Drogi Czytelniku, zapraszamy Cię do bliższego poznania naszego miasta. Umożliwi Ci to niniejszy przewodnik, wydany w ramach realizowanego przez Stowarzyszenie Trójrzecze projektu Ekoskapady naturalnymi ścieżkami. Pilotażowy program terenowej edukacji ekologicznej. Celem projektu było zaangażowanie dzieci i młodzieży w działania proprzyrodnicze. Uczestnicy projektu pracowali w ekoekipach, w których wraz z ekspertami przyrodnikami przeprowadzali inwentaryzację ekologiczną miasta. Na podstawie zebranych wyników zrealizowaliśmy w mieście dwie ścieżki przyrodnicze i sześć gier terenowych, które zostały tutaj opisane. Zapraszamy Cię również do odwiedzenia serwisu internetowego projektu: www.ekoskapady.pl. A teraz już czas na przygodę. Ruszaj w teren i baw się dobrze! Wydawcą publikacji jest Stowarzyszenie Trójrzecze. Wydawnictwo finansowane jest ze środków finansowych Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, któremu dziękujemy za wsparcie naszych działań. Opracowanie i wykonanie ścieżek edukacyjnych zostało sfinansowane ze środków dotacji Funduszu Inicjatyw Obywatelskich i Gminy Miejskiej Bolesławiec w ramach projektu Ekoskapady naturalnymi ścieżkami. Pilotażowy program terenowej edukacji ekologicznej. Partner strategiczny: Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Bolesławcu. GMINA MIEJSKA BOLESŁAWIEC PARTNER STRATEGICZNY PARTNER STRATEGICZNY Tekst: Magdalena Jabłońska, Jolanta Rzeźwicka (gry terenowe) Korekta: Jolanta Rzeźwicka Fotografie: Cezary Korkosz (C.K.), Piotr Gach (P.G.), Magdalena Jobłońska (M.J.). Skład i opracowanie graficzne: Łukasz Ryłko Nakład: 1000 egzemplarzy Wydawca: Stowarzyszenie Trójrzecze WYDRUKOWANO NA PAPIERZE MAKULATUROWYM CYCLUS PRINT Stowarzyszenie Trójrzecze ul. Bankowa 6d/7 59-700 Bolesławiec www.trojrzecze.org stowarzyszenie.trojrzecze@gmail.com 1
Bolesława Chrobrego Sądowa Armii Krajowej Rynek Rynek Kościelna Bolesława Prusa Magistracka Bolesława Kubika Wąska Mikołaja
S ciezka miejska Karola Miarki Bankowa Bielska Karola Miarki Brody
Ścieżka miejska Przyroda w Bolesławcu Ścieżka ma postać pętli z siedmioma przystankami z tablicami edukacyjnymi. Przy pięciu tablicach umieściliśmy elementy interaktywne. Wędrówkę ścieżką można rozpocząć od dowolnego przystanku. Na tablicach umieszczone są panele dotykowe z informacjami w piśmie Brajla. Przygotowanie do wyprawy: Ścieżka jest zlokalizowana na terenie miasta poruszamy się chodnikami. Tablice i elementy interaktywne usytuowane są w miejscach łatwo dostępnych także dla osób z dysfunkcjami układu ruchowego. Trasę ścieżki można pokonać na rowerze. Co warto zabrać? Wygodne buty, lornetkę, aparat fotograficzny, taśmę mierniczą, ołówek Przystanek nr I. Ścieżka zmysłów. Lokalizacja: Park przy ul. Parkowej, wejście od strony ul. Tyrankiewiczów. ZATOKI NOSOWE ZATOKI NOSOWE ZATOKI NOSOWE GŁOWA, MÓZG KARK, GARDŁO GŁOWA, MÓZG KARK, GARDŁO ZATOKI NOSOWE ZATOKI NOSOWE ZATOKI NOSOWE ZATOKI NOSOWE ZATOKI NOSOWE OKO OKO UCHO SERCE PŁUCA, PIERSI OSKRZELA OSKRZELA PŁUCA, PIERSI SERCE UCHO ŻOŁĄDEK ŻOŁĄDEK ŚLEDZIONA NERKA JELITA JELITA NERKA ŚLEDZIONA JELITA PĘCHERZ MOCZOWY PĘCHERZ MOCZOWY JELITA GUCZOŁY PŁCIOWE GUCZOŁY PŁCIOWE NERW KULSZOWY PRAWA NERW KULSZOWY LEWA 4
Zostaliśmy zaprogramowani, żeby chodzić boso. W ciągu całego życia pokonujemy na naszych stopach ok. 200 tys. km, to jest ok. 5 mln kroków! Piasek, drobne kamyczki czy szyszki działają podobnie jak wizyta u masażysty, z tą różnicą, że wszystkie punkty będą uciskane niemal jednocześnie. W czasie takiego spaceru wydzielają się endorfiny, odpowiedzialne za odczuwanie...szczęścia. Zadanie dla Ciebie: Zadanie dla Ciebie: Zdejmij buty i maszeruj przejdź powoli po ścieżce kilka razy, zamknij oczy i poczuj fakturę podłoża. Które z nich jest dla Ciebie najprzyjemniejsze? Przystanek nr II ssaki w mieście. Lokalizacja: Park przy ul. Parkowej, okolice górki. Czy w naszym mieście możemy spotkać dzikie ssaki? Tak! Ale jest to bardzo trudne. W większości są one mistrzami ukrywania się. Zwykle prowadzą nocny tryb życia. Czujność i ostrożność warunkuje ich istnienie. Niepozorne ubarwienie powoduje, że często są dla nas niewidzialne. Na tablicy są zdjęcia ssaków występujących w naszym mieście i informacje o najmniejszym z nich ryjówce malutkiej. RYJÓWKA MALUTKA fot. C.K. 5
Zadanie dla Ciebie: Przy tablicy jest umieszczona skocznia do skoku w dal. Sprawdź, jak daleko skaczesz. Spróbuj swoich sił w rywalizacji ze zwierzętami i wykonaj skok w dal. Wykonaj przynajmniej dwa skoki: jeden z rozbiegiem, a drugi bez. Sprawdź na miarce, jakiej długości skok wykonałeś i jakie zwierzę skacze tak daleko, jak Ty. A może spróbujesz pobić swój rekord? Jak daleko skaczesz? 1. Mysz leśna - 50 cm 2. Skakun - 60 cm 3. Konik polny - 80 cm 4. Pchła - 1 m 5. Żaba - 2 m 6. Królik - 2,5 m 7. Zając szarak - 3,5 m 8. Lis - 4,5 m 9. Wiewiórka - 5,5 m 8. Sarna - 6 m 9. Ryś - 7 m 10. Kozica górska - 8 m 11. Rekord świata w skoku w dal: - mężczyźni 8,95 m - kobiety 7,5 m. 6
Przystanek nr III skrzydlaci mieszkańcy miast. Lokalizacja: Plac zabaw przy ul. Łukasiewicza. W miastach Polski występuje około 200 gatunków ptaków. Proces zasiedlania przez zwierzęta osiedli ludzkich nazywamy synantropizacją. Najstarsze gatunki synantropijne wśród ptaków to bocian biały i jaskółka dymówka - towarzyszą nam już od kilkuset lat. Na tablicy zobaczysz ptaki występujące w miastach, a także dowiesz się, jak o nie dbać. PUSTUŁKA SZPAK BOGATKA JASKÓŁKA KAWKA fot. C.K.. Obok tablicy możesz zobaczyć, jak prawidłowo powinna być zbudowana budka lęgowa. 7
Zadanie dla Ciebie: Spróbuj rozpoznać ptaki: 1 2 3 4 5...... Przystanek nr IV Bolesławiec miasto drzew. Lokalizacja: Park przy ul. Kaszubskiej. fot. C.K.. W naszym mieście jest wiele cennych, wiekowych drzewostanów, które zasiedla wyjątkowy chrząszcz: PACHNICA DĘBOWA (Osmoderma eremita). 8
PACHNICA DĘBOWA fot. M.J. Poznaj najciekawsze założenia parkowe i lasy komunalne w naszym mieście. fot. M.J. POMNIKOWA ALEJA LIPOWA PRZYLEŚNA PRZY ULICY PIASTÓW - SIEDLISKO PACHNICY DĘBOWEJ Zadanie dla Ciebie: Zobacz fotościankę przedstawiającą pachnicę dębową możesz zrobić sobie zdjęcie, jako ten wyjątkowy chrząszcz. 9
Przystanek nr IV owady w mieście. Lokalizacja: Skwer naprzeciw Dworca PKP. W naszych ogrodach, w parkach miejskich i na rabatkach występują owady, które zapylają kwiaty. Szacuje się, że 1/3 żywności powstaje dzięki zapylaniu roślin właśnie przez te owady. Dzięki temu przystankowi dowiesz się więcej o trzmielach. TRZMIEL RUDY fot. M.J. Zadanie dla Ciebie: Albert Einstein powiedział: Gdyby na Ziemi zabrakło pszczół, człowiekowi zostałyby jedynie cztery lata życia. Czy wiesz, które z owoców i warzyw rozwijają się dzięki owadom zapylającym?......... 10
Przystanek nr VI dwa łyki drzewnej matematyki. Lokalizacja: Park przy ul. Sądowej. W Bolesławcu występuje prawie 80 drzew o wymiarach pomnikowych. W przypadku pojedynczych drzew najważniejszym kryterium przy uznaniu ich za pomniki przyrody jest ich pierśnica, czyli obwód mierzony na wysokości 130 cm od powierzchni ziemi. Poniżej przykładowo podane są wartości pierśnicy dla drzew rosnących poza lasami wg P. Rucińskiego: bez czarny - 100 cm bez koralowy - 100 cm bluszcz - wszystkie kwitnące brzoza brodawkowata - 200 cm brzoza omszona - 200 cm buk zwyczajny - 300 cm choina - 200 cm cyprysy - 100 cm czeremcha zwyczajna - 94 cm czereśnia - 100 cm dąb bezszypułkowy - 300 cm dąb czerwony - 300 cm dereń - wszystkie drzewiaste dąb szypułkowy - 300 cm głóg - 100 cm grab - 200 cm grusza - 200 cm iglicznia - 275 cm jabłoń - 200 cm jałowiec - 75 cm jarząb pospolity - 100 cm jarząb szwedzki - 100 cm jedlica, daglezja - 280 cm jesion - 250 cm jodła - 250 cm kasztanowiec - 300 cm klon jawor - 225 cm klon polny - 225 cm klon zwyczajny - 225 cm klony inne - 220 cm kruszyna - 40 cm leszczyna pospolita - 100 cm leszczyna turecka - 250 cm lipy - 300 cm magnolia - 150 cm miłorząb - 150 cm modrzew - 250 cm olsza czarna - 225 cm olsza szara - 225 cm orzech włoski - 200 cm sofora japońska - 250 cm platan - 300 cm robinia akacjowa - 300 cm rokitnik - 60 cm sosna Banksa - 275 cm sosna czarna - 275 cm sosna limba - 150 cm sosna zwyczajna - 310 cm sosna wejmutka - 275 cm szakłak pospolity - 100 cm świerk - 275 cm topola biała - 400 cm topola czarna i podobne - 400 cm trzmielina - 50 cm tulipanowiec - 150 cm wierzba biała - 300 cm wierzba krucha - 300 cm wierzba iwa - 300 cm wierzba pięciopręcikowa - 300 cm wiąz górski - 225 cm wiąz szypułkowy - 225 cm wiąz polny - 225 cm żywotniki - 100 cm 11
Zadanie dla Ciebie: +/- Spróbuj rozpoznać gatunki drzew na podstawie ich liści, kory i owoców. Pomoże Ci w tym tablica z obrotowymi panelami. fot. P.G. fot. P.G. fot. P.G. Poszukaj na terenie parku drzew o wymiarach pomnikowych, dokonaj podstawowych pomiarów dendrometrycznych korzystając z tablicy dwa łyki drzewnej matematyki. GATUNEK PIERŚNICA WIEK DRZEWA 12
Przystanek nr VII niesamowitości dendrologiczne. Lokalizacja: ul. Komuny Paryskiej. Ulica ta należy do dawnej reprezentacyjnej willowej dzielnicy zwanej Westend. O jej urodzie, oprócz willi o ciekawych formach architektonicznych, decydowały także ogrody z rzadkimi dendrologicznymi okazami. Zadanie dla Ciebie: Spróbuj odnaleźć drzewa: fot. M.J. fot. M.J. fot. M.J. fot. M.J.??? 13
S ciezka lesna Jeleniogórska
Ścieżka leśna - Las przy ul. Jeleniogórskiej. Ścieżka ma postać pętli z siedmioma przystankami z tablicami edukacyjnymi. Jest zlokalizowana na terenie dawnego Lasu Miejskiego, który od 1870 r. był przekształcany przez malarza Scholtza w ulubione miejsce spacerów Bolesławian. Obecnie miejsce to jest dość zaniedbane. Mamy nadzieję, że dzięki ścieżce na nowo odkryjemy potencjał przyrodniczy tego miejsca i jego dawne tajemnice. Przygotowanie do wyprawy: Ścieżka jest zlokalizowana na terenie lasu poruszamy się ścieżkami leśnymi. Co warto zabrać? Wygodne buty, środek odstraszający kleszcze i komary, lornetkę, aparat fotograficzny, taśmę mierniczą, ołówek, lupę, misę do płukania złota (do wypożyczenia w Stowarzyszeniu Trójrzecze). Przystanek nr I kiedyś był tu lodowiec. loklalizacja: skupisko eratyków. Eratyki są pamiątką po lodowcu. Wśród eratyków występujących w rejonie Bolesławca najczęściej spotkać można skały krystaliczne granity i granitognejsy, rzadziej skały osadowe piaskowce, wapienie. DOM W ERATYKU SZCZELINA MORENA CZOŁOWA LĄDOLÓD KOCIOŁ EWORSYJNY MORENA DENNA S A N D RY BRYŁA MARTWEGO LODU fot. www.trendir.com PRADOLINA GŁAZY W BOLESŁAWCU ERATYK JEZIORO RYNNOWE KEM OZ GŁAZOWISKO PRADOLINA MORENA DENNA MORENA CZOŁOWA JEZIORO MORENOWE fot. M.J. 16
Zadanie dla Ciebie: Wśród znajdujących się tutaj eratyków znajdź: największy - podaj jego obwód:... najmniejszy - podaj jego obwód:... Policz, ile jest wszystkich głazów - wynik:... Narysuj głaz, który Twoim zdaniem ma najciekawszy kształt: Przystanek nr II tereny podmokłe. Przyroda terenów podmokłych charakteryzuje się jednymi z najwyższych na świecie wskaźników biologicznej produkcji, różnorodności gatunkowej oraz liczebności organizmów dlatego obszary te wymagają szczególnej ochrony. 17
Zadanie dla Ciebie: Czy potrafisz uporządkować fazy rozwoju żaby? Zaznacz kolejność cyframi w kółkach. Przystanek nr III skrzydlaci mieszkańcy lasów. W Polsce występuje 10 gatunków dzięciołów, a aż 6 gatunków możemy spotkać w naszym lesie. Aby dostać się do ukrytych pod korą owadów, dzięcioły mają niezwykłe języki. Są one długie, lepkie, giętkie, zakończone cieniutkim, twardym ostrzem otoczonym szczecinkowatymi zadziorkami. Najdłuższy język ma dzięcioł zielony 18 cm długości. KRĘTOGŁÓW fot. C.K.. DZIĘCIOŁ DUŻY DZIĘCIOŁ CZARNY DZIĘCIOŁ ZIELONOSIWY 18
Jak to możliwe, że tak długi język nie zwisa dzięciołowi z dzioba? Jest tak dzięki jego wyjątkowej budowie. Początek języka jest przyczepiony powyżej nasady górnej szczęki i w stanie spoczynku język jest owinięty wokół czaszki i chowa się w szyi pod luźną skórą. A B C Budowa języka u dzięcioła zielonego: A przy wciągniętym języku, B przy wyciągniętym języku, C widok z góry. Zadanie dla Ciebie: Dzięcioł chce swoim długim językiem złapać kornika, czy możesz mu pomóc w odnalezieniu właściwego korytarza? 19
Przystanek nr IV ekosystem leśny. PAROWANIE OPAD Las jest jednym z podstawowych ekosystemów lądowych. Zapewnia równowagę środowiska przyrodniczego, stabilizuje obieg wody w przyrodzie i skład atmosfery, kształtuje klimat, chroni gleby przed erozją, przeciwdziała powodziom, tworzy warunki do zachowania potencjału biologicznego wielkiej liczby gatunków roślin i zwierząt. Lasy działają jak pompy wyciągające z gleby wodę, która następnie wyparowuje i tworzy chmury. Chmury tworzące się nad lasem przenoszone są przez wiatr w głąb lądu, a następnie pada z nich deszcz. Potem proces ten powtarza się i w ten sposób lasy pomagają w dostarczaniu wody w głąb lądu. ŹRÓDŁO: WWW.EKONSUMENT.PL Zadanie dla Ciebie: Czy potrafisz rozpoznać gatunki drzew na zdjęciach? fot. P.G. fot. P.G. fot. P.G.......... 20
Przystanek nr V ssaki w lasach. Miejsce, w którym się znajdujemy doskonale nadaje się do obserwacji nietoperzy, które licznie zamieszkują las. Największy z nich to borowiec wielki. BOROWIEC WIELKI fot. C.K. A B C Echolokacja - polega na emitowaniu bardzo wysokich, zwykle niesłyszalnych dla człowieka dźwięków (tzw. ultradźwięki - o częstotliwości powyżej 20 khz). Dźwięki te odbijają się od przeszkód i ofiar, a następnie jako echo wracają do uszu nietoperza. Na ich podstawie zwierzę potrafi rozpoznać odległość, kształt, wielkość a niekiedy również fakturę obiektu, nawet w całkowitej ciemności. Zadanie dla Ciebie: Często występowanie określonych gatunków zwierząt na danym terenie możemy określić na podstawie ich śladów (zwanych tropami) odciśniętych w podłożu. Spróbuj odgadnąć, do jakich zwierząt należą poniższe tropy. 21
Przystanek nr VI w poszukiwaniu złota. Złoto (łac. aurum) należy do najrzadszych pierwiastków w przyrodzie. W zewnętrznej warstwie litosfery występuje go zaledwie 0,005 g/t. Złoto powstaje w jądrach olbrzymich gwiazd. KARKONOSZE GÓRY IZERSKIE TRANSPORT RZECZNY WĘDRÓWKA ZŁOTA Popularnym sposobem poszukiwania złota jest płukanie za pomocą misek. W metodzie tej wykorzystuje się właściwości złota, a dokładnie jego ciężar właściwy - dla większości minerałów ich ciężar właściwy nie przekracza 3 g/cm3. Dla złota wielkość ta nieznacznie przekracza 19g. Dzięki energicznym ruchom misą następuje segregacja minerałów i ziaren skalnych wg ciężaru właściwego - złoto przemieszcza się na dno miski. Zadanie dla Ciebie: Jesteśmy na terenie, na którym występuje złoto. Pamiątką po jego eksploatacji jest widoczne po drugiej stronie strumienia wejście do sztolni. Jeśli udasz się w kierunku przystanku nr VII - natrafisz na przejście przez Złoty Strumień. Jest to idealne miejsce do poszukiwania złota przy pomocy miski. My je tutaj znaleźliśmy teraz kolej na Ciebie. Pomoże Ci w tym poniższa instrukcja. Uważaj, żeby nie złapać gorączki złota! 22
Instrukcja płukania złota: Krok 1. Napełnij miskę żwirem do 3/4 jej wysokości, jednocześnie wyrzucając większe kamienie. Krok 2. Wybierz miejsce, w którym będziesz płukać złoto. Najlepiej, jeśli woda w tym miejscu ma co najmniej 6 cm głębokości, a prąd jest łagodny. Zanurz miskę pod wodą. Krok 3. Porządnie wymieszaj zawartość miski, porozdrabniaj wszystkie grudki. Miska powinna być zanurzona. Nie musisz martwić się o złoto pamiętaj, ono jest cięższe od pozostałych minerałów i będzie opadać na dno. Krok 4. Teraz rozpoczynamy właściwe płukanie. Złap mocno miskę po bokach i zacznij wykonywać energiczne ruchy w lewo i w prawo, do przodu i w tył. Dzięki takiemu potrząsaniu złoto powoli zaczyna opadać na dno miski. Co chwilę przerywaj, żeby spłukać wodą osad zbierający się na powierzchni miski. Krok 5. Usuń większe kawałki skał, które na tym etapie mogły pojawić się na powierzchni. Upewnij się, że nie są do nich przyklejone kawałki gliny (mogą w niej być drobinki złota). Teraz powtarzaj krok 4 i 5. Krok 6. W miarę płukania na dnie powinien ukazać się szary szlich (koncentrat minerałów ciężkich). Teraz możesz dalej bardzo ostrożnie przemywać osad aż do pojawienia się złota. (ciężkie minerały) a wśród nich złoto. 23
Przystanek nr VII mieszkańcy starych drzew. Stare drzewa są dla lasu ostoją bioróżnorodności. Ze względu na dziuple są zasiedlane przez ptaki i ssaki. Mimo, że martwe, tętnią życiem. Spełniają wiele pozytywnych funkcji, między innymi są miejscem bytowania ogromnej ilości organizmów martwe drewno zamieszkuje około 1500 gatunków grzybów, 1300 gatunków owadów i 100 gatunków kręgowców. Szacuje się, że od obecności martwego drewna zależy istnienie 30-50 % wszystkich leśnych organizmów. Zadanie dla Ciebie: Za pomocą linii przyporządkuj nazwy do części ciała chrząszcza. Pokoloruj rysunek. Głowa Oko złożone Czułek Żuwaczka Przedtułów Przednia para nóg Pokrywy skrzydłowe Środkowa para nóg Tylna para nóg Brzuszna płytka ostatniego segmentu odwłoku Skrzydło błoniaste Tarczka 24
GRY TERENOWE Gra terenowa jest alternatywną formą zwiedzania. Umożliwia poznanie obszaru, w tym przyrody, kultury i zabytków z nią powiązanych, w niecodzienny aktywny sposób. Nasze gry są umiejscowione w określonym terenie, w którym rozmieszczone są zadania, pozwalające odkryć wartościowe, ogólnie znane miejsca, a także te, pozostające poza głównymi szlakami turystycznymi, choć także urokliwe, tajemnicze czy nawet magiczne. Gry terenowe nie wymaga wcześniejszego przygotowania z zakresu przyrody i kultury miasta. Skonstruowana jest tak, aby połączyć w sobie ogólną wiedzę uczestników, ich spostrzegawczość, pomysłowość, kreatywność, umiejętność poruszania się w terenie oraz zdolność nawiązywania kontaktów i skuteczną współpracę w zespole. Ale można ją także realizować indywidualnie lub rodzinnie. Nagrodą i pamiątką związaną z zagraniem w grę terenową jest pieczątka, którą można otrzymać w Punkcie Informacji Turystycznej w Międzynarodowym Centrum Ceramiki Bolesławieckim Ośrodku Kultury na Pl. Piłsudskiego (centrum miasta) lub w Stowarzyszeniu Trójrzecze (ul. Bankowa 6d/7). Życzymy udanej zabawy:) Na tropach lesnych panien... Gdzie to jest? Trasa questu przebiega w okolicy lasu komunalnego przy ulicy Piastów, na południowo-zachodnich obrzeżach Bolesławca, malowniczej miejscowości w województwie dolnośląskim. Nasza miejscowość słynie z ceramiki oraz otaczającej ją Puszczy Bolesławieckiej. Tematyka Wyprawa pozwoli poznać ciekawostki przyrodnicze i historyczne naszej miejscowości. Podczas wędrówki należy ułożyć hasło z ukrytych liter. 25
Jak dojechać? Bolesławiec leży niedaleko autostrady A4, na odcinku Zgorzelec Legnica. Aby dojechać do miejscowości należy skręcić na zjeździe Pod kogutem. Na rondzie przy wjeździe do miasta należy skręcić w trzeci zjazd. Na światłach proszę skręcić w lewo. Parking znajduje się przy stadionie miejskim. Czas przejścia: ok. 2 h Nasz Bolesławiec to miasto nieduże każdego czekają tu ciekawe podróże, weź plecak, manierkę i humoru odrobinkę, a zwiedzisz tę miejscowość, zajmie to tylko chwilkę. Stań twarzą w kierunku stadionu, on dla orientacji stanowi pomoc. Potem skieruj się w prawo I drogą wzdłuż płotu podążaj żwawo. Wkrótce kamień wielki ujrzysz w pełnej krasie, A na nim napis zamazany w czasie. To eratyk niesiony przez wielki L 2 D O W 5 E C fot. M.J. 26
Pomnikiem przyrody nazwał go człowiek. Wróć na parking, gdzie auto zostało, Na skrzyżowaniu skręć w prawo w uliczkę małą. Idź wolno, licz dokładnie kroki, Zrób ich czterdzieści, nie spoglądaj na boki. Wędruj raźno, choć pod górkę droga, Prawdziwego odkrywcy wszak nie boli noga. Maszeruj cały czas prosto i miń skrzyżowanie, Z prawej strony wiele ogródków zostanie. Ty wędruj przed siebie, aż zobaczysz bramę, Choć wejście przez nią niestety zakazane. Wejdź przez sklepik mały, omiń bramę bokiem, Rozejrzyj się zaraz swym sokolim wzrokiem. To szpital jest stary, od wieków tu stoi, Tu szum drzew w parku nerwy twe ukoi. Ten park, a w nim drzewa i budynek stary To dzieło człowieka. Czy na to dasz wiarę? W centralnej części parku, gdzie często cień bywa, Robinia akacjowa 6 13 L C Z A S T A się nazywa. To drzewo stare, niebywałej krasy, Lecz ludzie je oglądający nie są tu na wywczasy. Budynki szpitala w XIX wieku powstały, Ich autorem był Schiller mistrz budownictwa doskonały. Teraz stań twarzą w stronę sklepu, potem w lewo maszeruj, Do następnej ciekawostki kroki swoje skieruj. Na końcu twej drogi zobaczysz niewielką kaplicę, To tutaj przybywali ludzie ze szpitalnej okolicy. Choć była kiedyś w stolarnię zmieniona, To czas tu wielkich spustoszeń dokonał. Wróć na trasę przez sklepik i nie zbaczaj z drogi, Po wyjściu niechaj w lewo poniosą cię nogi. Idź żwawo lecz ostrożnie, rozglądaj swe oczy, Zaraz z prawej strony tablica Cię zaskoczy. Przeczytaj opisy z niezwykłą uwagą, One podpowiedzą co zobaczyć warto. Każdy z punktów niezwykle ciekawy 27
Czytaj uważnie o Jenny, rozwiej swe obawy. Teraz idź przed siebie, prostą drogą, Te wskazówki Ci pomogą. Przed Tobą las się otwiera, ostoja zwierzyny, Niech spokojnie prowadzą Cię leśne ścieżyny. Bądź rozważny i ostrożny, Las jest piękny, ale bywa czasem G 12 O Ź N 15 Skręć w drogę w prawo ona wzdłuż płotu wiedzie, Nie martw się, nie mieszkają tu brunatne niedźwiedzie. Maszeruj dalej raźnym krokiem I napawaj się przepięknym widokiem. Tu sójka, tam puszczyk, czy kos się chowa, a nawet mały chrząszczyk pachnica dębowa. Drzewa porastają mchy, porosty, grzyby, To dla miejscowej fauny raj prawdziwy. Rozglądaj się uważnie, przecieraj swe oczy, Niech lis albo sarna ciebie nie zaskoczy. Miń małe leśne skrzyżowanie Niech widok ogródków w dali pozostanie. Wędruj raźno, prosto, aż do leśnej drogi Do Alei Przyleśnejprzywiodły Cię nogi. Chwilą zadumy uczcij to zjawisko, bo potem Cię czeka jeszcze większe dziwowisko. Skręć w prawo, licz uważnie kroki, Dolicz do trzydziestu, pamiętaj to nie są podskoki. Miniesz tablicę dydaktyczną na niej numer 1 I E Ć napisany będzie Przeczytaj, co zobaczyć można w naszym lesie wszędzie. Za tablicą w gąszcz się skieruj z prawej strony, tam zabytek leśnej architektury będzie położony. Ten las to dawny park, choć tak nie wygląda 28
Tu wieża J E 4 N 11 góruje, niczym z Jamesa Bonda Park ręką architekta ogrodów 8 E T Z O L D A stworzony ze środków Etienne`a 6D U S S 7 N A na cześć jego żony. Na wieży data widnieje i inicjał stary: E 14 1 8 7 3 Bądź jednak ostrożny, dalej kieruj się do lipy Dagmary. Aby opuścić to miejsce urocze Idź na południowo-zachodnie tego pagórka zbocze. Udało się? Brawo! Więc skręć teraz w lewo, Tam rośnie to słynne bolesławieckie drzewo. Tablica numer S 10 E Ś Ć o niej Ci opowie, wszak Dagmara to lipa S Z E 9 O K O L I S T N A co się zowie. Gdy podziwiać przestaniesz już piękną Dagmarę, Patrząc na nią skręć w prawo i zrób kroków parę. Przed Tobą Folwark Próg swe uroki ukrywa, lecz nie wchodź tam wędrowcze, bo trasa to fałszywa. 29
Przed folwarkiem mała dróżka z lewej strony, tuptaj nią uważnie, wędrowcze zmęczony. Potem musisz skręcić w prawo, Kilka drzew omijaj żwawo. Bądź uważnym wędrowcem, a nie przedszkolakiem, Droga twa wiedzie rowerowym S Z L A K I E 3 Kolor jego niebieski prowadzić Cię będzie do ulicy Kosiby, tu rozglądaj się wszędzie. Opuszczasz uroczego lasu okolicę, więc uważnie przechodź miejską ulicę. Kieruj się w dół drogi, maszeruj wesoło, Podziwiaj wśród drzew trasę wiodącą wokoło. Przed stadionem miejskim skręć w prawo, aleja lipowa powiedzie Cię żwawo, Przed sklepem zauważ, głaz ogromny będzie, To przyroda swe znaki zostawia nam wszędzie. Na miejskim stadionie miasta tego chluba Trenuje biegi, skoki i z piłką wyczynia cuda. Idź wzdłuż płotu, który stadion otacza, Na skrzyżowaniu skręć w lewo, taka droga nasza. Widzisz parking i auto, brawo przyjacielu, To kres twej wędrówki, już jesteś u celu. Choć to kres twej podróży, chociaż się żegnamy, Na kolejne spotkanie serdecznie zapraszamy. Miejsce na pieczątkę: 30
tropach lesnych panien... KosibyNa 9 3 1 10 14 4,11 7 Kosiby 8 6,13 12,15 Piastów Spokojna Piastów 2,5 Spółdzielcza Spółdzielcza HASŁO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Gdzie to jest? Trasa questu przebiega na terenie lasu komunalnego przy ulicy Jeleniogórskiej, na południowych obrzeżach Bolesławca, pięknej miejscowości w Borach Dolnośląskich, która słynie nie tylko z ceramiki i jednego z najdłuższych w Europie wiaduktów kolejowych, ale również pięknych lasów ją otaczających. Tematyka Wyprawa W poszukiwaniu bolesławieckiego złota to wspaniałą przygoda, która pozwoli poznać nie tylko ciekawostki bogatej flory i fauny naszej miejscowości ale i ciekawostki historyczne. Podczas wędrówki należy ułożyć hasło z ukrytych w tekście liter. W poszukiwaniu Góry Holsteina... Jak dojechać? Bolesławiec leży niedaleko autostrady A4, na odcinku Zgorzelec Legnica. Aby dojechać do miejscowości należy zjechać na zjeździe Pod kogutem. Na rondzie przy wjeździe do miasta należy kierować się do centrum. Jadąc od strony Jeleniej Góry należy jechać cały czas prosto w kierunku centrum. Na drugich światłach należy skręcić w lewo. W okolicy ulicy Asnyka można pozostawić auto na parkingu przed MCC BOK. fot. M.J. 32
Choć Bolesławiec to 4 I A S T O nieduże, Przeżył dni chwały i wojenne burze. Ono przyrodą jest otoczone, Gdzie okiem spojrzysz, tam lasy zielone. Wędrówkę swoją szybko rozpoczynaj, Nowoczesnego Centrum Ceramiki z dala nie omijaj. Następnie nogi niechaj Cię prowadzą Do miejskiego lasu, gdzie zwierzęta gospodarzą. Wędruj na południe, używaj kompasu, Nie marnuj energii, nie marnuj też czasu. Tam przygód wspaniałych czeka ciebie wiele, Tam wśród drzew mieszkają leśni przyjaciele. Droga jest prosta, niełatwo ją zgubić, Wędrując raźno, można ją polubić. Karola Miarki ulicą maszeruj, Miń szkołę, na ścianie rzeźby obserwuj. Idź dalej, miń rondo, potem skrzyżowanie, Po lewej stronie budynek zostanie. Tam w czasie wojny była siedziba NSDAP, opowieść to prawdziwa. Dalsza twa droga do świateł prowadzi Rozejrzyj się uważnie, ostrożność nie zawadzi. Na małym skwerku, zaraz z prawej strony dawnymi czasy cmentarz był położony, Teraz w tym miejscu A L E 7 A lipowa, Strudzonych wędrowców pod cieniem swym chowa. Idź dalej, prosto skieruj swoje kroki, Na końcu ulicy Jeleniogórskiej czeka las głęboki. Z lewej strony miniesz miejsce bardzo ważne, Bo tu ludziom leczą choroby poważne. Lecz jeśliś zdrowy, drogi przyjacielu, nie marnuj czasu i wędruj do celu. Wiedz, że już cel twojej wędrówki jest bliski, Przejdź przez jezdnię i wpatruj się w listki. 33
Po prawej stronie, wśród drzew są ukryte głazy narzutowe, mchem są już pokryte. One najazdy na miasto upamiętniają, Chyba już wiesz, H U 3 Y C 9 10 E się nazywają. Pozostaw za sobą grupę wielkich głazów, Idź dalej tym szlakiem, szukaj drogowskazów. Z prawej strony tablica ciekawa, Ona opowie, co przyniesie ta leśna wyprawa. Wśród gąszczu, wśród dębów, głaz jest legendarny, Na nim młody Opitz pisał wiersz swój sławny. Ten poeta w Bolesławcu nauki pobierał, A potem królowi swych usług udzielał. Tę chwilę zadumy pozostaw już w dali, Wkrótce las nowe wyzwania ustali. Maszeruj do niego ścieżką asfaltową, Potem leśnym duktem, później leśną drogą. Już las miejski uroki swe roztacza, Aleją lip i dębów do siebie zaprasza Wśród wiekowych drzew mały chrząszczyk się chowa, Imię jego ciekawe pachnica dębowa. Miń ścieżkę leśną, co w prawo prowadzi, Idź prosto wśród lip i dębów, kompas nie zawadzi. Idź kroków dwadzieścia i nie zbaczaj z drogi, Choć w tym lesie mieszka zwierz nie bardzo srogi. Teraz skręć uważnie w swoją prawą stronę, Patrz, gdzie Złoty Strumień w głębi lasu tonie. Jesteś w Lesie Bolesławieckim, który dawniej słynął Ze złotego kruszcu, lecz ten czas już minął. Jeżeliś ciekawy, gdzie wejście do kopalni położone Dojdź do skrzyżowania dróżek i skręć w lewą stronę. Teraz kroków czterdzieści musisz szybko zrobić, Ujrzysz wejście do szybu, lecz nie daj się zwodzić. Tu złota nie znajdziesz, choć dołów jest wiele, te dziury wyryli lasu nieprzyjaciele. Wejście do szybu to atrakcja turystyczna, choć bardzo zniszczona, to nadal jest śliczna. 34
Wędruj dalej dróżką, rozglądaj się uważnie, Zaraz będzie skrzyżowanie, chociaż leśne, to też ważne. Skręć w prawo, droga wiedzie pod górę, Za chwilę ujrzysz dziwowisko ponure. Przed Tobą schody kamienne widnieją, Na ich szczycie był pomnik otoczony knieją. Ten pomnik powstał dla upamiętnienia Bohaterów wojennych nieznanych z imienia. Z bloków piaskowca go zbudowano, Kształt krzyża mu kiedyś nadano. Dziś już nie świeci świetności swej blaskiem, Popadł w ruinę i ludzką niełaskę. Rozejrzyj się szybko i rzuć bystrym okiem, Przed chwilą byłeś nad Złotym Potokiem, Teraz podziwiaj te leśne ogrody, Na Górę Holsteina zawiodły cię schody. Zwierzęta tutaj chętnie zamieszkały, Jest wśród nich jeż, zając oraz gacek mały. Ten ssak, co lata, mieszka w okolicy, Prawdziwy turysta w tym lesie nie krzyczy. N 5 E T O P E R Z lata nawet nocą ciemną, On radar posiada, nie sprzeczaj się ze mną. Polana na górze rozmyślaniom sprzyja, Strudzonemu wędrowcy tam czas szybko mija. Jeśliś tylko odpoczął, przyjacielu drogi, Pakuj się więc szybko i wyciągaj nogi. Wędruj raźno pod górę, pomnik zostaw w tyle, Nie martw się kolego, jeszcze ze dwie mile ;-) Z prawej strony dróżka pojawi się mała, Skieruj się w jej stronę, trasa to doskonała. Wędrując, uważaj, tutaj wszystko żyje, Może tu zobaczysz zaskrońca lub żmiję. Nie ruszaj gadziny!!! Ona tutaj mieszka, Jeśli jej nie ruszysz, czuje się bezpieczna. Przyjrzyj się jej wzorom, podziwiaj jej krasę, Ale nie krzycz, nic nie łam i nie strasz hałasem. Droga wiedzie z górki, więc łatwiej wędrować, 35
Lecz pamiętać musisz, aby nie szarżować. Kroków zrób czterdzieści, albo troszkę więcej, Potem skręć w dróżkę w lewo, nie szukaj zajęcy. Idąc wśród zieleni, którą widzieć będziesz Podziwiaj krajobraz rozpostarty wszędzie. Siedliska borowe w lesie przeważają, Wielkie sosny i świerki tutaj porastają. Spójrz tablica tu stoi, na niej C Z T E 6 Y numer Ona drzew gatunki dla nas opisuje. Przeczytaj uważnie o znaczeniu lasu, las jest domem zwierząt, więc nie rób hałasu. Miń to leśnych dróżek małe skrzyżowanie, Wiele pięknych drzew w tyle pozostanie. Maszeruj tą drogą, którą wędrowałeś, Szukaj tropów zwierząt, których nie spotkałeś. Teraz patrz uważnie, szukaj leśnej drogi, Niechaj w lewą stronę zawiodą cię nogi. Kiedy skręcisz w lewo, bacznie się rozglądaj I w podszycie leśnym konwalii wyglądaj. Las jest domem zwierząt i swe piętra ma, Runo, podszyt, drzewa, każdy to pamięta. Teraz pora będzie skręcić dróżką w prawo, Do tablicy trzeciej poruszaj się żwawo. Na niej opisane będą ptaki leśne, Nie płosz ich i nie strasz, niech będą bezpieczne. Idź tą nową drogą, aż do rozwidlenia, Teraz skręcaj w lewo i drogi nie zmieniaj. Maszeruj wesoło kroków zrób niewiele, W napotkanych stawach zwierząt mieszka wiele. Przeczytaj uważnie o obiegu wody, bez wody na ziemi nie będzie przyrody. Chroń zwierzęta wodne tu występujące, Zarówno te ziemne, jak i pływające. Tuż za pierwszym stawem szybko skręcaj w prawo I na znaną dróżkę przespaceruj żwawo. 36
Miń kamień Opitza, który już widziałeś, Skręć w lewo do miasta. Czy dobrą drogę wybrałeś? Jeśli byłeś uważny, przyjacielu młody Przed tobą widnieje B O 1 E 8 Ł 2 W I E C miasto przyrody. Żwawo ruszaj do miasta, gdzie byłeś już wcześniej Odwiedź nas tu znowu i czuj się bezpiecznie. Miejsce na pieczątkę: 37
W poszukiwaniu Góry Holsteina... 5 6 Jeleniogórska 1,8,2 3,9,10 Zwycięstwa Podgórna Jeleniogórska Leśna 7 Komuny Paryskiej Górników Drzymały Dzieci Wrześni Opitza Brody Karola Miarki Bankowa Kubika 4 Łukasiewicza Adama Asnyka Sierpnia 80 Mickiewicza HASŁO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Wsród bolesławieckich pomników... Gdzie to jest? Trasa questu przebiega na południe od centrum Bolesławca, pięknej miejscowości w Borach Dolnośląskich, która słynie nie tylko z ceramiki i jednego z najdłuższych w Europie wiaduktów kolejowych, ale również pięknych, lasów ją otaczających. Tematyka Wyprawa pozwoli poznać ciekawostki z bogatej historii miasta oraz zapoznać się z elementami przyrody ożywionej znajdującymi się na jego terenie. Podczas wędrówki należy ułożyć hasło z ukrytych liter. Jak dojechać? Bolesławiec leży niedaleko autostrady A4, na odcinku Zgorzelec Legnica. Aby dojechać do miejscowości należy skręcić na zjeździe Pod kogutem. Na rondzie przy wjeździe do miasta należy kierować się do centrum. W okolicy ulicy Asnyka można pozostawić auto na parkingu przed MCC BOK. Czas przejścia: ok. 1,5 h fot. M.J. 39
Witaj drogi wędrowcze w tej pięknej krainie, która ze wspaniałej przyrody w całej Polsce słynie. Tu szum drzew w okolicznych lasach przyjaźnie turystów w progi swe zaprasza. Wędruj z mapą i questem, śledź trasę uważnie, Bądź prawdziwym turystą, postępuj rozważnie. Na ciebie czeka skarb, który głęboko ukryli, Chcesz go znaleźć? Nie marnuj więc ani chwili. Zostaw auto bezpiecznie na miejskim parkingu, a sam wędruj raźno, nie zbieraj dziś smokingu. W stronę stawu, na południe maszeruj wesoło, Stawiaj kroki raźno, aż zatrzymasz się przed starą szkołą. Tu zadumać się warto i podziwiać chwilę. Spójrz na piękne ozdoby na szkole ukryte. Na ścianie nad wejściem widoczny Piękny H E 2 12 miasta, symbol jego radosny. Przed szkołą, popatrz, na skwerku, nad stawem, Stoi pomnik, a na nim czy zobaczysz Warszawę? Nie! Lecz nazw innych stolic zobaczysz tu wiele, Jest tu i Bruksela, i R 3 4 M przyjacielu. Przy stawie, budynek stoi i chociaż rzadko to bywa Ten budynek to O 7 E O N balowa sala prawdziwa. Obejdź stary budynek, przeczytaj przy stawie tablicę, Ona mądrze opisuje cudną okolicę. Wędrując wokół stawu, bacznie się rozglądaj, To urokliwe miejsce uważnie oglądaj. Te piękne, stare drzewa, świadkowie przeszłości Dają wędrowcom strudzonym chłód i wiele radości. 40
Patrz planty, a przy nich mur obronny stoi, Husyckich najazdów Bolesławiec się nie boi. Niedaleko murów obronnych pogodynka mała Kto ciekaw ją zobaczyć, okazja to doskonała. Przy pogodynce, na plantach rośnie roślin wiele, Są sosny - czarna, wejmutka i jesionów wiele. Dalej cztery lwy siedzą, pilnują pomnika, dzieło to S C H I N 15 L A i Schadowa, cudowna technika Wokół lwów zieleń miasta cudownie rozkwita, Stare drzewa ozdobę stanowią pomnika. Jeśliś ciekaw historii grodu Bolesławiec Muzeum miejskie odwiedź, zbiory w nim ciekawe, Przy ulicy K U 14 U Z O W A mieści się jego siedziba, Dla miłośników przeszłości gratka to prawdziwa. Po wyjściu z muzeum, Skręć w prawo, aby znaleźć się u celu. Przejdź raźno przez jezdnię, bądź jednak ostrożny, za chwilę ujrzy Cię dąb biały, jego imię NAROŻNY. Rośnie tu już lat 200, a może i dłużej, W dni upalne ochłodą mieszkańcom służy. Niedaleko dębu, w głębi jest podwórko, Tam rośnie piękny JUDYM, choć ujrzeć go trudno. To tulipanowiec amerykański, a jest ich niewiele, Okazały i wyniosły, cień potężny ściele. Wędruj dalej tą ciekawą ulicą, a zobaczysz budynek olbrzymi, oczy się zachwycą. Dawniej tu srodzy sędziowie dawali wyroki, teraz dziatwa tu chodzi spragniona nauki. Podążaj dalej wyznaczoną trasą, Kieruj się na południe (zawierz dziś kompasom). Po lewej stronie drogi, piękny 41
M O D 5 Z E W stoi Choć to drzewo iglaste, to zimy się boi. Kiedy już opuścisz pięknego GAWROSZA, Podejdź raźno do drogi i skręć w prawo, grzecznie Ciebie proszę. Idź, aż zobaczysz figury nadnaturalnych rozmiarów, miń je raźno i wędruj nadal prosto jeszcze kroków parę. Bądź uważny, bo za chwilę skręcisz w prawo, Aby zaraz ujrzeć uliczkę ciekawą, Mikołaja B R O D 13 nosi ona miano, Kryje w sobie historię ciekawą i obecnie znaną. Budynek z pięknej cegły, czerwony ciekawy, W czasie II wojny nie przynosił miastu sławy, Tu Hitlerjugend była w owym czasie siedziba, obecnie przedszkolem to miejsce się nazywa. Na zabytkowych drzwiach budynku napisana data 8 N N 6 1 8 8 5 uwiecznia wcześniejsze lata. W dawnych latach w budynku tym była Siedziba loży masońskiej, choć rzadko tak bywa. Naprzeciwko przedszkola budynek piękny stoi, Rodziny wolnomularzy dawniej bywał on ostoją. Obecnie siedziba to nadleśnictwa, które zawiaduje knieją, Chociaż na szczycie domu nadal symbole masońskie widnieją. Gdy już podziwiać to miejsce przestaniesz do Czerwonej szkoły idąc w górę ulicy się dostaniesz Szkołę Czwórką nazywają, Ci, którzy chętnie jej mury odwiedzają. Gdy w zadumę Cię wprawi ten budynek wielki, Podejdź szybko do drzwi głównych, przeczytaj literki. Pamięci Marcina 42
O 1 I T Z 11 który tłumaczył pieśni o biskupie A N N O N 16 E Na boku budynku tego pięknego, znajdziesz medalion i datę wpisaną do niego. W roku tym powstała tu dla chłopców szkoła, zapisz drugą cyfrę z daty - O S 9 E M jeśli tylko zdołasz. Stań twarzą do budynku, skieruj w lewo wzrok, to tam cię zawiedzie twój kolejny krok. Teraz popatrz uważnie, zlustruj okolicę. Gotowy? To dobrze, ostrożnie przechodź przez ulicę. Znowu widzisz budynek sali Odeonu, skręć w prawo i nie mów o tym nikomu. Przed tobą kamień ogromny w oddali widnieje, on upamiętnia ważne dla Bolesławca dzieje. Spójrz to RAJCA, pomnik- G Ł A 10 chluba tego miasta. fot. M.J. 43
Co oznacza? Wie u nas każdy: dziecko, mężczyzna i niewiasta. Kiedy w dawnych czasach przyszła na kąpiel ochota Nad Bóbr wędrował niejeden mizerota, A włodarze miasta o higienę dbali, Dlatego w Bolesławcu kanalizację zorganizowali. Koniec naszej wędrówki już bliski, Kieruj teraz swe kroki, tam, gdzie skarb Ci bliski. Gdy już odejdziesz od gazu owego Wędruj w kierunku znanej Ci szkoły, Co herbu pilnuje bolesławieckiego. Miń ją szybko, raźnym krokiem, Nie za wolno i nie z podskokiem. Przed tobą budynek MCC BOK widnieje, Tam skarb ukryli miejscy czarodzieje. Idź do pani w okienku i od niej się dowiesz, Gdzie skarb wielki ukryli dla Ciebie wodzowie. Miejsce na pieczątkę: 44
Bankowa Wsród bolesławieckich pomników... 5 Marcina Opitza Komuny Paryskiej Józefa Wybickiego 9 1,11 16 8,6 Mikołaja Brody 13 Bankowa 7 Bolesława Kubika 10 3,4 15 Fryderyka Chopina Michała Kutuzowa 14 2,12 Kościelna Sierpnia 80 HASŁO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Odkrywcy na tropie... Cele gry terenowej: 1. Poszerzanie wiedzy o walorach przyrodniczych i turystycznych miasta z uwzględnieniem jego specyfiki. 2. Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za środowisko naturalne. 3. Poznawanie ciekawych miejsc przyrodniczych i historycznych w Bolesławcu oraz faktów z nimi związanych. 4. Wyzwalanie potrzeb twórczych uczestników gry. 5. Wdrażanie do aktywnego spędzania wolnego czasu na świeżym powietrzu. 6. Rozwijanie wśród uczestników gry umiejętności dostrzegania walorów krajoznawczych i kulturowych swojego regionu. 7. Poznawanie walorów przyrodniczych regionu popularyzowanie i ukazywanie atrakcji Ziemi Bolesławieckiej. Regulamin uczestnictwa w grze: 1. Zadaniem gry jest poznanie ciekawych miejsc na terenie miasta oraz jego walorów przyrodniczych. 2. Do gry przystępują osoby chętne - grupy zorganizowane i wędrowcy indywidualni. 3. Uczestnicy w trakcie trwania gry za pomocą planu miasta, kompasu, GPS-a odszukują wyznaczone punkty kontrolne, w których wykonują zadania. 4. Trasy gry różnią się długością i przewidywanym czasem jej pokonania. 46
5. Trasy gry prowadzą przez obszary znajdujące się na terenie miasta i na jego obrzeżach. 6. Potwierdzenia wykonanych zadań zdobywa się w wyznaczonych punktach. 7. Po wykonaniu wszystkich zadań (zadania wykonywane są w dowolnej kolejności) uczestnicy przedstawiają uzupełnioną kartę zadań. 8. Miejsce rozpoczęcia i zakończenia gry: Bolesławiecki Ośrodek Kultury Miejskie Centrum Ceramiki (BOK MCC) - Informacja Turystyczna. TRASA FIOLETOWA Bolesławiec leży w południowo-zachodniej części Polski, na północnym skraju Pogórza Kaczawskiego, w środkowym biegu rzeki Bóbr. Na północ od miasta, w rozwidleniu Bobru i Kwisy, rozpościerają się Bory Dolnośląskie. Miasto wyrosło przy historycznych traktach z Wrocławia do Drezna i znad Bałtyku na południe Europy. Bolesławiec jest jednym z najstarszych i najpiękniejszych miast w północno-zachodniej części województwa dolnośląskiego. W mieście znajdują się liczne pamiątki z okresu średniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu oraz ciekawostki przyrodnicze. fot. M.J. 47
Zadania: Start i meta: Bolesławiecki Ośrodek Kultury Miejskie Centrum Ceramik (BOK MCC) Informacja Turystyczna. 1. Bolesławiec, ul. Bankowa. Na skwerze między budynkami Szkoły Podstawowej nr 4 i Szkoły Podstawowej nr 2 ustawiono głaz narzutowy, na którym widnieje data skanalizowania miasta. Proszę podać tę datę. 2. Bolesławiec, ul. Bankowa. Na skwerze przed budynkiem SP2 ustawiona pomnik, na którym umieszczono nazwy stolic i odległości, w jakich się one znajdują od naszego miasta. Proszę podać te nazwy i odległości. 3. Bolesławiec, Rynek. W Bramie Piastowskiej wiodącej do Rynku od strony ulicy Kutuzowa widnieją kamionkowe repliki pieczęci miejskich. Proszę podać nazwy trzech z nich. 4. Bolesławiec, okolice stawu. Na skwerze za basztą, która jest siedzibą Bolesławieckiego Towarzystwa Fotograficznego znajduje się replika najstarszej na Śląsku budki meteorologicznej. Proszę podać nazwy 2 gatunków drzew rosnących w pobliżu pogodynki. 5. Bolesławiec, ul. Mickiewicza. Przed wejściem do Muzeum Ceramiki rośnie drzewo. Proszę podać, jaki to gatunek. 6. Bolesławiec, ul. Kubika. Na bolesławieckiej promenadzie, w pobliżu świerka kłującego, znajduje się pomnik z czterema lwami. Proszę podać, kto jest twórcą tego pomnika. 7. Bolesławiec, Planty miejskie, tablica przy budynku sądu. Z tablicy opisującej planty miejskie proszę podać następujące informacje: Co to są planty? Ile gatunków drzew zostało umieszczonych na spisie bolesławieckich plant? Jakie gatunki drzew są zapisane pod numerami: 13, 27, 36? 48
8. Bolesławiec, plac Zamkowy. Przy kościele p.w. Matki Bożej Nieustającej Pomocy znajduje się wieża. Proszę podać, kto był projektantem (budowniczym) wieży oraz w którym roku powstała. 9. Bolesławiec, ul. Grunwaldzka. Na terenie Młodzieżowego Domu Kultury znajdują się dwa pomnikowe drzewa MANDARYN i CHOCHOŁ. Proszę podać gatunek przynajmniej jednego z nich. 10. 10. Bolesławiec, ul. Komuny Paryskiej Przy ul. Komuny Paryskiej rośnie wiele interesujących gatunków drzew. Proszę podać trzy z nich. Nr zadania Rozwiązanie Sprawdzenie 1. 2. 1. 2. 3. 4. 5. 3. 1. 2. 3. 4. 1. 2. 5. 6. 1. 2. 7. 1. 2. 3. 4. 5. 8. 1. 2. 9. 10. Miejsce na pieczątkę: 49
TRASA POMARAŃCZOWA Bolesławiec leży w południowo-zachodniej części Polski, na północnym skraju Pogórza Kaczawskiego, w środkowym biegu rzeki Bóbr. Na północ od miasta, w rozwidleniu Bobru i Kwisy, rozpościerają się Bory Dolnośląskie. Miasto wyrosło przy historycznych traktach z Wrocławia do Drezna i znad Bałtyku na południe Europy. Bolesławiec jest jednym z najstarszych i najpiękniejszych miast w północno-zachodniej części województwa dolnośląskiego. W mieście znajdują się liczne pamiątki z okresu średniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu oraz ciekawostki przyrodnicze. fot. M.J. Zadania: Start i meta: Bolesławiecki Ośrodek Kultury Miejskie Centrum Ceramik (BOK MCC) Informacja Turystyczna. 1. Bolesławiec, boisko Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Tyrankiewiczów. Na niewielkim wzniesieniu znajduje się pomnik przyrody ożywionej BAKAŁARZ. Posadzono go w latach 1870 71 z okazji zwycięstwa nad Francją. Proszę podać gatunek drzewa. 2. Bolesławiec, skwer przy ulicy Bankowej. Na skwerze między budynkami Szkoły Podstawowej nr 4 i Szkoły Podstawowej nr 2 ustawiono głaz narzutowy RAJCA, na którym widnieje data skanalizowania miasta. Proszę podać tę datę. 3. Bolesławiec, ul. Bolesława Kubika. Z tabliczki umieszczonej na ogrodzeniu wokół pomnika Kutuzowa, proszę odczytać następujące informacje; W którym roku pomnik został postawiony w rynku? Co symbolizują lwy umieszczone na pomniku? W którym roku pomnik został przeniesiony na promenadę przy ul. Kubika? 4. Bolesławiec, ul. Mikołaja Brody. Na zachodniej ścianie budynku Szkoły Podstawowej nr 4 została umieszczona data jej wzniesienia. Proszę podać tę datę. 50
5. Bolesławiec, Stadion Miejski przy ul. Spółdzielczej. Na terenie stadionu znajduje się pomnik przyrody nieożywionej głaz narzutowy (granit szaro-różowy średnioziarnisty) WIERTACZY upamiętniający odwiert. Proszę odczytać widniejący na nim tekst oraz głębokość i datę odwiertu. 6. Bolesławiec, ul. Jana Pawła II. Przed budynkiem szkoły znajduje się olbrzymi eratryk przyniesiony przez lodowiec. Proszę zmierzyć i podać jego obwód i wysokość. 7. Bolesławiec, aleja Tysiąclecia. Na centralnym trawniku szpitala wśród wielu znajdujących się tam drzew rośnie ponad stuletnia robinia akacjowa. Proszę podać jej nazwę. 8. Bolesławiec, ul. Tyrankiewiczów. Aby zmodernizować bolesławieckie garncarstwo wybudowano w Bolesławcu Królewską Szkołę Ceramiczną (obecne Technikum Elektroniczne). Data rozpoczęcia budowy widnieje na frontowej ścianie budynku. Proszę podać tę datę. 9. Bolesławiec, ul. Zygmunta Augusta. W Parku Miejskim, który jest pozostałością po obiektach strzeleckich, znajduje się wiele ciekawych gatunków drzew. Proszę odnaleźć największy kasztanowiec i określić jego położenie (można korzystać z GPS lub kompasu). 10. Bolesławiec, ul. Łasicka. Na budynku Wodociągów Miejskich obsługujących górną część miasta, widnieją dwie daty. Proszę je podać. Miejsce na pieczątkę: 51
Nr zadania Rozwiązanie Sprawdzenie 1. 2. 3. 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 6. 1. 2. 7. 8. 9. 10. 1. 2. TRASA CZERWONA Bolesławiec leży w południowo-zachodniej części Polski, na północnym skraju Pogórza Kaczawskiego, w środkowym biegu rzeki Bóbr. Na północ od miasta, w rozwidleniu Bobru i Kwisy, rozpościerają się Bory Dolnośląskie. Miasto wyrosło przy historycznych traktach z Wrocławia do Drezna i znad Bałtyku na południe Europy. Bolesławiec jest jednym z najstarszych i najpiękniejszych miast w północno-zachodniej części województwa dolnośląskiego. W mieście znajdują się liczne pamiątki z okresu średniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu oraz ciekawostki przyrodnicze. fot. M.J. 52
Zadania: Start i meta: Bolesławiecki Ośrodek Kultury Miejskie Centrum Ceramik (BOK MCC) Informacja Turystyczna. 1. Bolesławiec, wiadukt kolejowy. Proszę podać, z ilu łuków i z filarów składa się wiadukt. 2. Bolesławiec, ul. Zgorzelecka 19. W dawnym domu mistrza murarskiego Gansela obecnie znajduje się siedziba firmy Gemax. Proszę podać, jakie drzewo pomnik przyrody rośnie na dziedzińcu rezydencji? 3. Bolesławiec, ul. Zgorzelecka. Przy dawnym Pałacyku Pücklera (obecnie Powiatowy Zespół Szkół i Placówek Specjalnych w Bolesławcu ) znajduje się park. Z tablicy w pobliżu pałacyku proszę odczytać, kiedy powstał park. 4. Bolesławiec, okolice Sanktuarium. W zwieńczeniu Portalu Prachowskiego, w przykościelnym murze, wykuta jest data jego powstania. Proszę podać tę datę. 5. Bolesławiec, ul. Chrobrego. Na dworcu kolejowy przetrwały do dnia dzisiejszego blaty obrotowe przy kasach biletowych wraz ze wszystkimi oryginalnymi napisami. Proszę podać, co jest napisane na blatach. 6. Bolesławiec, ul. Tamka. Na skwerze znajduje się Pomnik Piastowski. Proszę podać, jakie daty widnieją na pomniku. Proszę podać, co jeszcze znajduje się na słupie. 7. Bolesławiec, skwer przy stawie. Na skwerze za basztą, która jest siedzibą Bolesławieckiego Towarzystwa Fotograficznego znajduje się replika najstarszej na Dolnym Śląsku budki meteorologicznej. Proszę podać jakie drzewo iglaste rośnie między pogodynką a basztą? 8.Bolesławiec, ul. Lipowa. Za budynkami mieszkalnymi, u podnóża wału ziemnego, rośnie jedno z najstarszych drzew w naszym mieście, pomnik przyrody KASZTELAN. Proszę podać gatunek tego drzewa oraz określić jego położenie (można korzystać z GPS lub kompasu). 53
9. Bolesławiec, ul Topolowa. Podczas prac archeologicznych na wałach odkryto fragmenty jednego z najstarszych obiektów związanych z dziejami Bolesławca. Proszę podać nazwę tego obiektu. 10. Bolesławiec, ul Mostowa Na tyłach zabudowań gospodarczych przy ul. Mostowej rośnie najstarsze drzewo w mieście, pomnik przyrody ożywionej. Proszę podać jego gatunek, nazwę oraz zmierzyć obwód na wysokości pierśnicy. Nr zadania Rozwiązanie Sprawdzenie 1. 1. 2. 2. 3. 1. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 7. 8. 1. 2. 9. 10. 1. 2. Miejsce na pieczątkę: 54
S. Staszica Odkrywcy na tropie... 1 10 Mostowa W. Wróblewskiego Dolne Młyny Dolne Młyny Słowiańska Konstytucji 3 Maja J. I. Kraszewskiego Górlaska Dębowa Łąkowa Lipowa 8 S. Staszica Łąkowa Stolarska S. Staszica Akacjowa Topolowa 9 Miodowa Brzozowa Górlaska Bobrowa Sportowa Masarska Rajska Pl. Piastowski W. Wróblewskiego Zgorzelecka 10 Marca Orla 3 2 Kwiatowa Gdańska 3 6 W. Łokietka Dolne Młyny Garncarska Mała Wesoła Grunwaldzka Piastowska 4 7 2 1 Zgorzelecka B. Kubika Bohaterów Getta Komuny Paryskiej 1 Maja 9 B. Kubika Wąska M. Opitza Rynek 8 3 M. Brody 10 Kutuzowa Sądowa Rynek Podgórna 7 Kościelna 4 A. Mickiewicza Bankowa Dzieci Wrześni Górników Tamka 5 4 8 2 Tyrankiewiczów Bielska 6 Ogrodowa Sierpnia 80 K. Miarki 1 9 Parkowa T. Kościuszki Dworzec Kolejowy Polna Łasicka 5 A. Asnyka I. Łukasiewicza Bielska A. Cieszkowskiego Żwirki i Wigury Ciesielska Cicha Zygmunta Augusta 10 Bielska 5 Bronisława Kosiby G. Narutowicza Modłowa Spokojna Hutnicza Staroszkolna Piastów Modłowa Obwodnica Jana Pawła II Al. Tysiąclecia 7 Piastów 6 - trasa fioletowa - trasa pomarańczowa - trasa czerwona
Krąg zaufanych. SCENARIUSZE ZAJĘĆ TERENOWYCH Cel: wytworzenie, lub wzmocnienie zaufania w grupie. Wiek: dowolny. Ilość uczestników: parzysta ilość osób. Miejsce: teren. Materiały: żadne. Forma: fot. M.J. praca całej grupy. Przebieg: Uczestnicy tworzą krąg, trzymają się za ręce w tan sposób, żeby krąg był dość napięty. Następnie prowadzący dzieli osoby w kręgu naprzemiennie (np. motyl, ważka). Na znak prowadzącego motyle wychylają się do przodu a ważki do tyłu. Ważne: należy wychylić się z całej siły.na kolejny znak wszyscy wracają do pozycji wyjściowej i wychylają się w przeciwną stronę. Ważne: ćwiczenie należy powtórzyć kilkanaście razy, po kilku próbach powinno ono przebiegać w milczeniu. Wszyscy nawzajem się obserwują i widzą ruchy prowadzącego, który poprzez ustalony sygnał prowadzi ćwiczenie. Wychylenie wszystkich osób powinno odbywać się pod tym samym kątem tylko wówczas krąg będzie zachowywał równowagę. Detektywi w akcji. Cel: kształcenie umiejętności postrzegania i skupiania uwagi. Wiek: dowolny Ilość uczestników: dowolna Miejsce: teren Materiały: żadne fot. M.J. 56
Forma: praca w zespołach lub indywidualna. Przebieg: uczestnicy dokonują poszukiwań z listy. Grupę można podzielić na zespoły i każdemu dać listę rzeczy do odnalezienia lub po prostu prowadzący może wymieniać rzeczy z listy. Lista rzeczy do odnalezienia: coś pięknego, coś ważnego, coś wydającego odgłosy, nasionko, liść z naroślą, kawałek skorupki jajka, coś naturalnego, coś całkowicie prostego, coś co Ci przypomina samego siebie, coś pozostawionego przez człowieka, nadgryziony liść, coś miękkiego, piórko, coś okrągłego, coś płaskiego, coś twardego, coś pachnącego, coś czerwonego i coś żółtego. Ważne: uczestnicy mogą zbierać tylko przedmioty leżące na ziemi, w przypadku roślin mogą je wskazywać (absolutnie nie należy ich zrywać). Poszukiwany, poszukiwana. Cel: poznanie dźwięków w świecie przyrody i sposobu poruszania się zwierząt, ćwiczenie spostrzegawczości. Wiek: dowolny. Ilość uczestników: dowolna. Miejsce: teren lub sala. Materiały: żadne. Forma: fot. C.K. praca całej grupy. Przebieg: prowadzący przygotowuje po dwie karteczki z gatunkami zwierząt (np. wilk, dzik, kaczka, kruk, sowa, wróbel, żaba, pszczoła, zając), które losują uczestnicy. Następnie uczestnicy naśladują dźwięki i sposób poruszania się zwierząt. Celem gry jest odnalezienie się par zwierząt. Kim jestem? Cel: poznanie dźwięków w świecie przyrody i sposobu poruszania się zwierząt, ćwiczenie spostrzegawczości. Wiek: dowolny. 57