Powietrze. Presje. RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku

POWIETRZE

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 211 roku Powietrze Presje Zanieczyszczenia powietrza stanowią gazy, ciecze i ciała stałe obecne w powietrzu, ale nie będące jego naturalnymi składnikami, lub też substancje występujące w ilościach wyraźnie zwiększonych w porównaniu z naturalnym składem powietrza. Powietrze pozbawione naturalnych granic umożliwia rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń na duże odległości. Wyemitowane zanieczyszczenia w zależności od ich charakteru, wysokości emitora, warunków meteorologicznych i topografi cznych mogą przekraczać granice państw i kontynentów. Rodzaj źródła zanieczyszczenia i związane z nim warunki wprowadzenia substancji do atmosfery jest jednym z głównych czynników determinujących rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. Zanieczyszczenia powietrza mogą pochodzić ze źródeł naturalnych (pożary lasów, wybuchy wulkanów, erozja skał i gleb, pył kosmiczny, burze piaskowe, tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne) oraz ze źródeł antropogenicznych związanych z działalnością człowieka. Największymi antropogenicznymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza są: zorganizowane źródła emitujące zanieczyszczenia w czasie procesów energetycznego spalania paliw oraz przemysłowych procesów technologicznych (tzw. emisja punktowa), środki transportu samochodowego, wodnego, lotniczego (tzw. emisja liniowa), paleniska i kotłownie indywidualnych systemów grzewczych, budynków oraz niezorganizowana emisja powierzchniowa z procesów technologicznych oraz hałd i składowisk odpadów (tzw. emisja powierzchniowa). Na terenie województwa lubelskiego, według danych GUS za 21 rok, emisja zanieczyszczeń do powietrza z 94 zakładów szczególnie uciążliwych wyniosła 198,9 tys. Mg, w tym emisja pyłów 2,8 tys. Mg i emisja gazów (z CO 2 ) 196,1 tys. Mg. Udział wyemitowanych zanieczyszczeń pyłowych stanowił 4,%, a gazowych 2,4% emisji krajowej i usytuował województwo lubelskie na miejscu 11 w emisji pyłów i 12 w emisji gazów (z uwzględnieniem CO 2 ) (wykresy 1 i 2). Z funkcjonujących na terenie naszego województwa 94 zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, 77,6% posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a tylko Fot. Archiwum WIOŚ 9,6% do redukcji zanieczyszczeń gazowych (źródło: GUS). W roku 211 do WIOŚ w Lublinie zostały przesłane informacje od 168 podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska. Z tych podmiotów w 211 roku łączna emisja zanieczyszczeń do powietrza wyniosła 692,1 tys. Mg (z CO 2 ), w tym 2,8 tys. Mg pyłów, 689,3 tys. Mg gazów, w tym 42,9 tys. Mg CO 2 (źródło: WIOŚ). Województwo Lubelskie 4,% Pozostałe województwa 9,% Wykres 1. Udział emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 21 r. (źródło: GUS) Województwo Lubelskie 2,4% Pozostałe województwa 97,6% Wykres 2. Udział emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 21 r. (źródło: GUS) 12

POWIETRZE W województwie lubelskim występuje duże zróżnicowanie w rozmieszczeniu źródeł emisji. Pod względem ilości uwolnionych zanieczyszczeń do powietrza w roku 211 na czołowych miejscach znalazły się: powiat puławski - 1 977 889,6 Mg (34,8%) i powiat chełmski - 1 78 73,1 Mg (31,4%), natomiast powiat janowski - 1 92,6 Mg (,2%) znalazł się na ostatnim miejscu. Lokalizację podmiotów wprowadzających do powietrza powyżej 1 Mg zanieczyszczeń łącznie w ciągu roku, przedstawia mapa 2. Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych w 211 r. o łącznej ilości powyżej 1 Mg - bez CO 2 (źródło: WIOŚ) 13

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 211 roku Zakłady, które wprowadziły do powietrza największą ilość zanieczyszczeń: 1. Zakłady Azotowe PUŁAWY S.A. w Puławach 1 977 872,9 Mg (34,7%) 2. Cemex Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm 1 48 78, Mg (26,1%) 3. Elektrociepłownia Lublin-Wrotków Sp. z o.o. w Lublinie 93 719,6 Mg (1,4%) 4. Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym - 294 14,2 Mg (,2%). MEGATEM EC- LUBLIN Sp. z o. o. w Lublinie 27 28,6 Mg (4,8%) 6. Pozostałe zakłady 1 68 88,3 Mg (18,8%). W roku 21 emisja zanieczyszczeń gazowych (bez CO 2 ) uległa zmniejszeniu, w stosunku do roku 2 o 8,8 tys. Mg tj. o 22,3%. Emisja dwutlenku siarki utrzymała tendencję spadkową i zmniejszyła się o 39,4% w odniesieniu do 2 r., emisja tlenków azotu także zmniejszyła się o 21,6% w stosunku do najwyższego poziomu (rok 24) w tym dziesięcioleciu, natomiast tendencja wzrostowa wystąpiła w przypadku emisji tlenku węgla o 13% w odniesieniu do roku 27, w którym to wartość była najwyższa (wykres ). 4,8%,2% 18,8% 34,7% 2 2 dwutlenek siarki dwutlenek siarki ze spalania paliw tlenki azotu tlenki azotu ze spalania paliw tlenek węgla 1,4% 26,1% tys. Mg/rok 1 1 Zakłady Azotowe "PUŁAWY" S.A. w Puławach Cemex Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm Elektrociepłownia Lublin-Wrotków Sp. z o.o. w Lublinie Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym "Megatem EC- Lublin" Sp. z o. o. w Lublinie Pozostałe zakłady Wykres 3. Zakłady wprowadzające największą ilość zanieczyszczeń do powietrza w województwie lubelskim w 211 r. (źródło: WIOŚ) Największy udział w emisji zanieczyszczeń do powietrza ma dwutlenek węgla, powstający w procesie spalania paliw i przy produkcji cementu. Wartość wyemitowanego dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w 21 r. wzrosła o 14%, w porównaniu do roku 2, natomiast w odniesieniu do 27 r. kiedy to osiągnęła najwyższy poziom w ostatnim dziesięcioleciu, zmniejszyła się o 2% (wykres 4). tys. Mg/rok 6 4 3 2 1 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 rok Wykres 4. Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2-21 w województwie lubelskim (źródło: GUS) Wykres. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2-21 w województwie lubelskim (źródło: GUS) W roku 21 około 7% ogólnej ilości wyemitowanych do powietrza zanieczyszczeń pyłowych pochodziło z procesów spalania paliw. Podobnie jak w latach ubiegłych utrzymała się tendencja spadkowa emisji pyłów, uzyskana w 21 wartość 2,8 tys. Mg stanowiła 3% wartości zanotowanej w roku 2 (wykres 6). tys. Mg/rok 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 rok 9 8 7 6 4 3 2 1 ogółem ze spalania paliw 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 rok Wykres 6. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2-21 w województwie lubelskim (źródło: GUS) 14

POWIETRZE Stan W 211 r. prowadzono monitoring jakości powietrza na 2 stanowiskach pomiarowych, w tym na 23 z pomiarem automatycznym. Na pozostałych stanowiskach wykonywane były pomiary manualne, w tym na 7 - okresowe. Stacje te nadzorowane były przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Roztoczański Park Narodowy (mapa 3). Zweryfikowane wyniki pomiarów oraz wyniki pomiarów prowadzonych na stanowiskach o dużej reprezentatywności w sąsiednich województwach, a także dane o wielkości emisji, były podstawą sporządzenia rocznej oceny jakości powietrza oraz klasyfikacji stref. Zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz Wytycznymi do rocznej oceny jakości powietrza w strefach wykonywanej wg zasad określonych w art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska z uwzględnieniem wymogów dyrektywy 28//WE i dyrektywy 24/17/WE zatwierdzonymi przez GIOŚ, oceną objęto następujące substancje: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM1 i PM2,, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/ piren ze względu na ochronę zdrowia, dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon ze względu na ochronę roślin. Ocenę jakości powietrza wykonuje się w strefach, którymi w województwie lubelskim są: Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska (obszar województwa poza aglomeracją) dla kryterium ochrony zdrowia oraz strefa lubelska dla kryterium ochrony roślin. W 211 r. w obu strefach województwa dotrzymane były standardy jakości powietrza dla następujących zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, benzenu, tlenku węgla, substancji zawartych w pyle zawieszonym PM1 (ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo/a/pirenu) oraz w Aglomeracji Lubelskiej dla pyłu PM2,. Pomimo notowanego ograniczenia emisji pyłów i gazów ze źródeł przemysłowych nadal identyfikuje się obszary z przekroczeniami stężeń pyłu zawieszonego i ozonu. Wyniki klasyfikacji stref w województwie lubelskim przedstawiają tabele 1-3. Tabela 1. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakości powietrza za 211 r. ze względu na ochronę zdrowia 1. Nazwa strefy Aglomeracja Lubelska Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO 2 NO 2 PM1 Pb C 6 H 6 CO As Cd Ni B/a/P PM2, PL61 A A C A A A A A A A A 2. Strefa lubelska PL62 A A C 1) A A A A A A A B 2) 1) - obszarami przekroczeń są miasta: Biała Podlaska, Radzyń Podlaski, Puławy, Chełm, Zamość 2) - przekroczenia stwierdzono w Białej Podlaskiej i Zamościu Tabela 2. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakości powietrza za 211 r. ze względu na ochronę roślin Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie Nazwa strefy Kod strefy SO 2 NOx 1. Strefa lubelska PL62 A A Tabela 3. Klasa strefy dla ozonu uzyskana w ocenie jakości powietrza za 211 r. ze względu na ochronę zdrowia ze względu na ochronę roślin Kod Nazwa strefy strefy poziom celu poziomu celu poziom docelowy poziom docelowy długoterminowego długoterminowego 1. Aglomeracja Lubelska PL61 A D 2 Nie dotyczy 2. Strefa lubelska PL62 A D 2 A D 2 klasa A klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, klasa B klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego lecz nie przekraczających poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, klasa C klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, docelowego, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego. Klasa D 1 klasa strefy dla ozonu o stężeniach nie przekraczających poziomu celu długoterminowego, Klasa D 2 klasa strefy dla ozonu o stężeniach przekraczających poziom celu długoterminowego. 1

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 211 roku L.p. 1. Adres stacji/właściciel Biała Podlaska ul. Orzechowa /WIOŚ 2. Jarczew /IMGW 3. Radzyń Podlaski u l. S i t k o w s k i e g o 1 B / W I O Ś 4. Puławy ul. Lubelska /WIOŚ. Puławy ul. Skowieszyńska 1/WIOŚ 6. Lublin ul. Śliwińskiego /WIOŚ 7. Lublin ul. Obywatelska 13/WIOŚ 8. Wilczopole /WIOŚ 9. Chełm ul. Jagiellońska 64 /WIOŚ 1. Kraśnik ul. Koszarowa 1 A /WIOŚ 11. Zamość ul. Hrubieszowska 69A /WIOŚ 12. Biały Słup (RPN) /RPN Rodzaj mierzonych zanieczyszczeń SO 2 NO 2 C 6 H 6 PM1 Pb As Cd Ni B/a/p Ozon NO NOx CO PM2, Mapa 3. Lokalizacja stacji i stanowisk pomiarowych funkcjonujących w 211 r. (źródło: WIOŚ) 16

POWIETRZE Zanieczyszczenia gazowe oraz substancje oznaczane w pyle charakteryzowały się niskimi wartościami stężeń na obszarze całego województwa. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki wynosiły do 6,4 μg/m 3, maksymalne stężenie 24-godzinne do 4,1 μg/m 3, tj. do 32,1% poziomu dopuszczalnego (wykres 7). W latach 22-211 stężenia dwutlenku siarki wykazywały niewielką dynamikę zmian. Wzrost stężeń średnich rocznych w ostatnich latach odnotowany na niektórych stanowiskach może wynikać z innego trybu prowadzenia pomiarów (wykres 8). μg/m³ 2 16 12 8 4 22 23 Lublin 24 2 26 27 Biała Podlaska 28 29 21 211 Chełm Zamość Wykres 8. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach 22-211 w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS) Lublin ul. Obywatelska Biała Podl. ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Jarczew Biały Słup (RPN) 2 7 1 12 maksymalne 24-godzinne stężenia µg/m³ Wykres 7. Maksymalne 24-godzinne stężenia dwutlenku siarki na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 211 r. (źródło: WIOŚ, IMGW) D 24 = 12 µg/m³ Biały Słup (RPN) Lublin ul.obywatelska Biała Podl. ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Puławy ul. Lubelska Jarczew 1 1 2 2 3 3 4 stężenie średnie roczne µg/m³ Wykres 9. Stężenia średnie roczne dwutlenku azotu na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 211 r. (źródło: WIOŚ, IMGW) Da =4 µg/m³ Najwyższa średnia roczna wartość dwutlenku azotu występowała w Aglomeracji Lubelskiej i wynosiła 22,6 µg/m 3 (6,% poziomu dopuszczalnego), następnie w Puławach 2, µg/m 3 (,% poziomu dopuszczalnego). W Chełmie, Białej Podlaskiej i Zamościu wartości średnie roczne zmieniały się od 11,6 µg/m 3 do 13,6 µg/m 3 (wykres 9). Zdecydowanie wyższe stężenia NO 2 w Aglomeracji Lubelskiej były efektem znacznej emisji punktowej oraz dużego udziału zanieczyszczeń komunikacyjnych. Tabela 4. Dwutlenek siarki zestawienie danych za 211 r. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Liczba wyników pomiarów stężeń 24h w roku Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Max. stężenie 24h [µg/m 3 ] Liczba przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24h w roku kalendarzowym ochrona zdrowia - teren kraju Aglomeracja lubelska 1. Lublin ul. Obywatelska 13 WIOŚ 332 6,4 4,1 Strefa lubelska 2. Biała Podlaska ul. Orzechowa WIOŚ 3 3,4 2, 3. Chełm ul. Jagiellońska 64 WIOŚ 4,1 17, 4. Zamość ul. Hrubieszowska 69A WIOŚ 334,2 28,3. Jarczew IMGW 3 2,9 2,8 6. Biały Słup (teren RPN) RPN 24 3,4* 1,6* *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej, RPN Roztoczański Park Narodowy 17

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 211 roku W latach 22-211 stężenia dwutlenku azotu nie ulegały większym zmianom (wykres 1). W zakresie zanieczyszczenia powietrza benzenem najwyższe stężenie średnie roczne wystąpiło w Zamościu i wynosiło 3,8 µg/m 3 (76% poziomu dopuszczalnego). Niższe wartości, odnotowano w miastach: Biała Podlaska 1,9 µg/m 3 i Kraśnik 2,6 µg/m 3. Lublin ul.obywatelska Biała Podl. ul. Orzechowa Kraśnik ul. Koszarowa Zamość ul. Hrubieszowska, 1 1, 2 2, 3 3, 4 4, stężenie średnie roczne µg/m³ Da= μg/m³ 4 3 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 Wykres 11. Stężenia benzenu na stacjach pomiarowych województwa lubelskiego w 211 r. (źródło: WIOŚ) 3 2 μg/m³ 2 1 1 Lublin Biała Podlaska Chełm Zamość Wykres 1. Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach 22-211 w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS) W Aglomeracji Lubelskiej niska kompletność pomiarów uniemożliwiły wyznaczenie stężenia średniego dla roku kalendarzowego. Stężenie średnie obliczone z okresu od stycznia do końca marca wyniosło 2,4 µg/m 3 (wykres 11). Uzyskane wyniki wskazują również na dotrzymywanie zaostrzonych kryteriów określonych dla uzdrowisk i obszarów ochrony uzdrowiskowej. Tabela. Dwutlenek azotu zestawienie danych za 211 r. Lokalizacja stacji Instytucja wykonująca pomiary Liczba zatwierdzonych wyników pomiarów stężeń 24h w roku Aglomeracja Lubelska Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] % stężenia dopuszczalnego 1. Lublin ul. Obywatelska 13 WIOŚ 336 22,6 6, Strefa lubelska 2. Puławy ul. Lubelska WIOŚ 218 2,*,* 3. Jarczew IMGW 33 1,2 2, 4. Biała Podlaska ul. Orzechowa WIOŚ 3 13,4 33,. Chełm ul. Jagiellońska 64 WIOŚ 11,6 29, 6. Zamość ul. Hrubieszowska 69A WIOŚ 36 13,6 34,1 7. Biały Słup (teren RPN) RPN 26 7,3* 18,3* *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej, RPN Roztoczański Park Narodowy Tabela 6. Benzen zestawienie danych za 211 r., (stacje WIOŚ) Lokalizacja stanowiska Liczba wyników pomiarów stężeń w roku kalendarzowym /czas uśredniania/ Aglomeracja Lubelska Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] % stężenia dopuszczalnego 1. Lublin ul. Obywatelska 13 294 / 1h 2,4* _1) Strefa lubelska 2. Biała Podlaska ul. Orzechowa 6 / 24h 1,9 38, 3. Zamość ul. Hrubieszowska 69 6 / 24h 3,8 76, 4. Kraśnik ul. Koszarowa 1A 6 / 24h 2,6 2, *) średnia za okres od 1.1.211 r. do 29.3. 211 r. 1) wykonane pomiary nie umożliwiły wyznaczenia stężenia średniego dla roku kalendarzowego, które można byłoby porównać z poziomem dopuszczalnym 18

POWIETRZE Tabela 7. Tlenek węgla zestawienie danych za 211 r. (stacja WIOŚ Lublin ul. Obywatelska 13) Liczba wyników pomiarów 1h w roku kalendarzowym Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego wartość [µg/m 3 ] Max. średnia 8h data wystąpienia % poziomu dopuszczalnego 1. 6499 17,3 77,6 2.3.211 r. 7,1 Do oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia tlenkiem węgla wykorzystano serię pomiarową ze stacji zlokalizowanej w Aglomeracji Lubelskiej na obszarze o spodziewanych wysokich stężeniach tego zanieczyszczenia. W 211 r. maksymalna średnia 8-godzinna wynosiła 77,6 µg/m 3, co świadczy o dotrzymaniu poziomu dopuszczalnego nawet na obszarach o dużej presji źródeł emisji. Podobnie jak w latach wcześniejszych, istotnym problemem jest zanieczyszczenie powietrza pyłem PM1 w sezonie grzewczym, w szczególności w zakresie stężeń 24-godzinnych. W 211 r. stwierdzono występowanie przekroczeń standardów dla pyłu PM1 na obszarze obu stref, tj. Aglomeracji Lubelskiej oraz strefy lubelskiej. Strefy te zostały zaliczone do klasy C z powodu przekraczania dobowej wartości dopuszczalnej przez więcej niż 3 dni. Obszarami przekroczeń w strefie lubelskiej są miasta: Biała Podlaska, Chełm, Puławy, Radzyń Podlaski i Zamość. Przekroczenia dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych pyłu PM1 powyżej dozwolonej ilości wystąpiły łącznie na 6 stanowiskach. Liczba dni o stężeniach wyższych niż µg/m 3 wynosiła maksymalnie 9 (wykres 12). W strefach o klasie C niezbędne jest prowadzenie działań mających na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych. Na przestrzeni lat 2-211 standard jakości powietrza dla pyłu PM1, skutkujący zaliczeniem strefy do klasy C, nie był dotrzymany w Aglomeracji Lubelskiej (2-211 r.), w Chełmie i Zamościu (2-29 r., 211 r.), w Białej Podlaskiej (26-28 r., 21-211 r.), w Łęcznej (27 r.), w Łukowie (21 r.) i Radzyniu Podlaskim (21-211 r.). W ostatnich latach stężenia średnie roczne wykazywały niewielką tendencję rosnącą, jednak na większości stanowisk były dotrzymywane (wykres 13). Powodem przekroczeń, głównie stężeń 24 godzinnych, była emisja pyłu i jego prekursorów ze spalania paliw na cele grzewcze oraz z transportu. Potwierdza to duża zmienność stężeń SO 2 i pyłu PM1 w ciągu roku, wzrastająca w okresie jesienno-zimowym, zwłaszcza na terenach zabudowy mieszkaniowej. Liczbę przekroczeń pyłu na tle miesięcznych zmian temperatur w 211 r. przedstawia wykres 14. Lublin ul.obywatelska Lublin ul. Śliwińskiego Biała Podl. ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Puławy ul. Skowieszyńska Kraśnik ul. Koszarowa Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego 1 2 3 4 6 7 8 9 liczba przekroczeń D24 Da = 4 µg/m³, D24= µg/m³ stężenie średnie roczne w µ/m³ Wykres 12. Stężenia pyłu PM1 na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 211 r. (źródło: WIOŚ) μg/m³ 6 4 3 2 1 22 23 Lublin 24 2 26 27 28 29 Biała Podlaska 21 211 Chełm Zamość Wykres 13. Średnie roczne stężenia pyłu PM1 na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach 22-211 w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ) 19

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 211 roku [ C] 2 Biała Podl. ul. Orzechowa [ C] 3 Chełm ul. Jagiellońska 64 2 19 1 1 - -1 8 7 4 4 2 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII liczba przekroczeń w miesiącu 2 1-1 1 8 9 8 3 2 4 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII liczba przekroczeń w miesiącu [ C] 3 2 2 1 1 - Puławy ul. Skowieszyńska 1 19 12 7 7 6 7 1 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII [ C] 3 2 1 Zamość ul. Hrubieszowska 69 19 12 9 6 6 2 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII -1-1 liczba przekroczeń w miesiącu liczba przekroczeń w miesiącu [ C] 2 2 1 1 - Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego 1B 16 9 4 3 1 1 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII -1 liczba przekroczeń w miesiącu Wykres 14. Liczba przekroczeń 24-godzinnych stężeń pyłu PM1 na tle miesięcznych zmian temperatur w 211 r. (źródło: WIOŚ) Tabela 8. Pył zawieszony PM1 zestawienie danych za 211 r. (stacje WIOŚ) Lokalizacja stanowiska pomiarowego Liczba wyników pomiarów stężeń 24h w roku kalendarzowym Aglomeracja Lubelska Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Liczba przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24h w roku kalendarzowym 1. Lublin ul. Obywatelska 13 364 34,1 9 2. Lublin ul. Śliwińskiego 33 3,6 34 Strefa lubelska 3. Biała Podlaska ul. Orzechowa 38 37,6 49 4. Radzyń Podlaski ul. Sitkowskiego 1B 33 34,1 44. Kraśnik ul. Koszarowa 1A 38 31,2* 34 6. Puławy ul. Skowieszyńska 1 346 36,1 9 7. Chełm ul. Jagiellońska 64 3 31, 49 8. Zamość ul. Hrubieszowska 69 36 36,3 9 *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej 2

POWIETRZE W Aglomeracji Lubelskiej, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu, równolegle z pomiarami pyłu PM1, prowadzono pomiary frakcji pyłu PM2,. Stężenia średnie roczne pyłu PM2, w 211 r. wynosiły od 21,9 do 2,7 µg/m 3, na dwóch stanowiskach (Biała Podlaska, Zamość) przekraczały poziom dopuszczalny określony dyrektywą z dnia 21 maja 28 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (wykres 1). Z uwagi na brak przekroczeń poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji strefa lubelska została zaliczona do klasy B. Wymagane działania w tej strefie to zmniejszenie emisji pyłu PM2, do wartości umożliwiającej w 21 r. osiągnięcie standardu. Z pomiarów prowadzonych metodą grawimetryczną równolegle na 4 stacjach wynika, że zawartość pyłu PM2, w pyle PM1 wynosi od 7% do 8%, przy czym wyższe zawartości rejestrowano w miesiącach chłodnych. Przykładowy przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu obu frakcji na stacji w Lublinie przy ul. Śliwińskiego przedstawia wykres 16. Lublin ul. Śliwińskiego Biała Podl. ul. Orzechowa Chełm ul.jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska 2 21 22 23 24 2 26 Poziom docelowy= 2 µg/m³ [µg/m³] Wykres 1. Stężenia średnie roczne pyłu PM2, na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 211 r. (źródło: WIOŚ) [µg/m³] 16 14 Aglomeracja Lubelska ul. Śliwińskiego 12 1 8 6 PM1 PM2, 4 2 211-1-1 211-1-1 211-1-29 211-2-12 211-2-26 211-3-12 211-3-26 211-4-9 211-4-23 211--7 211--21 211-6-4 211-6-18 211-7-2 211-7-16 211-7-3 211-8-13 211-8-27 211-9-1 211-9-24 211-1-8 211-1-22 211-11- 211-11-19 211-12-3 211-12-17 211-12-31 Wykres 16. Przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu PM1 i PM2, w Aglomeracji Lubelskiej przy ul. Śliwińskiego w 211 r. (źródło: WIOŚ) Tabela 9. Pył zawieszony PM2, zestawienie danych za 211 r., (stacje WIOŚ) 1. 2. 3. 4. Lokalizacja stacji Lublin ul. Śliwińskiego Biała Podlaska ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska 64 Zamość ul. Hrubieszowska 69 Liczba zatwierdzonych wyników pomiarów stężeń 24h w roku Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Aglomeracja Lubelska % stężenia dopuszczalnego % stężenia dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji 33 23,2 92,8 82,8 Strefa lubelska 348 2,7 12,8 91,8 38 21,9 87,6 78,2 362 2,7 12,8 91,8 21

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 211 roku Zawartość metali w pyle PM1 monitorowano na jednej stacji zlokalizowanej w Lublinie. Uzyskane wyniki pomiarów, pomimo dużej presji zanieczyszczeń, charakteryzowały się niskimi i bardzo niskimi wartościami. Średnie roczne stężenie ołowiu wynosiło,6 µg/m 3 i stanowiło 1,2% poziomu dopuszczalnego. Stężenie arsenu wynosiło,7 ng/m 3, tj. 11,7% poziomu docelowego, stężenie kadmu,3 ng/m 3, tj. 6% poziomu docelowego, niklu,6 ng/m 3, tj. 3% poziomu docelowego. Z tego względu obie strefy dla wszystkich ww. metali zostały zaliczone do klasy A. Stężenia benzo/a/pirenu jako wskaźnika WWA oznaczane w pyle PM1 nie przekraczały poziomu docelowego. Wszystkie wartości średnie roczne oznaczane na stanowiskach wynosiły maksymalnie,8 ng/m 3 (wykres 17), co było podstawą do zaliczenia obu stref do klasy A.,2,4,6,8 1 stężenie średnie roczne ng/m³ Wykres 17. Stężenia benzo/a/pirenu w pyle PM1 na stanowiskach pomiarowych województwa lubelskiego w 211 r. (źródło: WIOŚ) średnia liczba dni Lublin ul. Obywatelska Biała Podl. ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Kraśnik ul. Koszarowa 3 2 2 1 1 stacja miejska (Lublin) stacja pozamiejska(jarczew) 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 rok p. docelowy = 1 ng/m³ stacja pozamiejska(biały Słup) Wykres 18. Średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 12 μg/m 3 w latach 22-211 w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, IMGW) Panorama Lublina Fot. Archiwum WIOŚ Zanieczyszczenie powietrza ozonem dla kryterium ochrony zdrowia oceniono na podstawie serii pomiarowych uzyskanych z stanowisk. Liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym, uśredniona dla trzech ostatnich lat, na poszczególnych stanowiskach wynosiła maksymalnie 12,3, była więc niższa od liczby dozwolonej wynoszącej 2. W Białej Podlaskiej liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w 211 r. wynosiła 1,. Zatem Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska z uwagi na brak przekroczeń poziomu docelowego zostały zaliczone do klasy A. Ze względu na drugie kryterium, jakim jest poziom celu długoterminowego, obie strefy zaliczono do klasy D 2 jako niespełniające wymogu, gdyż wystąpiły dni z przekroczeniem wartości 12 µg/m 3. Kryterium celu długoterminowego dla ozonu, do osiągnięcia w 22 r., nie dopuszcza żadnego przekroczenia wartości 12 µg/m 3 w roku kalendarzowym. W latach 22-211 w województwie lubelskim trzyletnia średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 12 μg/m 3 charakteryzująca się zmiennością: wystąpiła niewielka tendencja rosnąca na stacji miejskiej w latach 28-21, po czym spadek w 211 r. (wykres 18). Na żadnym stanowisku nie wystąpiły wartości wyższe od poziomu alarmowego dla ozonu. Tabela 1. Metale - zestawienie danych za 211 r. (stacja WIOŚ Lublin, ul. Obywatelska 13) Wyszczególnienie Liczba dobrych wyników pomiarów w roku kalendarzowym /czas uśredniania Stężenie średnie roczne Poziom dopuszczalny/ docelowy % poziomu dopuszczalnego/ docelowego 1. ołów 364 / 24h,6 µg/m3, µg/m3 1,2 2. arsen 364 / 24h,7 ng/m3 6 ng/m3 11,7 3. kadm 364 / 24h,3 ng/m3 ng/m3 6, 4. nikiel 364 / 24h,6 ng/m3 2 ng/m3 3, 22

POWIETRZE Tabela 11. Benzo(ά)piren zestawienie danych za 211 r., (stacje WIOŚ) Lokalizacja stanowiska Liczba dobrych wyników pomiarów w roku kalendarzowym /czas uśredniania/ Aglomeracja Lubelska Stężenie średnie roczne [ng/m 3 ] % poziomu docelowego 1. Lublin ul. Obywatelska 13 364 / 24, Strefa lubelska 2. Biała Podlaska ul. Orzechowa 38 / 24h,6 6 3. Chełm ul. Jagiellońska 64 3 / 24 h,7 7 4. Kraśnik ul. Koszarowa 1A 38 / 24h,8* 8. Zamość ul. Hrubieszowska 69 36 / 24h,8 8 *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej Tabela 12. Ozon zestawienie danych za 211 r. kryterium ochrony zdrowia Lokalizacja stacji Instytucja wykonująca pomiary Liczba wyników pomiarów 1h w roku kalendarzowym Aglomeracja lubelska Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Maksymalna średnia 8-h [µg/m 3 ] 1. Lublin ul. Obywatelska 13 WIOŚ 832 1 41,4 128,8 Strefa lubelska 2. Biała Podlaska WIOŚ 879 1 46, 127,1 3. Biały Słup RPN 899 2* 48,8* 128* 4. Jarczew IMGW 887 16 3,4 143,. Wilczopole WIOŚ 8273 3 44,8 124, RPN Roztoczański Park Narodowy, *- wynik niepewny z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej Tabela 13. Ozon zestawienie danych z lat 29-211 - kryterium ochrony zdrowia Wyszczególnienie Liczba dni z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu ozonu w latach 29 21 211 średnia z lat 29-211 1. Lublin ul Obywatelska 13 7 7 1 2. Biała Podlaska - 2 1 1, 3. Biały Słup (teren RPN) 2 2 1,3 4. Wilczopole 3-3 3. Jarczew 6 1 16 12,3 W ocenie jakości powietrza za 211 r. w odniesieniu do kryteriów ochrony roślin strefę lubelską podlegającą ocenie i klasyfikacji dla dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu zaliczono do klasy A. Oznacza to, że na terenie strefy nie stwierdzono przekroczeń poziomu dopuszczalnego, bądź docelowego ww. substancji. Stężenia średnie roczne dwutlenku siarki wynosiły do 17% poziomu dopuszczalnego, stężenie średnie dla pory zimowej maksymalnie 2% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. Średnie roczne stężenia tlenków azotu na stacjach zlokalizowanych w województwach ościennych były niskie i bardzo niskie, przy czym średnie roczne stężenie NO x na stacji o intensywnym oddziaływaniu źródeł emisji zlokalizowanej w Zamościu, wynosiło 7,3% poziomu dopuszczalnego określonego dla kryterium ochrony roślin. 23

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 211 roku Nie stwierdzono przekroczeń poziomu docelowego dla ozonu określonego parametrem AOT4, liczonym jako średnia z ostatnich pięciu lat, na stacjach w Jarczewie i Białym Słupie. Dla stacji w Jarczewie parametr wyznaczony AOT4 stanowił ok. 64,% poziomu docelowego, dla stacji w Białym Słupie ok. 7% (wykres 19). Nie został dotrzymany poziom celu długoterminowego AOT4 wynoszący 6 µg/m 3 h i ze względu na to kryterium strefa lubelska została zaliczona do klasy D 2. W strefach o klasie D 2 niezbędne jest podejmowanie ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych mających na celu osiągnięcie poziomu celu długoterminowego w 22 r. Jarczew Biały Słup µg/m³ 11 11 12 12 13 Wykres 19. Średnia wartość parametru AOT4 w województwie lubelskim z lat 27-211 (źródło: WIOŚ, IMGW) Tabela 14. Ozon zestawienie danych za 211 r. - kryterium ochrony roślin Lokalizacja stacji Instytucja wykonująca pomiary Liczba dobrych wyników pomiarów 1h w 211 r. / w okresie do obliczenia AOT4 wyszczególnienie Wskaźnik AOT4 [mg/m 3 h] 27 28 29 21 211 średnia z lat 27-211 poziom docelowy 1. Jarczew IMGW 2. Biały Słup (teren RPN) WIOŚ 3. Wilczopole WIOŚ 8637 17 899 72 8273 17 wyznaczony z pomiarów 16332 11488 719 1122 11142 11481 AOT4 x współczynnik 16347 11732 719 11283 11496 1161 wyznaczony z pomiarów 127 474 37,4 1973, 1973* 8 226* AOT4 x współczynnik 1488 7 318 2447 2447* 1226* wyznaczony z pomiarów - - 6984-926 AOT4 x współczynnik - - 74-6187 *) dotrzymanie parametru sprawdza się na podstawie wyników pomiarów z co najmniej trzech kolejnych lat *) 18 Reakcje Na przełomie ostatnich lat notowany jest sukcesywny spadek emisji do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych, głównie w odniesieniu do pyłu i dwutlenku siarki. Natomiast emisja pozostałych głównych zanieczyszczeń gazowych w poszczególnych latach ulegała wahaniom. W 21 r. niewielki wzrost odnotowano (w porównaniu do 29 r.) w przypadku emisji tlenków azotu o ok. 2% i dwutlenku węgla o ok. 6%. Korzystny trend w wielkości emitowanych zanieczyszczeń cieszy tym bardziej, że wskaźniki charakteryzujące ekonomię województwa ciągle rosną. Wartość produktu krajowego brutto (PKB) wytworzonego na obszarze województwa na przestrzeni lat 2-29 wzrosła o 69,9% i w 29 roku wynosiła 1 82 mln zł, co stanowiło 3,8% i dało 1 miejsce w skali kraju - wg danych GUS. Zmiany w emisji podstawowych zanieczyszczeń gazowych do powietrza na tle dynamiki wzrostu produktu krajowego brutto (PKB) w województwie lubelskim w latach 2-21 zaprezentowano na wykresie 2. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych to wynik zrealizowanych wielu działań proekologicznych, zwłaszcza przez sektor energetyczny. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu w 21 r. wzrosły wg GUS ponad 4-krotnie w stosunku do 29 r., a ich wartość była najwyższa w ostatnim 1-leciu i wynosiła 62 28,7 tys. zł wykres 21. 24

POWIETRZE dwutlenek siarki dwutlenek węgla tlenki azotu PKB 7 mln zł 1,8 6 1,6 1,4 4 1,2 1, 3,8 2,6,4 1 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21,2, 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 rok Wykres 21. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu w województwie lubelskim w latach 2-21 (źródło: GUS) rok Wykres 2. Zmiany emisji do powietrza SO 2, NOx, CO 2 z zakładów szczególnie uciążliwych na tle zmian PKB w województwie lubelskim w latach 2-21, przy założeniu, że wartość wskaźników w 2 r. równa jest 1% (źródło: GUS) Przykłady inwestycji zrealizowanych w 211 r. w województwie lubelskim na rzecz zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych: 1. ŁĘCZYŃSKA ENERGETYKA Spółka z o.o. w Bogdance w eksploatowanej ciepłowni zakończono modernizację systemu odpylania spalin polegającą na wymianie dotychczas eksploatowanych cyklonów na filtry workowe pulsacyjne prod. KOWENT Sp. z o. o. w Końskich. Oddano również do użytkowania instalację odsiarczania spalin półsuchą metodą DEMIS, polegającą na kontakcie spalin z reagentem deemis, który w postaci roztworu rozpylany jest w kanałach spalin za pomocą dysz. Zainstalowane urządzenia pozwoliły na obniżenie emisji pyłu poniżej 2 mg/m 3 oraz dwutlenku siarki do poziomu poniżej 2 mg/m 3. 2. Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółka z o.o. w Chełmie Centralna Ciepłownia w Chełmie dokonano wymiany instalacji odpylania spalin wraz z transportem pyłów dymnicowych dla kotła WR 1 (K-3). Układ 2, - stopniowy odpylaczy: multicyklon przelotowy + baterie cyklonów pozwolił zmniejszyć emisję pyłów poniżej 1 mg/nm 3 (O 2 = 6%). Dla zapewnienia w przyszłości emisji stężeń pyłu poniżej standardu emisyjnego (od 1.1.216 r. w wysokości 1 mg/nm 3 ) przewidziano wariant alternatywny, w którym w 1-stopniu odpylania zastosowany będzie filtr tkaninowy. 3. Biłgorajskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółka z o.o. w Biłgoraju przeprowadzono remont kotła WLM- w kierunku podniesienia jego sprawności i efektywności spalania węgla, co ma wpływ na zmniejszenie zużycia węgla na jednostkę wyprodukowanego ciepła. Remont tego kotła jest kolejnym etapem działań przedsiębiorstwa w kierunku podniesienia sprawności eksploatacyjnej całej instalacji spalania węgla. 4. CEMEX Sp. z o.o. Zakład Cementownia w Chełmie rozpoczęto budowę kulistych, hermetycznych magazynów klinkieru, celem wyeliminowania emisji pyłowej niezorganizowanej ze składów klinkieru.. Südzucker Polska S.A. we Wrocławiu Zakład produkcyjny Cukrownia Strzyżów w Strzyżowie zamontowano ogrzewacz soku surowego na oparach warnikowych celem odzysku ciepła odpadowego, zmodernizowano instalację wtórnego powietrza do kotła OR-32 w celu podniesienia jego sprawności, co w konsekwencji spowoduje zmniejszenie zużycia węgla, wprowadzono automatykę pieca wapiennego, co wpłynie na zmniejszenie zużycia koksu, dokonano wymiany dotychczasowych silników zamontowanych na liniach produkcyjnych na silniki wysokosprawne, przez co zmniejszy się ilość zużywanej energii elektrycznej. 2

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 211 roku Powyższe działania zrealizowano przed kampanią 211 r. i są one kontynuacją działań w kierunku ograniczenia wielkości emitowanych zanieczyszczeń z instalacji spalania węgla oraz ograniczenia strat ciepła i energii rozpoczętych w poprzednim roku. 6. Zakład Produkcji Ogrodniczej Paweł Kwietniewski w Lublinie Szklarnia w Godowie dokonano wymiany instalacji odpylania spalin za trzema kotłami węglowymi. W miejsce odpylaczy cyklonowych zamontowano filtry pulsacyjne typu MIL-9 o wydajności 2 m 3 /h i sprawności ponad 99% firmy F.P.H MILAP z Końskich. Zainstalowane urządzenia pozwalają na dotrzymanie standardów emisyjnych w zakresie emisji pyłu na poziomie 1 mg/nm 3. Prowadzone przez WIOŚ kontrole w zakresie dotrzymywania przez podmioty wielkości emitowanych do powietrza pyłów lub gazów określonych w pozwoleniach zintegrowanych lub sektorowych nie wykazują przekroczeń. Działania na rzecz poprawy jakości powietrza podejmowane są nie tylko w sektorze przemysłowym. Sukcesywnie prowadzone są termomodernizacje budynków użyteczności publicznej i innych obiektów komunalnych, realizowana jest modernizacja i rozbudowa sieci cieplnej (wykres 22) i gazowej (wykres 23), rośnie również wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Udział OZE w produkcji energii elektrycznej w woj. lubelskim oscyluje tylko w granicach 1%, ale w przełożeniu na liczby na koniec 211 r. na terenie województwa znajdowało się 3 instalacji do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych ( elektrowni biogazowych, 1 elektrownia biomasowa, 1 wykorzystująca promieniowanie słoneczne, 23 elektrownie wodne, 3 elektrownie wiatrowe i 2 wykorzystujące technologię współspalania). Największą moc posiada instalacja w powiecie biłgorajskim wytwarzająca energię z odpadów przemysłowych drewnopodobnych i celulozowo-papierniczych (dane Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie). km ogółem miasto wieś 8 7 6 4 3 2 1 2 r. 2 r. 21 r. Wykres 22. Długość sieci cieplnej przesyłowej w województwie lubelskim w 2 r., 2 r.,21 r. (źródło: US w Lublinie) km ogółem miasto wieś 9 8 7 6 4 3 2 1 2 r. 2 r. 21 r. Wykres 23. Długość czynnej sieci gazowej w województwie lubelskim 2 r., 2 r.,21 r. (źródło: US w Lublinie) Z uwagi na przekroczenia stężeń pyłu PM1 w powietrzu w latach 2 i 26 w ówczesnych strefach, którymi były powiaty grodzkie: Lublin, Biała Podlaska, Chełm i Zamość opracowano dla tych stref programy ochrony powietrza (POP), które uchwałami Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 27 października 28 r. przyjęte zostały do realizacji. Zadaniem programów było zdiagnozowanie przyczyn przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub docelowych substancji w powietrzu, następnie wskazanie działań naprawczych, które doprowadzą do przywrócenia standardów jakości powietrza w strefach. Diagnoza istniejącego stanu w zakresie jakości powietrza w strefach województwa lubelskiego zaprezentowana w POP wskazuje, że główną przyczyną przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu PM1 jest niska emisja, czyli emisja powierzchniowa oraz transport drogowy emisja liniowa. Najmniejszy wpływ na wielkość stężeń w powietrzu pyłu zawieszonego ma emisja ze źródeł punktowych. Działania naprawcze podjęte w latach 29-21 w ramach realizacji POP: w zakresie zmniejszenia emisji powierzchniowej zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło poprzez termomodernizacje budynków (ocieplenie, wymiana okien), zastąpienie lokalnych źródeł ciepła ogrzewaniem sieciowym oraz wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, w zakresie zmniejszenia emisji liniowej (z transportu i komunikacji) modernizacja taboru komunikacji miejskiej, budowa, modernizacja i przebudowa odcinków ulic i dróg, odpowiednie utrzymanie czystości nawierzchni dróg (regularne mokre czyszczenie ulic), w zakresie zmniejszenia emisji ze źródeł punktowych realizacja inwestycji przez podmioty korzystające ze środowiska. 26

POWIETRZE Oszacowano, że redukcja emisji pyłu PM1 ze wszystkich grup źródeł w latach 29-21, wg zrealizowanych działań naprawczych wyniosła dla: m. Lublin 629,7 Mg, m. Biała Podlaska 26,4 Mg, m. Chełm 3,689 Mg. Niestety, mimo podjętych dotychczas działań na rzecz poprawy jakości powietrza, okazały się one niewystarczające. Wyniki oceny jakości powietrza za 211 r. wskazują na utrzymywanie się przekroczeń dopuszczalnych poziomów w zakresie pyłu PM1. [mm] 21 211 2 2 1 1 Chemizm opadów atmosferycznych I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII opad atmosferyczny Skład chemiczny opadów atmosferycznych jest odzwierciedleniem stanu zanieczyszczenia atmosfery. Zawarte w powietrzu związki kwasotwórcze i metale wraz z opadami przenikają do gleby i wód, powodując ich degradację. Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża jest prowadzony od 1999 r. jako jeden z podsystemów Państwowego Monitoringu Środowiska. Monitoring ten dostarcza informacji o obciążeniu gleb i wód powierzchniowych związkami zakwaszającymi, biogennymi i metalami ciężkimi deponowanymi do powietrza. Zawarte w wodach opadowych związki azotu i metale ciężkie mają negatywny wpływ na środowisko: związki biogenne (fosforu i azotu) wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód, natomiast metale ciężkie pogarszają jakość produkcji roślinnej i wód zlewni. W 211 r. WIOŚ w Lublinie kontynuował badania chemizmu opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie, która jest jedną z 23 stacji badawczych monitoringu krajowego na obszarze Polski. W rocznym monitoringu, miesięczne uśrednione próbki opadów są analizowane w zakresie: wartości ph, przewodności elektrolitycznej właściwej, chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Zmierzone na stacji we Włodawie w 211 r. ilości opadów wyniosły 64,1 mm, tj. o 7,% więcej w stosunku do roku poprzedniego. Największe ilości opadów wystąpiły w lipcu 237,4 mm, zaś najmniejsze zanotowano w listopadzie - zaledwie, mm. Na wykresie 24 przedstawiono miesięczne sumy opadów w latach 21-211 na stacji we Włodawie. Wykres 24. Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych na stacji we Włodawie w latach 21-211 (źródło: IMGW Włodawa) W 211 r. opady charakteryzowały się odczynem kwaśnym, przy ph w przedziale 4,76-6,8. Odczyn nie wykazał dużych zmian w stosunku do 21 r. W latach 21-211 w żadnej z prób nie stwierdzono odczynu zasadowego. Przewodnictwo elektrolityczne właściwe, będące miarą zawartości substancji rozpuszczonych, dla opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie w roku 211 charakteryzowało się niewielkimi zmianami w stosunku do roku poprzedniego i mieściło się w zakresie 9,2-24,3 µs/cm. Z porównania ilości zanieczyszczeń wniesionych w roku 211 w stosunku do poprzedniego wynika, że w 211 r. wody opadowe zawierały więcej azotanów i azotynów, sodu, potasu, cynku, magnezu oraz fosforu ogólnego. Ilość chromu pozostała bez zmian. W zakresie pozostałych zanieczyszczeń odnotowano tendencję malejącą. W tabeli 1 przedstawiono zakresy stężeń zanieczyszczeń w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie, poddanych analizie w latach 21-211. 27

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 211 roku Tabela 1. Zakresy stężeń zanieczyszczeń w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie w latach 21 211 Nazwa badanego składnika Jednostka miary Zakres stężeń Włodawa Wartość średnia Włodawa 21 r. 211 r. 21 r. 211 r. 1. Chlorki mg Cl/dm 3,19-2,28,14-1,6,7,6 2. Siarczany mg SO 4 /dm 3,8-4,36 1,8-3,2 1,98 2,1 3. Azotany + Azotyny mg N /dm 3,182-,31 -,61,37,38 4. Azot amonowy mg N/dm 3,22-1,98,1-1,3,76,93. Azot ogólny mg N/dm 3,72-2,98 1,3-2,43 1,4 1,678 6. Fosfor ogólny mg P/dm 3,7-,66,2-,7,2,32 7. Sód mg Na/dm 3,9-,4,81-,1,21,29 8 Potas mg K/dm 3,-,23,7-,26,13,178 9. Wapń mg Ca/dm 3,46-2,,44-1,32,92,78 1. Magnez mg Mg/dm 3,1-,1,-,7,6,16 11. Cynk mg Zn/dm 3,13-,62,21-,112,34, 12. Miedź mg Cu/dm 3,1-,16,4-,14,7,7 13. Żelazo mg Fe/dm 3,1-,12,2-,8,6, 14. Ołów mg Pb/dm 3,-,4,-,2,96,11 1. Kadm mg Cd/dm 3,1-,47,2-,13,9,4 16. Nikiel mg Ni/dm 3,-,,-,1,11,773 17. Mangan mg Mn/dm 3,2-,1,1-,9,32,4 18. Chrom mg Cr/dm 3,2-,,2-,,227,418 19. Odczyn ph 4,36-6,67 4,76-6,8,42,37 2. Przewodność el.wł µs/cm 8,6-28,1 9,2-24,3 17, 17,86 12 1 8 6 4 2 [kg/ha] siarczany azot ogólny chlorki 21 211 azot suma N amonowy NO2+NO3 1,9,8,7,6,,4,3,2,1 [kg/ha] 21 211 magnez cynk fosfor ogólny 7 6 [kg/ha] 21 211,,4 [kg/ha] 21 211 4 3,4,3,3,2 2 1 wapń sód potas,2,1,1, żelazo mangan miedź,14,12,1,8,6,4,2 [kg/ha] 21 211 ołów nikiel chrom kadm Wykres 2. Roczne ładunki jednostkowe badanych substancji [kg/ha] wniesione przez opady atmosferyczne w latach 21-211 w rejonie stacji IMGW we Włodawie (źródło: IMiGW) 28