Badanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej XIV Konferencja Naukowa im. F. Venuleta Tytoń albo Zdrowie TWP Wszechnica Polska Warszawa, 09.12.2011 Ostatnia aktualizacja: 09.08.2011
Stan zagrożenia paleniem tytoniu w Polsce Skala zjawiska, społeczne problemy i trendy Witold Zatoński 1
W Polsce CODZIENNIE pali: 33.5% (5.2 mln) dorosłych mężczyzn 21.0% (3.5 mln) dorosłych kobiet Łącznie 8.7 mln dorosłych Polaków 2
W Polsce OKAZJONALNIE pali: 3.3% (1 mln) dorosłych mężczyzn i kobiet 3
Palenie tytoniu w Polsce wg płci w latach 2009-2010 70% 60% mężczyźni kobiety 64.3% 50% 40% 30% 33.5% 41.3% 20% 21.0% 21.8% 10% 3.3% 3.4% 11.3% 0% Codziennie palacy Okazjonalnie palący Byli palacze Nigdy niepalący Źródło: Badanie GATS. Polska 2009-2010 4
% Codziennie palący wg wieku 50 40 38.8 43.1 41.8 mężczyźni 32.1 30 20 15.6 21.0 10 0 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60+ 5
% Codziennie palący wg wieku 40 32.3 33.4 kobiety 30 22.4 22.0 20 10 7.6 8.0 0 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60+ 6
% Codziennie palący wg wykształcenia 50 40 45.0 mężczyźni 30 28.8 30.3 23.2 20 10 0 Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe 7
% Codziennie palący wg wykształcenia 40 30 30.7 kobiety 22.6 20 18.0 11.7 10 0 Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe 8
% Codzienne palenie tytoniu, mężczyźni (Polska 1974-2010) 70 20+ 65 62 60 55 50 45 55 45 41 40 35 35 30 1974 1985-1989 1995-1999 2005-2008 2009-2010 9
% % % % % % 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 63,7 64,0 Codzienne palenie tytoniu wg wieku, mężczyźni (Polska 1974-2010) 60,3 20-29 49,4 43,2 38,6 41,1 32,1 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1989 1994 1999 2004 2008 2010 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 65,7 75,6 60,7 30-39 58,8 52,5 51,7 41,7 38,8 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1989 1994 1999 2004 2008 2010 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 70,0 70,4 57,4 40-49 55,7 51,9 51,9 46,2 43,1 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1989 1994 1999 2004 2008 2010 90 50-59 90 60+ 90 20+ 80 70 60 50 40 30 20 10 65.2 65.6 49.5 52.6 47.4 45.5 52.9 41.8 80 70 60 50 40 30 20 10 47,6 50,7 39,6 35,3 28,3 30,5 23,7 21,0 80 70 60 50 40 30 20 10 62.4 65.2 54.8 50.5 44.6 43.4 41.4 35.1 0 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1989 1994 1999 2004 2008 2010 0 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1989 1994 1999 2004 2008 2010 0 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1989 1994 1999 2004 2008 2010 10
% % % % % % 60 Codzienne palenie tytoniu wg wieku, kobiety (Polska 1974-2010) 20-29 60 30-39 60 40-49 50 40 30 44,5 34,3 28,5 28,5 50 40 30 48,4 41,5 39,4 37,3 32,8 24,6 50 40 30 22,9 25,0 29,8 35,3 36,3 40,4 34,8 32,3 20 10 27,8 23,0 25,8 22,4 20 10 17,6 22 20 10 0 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1988 1994 1999 2004 2008 2010 0 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1988 1994 1999 2004 2008 2010 0 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1988 1994 1999 2004 2008 2010 60 50 40 30 20 10 0 18,2 23,2 15,5 50-59 18,0 20,9 32,8 32,3 33,4 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1988 1994 1999 2004 2008 2010 60 50 40 30 20 10 0 7,1 60+ 8,2 7,8 6,6 5,8 9,0 11,5 8,0 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1988 1994 1999 2004 2008 2010 60 50 40 30 20 10 0 18.6 31.6 20+ 26.1 25.4 23.5 25.8 25.2 22.1 1974 1982 1985-1990-1995-2000-2005-2009- 1988 1994 1999 2004 2008 2010 11
Bierne narażenie na dym tytoniowy Sytuacja w domu, miejscu pracy i miejscach publicznych Krzysztof Przewoźniak 12
Narażenie niepalących na dym tytoniowy w miejscu pracy, GATS Polska 2009-2010 1 40% 35% 33.8% 30% 25% 20% 19.5% 15% 10% 5% 0% Mężczyźni Kobiety 1 Narażenie na dym tytoniowy raz w miesiącu lub częściej 13
Narażenie niepalących na dym tytoniowy w miejscach publicznych, GATS Polska 2009-2010 1 100% 90% 87.6% 80% 70% 60% 50% 50.9% 40% 30% 20% 10% 7.4% 9.9% 4.2% 0% Bar, pub, klub nocny, dyskoteka lub klub muzyczny restauracja, kawiarnia, bistro Środki transportu publicznego Budynki urzędów państwowych Placówki opieki zdrowotnej 1 Narażenie na dym tytoniowy raz w miesiącu lub częściej 14
Narażenie niepalących na dym tytoniowy w domu i prywatnym samochodzie, GATS Polska 2009-2010 1 35% 30% 25% 20% 15% 24.9% 30.4% 29.4% 20.0% Mężczyźni Kobiety 10% 5% 0% Dom Prywatny samochód 1 Narażenie na dym tytoniowy raz w miesiącu lub częściej 15
Unikanie różnych miejsc z powodu narażenia na dym tytoniowy, GATS Polska 2009-2010 Dom innej osoby 44.3% Bar, pub, klub nocny 21.1% Obiekt kulturalny 14.4% Restauracja, kawiarnia, bistro, herbarciarnia 11.0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 16
Odsetek niepalących narażonych na dym tytoniowy w domu i w miejscu pracy 1996 vs 2009 Mężczyźni Kobiety 50% 47% 50% 47% 40% 39% 40% 37% 30% 25% 33% 30% 30% 20% 20% 19% 10% 10% 0% dom praca 0% dom praca 1996 2009-2010 1996 2009-2010 Źródło: Ogólnopolskie badanie postaw wobec palenia tytoniu przeprowadzone w 1996 r. oraz badanie GATS Polska (losowe próby ludności Polski w wieku 15 lat i więcej) 17
Odsetek narażonych na dym tytoniowy w zakładach pracy i lokalach gastronomicznych w Polsce przed (VII 2009 r.) i po wprowadzeniu zakazu palenia (II i XI 2001 r.) 50 45 40 36 33 30 29 26 VII 2009 20 10 20 17 12 8 15 12 10 6 14 13 II 2011 X 2011 0 bar/pub kawiarnia dyskoteka restauracja zakład pracy Źródło: Badania przeprowadzone przez TNS OBOP na losowych próbach populacji Polski powyżej 15 roku życia y współpracy z TNS OBOP) 18
Postawy wobec całkowitego zakazu palenia w pracy i miejscach publicznych, GATS Polska 2009-2010 100% 90% 80% 92,1% 91,8% 83,2% 82,4% 81,4% Poparcie Sprzeciw Nie wiem 70% 64,7% 60% 50% 58,4% 51,6% 40% 30% 28,7% 33,5% 36,9% 20% 10% 0% 6,6% Placówki opieki zdrowotnej 7,0% 1,3% 1,2% Szkoły i inne placówki edukacyjne 12,7% Obiekty sportowe 4,1% 3,5% 14,2% 13,4% Budynki urzędów państwowych Placówki kulturalne 5,3% 6,7% 8,0% 11,5% Miejsca pracy Resturacje Bary/kluby nocne lub muzyczne
Poparcie dla zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy w Polsce w 2009 i 2011 r. 100 90 80 70 86 86 8687 8586 8485 84 84 83 85 8283 82 82 78 73 7273 71 73 74 67 71 65 68 66 60 50 55 52 40 30 2009 2011 20 10 0
Poparcie dla całkowitego zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy, w tym lokalach gastronomicznych (bez palarni i kabin dla palących), X 2011 80 74 70 62 64 60 50 40 30 38 26 36 zwolennicy przeciwnicy 20 10 0 Wszyscy Niepalący Palący
Uzależnienie od tytoniu i jego leczenie Magdalena Cedzyńska 22
Polacy rozpoczynają codzienne palenie między 18 a 24 r.ż. Mężczyźni w 18 r.ż. Kobiety w 20 r.ż. 23
Średnia liczba papierosów wypalanych w ciągu doby: Mężczyźni 18 sztuk Kobiety 16 sztuk 24
60% codziennych palaczy zapala pierwszego papierosa w ciągu 30 minut po przebudzeniu, 22.9% w ciągu pierwszych 5 minut. Co czwarty palacz (23%) budzi się w nocy i pali papierosa. 24.2% mężczyzn 21.2% kobiet. 25
39% palaczy w Polsce nie zamierza rzucać palenia 26
Uzależnienie 39% obecnie palących nie zamierza rzucać palenia Krótkotrwała abstynencja Prekontemplacja Kontemplacja Działanie Długotrwała abstynencja 27
50% obecnie palących rozważa rzucenie palenia 25% 20% 21.0% 18.6% 15% 10% 10.5% 5% 0% w ciągu miesiąca w ciągu 12 miesiecy rozważa, ale nie w ciągu 12 miesiecy 28
Uzależnienie 39% obecnie palących nie zamierza rzucać palenia Krótkotrwała abstynencja Prekontemplacja 50% obecnie palących zamierza rzucić palenie Kontemplacja Działanie Długotrwała abstynencja 29
35.1% palaczy podjęło próbę zaprzestania palenia w ciągu ostatnich 12 miesięcy 60% 50% 40% 30% 20% 49.1% 39.4% 28.8% 30.4% 34.7% 41.1% Największy odsetek rzucających palenie był w najmłodszej (15-19 lat) i najstarszej (60+) grupie wiekowej 10% 0% 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60+ 30
Uzależnienie 35.1% podjęło próbę zaprzestania palenia Krótkotrwała abstynencja 39% obecnie palących nie zamierza rzucać palenia Prekontemplacja 50% obecnie palących zamierza rzucić palenie Kontemplacja Działanie Długotrwała abstynencja 31
Uzależnienie 35.1% podjęło próbę zaprzestania palenia Krótkotrwała abstynencja 39% obecnie palących nie zamierza rzucać palenia Prekontemplacja 50% obecnie palących zamierza rzucić palenie Kontemplacja Działanie 36.5% ekspalaczy Długotrwała abstynencja 32
Najważniejsze dla zaprzestawania palenia okazały się: zdrowie oraz finanse 70% 60% 57.5% 50% 40% 30% 20% 12.9% 10% 0% zdrowie cena papierosów 5.0% inni rzucili 0.3% zakaz palenia 33
Wśród palaczy, którzy podjęli próbę zaprzestania palenia 57.2% zostało zapytanych przez lekarza o to czy palą 41.8% otrzymało od lekarza poradę, aby zaprzestać palenia tytoniu Tylko 3.5% szukało pomocy specjalisty podczas próby zaprzestania palenia 34
1/4 palaczy używała leków podczas próby zaprzestania palenia 35
Średni czas abstynencji, wśród tych którzy podjęli próbę w ciągu ostatnich 12 miesięcy to ok. 5 tygodni Zdecydowana większość palaczy wraca do palenia przed upływem 3 miesięcy (83.8%) 36
Stan wiedzy o zdrowotnych skutkach palenia Jakub Łobaszewski 37
Opinie o aktywnym i biernym paleniu oraz zażywaniu tytoniu bezdomnego jako przyczynie poważnych chorób, GATS Polska 2009-2010 100% 90% 80% 91.5% 81.4% 70% 60% 50% 40% 39.0% 30% 20% 10% 0% Poważne choroby u palących Poważne choroby u niepalących Poważne choroby u zażywających tytoń bezdymny 38
Opinie o paleniu tytoniu jako przyczynie wybranych chorób, GATS Polska 2009-2010 100% 90% 80% 92.6% 79.9% 70% 60% 61.8% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Rak płuca Zawał serca Wylew (udar mózgu) 39
Inne opinie o szkodliwości palenia papierosów, GATS Polska 2009-2010 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 97.2% 98.4% Palenie papierosów prowadzi do uzależnienia 24.1% 15.3% Niektóre rodzaje papierosów mogą być mniej szkodliwe od innych Obecnie palący Niepalący 40
Opinie o szkodliwości palenia tytoniu wśród dorosłych Polaków, 1974 vs 2008 70% 65% 60% 50% 46% 42% 40% 30% 30% 20% 10% 5% 7% 3% 2% 0% Palenie poważnie zagraża zdrowiu i życiu palacza Palenie tylko w pewnym stopniu pogarsza zdrowie i życie palacza Palenie jest stosunkowo nieszkodliwe dla zdrowia Trudno powiedzieć 1974 2008 Źródło: Ogólnopolskie badania ankietowe przeprowadzone przez OBOP na reprezentatywnych próbach dorosłej (15+) populacji Polski 41 41
Podsumowanie i wnioski dla polityki zdrowotnej Witold Zatoński 42
Podsumowanie; główne wyniki, wnioski 1. CODZIENNIE pali: co trzeci dorosły (15+) mężczyzna co piąta kobieta Wypalają 70 mld papierosów wydając na nie ok. 25 mld złotych:
2. Zespół uzależnienia od tytoniu (ZUT) u 60% palaczy w Polsce Głęboko uzależnieni palacze; 60% pali w ciągu 30 minut po przebudzeniu, w tym 23% w ciągu 5 minut 23% budzi się w nocy i pali papierosy; grupa najwyższego ryzyka raka płuca
3. Analfabetyzm zdrowotny (tytoniowy) 10% nie zna (nie wierzy) w związek przyczynowy palenia z rakiem płuca 20% nie zna związku przyczynowego palenia z zawałem serca 40% nie zna związku przyczynowego palenia z udarem mózgu (wylewem) Niska świadomość szkodliwości biernego palenia (konieczność wprowadzenia zakazu palenia w obecności ludzi)
Trendy umieralności na nowotwory złośliwe płuca w Polsce, mężczyźni wg grup wieku, 1963-2006 8 7 6 5 4 3 2 1 20-44 lata 250 200 150 100 50 45-64 lata 600 500 400 300 200 100 65+ lat 0 1960 1970 1980 1990 2000 2010 0 1960 1970 1980 1990 2000 2010 0? 1960 1970 1980 1990 2000 2010 46
Std. wsp. umieralności / 100,000 Umieralność na raka płuca w Polsce, na Węgrzech i krajach UE15, mężczyźni w wieku 35-44 lata 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1960 1970 1980 1990 2000 2010 Źródło: w w w.hem.w aw.pl Polska UE15 Węgry 47