5.3. Wyniki klasyfikacji stref na potrzeby ustalenia sposobu oceny jakości powietrza dla kryterium ochrony roślin Wyniki klasyfikacji - listę stref objętych oceną z uwzględnieniem kryteriów dla celu ochrona roślin, metody wykorzystane w ocenie pięcioletniej (2002-2006) oraz wymagane metody ocen rocznych dla SO 2, NO x i O 3, przedstawiono w tabelach, w Załączniku 1 (Tabele 10-12). Ocenie z uwzględnieniem kryteriów określonych dla celu ochrona roślin nie podlega obszar Aglomeracji Szczecińskiej i powiatów grodzkich: Koszalin, Świnoujście. Zbiorcze zestawienie wyników klasyfikacji poszczególnych stref, pod kątem poziomu danej substancji, przedstawiono w Tabeli 5.2 oraz na mapach (Rysunek 5.3). Tabela 5.2. Województwo zachodniopomorskie - zbiorcze zestawienie wyników klasyfikacji stref pod kątem poziomu danej substancji (klasy wynikowe) na podstawie oceny pięcioletniej za lata 2002-2006 cel: ochrona roślin Nazwa strefy Klasa wynikowa strefy cel ochrona roślin (OR) SO2 NOx O3 powiat białogardzki R1 R1 powiat choszczeński R1 R1 powiat drawski R1 R1 powiat goleniowski R1 R1 powiat gryficki R1 R1 powiat gryfiński R1 R1 powiat kamieński R1 R1 powiat kołobrzeski R1 R1 powiat koszaliński R1 R1 powiat łobeski R1 R1 powiat myśliborski R1 R1 powiat policki R1 R1 powiat pyrzycki R1 R1 powiat sławieński R1 R1 powiat stargardzki R1 R1 powiat szczecinecki R1 R1 powiat świdwiński R1 R1 powiat wałecki R1 R1 strefa zachodniopomorska - ozon R1 poziom substancji poniżej dolnego progu oszacowania; wystarczające do ocen rocznych: modelowanie, pomiary wskaźnikowe, metody szacowania R3 poziom substancji powyżej górnego progu oszacowania; obowiązkowe są pomiary 1 stacja na 20 000 km 2 R3 17
Rysunek 5.3. Województwo zachodniopomorskie - wyniki klasyfikacji stref pod kątem poziomu danej substancji (klasy wynikowe) na podstawie oceny pięcioletniej za lata 2002-2006 cel: ochrona roślin 18
Poniżej, w tabeli zestawiono liczbę stref zaliczonych do poszczególnych klas, dla każdego zanieczyszczenia, uzyskanych w wyniku klasyfikacji dla celów: ochrona zdrowia i ochrony roślin. Lista stref Liczba stref w poszczególnych klasach Zanieczyszczenie podlegająca ocenie 1a 1b 1c 2 3a 3b R1 R2 R3 cel: ochrona zdrowia benzen (C 6 H 6 ) 21 21 - - - dwutlenek siarki (SO 2 ) 21 1 20 - - - dwutlenek azotu (NO 2 ) 21-20 - - 1 tlenek węgla (CO) 21 21 - - - nie dotyczy pył zawieszony PM10 17 8 1 2 6 ołów (Pb) 17 21 - - - ozon (O 3 ) 2 - - 2 - cel: ochrona roślin dwutlenek siarki (SO 2 ) 18 18 - - tlenki azotu (NO x ) 18 nie dotyczy 18 ozon (O 3 ) 1 - - 1 Z zestawienia tego wynika, iż: 1) Klasy 3a i 3b, wymagające w ocenach rocznych najbardziej intensywnego programu pomiarowego opartego na pomiarach ciągłych w stałych punktach, uzyskały 3 zanieczyszczenia: dwutlenek azotu klasę 3b otrzymała 1 strefa, którą jest Aglomeracja Szczecińska, gdzie pomiary wykazały poziom stężeń NO 2 przekraczający poziom dopuszczalny, ozon - poziomy stężeń w powietrzu przekraczają górny próg oszacowania na obszarze całego województwa. 2 strefy objęte oceną (strefa zachodniopomorska i Aglomeracja Szczecińska) otrzymały klasę 3a dla tego zanieczyszczenia, pył zawieszony PM10 w przypadku tego zanieczyszczenia liczba stref w których pomiary są obowiązkowe jest największa. Spośród 17 stref objętych oceną, klasę 3a (przekroczenie górnego poziomu oszacowania) otrzymały 2 strefy, a klasę 3b 6 stref. W sumie, obowiązek wykonywania ciągłych pomiarów stężeń pyłu PM10 dotyczy 8 stref w województwie (47% wszystkich stref objętych oceną). 2) Klasę 2, dla której wymagane są pomiary pyłu zawieszonego PM10, lecz o mniej intensywnym programie, otrzymała 1 strefa (powiat kołobrzeski). 3) We wszystkich strefach województwa poziomy stężeń SO 2, C 6 H 6, CO i Pb w latach 2002-2006 nie przekroczyły dolnego progu oszacowania. Poza Szczecinem, kryterium to nie zostało także przekroczone przez stężenia NO 2 w pozostałych 20 strefach. Przypisana w tym przypadku klasa 1b oznacza, iż wystarczające do ocen rocznych mogą być: modelowanie, obiektywne metody szacowania, pomiary wskaźnikowe. W Aglomeracji Szczecińskiej, pomimo zarejestrowanych poziomów stężeń poniżej dolnego progu oszacowania dla SO 2, ze względu na określone dla tego zanieczyszczenia poziomy alarmowe (stężenia 1-godzinne) dla takich stref wymagane są pomiary automatyczne (klasa 1a). 4) W klasyfikacji stref przeprowadzonej z uwzględnieniem kryteriów określonych dla celu ochrona roślin: dla SO 2 i NO x wszystkim 18 strefom objętych oceną (nie dotyczy powiatów grodzkich: Szczecin, Koszalin, Świnoujście) przypisano klasę R1, co oznacza, iż wystarczające do ocen rocznych mogą być: modelowanie, obiektywne metody szacowania, pomiary wskaźnikowe, na całym obszarze województwa (strefa zachodniopomorska) wartość normowanego parametru AOT40, obliczana na podstawie stężeń 1-godzinnych w okresie maj-lipiec, w latach 2005 i 2006 r., przekroczyła górny próg oszacowania dla tego kryterium. 19
W związku z tym, tak określonej strefie przypisana została klasa R3, co oznacza obowiązek prowadzenia pomiarów w stałym punkcie (1 stacja na 20 000 km 2 ). 6. Potrzeby inwestycyjne wynikające z modernizacji systemu pomiarowego monitoringu powietrza w województwo zachodniopomorskim Wyniki oceny pięcioletniej są podstawą do określenia kierunków modernizacji istniejącego w województwie systemu monitoringu jakości powietrza pod kątem metody ocen corocznych, minimalnej liczby stanowisk pomiarów stężeń każdego z zanieczyszczeń, zaplanowania inwestycji w tym zakresie. Wynikową klasę każdej strefy województwa zachodniopomorskiego dla poszczególnych zanieczyszczeń, wymagane metody ocen rocznych oraz liczbę istniejących i brakujących stanowisk pomiarowych, przedstawiono w Załączniku 1 opracowania, w Tabelach 2 11. Z przedstawionych w tabelach danych wynika, iż największe potrzeby inwestycyjne wiążą się z modernizacją istniejącego systemu ocen rocznych dla pyłu zawieszonego PM10. Drugim zanieczyszczeniem wymagającym wzmocnienia systemu pomiarowego jest ozon, dla którego, zgodnie z Dyrektywą 2002/3/WE, na obszarze województwa (strefa zachodniopomorska), należy uruchomić stanowisko podmiejskie. Lokalizacja takiego stanowiska powinna taka, aby możliwe było określenie ekspozycji ludności i roślinności na obrzeżu Aglomeracji Szczecińskiej, tam, gdzie spodziewane są najwyższe stężenia ozonu. Poza pyłem PM10 i ozonem, dla pozostałych substancji, zarówno dla ochrony zdrowia jak też ochrony roślin, istniejący system jest zgodny z w wynikiem klasyfikacji stref. Liczbę brakujących pyłomierzy i analizatorów dla poszczególnych stref województwa wraz z wynikającymi z tego kosztami, przedstawiono w Tabeli 6.1 i 6.2. Szacunkowy, całkowity koszt zakupu pyłomierzy i analizatorów wynosi 580 000 zł. Tabela 6.1. Wynik oceny pięcioletniej dla stref województwa zachodniopomorskiego brakujące stanowiska dla pyłu PM10 dla celu ochrona zdrowia Nazwa strefy kod strefy Liczba brakujących pyłomierzy źródła rozproszone duże instalacje koszt jednostkowy pyłomierza [zł] koszt całkowity [zł] powiat myśliborski PL.32.p.43.10 1 - - - powiat policki PL.32.p.43.11 1 1 - - powiat stargardzki PL.32.p.43.14 1 - - - powiat kołobrzeski PL.32.p.44.08 1 - - - Razem 5 100 000 500 000 Tabela 6.2. Wynik oceny pięcioletniej województwo zachodniopomorskie brakujące stanowiska dla ozonu Nazwa strefy strefa zachodniopomorska kod strefy PL.32.w.ba.00 liczba analizatorów brakujących 1 (stanowisko podmiejskie) koszt jednostkowy analizatora [zł] koszt całkowity [zł] 80 000 80 000 Razem koszt zakupu analizatorów 80 000 Należy jednak podkreślić, iż dane w tabelach dotyczą tylko potrzeb aparaturowych. Nie ujęte są w nich koszty związane z: wykonaniem dla stref województwa zachodniopomorskiego obliczeń modelowych rozkładu stężeń zanieczyszczeń - wyznaczenie lokalizacji brakujących stacji pomiarowych PM10 i O 3 ; utworzeniem infrastruktury dla 6 (5 PM10 i 1 O 3 ) nowych stacji pomiarowych: posadowienie pyłomierzy oraz analizatora ozonu, zapewnienie systemu zbierania danych, podłączenie do bazy danych WIOŚ w Szczecinie; 20
zakup materiałów eksploatacyjnych i części zamiennych do aparatury pomiarowej; zakup samochodu terenowego do obsługi nowych stacji. Uwzględniając wszystkie te elementy, całkowity koszt modernizacji monitoringu jakości powietrza w województwie zachodniopomorskim, będący wynikiem oceny pięcioletniej (2002-2006) szacuje się na około 1 500 000 zł. 7. Posumowanie wyników oceny pięcioletniej (2002-2006) dla województwa zachodniopomorskiego Przedstawiona w tym opracowaniu druga, pięcioletnia ocena jakości powietrza dla województwa zachodniopomorskiego obejmująca lata 2002 2006, została wykonana zgodnie z art. 88 ustawy Prawo ochrony środowiska, w oparciu o kryteria określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu. Ocena ta stanowi równocześnie weryfikację oceny wstępnej, wykonanej w 2002 r. Do wykonania oceny wykorzystano opracowane przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Wskazówki do przeprowadzenia drugiej pięcioletniej oceny jakości powietrza wykonywanej na mocy art. 88 ustawy Prawo ochrony środowiska i do określenia wymagań w zakresie systemu ocen rocznych dla SO 2, NO 2, NO x, PM10, Pb, CO, C 6 H 6 i O 3 Warszawa 2007 r. Wyniki oceny pięcioletniej są podstawą do określenia kierunków modernizacji istniejącego w województwie systemu monitoringu jakości powietrza pod kątem metody ocen corocznych, minimalnej liczby stanowisk pomiarów stężeń każdego z zanieczyszczeń, zaplanowania inwestycji w tym zakresie. 1) Spośród wszystkich objętych oceną zanieczyszczeń największe zmiany w istniejącym systemie ocen rocznych dotyczą zanieczyszczenia pyłem PM10. Dla tego zanieczyszczenia, spośród sklasyfikowanych 17 stref województwa, aż w ośmiu (47%) z nich poziomy stężeń przekraczają górny próg oszacowania, w tym w sześciu nawet poziom dopuszczalny. Strefy te, to: Aglomeracja Szczecińska, miasta Koszalin i Świnoujście oraz powiaty: policki, gryfiński, myśliborski, stargardzki i szczecinecki. Dla tych stref ciągłe pomiary stężeń PM10 są obowiązkowe. W 1 strefie, w powiecie kołobrzeskim poziomy stężeń PM10 są pomiędzy dolnym a górnym progiem oszacowania (klasa 2). Dla klasy 2 program pomiarowy może być mniej intensywny. Obowiązek wykonywania pomiarów stężeń PM10 dotyczy więc 9 spośród 17 stref. Większość tak sklasyfikowanych stref położona jest w zachodniej i południowo-zachodniej części województwa, w której zlokalizowane są największe punktowe źródła emisji. Tak zwane duże instalacje znajdują się zarówno w Aglomeracji Szczecińskiej (Elektrociepłownie: Pomorzany i Szczecin) oraz w powiecie polickim (Z.Ch. Police) i gryfińskim (Elektrownia Dolna Odra). Istotny wpływ na poziom stężeń PM10 mają też źródła rozproszone (sektor komunalno-bytowy, transport samochodowy); Ze względu przewagę wiatrów z kierunków południowo-zachodnich, w zachodniej i południowozachodniej części województwa istotny wpływ na stężenia pyłu PM10, mają emisje napływowe z przygranicznych terenów Niemiec (Załącznik 2 - Mapa 14); W 3-ch strefach, w powiatach: polickim, myśliborskim i kołobrzeskim, w istniejącym systemie monitoringu powietrza brak jest stanowisk pomiarowych pyłu PM10. Modernizacja istniejącego sytemu wymaga uruchomienia w tych strefach pomiarów stężeń PM10 metodami referencyjnymi; W powiecie stargardzkim, gdzie pomiary prowadzone są na 1 stanowisku (Lipnik) uwzględniającym emisję na dalekie odległości z Elektrowni Dolna Odra, ocena wykazała, iż wysokie poziomy PM10 występują na obszarze miasta Stargard Szczeciński. Niezbędne jest więc uruchomienie stanowiska pomiarowego PM10 na obszarze miasta Stargard Szczeciński; Ze względu na zlokalizowane w powiecie polickim duże źródło emisji punktowej (Z.CH. Police), oprócz pomiarów w powiecie polickim uwzględniających emisję pyłów ze źródeł rozproszonych, proponuje się uruchomienie stanowiska pomiarowego umożliwiającego określenie stężeń PM10 w strefie spodziewanego największego wpływu zakładu na obszary zamieszkałe. Ze względu na przeważający kierunek wiatru (SW) i wysokość emitorów, proponuje się, aby strefą tą był powiat goleniowski. Szczegółowa lokalizacja takiego stanowiska powinna być ustalona w oparciu o obliczenia; 21
W pozostałych strefach, dla których pomiary PM10 są konieczne: Aglomeracja Szczecińska, miasto Świnoujście, miasto Koszalin, powiat gryfiński, powiat szczecinecki pomiary są prowadzone w ramach istniejącego systemu oceny jakości powietrza; Dla 8 stref zaliczonych do klasy 1b: bialogardzko-świdwińskiej, drawsko-wałeckiej, gryfickokamieńskiej, koszalińsko-sławieńskiej oraz powiatów: choszczeńskiego, goleniowskiego, łobeskiego i pyrzyckiego metodą wystarczającą do ocen rocznych jest modelowanie na podstawie inwentaryzacji emisji. 2) Drugim zanieczyszczeniem, dla którego wynik oceny (3a- dla celu ochrona zdrowia, R3 dla celu ochrona roślin), wskazuje na wzmocnienie istniejącego systemu pomiarowego jest ozon. Stężenia ozonu przekraczają górny próg oszacowania, zarówno na obszarze Aglomeracji Szczecińskiej jak też na pozostałym obszarze województwa. Zgodnie z Dyrektywą UE 2002/3/WE, oprócz istniejących w obecnym systemie stanowisk pomiarowych: miejskiego w Szczecinie i pozamiejskiego w Widuchowej, wymagane są także pomiary na stanowisku podmiejskim o reprezentatywności kilkadziesiąt km 2 w celu określenia narażenia ludności i roślinności na obrzeżach aglomeracji, tam gdzie spodziewane są najwyższe stężenia ozonu. Lokalizacja takiego stanowiska powinna być zgodna z wymaganiami podanymi w Załączniku 4 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu. 3) Dla pozostałych zanieczyszczeń: benzenu, SO 2, NO 2, NO x, CO i Pb istniejący w województwie system ocen rocznych jakości powietrza oparty na: pomiarach automatycznych i manualnych w stałych punktach, pomiarach wskaźnikowych (metoda pasywna) i obliczeniach modelowych jest zgodny z wynikiem oceny pięcioletniej (2002-2006) i nie wymaga modernizacji. 8. Wnioski Zgodnie z przedstawionymi w tym opracowaniu wynikami oceny pięcioletniej jakości powietrza, wykonanej za lata 2002-2006 na mocy art. 88 ustawy Prawo ochrony środowiska, od 2007 r. roczne oceny jakości powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego powinny być wykonywane w oparciu o następujące metody: pomiary automatyczne i manualne w stałych punktach, pomiary wskaźnikowe SO 2, NO 2 i C 6 H 6 wykonywane metodą pasywną, obliczenia modelowe rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu. Najbardziej intensywny program pomiarowy powinien być prowadzony na obszarze Szczecina, jako aglomeracji o liczbie ludności 411 tys. Obowiązek wykonywania automatycznych bądź manualnych pomiarów ciągłych dotyczy dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, ozonu i pyłu zawieszonego PM10. Pomiary automatyczne uzupełniane powinny być pomiarami wskaźnikowymi (metoda pasywna) oraz obliczeniami modelowymi. Funkcjonujący aktualnie system oceny jakości powietrza w Szczecinie nie wymaga modernizacji w tym zakresie. Największe zmiany w istniejącym systemie ocen rocznych dotyczą zanieczyszczenia pyłem PM10. Modernizacja systemu oceny dla tego zanieczyszczenia wymaga uruchomienia 5 nowych stanowisk pomiarowych na obszarach 4 stref, którymi są powiaty; policki, stargardzki, myśliborski i kołobrzeski. Dla właściwego, zgodnego z prawem, funkcjonowania systemu oceny zanieczyszczenia ozonem, wymagane jest uruchomienie na obszarze województwa zachodniopomorskiego pomiarów automatycznych ozonu na 1 stanowisku podmiejskim o reprezentatywności kilkadziesiąt km 2. Lokalizacja takiego stanowiska powinna być zgodna z wymaganiami podanymi w Załączniku 4 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu i powinna umożliwić określenia narażenia ludności i roślinności na obrzeżach Aglomeracji Szczecińskiej, tam gdzie spodziewane są najwyższe stężenia ozonu. W istniejącym systemie pomiarowym pomiary stężeń ozonu (wraz z pomiarami NO x ), prowadzone są na 2 stanowiskach: miejskim w Szczecinie i pozamiejskim (tło regionalne) w Widuchowej w powiecie gryfińskim. Dla wszystkich zanieczyszczeń i dla każdej strefy system ocen rocznych jakości powietrza powinien obejmować obliczenia modelowe rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w oparciu o inwentaryzacje 22
emisji. Dla stref, w których pomiary nie są wymagane, metoda ta w połączeniu z pomiarami wskaźnikowymi jest wystarczająca do dokonywania rocznych ocen jakości powietrza. Określone na podstawie oceny pięcioletniej (2002-2006) koszty modernizacji systemu ocen jakości powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego, wynoszące 580 000 zł. dotyczą jedynie zakupu niezbędnej aparatury pomiarowej (pyłomierze, analizator ozonu). Jednak całkowity koszt takiej modernizacji powinien jeszcze uwzględniać koszty związane z wyznaczeniem lokalizacji (obliczenia modelowe) oraz z utworzeniem infrastruktury dla nowych stacji i kosztów związanych z eksploatacją. Uwzględniając wszystkie te elementy, całkowity koszt modernizacji monitoringu jakości powietrza w województwie zachodniopomorskim, będący wynikiem oceny pięcioletniej (2002-2006) szacuje się na około 1 500 000 zł. Należy podkreślić, iż w celu prawidłowego, zgodnego z wynikiem oceny pięcioletniej, funkcjonowania systemu rocznych ocen jakości powietrza w województwie, oprócz kosztów związanych z uruchomieniem nowych stacji i stanowisk, należy również uwzględnić koszty związane z funkcjonowaniem istniejącego sytemu ocen, w tym: eksploatacji stacji pomiarowych, pomiarów metodą pasywna oraz obliczeń modelowych. Wynikający z oceny pięcioletniej (2002-2006) system pomiarowy stanowiska istniejące i brakujące dla poszczególnych stref województwa przedstawiono na Mapach 8.1 8.3. Należy zwrócić uwagę, iż od 2007 r. roczne oceny jakości powietrza będą wykonywane dla nowego układu stref, szczegółowo omówionego w punkcie 3.2. niniejszego opracowania. 23
24 Mapa 8.1. Województwo zachodniopomorskie: Lokalizacja automatycznych stacji pomiarowych zanieczyszczeń powietrza na potrzeby oceny pod kątem zanieczyszczeń: SO 2, NO 2, NO x, CO, C 6 H 6, ujętych w wojewódzkim programie monitoringu na lata 2007-2009.
Mapa 8.2. Województwo zachodniopomorskie Lokalizacja stacji pomiarowych zanieczyszczeń powietrza pod potrzeby oceny dla zanieczyszczeń PM10 i Pb stanowiska istniejące i brakujące według oceny pięcioletniej (2002-2006) 25
26 Mapa 8.3. Województwo zachodniopomorskie: Lokalizacja automatycznych stacji pomiarowych zanieczyszczeń powietrza na potrzeby oceny pod kątem ozonu stanowiska istniejące i brakujące według oceny pięcioletniej (2002-2006)