PRODUKCJA OWOCÓW I WARZYW INFORMACJA DLA PRODUCENTÓW Bożena Nosecka. 1. Ogólna informacja o branży

PRODUKCJA OWOCÓW I WARZYW INFORMACJA DLA PRODUCENTÓW Bożena Nosecka 1. Ogólna informacja o branży Owoce i warzywa uprawiane są na ok. 3% powierzchni użytków rolnych. Ich udział w globalnej wartości produkcji rolnej wynosi ok. 10%, a w towarowej produkcji roślinnej ok. 20%. Zbiory owoców wyniosły w latach 2001-2003 średnio 3,2 mln ton, a w 2004 r. 3,5 mln ton. Produkcja warzyw gruntowych kształtowała się w tym okresie na poziomie 4,5 mln ton (w 2004 r. 4,9 mln ton), natomiast produkcja warzyw uprawianych pod osłonami wyniosła w 2003 i 2004 r. ok. 670 tys. ton. Zbiory owoców w Polsce stanowiły średnio w latach 2001-2004 ok. 12% zbiorów owoców klimatu umiarkowanego w UE-25. Dla warzyw wskaźnik ten wyniósł 8%. Polska zajmuje piąte miejsce w globalnej produkcji owoców i warzyw w rozszerzonej Wspólnocie. Jednocześnie jesteśmy największym w UE-25 producentem wiśni, porzeczek, kapusty, marchwi a od 2004 r. także jabłek. W strukturze polskiej produkcji owoców, z udziałem ok. 70%, dominują jabłka (średnio w latach 2002-2004). Znaczący udział w produkcji mają także: truskawki (5%), porzeczki (6%), wiśnie (6%) i śliwki (4%). W produkcji warzyw gruntowych podstawowe znaczenie ma kapusta (ok. 30%). Marchew stanowiła w tym okresie 19% zbiorów warzyw gruntowych, a cebula 16%. Spośród pozostałych warzyw największy jest udział buraków (8%), ogórków (6%), pomidorów (5%) i kalafiorów (4%). W produkcji warzyw uprawianych pod osłonami ponad 50% stanowią pomidory i ok. 30% ogórki. Produkcją warzyw gruntowych zajmowało się w 2002 r. ok. 617 tys. gospodarstw, w tym zaledwie 6% stanowiły gospodarstwa o powierzchni powyżej 1 ha. Produkcja owoców prowadzona była w 2002 r. w ok. 513 tys. gospodarstwach, w tym 12% to gospodarstwa o powierzchni przekraczającej 1 ha. Liczba gospodarstw wysokotowarowych szacowana jest na 40-1

50 tys. Największy w produkcji owoców jest udział woj.: lubelskiego, mazowieckiego, łódzkiego i świętokrzyskiego (ok. 70% zbiorów). Mniejsza jest koncentracja terytorialna w uprawie warzyw. Udział województw o największej produkcji (lubelskie, łódzkie, mazowieckie, wielkopolskie i świętokrzyskie) w zbiorach krajowych wynosi ok. 60%. Tabela 1. Zbiory owoców i warzyw w Polsce w latach 2002-2004 Wyszczególnienie 2002 2003 2004 Owoce 3018 3309 3521 w tym: Jabłka 2168 2428 2522 Gruszki 92 77 87 Śliwy 103 110 133 Wiśnie 173 191 202 Czereśnie 41 44 48 Truskawki 153 26 186 Maliny 45 131 57 Porzeczki 158 43 194 Agrest 22 192 20 Warzywa gruntowe 3947 20 4916 w tym: Kapusta 1189 1237 1371 Kalafiory 176 189 206 Cebula 585 678 866 Marchew 692 835 928 Buraki 311 333 357 Ogórki 260 290 256 Pomidory 221 234 213 Warzywa spod osłon 754 671 674 Źródło: Na podstawie danych GUS 2

2. Rynek owoców i warzyw w Polsce i jego organizacja Globalna produkcja owoców wykazuje powolną, choć systematyczną tendencję wzrostową. Największa jest dynamika wzrostu zbiorów jabłek i wiśni. Wyraźna tendencja spadkowa obserwowana jest jedynie w produkcji agrestu, a w miarę stabilna jest produkcja gruszek. Tendencji wzrostowych nie wykazuje natomiast produkcja większości warzyw gruntowych, a obniża się produkcja pomidorów. Zbiory zarówno owoców jak i warzyw gruntowych silnie wahają się w poszczególnych latach. Wpływa to na ogromną zmienność podaży i występowanie okresów nadmiaru i niedoboru produktów ogrodniczych na rynku krajowym. Skutkiem wahań zbiorów, a także zmian koniunktury na rynkach zbytu jest ogromna zmienność cen produktów ogrodniczych. W ostatnich dziesięciu latach jedynie w trzech latach ceny skupu warzyw wzrosły bardziej niż inflacja, a w odniesieniu do owoców w pięciu latach. Ponadto w niektórych okresach notowano spadek nominalnych cen skupu. Bardzo silne były w poszczególnych latach wahania opłacalności produkcji owoców i warzyw (zwłaszcza owoców miękkich). W produkcji owoców w ostatnich dziesięciu latach przeważały lata, w których wskaźniki opłacalności produkcji (liczone do kosztów normatywnych) były niższe od 100%. Opłacalność produkcji jest bardzo zróżnicowana w zależności od: skali produkcji, jej efektywności, przyjętych rozwiązań technologicznych w uprawie, kierunku zbytu itp. Przykładowo znacznie wyższa jest opłacalność produkcji jabłek uprawianych w sadach intensywnych, o dużej skali produkcji, niż w małych sadach ekstensywnych, czy produkcji truskawek deserowych w porównaniu z przeznaczonymi do przemysłu. W 2004 r. średnie ceny owoców obniżyły się w stosunku do 2003 r. o ponad 40%, a warzyw gruntowych o ok. 20%. Najbardziej spadły ceny owoców miękkich i cebuli. Produkcja większości upraw ogrodniczych była nieopłacalna. Spadek cen i opłacalności produkcji wynikał ze wzrostu podaży zarówno w Polsce jak i większości krajów europejskich. Ceny produktów ogrodniczych w Polsce są generalnie niższe wobec wytwarzanych w rozszerzonej Wspólnocie. Dotyczy to większości uprawianych w naszym kraju warzyw gruntowych, a także owoców jagodowych, wiśni oraz jabłek. Wyższe są w Polsce natomiast (w porównaniu z południowymi krajami Wspólnoty) ceny warzyw ciepłolubnych (głównie pomidorów). W 2004 r. różnice cen produktów ogrodniczych w Polsce i pozostałych krajach UE zwiększyły się. W Polsce owoce i warzywa świeże kierowane do konsumpcji bezpośredniej sprzedawane są w ok. 40% na lokalnych targowiskach. Udział rynków hurtowych i giełd towarowych (tereny 3

sprzedażne wyposażone w odpowiednie środki techniczne i infrastrukturę) 20%. Bezpośrednia sprzedaż do sieci detalicznej to ok. 25% podaży oferowanej na rynek przez producentów (z czego 10% to sprzedaż do supermarketów). Pozostałe 15% to bezpośrednia sprzedaż w gospodarstwie i inne formy sprzedaży (sprzedaż przydrożna, bezpośrednia z samochodów dostawczych). Struktura poszczególnych kanałów zbytu różni się w zależności od skali produkcji w poszczególnych gospodarstwach. Struktura kanałów zbytu owoców i warzyw do konsumpcji bezpośredniej: Wyszczególnienie Udział w % Rynki targowiskowe 40 Rynki i giełdy hurtowe 20 Sieć detaliczna 25 Bezpośrednio w gospodarstwie 10 Inne formy sprzedaży 5 W Polsce jest zaledwie kilka centrów dystrybucyjnych, w których dokonywane jest formowanie dużych partii produktów i ich przygotowanie do sprzedaży pod kątem wymogów odbiorców. Integracja z UE przyczynia się do wzrostu liczby tego typu instytucji (prawdopodobnie przy udziale kapitału zagranicznego), co zwiększa dostosowanie krajowych owoców i warzyw do unijnych wymogów jakościowych i rozwiąże w dużym stopniu problem niskiej skali produkcji owoców i warzyw w naszym kraju. Wzrasta zakres bezpośrednich kontaktów producentów ze sklepami wielkopowierzchniowymi, z czym wiąże się konieczność gwarantowania stabilnych i dużych dostaw świeżych produktów. 3. Ogólna informacja o rynku owoców i warzyw w pozostałych krajach UE W UE-15 powierzchnia zajęta pod owoce i warzywa wynosiła ok. 4% ogólnego areału użytków rolnych, a produkty ogrodnicze stanowiły ok. 15% końcowej produkcji rolniczej. Łączna produkcja owoców przekraczała 30 mln ton, a warzyw 50 mln ton. W strukturze produkcji owoców 4

(z ponad 30% udziałem) dominują owoce cytrusowe głównie pomarańcze. Inne liczące się owoce (średnia z lat 2001-2003) to: jabłka (26% produkcji), brzoskwinie (9%), gruszki (8%), winogrona (6%), nektarynki (3%) i truskawki (2%). W produkcji warzyw największy jest udział pomidorów (ok. 27% zbiorów). Liczącymi się produktami są także: marchew (7%), sałata (6%), kalafiory (3%), melony (4%), arbuzy (3%), papryka (3%), kapusta (5%), ogórki (43%) i groszek zielony (2%). Największymi producentami owoców i warzyw we Wspólnocie są: Hiszpania, Włochy, Grecja, Portugalia i Francja. Spośród krajów nowych członków Wspólnoty największym producentem owoców i warzyw są (obok Polski) Węgry (ok. 3 mln ton). W produkcji ogrodniczej na Węgrzech dominują: jabłka, arbuzy, papryka i pomidory. Produkcja w Czechach przekracza 1 mln ton, a w Słowacji wynosi 0,8-0,9 mln ton. Produkcja upraw ogrodniczych na Litwie wynosi 0,6 mln ton, w Estonii i na Malcie po ok. 0,1 mln ton. Zbiory w UE-15 i nowych krajach członkowskich były w miarę stabilne. W 2004 r. produkcja owoców w UE-15 i w nowych krajach członkowskich (bez Polski) zwiększyła się w porównaniu z rokiem poprzednim o 1,4 mln ton i wyniosła 37,1 mln ton. Łączna produkcja warzyw w rozszerzonej Wspólnocie (bez Polski) wzrosła z 56,8 do 58,2 mln ton. Najbardziej zwiększyła się produkcja: brzoskwiń, nektarynek, moreli, śliwek, oraz pomidorów, kukurydzy i cebuli. W 2004/05 r. rynki większości owoców i warzyw charakteryzują się przewagą podaży nad popytem, co powoduje obniżenie cen na rynku rozszerzonej Wspólnoty. W UE-15 poprzez supermarkety i sklepy dyskontowe realizowane jest ok. 55% sprzedaży owoców i warzyw kierowanych do konsumpcji bezpośredniej. Udział giełd i rynków hurtowych wynosił ok. 30%, stoisk i małych sklepów detalicznych 5%. Pozostałe 10% to sprzedaż na targach cotygodniowych i bezpośrednio w gospodarstwach. Tabela 2. Produkcja owoców i warzyw w UE (mln ton) Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 1 Owoce UE-15 35,0 34,3 33,6 33,7 35,0 UE-9 2,9 2,1 2,0 2,0 2,1 Warzywa UE-15 57,8 55,4 53,0 53,8 55,0 UE-9 2,9 3,1 3,1 3,0 3,2 1) szacunek własny Źródło: Na podstawie danych FAO oraz ZMP Bilanz Obst i ZMP Bilanz Gemüse 5

4. Regulacje rynku owoców i warzyw w UE Zgodnie z regulacjami wspólnotowymi polskie owoce i warzywa kierowane do konsumpcji bezpośredniej dostosowane być muszą do jednolitych dla wszystkich krajów UE wspólnych wymogów dotyczących standardów handlowych. Standardy te określają: wymagania minimalne, zasady klasyfikacji produktów do klas: Ekstra, I i II; sposoby pakowania owoców i warzyw, a także oznaczania opakowań. Obowiązek przestrzegania wspólnych standardów handlowych dotyczy produktów znajdujących się w obrocie wewnętrznym, jak i będących przedmiotem eksportu i importu. Z przestrzegania norm są zwolnieni jedynie producenci sprzedający owoce i warzywa bezpośrednio konsumentom, gdy konsumpcja produktów wynika z silnej lokalnej tradycji i gdy są one transportowane do punktów ich wstępnego przygotowania i pakowania. Standardy jakościowe mogą być Rozporządzeniami Komisji zaostrzane lub liberalizowane w zależności od relacji popytowo-podażowych na rynku Wspólnoty. Polskie normy były zbliżone do unijnych, jednak ich stosowanie w obrocie wewnętrznym było dobrowolne, co decydowało o niewielkiej skali ich przestrzegania. W 2004 r. zmodyfikowane zostały standardy jakości handlowej jabłek, gruszek, wiśni i czereśni (a także owoców kiwi). Wymagania jakościowe dla jabłek i gruszek określone zostały oddzielnie (poprzednio obowiązywały wspólne standardy). Zmiany dotyczą dopuszczalnych wielkości jabłek, tolerancji w zakresie ich wielkości oraz szczegółów oznaczenia opakowań i ustalenia minimalnej wagi jabłek i gruszek w poszczególnych klasach jakościowych. Prawodawstwo unijne przewiduje możliwość korzystania przez uznane grupy i organizacje producentów ze wsparcia finansowego na ich tworzenie i funkcjonowanie. Dopłaty dla grup producentów ustalane są w procencie wartości produkcji towarowej członków grupy (sprzedanych poprzez grupę). Ponadto grupy producentów korzystać mogą z unijnych dopłat pokrywających 30-50% kosztów inwestycji określonych w tzw. planach dochodzenia do uznania. Pomoc ta ma formę grantów kapitałowych. 6

Tabela 3. Wysokość pomocy finansowej dla wstępnie uznanych grup producentów Rok Procent od wartości produkcji towarowej do 1 mln ponad 1 mln Nie więcej niż I 5% + 2,5% 100 000 II 5% + 2,5% 100 000 III 4% + 2,0% 80 000 IV 3% + 1,5% 60 000 V 2% + 1,5% 50 000 Pomoc dla organizacji producentów polega na dopłatach pozwalających na realizację celów zawartych w tzw. programie operacyjnym. Pomoc ta nie może przekraczać 4,1% wartości produkcji wytworzonej przez członków organizacji i sprzedanej za jej pośrednictwem. Członkowie organizacji producentów (a za jej pośrednictwem także producenci niezrzeszeni) mogą także uzyskiwać stałe dopłaty do produktów niewprowadzanych do obrotu. Produkty te mogą być: bezpłatnie przekazane organizacjom charytatywnym, szpitalom, domom dziecka, domom opieki społecznej, zakładom karnym, szkołom (tylko owoce) na cele spożycia bezpośredniego; przetworzone na pasze i inne produkty niespożywcze; przetworzone na alkohol (jabłka, gruszki, brzoskwinie, nektarynki); poddane procesowi biodegradacji lub kompostowania (gdy inne sposoby zagospodarowania nie są możliwe). Dopłaty dotyczą 10% łącznej wielkości produkcji sprzedanej poprzez organizację, a w przypadku jabłek i gruszek wskaźnik ten wynosi 8,5%. Produkty niewprowadzane do obrotu spełniać muszą wymogi co najmniej II klasy jakościowej. Spośród 15 produktów objętych dopłatami do wycofania w polskiej produkcji liczą się jedynie: kalafiory, pomidory, jabłka i gruszki. 7

Tabela 4. Produkt Wysokość rekompensat za produkty niewprowadzone do obrotu EUR/100 kg 1997/98 1998/99 1999/2000 2000/01 2001/02 od 2002 Kalafiory 9,34 8,88 8,41 7,94 7,48 7,01 Pomidory 6,44 6,12 5,80 5,47 5,15 4,83 Jabłka 10,69 10,32 9,94 9,56 9,18 8,81 Winogrona 10,69 10,15 9,62 9,08 8,55 8,02 Morele 18,90 17,95 17,01 16,06 15,12 14,17 Nektarynki 17,39 16,52 15,65 14,78 13,91 13,04 Brzoskwinie 14,65 13,92 13,18 12,45 11,72 10,99 Gruszki 10,18 9,82 9,46 9,10 8,75 8,39 Organizacje i grupy producentów chcące skorzystać z unijnych dopłat muszą dysponować minimalną wartością produkcji sprzedanej poprzez organizację, należeć do określonej kategorii produktów (owoce, warzywa, owoce i warzywa, owoce i warzywa kierowane do przetwórstwa, grzyby, orzechy), dysponować minimalną liczbą członków, tj. 5 producentów. Minimalna wartość produkcji w organizacjach producentów musi wynosić 100 tys.. Natomiast wartość ta dla grup producentów ustalana jest przez poszczególne kraje członkowskie. W Polsce minimalna wartość produkcji sprzedanej przez członków organizacji producentów ustalona została na 100 tys. euro, a produkcji sprzedanej przez członków grup na 50 tys. euro. Ponadto grupy producentów starające się o uznanie muszą opracować plany uznania, a organizacje producentów programy operacyjne. Plany dochodzenia do uznania opracowywane są najwyżej na 5 lat i obejmować muszą rozpisaną na poszczególne lata realizację planu produkcji, programu sprzedaży i planu inwestycji. Program operacyjny (opracowany na 3-5 lat), dotyczący organizacji producentów, przewidywać musi wykonanie celów określonych prawodawstwem unijnym (wzrost koncentracji podaży, planowanie produkcji i dostosowanie jej do popytu, obniżanie kosztów produkcji, stosowanie korzystnych dla środowiska zasad uprawy). Plany uznania i programy operacyjne muszą być zatwierdzane przez wyznaczone instytucje krajów członkowskich. Ponadto organizacje producentów opracowują statut, w którym m.in określa się: zobowiązanie członków do sprzedaży produktów poprzez organizację, kary za niedotrzymanie 8

przyjętych zobowiązań, minimalny czas przynależności do grupy. Uzyskanie statusu uznania i korzystanie z płatności odbywa się na podstawie wniosków składanych przez organizacje i grupy producentów do wyznaczonych przez poszczególne kraje członkowskie instytucji. Producenci polscy korzystają też z dopłat do pomidorów kierowanych do przetwórstwa i przetwarzanych na: koncentrat pomidorowy, sosy, pomidory mrożone, suszone, pomidory obrane i nieobrane, soki pomidorowe wytwarzane bezpośrednio z surowca. Polska uzyskała próg wsparcia w wysokości 194,639 ton pomidorów. Stawka pomocy wynosi 34,5 euro/tonę przetworzonych pomidorów, przy czym w nowych krajach członkowskich producenci w roku handlowym 2004/05 otrzymają 75% tej stawki. Uzupełniające dopłaty dokonane będą po zakończeniu sezonu. Dopłaty uzyskają członkowie uznanych grup i organizacji producentów (i za ich pośrednictwem członkowie innych grup i producenci niezrzeszeni) pod warunkiem zawarcia umowy kontraktacyjnej z zatwierdzonym zakładem przetwórczym. Płatności te realizowane są zgodnie z prawodawstwem unijnym regulującym rynek przetworzonych owoców i warzyw. W Polsce w roku 2004/05 ilościowy próg wsparcia wykorzystany został w ok. 80%. W UE rozpoczęła się debata dotycząca możliwości udoskonalenia zasad wspólnej organizacji rynku ogrodniczego. Przedmiotem rozmów jest głównie: stymulowanie procesu powstawania grup i organizacji producentów i poprawy efektywności ich funkcjonowania, a także możliwość oddziaływania na wzrost podaży produktów wysokiej jakości i poprawę spójności organizacji rynku ogrodniczego z regulacjami dotyczącymi rozwoju obszarów wiejskich. Przedmiotem dyskusji są też ewentualne zmiany we wsparciu produktów przetworzonych. Oprócz płatności dla grup i organizacji, polscy ogrodnicy, otrzymywać będą w latach 2004-2006 dopłaty bezpośrednie w wysokości odpowiednio 25, 30 i 35% poziomu docelowego płatności bezpośrednich finansowanych z pierwszego filaru Wspólnej Polityki Rolnej. Dokładny opis dotyczący tego systemu znajduje się w rozdziale Dopłaty bezpośrednie. Ponadto, podobnie jak inni producenci rolni, producenci owoców i warzyw korzystać mogą ze wspierania z funduszy strukturalnych w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Sektorowego Programu Operacyjnego. Wsparcie w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich przewiduje następujące formy pomocy: dopłaty dla gospodarstw położonych na terenach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, renty strukturalne dla rolników (którzy przekroczyli 55 rok życia i przez ostatnie 10 lat prowadzili działalność rolniczą, a gospodarstwo przekazują następcy), programy rolnośrodowiskowe (stosowanie metod przyjaznych dla środowiska, zagospodarowanie gruntów 9

zaniedbanych, stosowanie zabiegów w celu ochrony gleby), dopłaty do zalesiania gruntów rolnych. Innymi formami pomocy w ramach PROW jest: wsparcie gospodarstw niskotowarowych w celu przekształcenia ich w gospodarstwa towarowe oraz wsparcie na dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE w zakresie ochrony środowiska. Uzyskanie pomocy nie wymaga finansowego udziału beneficjentów. W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich producenci owoców i warzyw (oraz inni producenci rolni) uzyskiwać mogą wsparcie w zakresie: refundacji od 50 do 65% kwalifikowanych kosztów inwestycji (w produkcji ogrodniczej do kosztów kwalifikowanych należą miedzy innymi zakup kombajnów do zbioru owoców i warzyw, budowa lub modernizacja przechowalni, zakup urządzeń do czyszczenia, sortowania i kalibrowania owoców, zakładanie sadów lub plantacji wieloletnich) w ramach działania inwestycje w gospodarstwach rolnych, ułatwienia startu młodym rolnikom pomoc wynosi 50 tys. zł i jest jednorazowa, refundacji inwestycji mających na celu podjęcie dodatkowej działalności zbliżonej do rolnictwa (agroturystyka, usługi na rzecz rolnictwa, prowadzenie na małą skalę przetwórstwa produktów rolnych). Refundacje wynoszą 50% kosztów kwalifikowanych, refundacji inwestycji w mniejszej skali, których celem jest poprawa infrastruktury technicznej w gospodarstwach. Dopłaty stanowią 50% kosztów kwalifikowanych. Ze środków pomocowych (w ramach działania: Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych) wspierana jest także poprawa infrastruktury handlu hurtowego. Ze środków tych korzystać mogą grupy i organizacje producentów na tworzenie centrów logistycznych. W ramach SPO producenci korzystać mogą z efektów wsparcia realizowanych w ramach działań: Scalanie gruntów, Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi i Szkolenia i Wsparcie doradztwa rolniczego. Dysponentami środków wsparcia są tu: starostowie powiatów, Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych. Ponadto utrzymane zostały (przez 3 lata po akcesji) dopłaty do oprocentowania kredytów w zakresie: kredytów inwestycyjnych i klęskowych (udzielonych do dnia akcesji) oraz do kredytów w ramach preferencyjnych linii kredytowych na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, utworzenie lub urządzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie przekroczyły 40 roku życia, realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w ramach Branżowego programu wspólnego 10

użytkowania maszyn i urządzeń rolniczych, zakup nieruchomości rolnych przeznaczonych na utworzenie lub urządzenie gospodarstwa rodzinnego, inwestycje w zakresie nowych technologii produkcji, wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych znajdujących się na obszarach dotkniętych klęskami, zakup gruntów rolnych oraz utworzenie lub urządzenie gospodarstwa rolnego w ramach realizacji programu osadnictwa rolniczego na gruntach skarbu państwa. Uzyskanie wsparcia przez grupy i organizacje producentów i producentów indywidualnych (w ramach wspomagania z funduszy strukturalnych) wymaga złożenia wniosków o wsparcie w wyznaczonej przez kraje członkowskie instytucji. Beneficjenci wsparcia obowiązani są do przekazywania wszystkich wymaganych dokumentów i poddawania się ustalonym procedurom kontrolnym. 5. Instytucje polskie włączone w system zarządzania WPR i procedury uzyskania wsparcia Zakres obowiązywania wspólnych wymogów jakościowych określony został w odpowiednich Rozporządzeniach Komisji (UE) dotyczących poszczególnych owoców i warzyw. Rozporządzenia te (określone w nich wymogi) przyjęte zostały do bezpośredniego stosowania przez polskich producentów po akcesji do UE. Do kontroli jakości owoców i warzyw świeżych (jak i innych produktów rolno-spożywczych) powołana została Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Kontroli jakościowej na szczeblu detalicznym dokonuje Inspekcja Handlowa. Świadectwa jakości handlowej wydawane są przez inspektorów wojewódzkich. Świadectwa te w przypadku eksportu dołączone być muszą do zgłoszenia celnego. W Polsce instytucjami wyznaczonymi do zarządzania i monitorowania realizacji mechanizmów wspólnej organizacji rynku świeżych owoców i warzyw w zakresie organizacji i grup producentów są: wojewodowie, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa i Agencja Rynku Rolnego. Wojewodowie zajmują się przyjmowaniem wniosków o uznanie grup i organizacji producentów. Uznanie następuje na podstawie decyzji administracyjnej wojewody. We wniosku podane być muszą: nazwa, siedziba i adres organizacji, kategoria produktów (owoce, warzywa, owoce i warzywa, owoce i warzywa do przetwórstwa, grzyby, orzechy), ilość członków organizacji 11

oraz wartość produkcji wytworzonej przez członków i sprzedanej za pośrednictwem organizacji producentów (wraz z dokumentami potwierdzającymi). Do wniosku dołącza się: dokument urzędowy potwierdzający, że wnioskodawca jest osobą prawną oraz statut lub umowę organizacji. Zatwierdzaniem programów operacyjnych oraz realizacją płatności z tytułu wspomagania i funkcjonowania grup oraz organizacji producentów zajmuje się Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Zatwierdzanie planów dochodzenia do uznania i wypłata płatności następuje na podstawie wniosków składanych przez organizacje i grupy do Oddziałów Regionalnych ARiMR, właściwych ze względu na siedzibę uznanych grup i organizacji oraz ich związków. Wzory wniosków jak i informacje wymagane od organizacji i grup producentów uzyskać można w Oddziałach Regionalnych ARiMR. Agencja Rynku Rolnego zajmuje się uznawaniem instytucji i organizacji uprawnionych do nieodpłatnego otrzymywania owoców i warzyw niewprowadzanych do obrotu i sposobami zagospodarowania tych produktów. Zatwierdzenie instytucji uprawnionych do otrzymywania produktów ogrodniczych następuje na wniosek tych instytucji złożony do Oddziałów Regionalnych ARR. Wzór wniosku i wymagane dokumenty (statut, umowa organizacji) znajdują się na stronach internetowych ARR. Skorzystanie z pozostałych form pomocy (pozostających poza płatnościami wynikającymi ze wspólnej organizacji rynku produktów ogrodniczych) wymaga złożenia wniosku o wsparcie do ARiMR. Do Oddziałów Regionalnych ARiMR składane są wnioski o wsparcie w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego, a do Biur Powiatowych ARiMR wnioski o wspomaganie realizowane w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wielskich. Również do ARiMR składane są wnioski o pomoc w zakresie płatności dla producentów pomidorów wykorzystywanych w produkcji przetworów z tych warzyw. W Oddziałach Regionalnych i Biurach Powiatowych ARiMR uzyskać można szczegółowe informacje dotyczące wszystkich wymaganych dokumentów i czasu ich składania. Wnioski o wypłatę dopłat bezpośrednich rolnicy składają do Biur Powiatowych ARiMR. 12

6. Efekty rynkowe wprowadzenia wspólnej organizacji rynku i innych form wsparcia Efektem wprowadzenia wspólnych wymogów jakościowych może być wzrost cen świeżych produktów ogrodniczych. Nadal jednak ceny będą niższe niż w pozostałych krajach UE. Proces zmniejszania różnic w poziomie cen uzyskiwanych przez polskich i unijnych producentów nie będzie szybki, a istotną przyczyną będzie tu, wynikająca z kondycji ekonomicznej konsumentów stabilizacja spożycia. Wynikiem wspierania tworzenia i funkcjonowania grup i organizacji producentów będzie powolny wzrost koncentracji produkcji, a przez to poprawa efektywności produkcji i jej organizacji. Służy temu także możliwość skorzystania przez producentów z wielu form wsparcia dostępnych z unijnych funduszy strukturalnych. Poprawa kondycji ekonomicznej gospodarstw ogrodniczych zależała będzie przede wszystkim od tempa tworzenia uznanych grup i organizacji producentów. Tempo to wyznaczać także będzie: skalę i możliwości dostosowania polskich produktów do wymogów unijnych dotyczących jakości świeżych owoców i warzyw, możliwości wpływu na poziom cen poprzez wycofywanie produktów z rynku, rolę i znaczenie pośredników w handlu oraz pozycję producentów wobec sieci handlowej i zakładów przetwórczych. 7. Podstawy prawne Ustawy polskie 1. Podstawą prawną umożliwiającą wprowadzenie w Polsce wspólnych norm jakościowych jest Ustawa o Jakości Handlowej z 21 grudnia 2000 r. (Dz. U. nr 5 z 2001 r.) wyznaczająca Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-spożywczych jako instytucję odpowiedzialną za kontrolę jakości artykułów rolno-spożywczych w tym kontrolę dostosowania polskich owoców i warzyw świeżych do wymogów unijnych. 2. Organizacja rynku owoców i warzyw świeżych regulowana jest ustawą o organizacji rynku owoców i warzyw świeżych, rynku chmielu, tytoniu oraz suszu paszowego z dnia 19 grudnia 13

2003 r. (Dz. U. nr 223 z 2003 r.). W ustawie tej określone są zasady uznawania i wsparcia grup producentów prowadzących produkcję ogrodniczą oraz polskie instytucje włączone w system organizacji rynku owoców i warzyw zgodny z systemem unijnym. 3. Ustawa o organizacji rynku przetworów owocowych i warzywnych z 19 lutego 2004 r.(dz. U. nr 62 z 2004 r.) zmieniająca ustawę z 27 lipca 2002 r. (Dz. U. nr 150 z 2002 r.). 4. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 lutego 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu produktów i grup produktów, dla których mogą być tworzone grupy producentów rolnych, minimalnej rocznej wielkości produkcji towarowej oraz minimalnej liczby członków grupy producentów rolnych (Dz. U. nr 43). 5. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 maja 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie nabywania uprawnień do wykonywania niektórych czynności związanych z oceną jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz dokumentowania tych czynności (Dz. U. nr 128). 6. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 maja 2004 r. w sprawie warunków wstępnego uznania grup producentów owoców i warzyw, uznawania organizacji producentów owoców i warzyw oraz warunków i wymagań, jakie powinny spełniać plany dochodzenia do uznania (Dz. U. nr 132). 7. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 czerwca w sprawie warunków przystąpienia osób prawnych i osób fizycznych niebędących producentami owoców i warzyw do organizacji producentów (Dz. U. nr 144). 8. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 lipca w sprawie warunków wypowiedzenia członkostwa w organizacji producentów owoców i warzyw (Dz. U. nr 165). 9. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 sierpnia 2004 r. w sprawie warunków, zgodnie z którymi organizacja producentów owoców i warzyw może zlecać realizację zadań, o których mowa w przepisach Unii Europejskiej (Dz. U. nr 197). Rozporządzenia Unijne 1. Rozporządzenie Rady (UE) nr 2200/96 dotyczące wspólnej organizacji rynku świeżych owoców i warzyw. 2. Rozporządzenie Rady (UE) nr 2201/96 dotyczące wspólnej organizacji rynku przetworzonych owoców i warzyw. 14

3. Rozporządzenie Rady (UE) nr 2699/2000 w sprawie wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw świeżych i przetworzonych (uzupełniające i zmieniające Rozporządzenie Rady nr 2200/96 i 2201/96). 4. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1432/2003 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania Rozporządzenia Rady (UE) w 2200/96 odnośnie uznawania organizacji i grup producentów. 5. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1433/2003 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania Rozporządzenia Rady (UE) nr 2200/96 w zakresie programów operacyjnych, funduszy operacyjnych i wsparcia finansowego udzielanego przez Wspólnotę. 6. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1943/2003 ustanawiające zasady pomocy dla organizacji producentów, którym udzielono wstępnie uznania. 7. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1535/2003 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania Rozporządzenia Rady (UE) nr 2201/96 dotyczące schematu pomocy w ramach wspólnej organizacji rynku przetworzonych owoców i warzyw. 8. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 85/2004 dotyczące standardów jakościowych dla jabłek. 9. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 86/2004 dotyczące standardów jakościowych dla gruszek. 10. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 177/2004 ustalające dopłaty dla przetworzonych pomidorów w roku handlowym 2004/05. 11. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 214/2004 dotyczące standardów jakościowych dla wiśni i czereśni. 12. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 416/2004 ustalające przejściowe zasady płatności dla przetworzonych pomidorów, brzoskwiń i gruszek w nowych krajach członkowskich. 13. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 907/2004 dotyczące standardów jakościowych dla świeżych owoców i warzyw w zakresie prezentacji i znakowania. 14. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 2113/2004 dotyczące pomocy dla grup producentów (uzupełnienie do Rozporządzenia 1943/2003). 8. Bibliografia 1. Jabłońska L.: Wspólna organizacja rynku owoców i warzyw w UE, FAPA 2002 r. 15

2. Polskie rolnictwo w UE. Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa nr 1/2 2003 r. 3. Izdebski R.: Organizacja rynku owoców i warzyw w Unii Europejskiej FSW, 1999 r. 4. Biuletyny Agencji Rynku Rolnego (miesięczniki) aktualne przepisy prawne i zasady regulacji na poszczególnych rynkach. 5. Nosecka B.: Materiały szkoleniowe dotyczące zakresu WPR na rynku owoców i warzyw przygotowane dla MRiRW, marzec 2003 r. 6. Rowiński J.: System informacyjny dla rolników i społeczności wiejskich przygotowujący ich do działania w warunkach członkostwa w Unii Europejskiej, Warszawa 2002 Program Agro-Info. 7. Szot E.: Polskie rolnictwo w UE. Fundusz Współpracy 2003 r. 8. Radzyńska S.: Dopłaty obszarowe, IACS; Program Agro-Info www.agro-info.org.pl, Warszawa 2004. 9. Nosecka B. i zespół: Rynek owoców i warzyw. Stan i perspektywy. Analizy rynkowe, IERiGŻ. 9. Ważniejsze instytucje i organizacje związane z sektorem świeżych owoców i warzyw 1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 00-950 Warszawa, ul. Wspólna 30 e-mail: minrol@minrol.gov.pl Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich tel. (022) 623-18-42 Departament Wspólnej Organizacji Rynków Rolnych tel. (022) 623-22-22 2. Agencja Rynku Rolnego 00-400 Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12 tel. (022) 661-78-13, 628-79-53, 628-79-24 e-mail: arr@arr.gov.pl Biuro Produktów Roślinnych tel. (022) 661-78-35 16

Biuro Współpracy Europejskiej tel. (022) 661-71-36 3. Agencja Restrukturyzacji I Modernizacji Rolnictwa 00-175 Warszawa, ul. Jana Pawła II 70 e-mail: arimr@arimr.gov.pl Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich tel. (022) 318-47-00 Departament Płatności Bezpośrednich tel. (022) 318-49-64 Departament Ewidencji Gospodarstw tel. (022) 318-45-60 Departament Obsługi Środków Towarzyszących tel. (022) 318-49-00 4. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa 00-950 Warszawa, ul. Wspólna 30 Centrum Informacji i Dokumentacji Integracji Europejskiej tel. (022) 623-19-90, e-mail: cid@fapa.com.pl 5. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych 00-930 Warszawa ul. Wspólna 30 tel. (022) 623-29-00, 623-29-01 6. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa 00-002 Warszawa, ul. Świętokrzyska 20 tel. (022) 505-45-53 7. Związek Sadowników Rzeczpospolitej Polskiej 05-600 Grójec, ul. Piłsudskiego 59 tel. (048) 664-37-79 8. Związek Sadowników Polskich, Polska Federacja Ogrodnicza 00-336 Warszawa ul. Kopernika 34 p. 41 tel. (022) 827-54-15 9. Krajowy Związek Zrzeszeń Plantatorów Owoców i Warzyw dla Przemysłu 00-336 Warszawa, ul. Kopernika 34 17

tel. (022) 827-54-15 10. Polski Związek Ogrodniczy 00-002 Warszawa ul. Świętokrzyska 20 tel. (022) 826-02-15 11. Towarzystwo Rozwoju Sadów Karłowych 20-068 Lublin, ul. Leszczyńskiego 58 tel. (081) 533-82-46 10. Przydatne strony internetowe Polska Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi www.minrol.gov.pl Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa www.arimr.gov.pl Agencja Rynku Rolnego www.arr.gov.pl Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa www.iorin.gov.pl Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych www.ijhar-s.gov.pl Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej www.ierigz.waw.pl Polski Komitet Normalizacyjny www.pkn.pl Główny Urząd Statystyczny www.stat.gov.pl Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa www.fapa.com.pl Fundacja Fundusz Współpracy, Program Agro Info www.agro-info.org.pl Unia Europejska Główny serwer UE www.europa.eu.int Wyszukiwarka aktów prawnych Komisji Europejskiej www.europa.eu.int/eur-lex/en/index.html 18