskich obiektów kulturalnych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców danej jednostki urbanistycznej (WF3). Stan techniczny obiektów budowalnych Stan techniczny budynków jest związany z datą budowy budynków, obowiązujących wówczas norm i przepisów, a także z prowadzonymi pracami remontowymi czy termomodernizacyjnymi. Prawie 58% budynków w Gminie Mrozy zostało wybudowanych przed 1970 r., kolejne 21,7% budynków ma więcej niż 28 lat, a pozostałe 20,7% zostało wzniesione po 1989 r. 31 Zużycie energii na potrzeby ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej w budynkach jest istotną częścią łącznego zużycia energii finalnej w gminie. W związku z powyższym istnieje znaczny potencjał zaoszczędzenia energii cieplnej w budownictwie poprzez zastosowanie rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Jednym z możliwych działań do podjęcia jest termomodernizacja, prowadząca do zwiększenia efektywności wykorzystania energii finalnej, a co za tym idzie do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. Przedsięwzięcia termomodernizacyjne obejmują: ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie zapotrzebowania na energię dostarczaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej oraz ogrzewania do budynków, ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz zasilających je lokalnych źródłach ciepła, wykonanie przyłącza technicznego do scentralizowanego źródła ciepła, w związku 31 Dane Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl 43 S t r o n a 43

z likwidacją lokalnego źródła ciepła, w wyniku czego następuje zmniejszenie kosztów pozyskania ciepła dostarczanego do budynków, całkowita lub częściowa zamiana źródeł energii na źródła odnawialne lub zastosowanie wysokosprawnej kogeneracji. 32 Na terenie Gminy Mrozy sukcesywnie realizowane są zadania z zakresu termomodernizacji gminnych obiektów użyteczności publicznej. W zasobach gospodarki komunalnej Gminy Mrozy znajduje się 9 budynków, w których znajdują się 34 lokale mieszkalne o łącznej powierzchni użytkowej wynoszącej 1.383,53 m 2. 33 Najstarszy budynek wchodzący w skład komunalnego zasobu mieszkaniowego Gminy Mrozy został wybudowany w latach 20. XX wieku. Najmłodsze budynki zlokalizowane w miejscowościach Jeruzal i Mrozy zostały wybudowane w latach 70. XX w. Pozostałe budynki zostały wybudowane w XX w. Na potrzeby oceny stanu technicznego budynków przyjęto wskaźnik udziału powierzchni użytkowej budynków komunalnych wyremontowanych w stosunku do łącznej powierzchni budynków komunalnych w danej jednostce urbanistycznej (WF4). Gminne obszary przestrzeni publicznej Obszary przestrzeni publicznej to obszary o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjające nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na ich położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne. 34 Urządzenia sportowe oraz place zabaw znajdują się głównie przy budynkach szkół. W gminie funkcjonują kompleks sportowo-rekreacyjny oraz liczne stadiony i boiska, z których mogą korzystać mieszkańcy, właścicielem obiektów jest Gmina Mrozy. Na potrzeby diagnozy przyjęto dostępność terenów zielonych i rekreacyjnych znajdujących się w gminnej przestrzeni publicznej. Obiekty zabytkowe Na terenie Gminy Mrozy znajdują się liczne obiekty dziedzictwa kulturowego. Do najważniejszych spośród nich należą: murowany młyn wodny z połowy XX w. wraz z urządzeniami napędowymi w Grodzisku, zespół dworsko-parkowy w Kuflewie, zespół sakralny, w skład którego wchodzi osiemnastowieczna dzwonnica, organistówka i plebania z początku XX w. oraz figurka św. Jana Nepomucena z 1777 r. znajdujący się w Kuflewie, zespół kościoła parafialnego p.w. św. Wojciecha, w skład którego wchodzi kościół drewniany 32 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów, Dz.U. 2008, nr 223, poz. 1549 z późn. zm. 33 Zmiana Wieloletniego Programu Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem Gminy Mrozy na lata 2013-2017, przyjęta uchwałą Nr VI /95 /2015 Rady Miejskiej w Mrozach z dnia 19 czerwca 2015 r. 34 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 2012 r., poz. 647 z późn. zm. 44 S t r o n a 44

z 1757-1758 r., Mauzoleum Floriana Cieszkowskiego z 1798 r., drewniana dzwonnica drugiej połowy XVIII w. oraz murowana plebania z początku XX w. znajdujący się w Jeruzalu, Zespół dworski, w skład którego wchodzi dwór drewniany z przełomu XVIII i XIX w. w Łukówcu, zespół budynków dworca kolejowego oraz młyny wodne w Mrozach, murowany budynek Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej z 1908 r. wraz z przyległym do niego parkiem w Rudce. Do rejestru zabytków nieruchomych prowadzonego przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie wpisanych zostało łącznie sześć obiektów z terenu gminy: 1. Jeruzal Kościół, nr rej. A-24/130 z 09.06.1958 r., 2. Kuflew Organistówka, nr rej. A-220/900 z 15.01.1971 r., 3. Kuflew Zespół dworski, nr rej. A-333 z 30.12.1983 r., 4. Łukówiec Dwór, nr rej. A-66/359 z 05.03.1962 r., 5. Łukówiec Spichlerz, nr rej. A-150/647 z 09.04.1962 r., 6. Rudka Zespół sanatorium, nr rej. A-334 z 30.12.1983 r., Na potrzeby diagnozy przyjęto liczbę obiektów zabytkowych w poszczególnych jednostkach urbanistycznych (WF5). 3.4. Delimitacja obszarów zdegradowanych Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym pod względem występowania negatywnych zjawisk społecznych, można wyznaczyć jako obszar zdegradowany w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z negatywnych zjawisk w sferze gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej. Do uznania obszaru gminy jako zdegradowanego konieczna jest diagnoza stanu w zakresie sytuacji gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. Przyjęto następujące wskaźniki delimitacyjne: WG1 - liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w przeliczeniu na liczbę mieszkańców [szt./os.], WG2 - udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców [%], WG3 - udział osób z wykształceniem gimnazjalnym lub poniżej w ogólnej liczbie bezrobotnych [%], WŚ1 - ilość wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest w przeliczeniu na powierzchnię jednostek urbanistycznych [Mg/ha], WŚ2 - udział terenów zielonych w powierzchni jednostek urbanistycznych [%], WF1 - liczba przyłączy wodociągowych w odniesieniu do liczby budynków mieszkalnych w danej jednostce urbanistycznej [%], WF2 - liczba przyłączy kanalizacyjnych w odniesieniu do liczby budynków mieszkalnych w danej jednostce urbanistycznej [%], WF3 - liczba placówek oświatowych i gminnych obiektów kulturalnych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców danej jednostki urbanistycznej [szt./os.], WF4 - udział powierzchni użytkowej budynków komunalnych wyremontowanych 45 S t r o n a 45

w stosunku do łącznej powierzchni użytkowej budynków komunalnych w danej jednostce urbanistycznej [%], WF5 - liczba obiektów wpisanych do rejestru zabytków [szt.]. Wartości wybranych wskaźników, charakteryzujących sferę gospodarczą, środowiskową, przestrzenno-funkcjonalną i techniczną dla jednostek urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym zostały zestawione w Załączniku nr 2. Wyliczone wartości wskaźników syntetycznych dla poszczególnych sfer: gospodarczej (Wp1), środowiskowej (Wp2) i przestrzenno-funkcjonalnej (Wp3) dla jednostek urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym, zostały przedstawione w tabeli nr 9. Analogicznie jak przy diagnozie sytuacji społecznej, do klasyfikacji jednostek urbanistycznych wykorzystano średnią arytmetyczną i odchylenie standardowe. Kolorem zielonym wyróżniono obszary, dla których wskaźnik przyjął wartość większą niż wartość sumy średniej arytmetycznej i połowy odchylenia standardowego. Kolorem czerwonym oznaczono te jednostki urbanistyczne, dla których wskaźnik przyjął wartość mniejszą od sumy średniej arytmetycznej i połowy odchylenia standardowego, jak również wartości wskaźnika syntetycznego wyróżniono pogrubioną czcionką. Tabela nr 9 Wartości wskaźników syntetycznych w sferze gospodarczej, środowiskowej, funkcjonalno-przestrzennej i technicznej dla jednostek urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym Lp. Symbol Nazwa jednostki urbanistycznej Sfera gospodarcza (Wp1) Sfera środowiskowa (Wp2) Sfera funkcjonalnoprzestrzenna (Wp3) 1 I Borki -0,62-0,39-0,25 2 II Choszcze -0,21 1,09-0,40 3 III Dąbrowa 0,41-0,89 0,44 4 IV Dębowce -1,27 0,38-0,08 5 V Gójszcz 0,60 1,55-0,17 6 VI Grodzisk 1,03-0,31-0,15 7 VII Guzew -0,38-0,21-0,27 8 VIII Jeruzal 0,39 0,26 1,26 9 XIII Lubomin -0,05-0,76-0,52 10 XIV Łukówiec -0,61 0,20 0,24 11 XVI Mrozy 0,62-0,60 0,85 12 XVIII Płomieniec 0,37 1,91-0,52 13 XIX Porzewnica -0,26-1,25-0,43 46 S t r o n a 46

Lp. Symbol Nazwa jednostki urbanistycznej Sfera gospodarcza (Wp1) Sfera środowiskowa (Wp2) Sfera funkcjonalnoprzestrzenna (Wp3) 14 XX Rudka -0,50 1,19 0,59 15 XXII Sokolnik -0,14-0,67-0,60 16 XXIII Topór -0,76 1,40-0,22 17 XXIV Trojanów -0,96-0,29 0,31 Na podstawie przeprowadzonych analiz wyznaczono obszary zdegradowane na terenie Gminy Mrozy, w których oprócz negatywnych zjawisk społecznych, zdiagnozowano występowanie negatywnych zjawisk w co najmniej jednej ze sfer: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej. Wartości wskaźników syntetycznych w sferze społecznej (Wp) gospodarczej (Wp1), środowiskowej (Wp2), funkcjonalno-przestrzennej i technicznej (Wp3) dla jednostek urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym zostały zestawione w tabeli nr 10. Tabela nr 10 Wartości wskaźników syntetycznych w sferze społecznej (Wp), gospodarczej (Wp1), środowiskowej (Wp2), funkcjonalno-przestrzennej i technicznej (Wp3) dla jednostek urbanistycznych, znajdujących się w stanie kryzysowym Lp. Symbol Nazwa jednostki urbanistycznej Wp Wp1 Wp2 Wp3 Obszar zdegradowany 1 I Borki -0,02-0,62-0,39-0,25 tak 2 II Choszcze -0,14-0,21 1,09-0,40 tak 3 III Dąbrowa -0,22 0,41-0,89 0,44 tak 4 IV Dębowce -0,33-1,27 0,38-0,08 tak 5 V Gójszcz 0,00 0,60 1,55-0,17 tak 6 VI Grodzisk 0,01 1,03-0,31-0,15 tak 7 VII Guzew -1,30-0,38-0,21-0,27 tak 8 VIII Jeruzal -0,03 0,39 0,26 1,26 tak 9 XIII Lubomin -0,27-0,05-0,76-0,52 tak 10 XIV Łukówiec 0,02-0,61 0,20 0,24 tak 11 XVI Mrozy -0,22 0,62-0,60 0,85 tak 12 XVIII Płomieniec -0,52 0,37 1,91-0,52 tak 13 XIX Porzewnica 0,01-0,26-1,25-0,43 tak 14 XX Rudka 0,16-0,50 1,19 0,59 tak 15 XXII Sokolnik -0,01-0,14-0,67-0,60 tak 47 S t r o n a 47

Lp. Symbol Nazwa jednostki urbanistycznej Wp Wp1 Wp2 Wp3 Obszar zdegradowany 16 XXIII Topór -0,18-0,76 1,40-0,22 tak 17 XXIV Trojanów 0,18-0,96-0,29 0,31 tak Rozmieszczenie przestrzenne obszarów zdegradowanych na terenie Gminy Mrozy zostało przedstawione na mapie nr 13. Mapa nr 13 Obszary zdegradowane na terenie Gminy Mrozy posłużyła do wyznaczenia obszarów zdegradowanych w Gminie Mrozy, które mają zostać objęte Programem rewitalizacji Gminy Mrozy. Łączna liczba mieszkańców i powierzchnia obszarów zdegradowanych została zestawiona w tabeli nr 11. Tabela nr 11 Liczba mieszkańców i powierzchnia wyznaczonych obszarów zdegradowanych Lp. Symbol Nazwa jednostki urbanistycznej Liczba mieszkańców [os.] Powierzchnia [ha] 1 I Borki 141 410 2 II Choszcze 72 531 48 S t r o n a 48

Lp. Symbol Nazwa jednostki urbanistycznej Liczba mieszkańców [os.] Powierzchnia [ha] 3 III Dąbrowa 181 215 4 IV Dębowce 183 826 5 V Gójszcz 149 665 6 VI Grodzisk 647 592 7 VII Guzew 224 751 8 VIII Jeruzal 317 694 9 XIII Lubomin 107 136 10 XIV Łukówiec 287 1 002 11 XVI Mrozy 3 474 773 12 XVIII Płomieniec 121 720 13 XIX Porzewnica 29 58 14 XX Rudka 148 338 15 XXII Sokolnik 406 661 16 XXIII Topór 132 1 642 17 XXIV Trojanów 171 643 Razem 6 789 10 657 3.5. Obszary rewitalizacji Obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację, wyznacza się jako obszar rewitalizacji (art. 10 ustawy). Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic. Na wyznaczonych obszarach zdegradowanych Gminy Mrozy mieszka 77% mieszkańców, a ich powierzchnia stanowi 72% łącznej powierzchni gminy. Synteza wyników uzyskanych z przeprowadzonej diagnozy stanu oraz badań ilościowych i jakościowych sytuacji społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej w Gminie Mrozy, a także oczekiwania i potrzeby lokalnej społeczności wyrażone w trakcie konsultacji społecznych oraz zamierzenia strategiczne rozwoju gminy, wyrażone w Strategii Rozwoju Gminy Mrozy na lata 2015-2021, pozwoliły na wyodrębnienie obszaru rewitalizacji na terenie gminy, który cechuje się największą kumulacją negatywnych zjawisk i problemów. Zgodnie z Instrukcją w celu określenia obszaru, mającego istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gminy, a który powinien zostać objęty procesem rewitalizacji wykorzystano dodatkowe analizy, 49 S t r o n a 49

ankiety i wywiady pogłębione z interesariuszami Programu, czyli wszystkimi, którzy są bezpośrednio zainteresowani wynikami jego wdrożenia. Tabela nr 12 Liczba mieszkańców i powierzchnia wyznaczonych obszarów rewitalizacji Lp. Symbol Nazwa jednostki urbanistycznej Liczba mieszkańców [os.] Powierzchnia [ha] 1 VI Grodzisk 647 592 2 VII Guzew 224 751 3 XVI Mrozy 46 8 4 XX Rudka 148 338 Razem 1 065 1 689 Udział 12,4% 11,7% Wyznaczony obszar rewitalizacji obejmuje południowo-wschodnią część miasta Mrozy oraz jednostki Grodzisk, Guzew oraz Rudka. Zgodnie z wymogami ustawy stanowi nie więcej niż 20% powierzchni gminy oraz jest zamieszkały przez nie więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy, tj. odpowiednio jest to 11,7% powierzchni gminy, zamieszkiwane przez 12,4% ludności. Przestrzenne rozmieszczenie obszaru rewitalizacji zostało przedstawione na mapie nr 12. Mapa nr 14 Obszary rewitalizacji Gminy Mrozy 50 S t r o n a 50

Wyznaczony obszar rewitalizacji charakteryzuje się kumulacją problemów społecznych. Stosunkowo wysoki jest udział osób bezrobotnych w populacji mieszkańców (zwłaszcza w sołectwie Guzew). Wśród bezrobotnych przeważają osoby młode do 34 roku życia, a 62% zarejestrowanych bezrobotnych to osoby z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym. Odpływ młodych ludzi poza gminę oraz starzejące się społeczeństwo są uznawane przez mieszkańców jako jedne z największych zagrożeń społecznych w gminie. Na wyznaczonym obszarze średnio 3% spośród wszystkich mieszkańców jednostek korzysta z pomocy świadczonej przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Mrozach. 78% lokali komunalnych znajduje się w granicach jednostek przeznaczonych do rewitalizacji, żadne spośród nich (uwzględniając powierzchnię lokali mieszkalnych) nie zostało poddane procesowi termomodernizacji. Na obszarze występuje także podwyższony poziom przestępczości w porównaniu z obszarami nie znajdującymi się w stanie kryzysowym. Jednocześnie w sołectwach Grodzisk i Guzew obserwowana jest niższa aktywność społeczna mieszkańców. Ponadto w wybranym obszarze wystąpiły także niekorzystne zjawiska w sferze gospodarczej, środowiskowej, funkcjonalno-przestrzennej i technicznej. Charakterystyka zjawisk różni się w zależności od jednostki urbanistycznej. W sołectwach Rudka oraz Guzew występują poważne problemy w sferze gospodarczej. W mieście Mrozy wyjątkowo niekorzystnie wygląda sytuacja w sferze środowiskowej. Obszar Mrozów charakteryzuje się niższym niż pozostałe jednostki udziałem powierzchni zielonych w powierzchni jednostki urbanistycznej, problemem jest również znaczna ilość wyrobów zawierających azbest w przeliczeniu na powierzchnię jednostki. Dodatkowo w jednostkach Grodzisk i Guzew obserwowane są problemy 51 S t r o n a 51

o charakterze przestrzenno-funkcjonalnym. Konieczność poprawy stanu środowiska w mieście Mrozy oraz sytuacji gospodarczej oraz przestrzenno-funkcjonalnej w jednostkach Grodzisk, Guzew i Rudka są najważniejszymi problemami wymagającymi rozwiązania, który jest postrzegany przez lokalne społeczeństwo jako bardzo ważny czynnik określający standard życia. Wyznaczony obszar rewitalizacji ma istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, budowania tożsamości oraz miejsc integracji społecznej. Na obszarze znajdują się: Urząd Miasta i Gminy, Stanowisko archeologiczne, na które składają się pozostałości po wczesnośredniowiecznym grodzisku, Murowany młyn wodny z połowy XX w. wraz z urządzeniami napędowymi, Zespół budynków dworca kolejowego z 1868 r., Murowany budynek Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej z 1908 r. wraz z przyległym do niego parkiem. Bank Spółdzielczy w Mrozach, Filia Banku Spółdzielczego w Kałuszynie, Agencja PKO Banku Polskiego, Urząd Pocztowy, Gminne Przedszkole w Mrozach, Szkoła Podstawowa w Grodzisku, Szkoła Podstawowa im. Romualda Traugutta w Mrozach, Publiczne Gimnazjum należące do Zespołu Szkół Publicznych im. Adama Mickiewicza w Mrozach, Liceum Ogólnokształcące należące do Zespołu Szkół Publicznych im. Adama Mickiewicza w Mrozach, Przychodnia Lekarska PULS Sp. z o.o., ul. Willowa 12, Mrozy, Samodzielny Specjalistyczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej im. dr. Teodora Dunina, Aleja Teodora Dunina 1, Rudka, Gminne Centrum Kultury im. Heleny Wielobyckiej w Mrozach, Gminna Biblioteka Publiczna im. Jana Pawła II w Mrozach, świetlice, Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji w Mrozach, hala sportowa w Mrozach, stadion sportowy, boiska do siatkówki plażowej, kompleksy sportowe "Orlik", PZU Trasa Zdrowia, place zabaw oraz siłownie zewnętrzne, oddziały OSP. Ponadto na wyznaczonym obszarze organizowane są wydarzenia o charakterze kulturalnym, rekreacyjnym i integracyjnym o zasięgu lokalnym i ponadlokalnym. Mając na 52 S t r o n a 52

uwadze powyższe, stwierdzono, iż obszar jednostek Grodzisk, Guzew, Mrozy i Rudka posiada wszystkie cechy obszaru rewitalizacji i dlatego powinien stanowić tenże obszar. Wnioski płynące z partycypacji społecznej pokrywają się z opracowaną diagnozą stanu. Jako mocne strony rozwoju gminy mieszkańcy uznawali najczęściej atrakcyjne położenie, ofertę kulturową oraz działalność Gminnego Centrum Kultury, infrastrukturę sportową w tym m.in. halę sportową oraz wysokie walory środowiskowe terenów gminy. Z kolei słabe strony gminy we wskazaniach ankietowanych to przede wszystkim zły stan dróg na terenie gminy, niewystarczająca liczba punktów oświetleniowych oraz chodników, mała ilość ścieżek rowerowych, brak nowych miejsc pracy, problemy z dostępnością oraz jakością opieki zdrowotnej i zanieczyszczone środowisko. Mieszkańcy wskazali ponadto na konieczność podjęcia dalszej rozbudowy kanalizacji, poprawy połączeń komunikacyjnych z najbliższymi miastami, zadbania o estetykę Gminy, budowę nowych siłowni plenerowych oraz placów zabaw, wsparcia mieszkańców w działaniach proekologicznych, np. przy wymianie pieców, termomodernizacjach i inwestycjach w odnawialne źródła energii. Granice obszarów rewitalizacji zostały przedstawione na mapie, stanowiącej załącznik nr 5 do niniejszego opracowania. Integralną częścią Programu jest mapa gminy w skali 1:1000 w formie elektronicznej. Zgodnie z art. 15 ust. 3 ustawy, przedsięwzięcia rewitalizacyjne zamieszczone w gminnym programie rewitalizacji mogą być realizowane również poza obszarem rewitalizacji, jeżeli wynika to z ich specyfiki. 53 S t r o n a 53

4. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów w proces rewitalizacji Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 wskazują na potrzebę określenia stopnia realizacji zasady partnerstwa i partycypacji w odniesieniu do programu rewitalizacji, zarówno na etapie jego przygotowania, jak również na etapach wdrażania i oceny jego efektów. 35 Prowadzenie procesu rewitalizacji wiąże się z zaangażowaniem lokalnej społeczności do działania na różnych poziomach: wytyczania kierunków, współpracy partnerskiej, realizacji przedsięwzięć i utrzymanie efektów wprowadzanych zmian. Organizowanie społeczności lokalnej to proces wspierania ludzi w podejmowaniu wspólnych działań na rzecz ulepszania własnego środowiska, a także metoda działania, którego celem jest mobilizowanie społeczności do podejmowania niezbędnych wysiłków zmierzających do poprawy jej sytuacji. Istotną rolę w procesie tworzenia i realizacji programu rewitalizacji odgrywa partycypacja społeczna, która obejmuje przygotowanie, prowadzenie i ocenę rewitalizacji w sposób zapewniający udział interesariuszy. W ustawie w katalogu interesariuszy wymieniono m.in. 36 mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz właścicieli, użytkowników wieczystych nieruchomości i podmioty zarządzające nieruchomościami znajdujące się na tym obszarze, w tym spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe i towarzystwa budownictwa społecznego, podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić na obszarze gminy działalność gospodarczą, podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić na obszarze gminy działalność społeczną, w tym organizacje pozarządowe i grupy nieformalne, jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne, organy władzy publicznej i inne podmioty realizujące na obszarze rewitalizacji uprawnienia Skarbu Państwa. Partycypacja społeczna obejmuje przygotowanie, prowadzenie i ocenę rewitalizacji w sposób zapewniający aktywny udział wszystkich interesariuszy. Zgodnie z ustawą przygotowanie, prowadzenie i ocena rewitalizacji polegają w szczególności na: poznaniu potrzeb i oczekiwań interesariuszy oraz dążeniu do spójności planowanych działań z tymi potrzebami i oczekiwaniami, prowadzeniu działań edukacyjnych i informacyjnych o procesie rewitalizacji, w tym o istocie, celach, zasadach prowadzenia rewitalizacji oraz o przebiegu tego procesu, inicjowaniu, umożliwianiu i wspieraniu działań służących rozwijaniu dialogu między interesariuszami oraz ich integracji wokół rewitalizacji, 35 Wytyczne Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, op. cit. 36 Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, op. cit. 54 S t r o n a 54

zapewnieniu udziału interesariuszy w przygotowaniu dokumentów dotyczących rewitalizacji, wspieraniu inicjatyw zmierzających do zwiększania udziału interesariuszy w przygotowaniu i realizacji programu rewitalizacji, zapewnieniu w czasie przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji możliwości wypowiedzenia się przez interesariuszy. 37 Opracowanie Programu Punktem wyjściowym jest zaangażowanie interesariuszy w ramach procesu wspierania zmiany zachowań, który jest niezbędnym uzupełnieniem działań przyjętych w Programie rewitalizacji Gminy Mrozy, a także gwarantem powodzenia jego realizacji, zarządzania i monitorowania. Interesariuszami są wszystkie strony, które są zainteresowane wdrażaniem Programu, mają wpływ na jego realizację, a także odnoszą korzyści z jego wdrażania. Interesariusze zostali włączeni w proces opracowania diagnozy stanu Gminy Mrozy jak również wyboru obszaru rewitalizacji, mieli możliwość wskazania problemów, które występują w gminie, a także wskazania pożądanych kierunków działań w celu wyprowadzenia zdiagnozowanych obszarów z sytuacji kryzysowej. Przygotowano ankiety, które zostały rozdystrybuowane wśród interesariuszy. Ankiety były dostępne w formie papierowej i elektronicznej. Wskazanie atutów i słabych stron Gminy Mrozy umożliwiło wybór obszaru rewitalizacji. Informacje zebrane w trakcie konsultacji społecznych wskazały na konieczność zaklasyfikowania jako obszar rewitalizacji części terenu Miasta Mrozy oraz terenów sołectw Grodzisk, Guzew i Rudka. Tereny te zostały również wyznaczone jako przeznaczone do rewitalizacji w trakcie analizy wskaźnikowej. W ramach partycypacji społecznej wpłynęło 61 wypełnionych ankiet. Dla 15% ankietowanych najbardziej istotnym negatywnym zjawiskiem jest niewystarczający dostęp do infrastruktury drogowej lub jej zły stan techniczny. Kolejne 11% wskazało niewystarczający dostęp do infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, a dla 10% istotnym problemem jest niewystarczający dostęp do infrastruktury w zakresie edukacji i ochrony zdrowia oraz niewystarczająca infrastruktura bezpieczeństwa na drogach (chodniki, ścieżki rowerowe). Istotnym problemem jest również zanieczyszczenie środowiska oraz niska świadomość ekologiczna mieszkańców łącznie 12% ankietowanych wskazało ten problem jako istotny (wykres nr 4). 37 Tamże 55 S t r o n a 55

Wykres nr 4 Problemy zdiagnozowane przez mieszkańców Gminy Mrozy Wśród pożądanych kierunków działań rewitalizacyjnych 21% mieszkańców wymieniło poprawę stanu technicznego dróg, w tym wykonanie nawierzchni asfaltowych. 19% mieszkańców wskazało na konieczność rozbudowy sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, a 15% - na budowę ścieżek rowerowych i chodników (wykres nr 5). Wykres nr 5 Przedsięwzięcia rewitalizacyjne wskazane przez mieszkańców Gminy Mrozy Dla większości ankietowanych atutem Gminy Mrozy jest atrakcyjne położenie, oferta kulturowa oraz działalność Gminnego Centrum Kultury, infrastruktura sportowa w tym m.in. hala sportowa oraz wysokie walory środowiskowe terenów gminy. Wśród aspektów, które wymagają poprawy bądź zmiany mieszkańcy wskazywali na stan dróg na terenie gminy, zanieczyszczenie środowiska, brak drugiego ośrodka zdrowia oraz lepszej jakości opieki 56 S t r o n a 56