Kpt. dypl. Zenon Starkiewicz

6 Kpt. dypl. Zenon Starkiewicz 115, Meldunek uzupełniający dla Szefa Biura Rejestracji Ministerstwa Spraw Wojskowych w Paryżu. Coëtquidan, 13 marca 1940 r. Na rozkaz L.dz. 555/tjn./Rej./39 przedstawiam uzupełnienie własnego meldunku z początku listopada 1939 r. o działaniu Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej Meldunek mój oraz uzupełnienie meldunku opracowałem z odtworzonych z pamięci notatek sporządzonych natychmiast po przekroczeniu granicy węgierskiej w dniu 3 października 1939 r. oraz skontrolowałem wspólnie z ostatnio przybyłym oficerem Sztabu Brygady kpt. dypl. Szczawińskim Mieczysławem, który obecnie został przydzielony do 2 pułku art. polowej 116. Meldunek niniejszy odnośnie [do] całokształtu strat oraz zasługujących na wyróżnienie nie jest kompletny z powodu małej ilości meldunków, wynikającej z szybkości działań, nadsyłanych przez oddziały. W tej sprawie szczegółowo mogą zameldować oficerowie wchodzący w skład pułków Brygady, których obecnie kilku przybyło na teren Francji. Do tych oficerów wspólnie z kpt. 114 Zob. szerzej: K. Satora, Opowieści wrześniowych sztandarów, Warszawa 1990, s. 247. 115 W tym czasie autor pełnił służbę w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Podhalańskich. 116 2 Dywizja Strzelców Pieszych. 316

Dowództwo: Zenon Starkiewicz dypl. Szczawińskim wysłałem wezwanie do złożenia wyczerpujących danych, które będą napływać albo wprost do Biura Rejestracyjnego lub przez moje ręce. Uzupełnienie meldunku o przebiegu działań Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej I. Organizacja i skład Brygady W dniu 3 IX 1939 r. Brygada była w trakcie organizacji i nie posiadała ani artylerii, ani taborów. Ogół przydzielonych kierowców był bezpośrednio po krótkim kursie i nie odbył przed wymarszem na front ani jednego poważniejszego przemarszu, szczególnie w nocy w większych zespołach. W skład Brygady wchodziły: dyon rozpoznawczy, psp skompletowany około 20 VIII 1939 r. z różnych pułków piechoty wysyłających nieraz pojedynczych żołnierzy ludzie się prawie nie znali, stanowił zwartą całość, dwubateryjny dyon artylerii mot. lekkiej, który przybył transportami kolejowymi około 5 6 IX na teren operacyjny ze Stryja, baon ppanc. (16 dz. ppanc.), dwukompanijny baon saperów z Puław, dwie kompanie czołgów bez dowództwa baonu z Modlina, w tym 1 kompania czołgów 7TP (około 12 15 czołgów) oraz kompania czołgów TK (około 12 15 czołgów), szwadron łączności Brygady. Każdy pułk składał się z 4 szwadronów liniowych oraz szwadronu rozpoznawczego. Dyon rozpoznawczy reprezentował siłę ogniową ponad ½ pułku zmot. W wyżej wymienionych oddziałach były elementy 3 6 czołgów TK. II. Przebieg działań A. Decyzja Dowódcy Brygady w nocy z dn. 3 na 4 IX jak załączony szkic nr 1. B. Przebieg działań od 5 do 8 IX jak szkic nr 2 a) Straty własne w natarciu oddziału motocyklistów na kolumnę zmot. piech. i broni panc. npla został zabity rtm. [Leon] Podrez z dyonu rozp. (przed wojną, pamiętam, był w 1 pułku szwoleżerów) 117 oraz 2 3 zabitych i tyleż rannych strzelców, w czasie nocnych wypadów na kierunku Solca poległ por. [Karol] Czechowski (?) z Oddziału Rozp. b) Straty npla zaskoczona w marszu kol. zmot. npla przez ogień rkm-ów plut. motocyklistów poniosła duże straty w ludziach (bliżej określić nie mogę), 117 Na marginesie dopisek płk. Szyszko-Bohusza: Był podczas wojny 1920 r. najmłodszym kawalerem VM (12 lat). Faktycznie był starszy urodził się w 1904 r. 317

Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa Rejon koncentracji armii gen. Dąba-Biernackiego Piotrków Kielce? Radom Maciejowice oddziały zaporowe z ośrodka kawalerii Garwolin Dęblin Puławy Kazimierz Solec Annopol nieobsadzone gros BPanc 2 kcz 2 ksap Kurów damot (2 bat) od 5 lub 6 IX Lublin DOK Szkic nr 1 tabory BPanc skompletowane między 5 a 6 IX Własne oddziały? (dywizje gen. Szyllinga) Szkic nr 2 gen. Piskor przybył do D-twa BPanc dnia 6 lub 7 IX oficer łącznikowy do Radomia do armii gen. Dąba-Biernackiego (dn. 4 lub 5 IX) Maciejowice 1 psp Dęblin 3 DP* Puławy bp bp rejon koncentracji GO gen. Olbrychta wyładowane z transp. koncentr. dochodzą częściami Kurów * Dopisek: to się nie może zgadzać (3 DP dn. 8/9.9.39 r. została zupełnie rozbita pod Iłżą) [podpis nieczytelny] 6.1.41 r. wypad brygady dn. 4 lub 5 IX na Iłżę jedn. zmot.-panc. 7 lub 8 IX 7 lub 8 IX Kazimierz Solec rejony zbiórek dywizji po odwrocie z zachodniego brzegu Wisły Lublin 7 DP resztki 8 puł Kraśnik oficer łącznikowy do armii gen. Szyllinga 318

Dowództwo: Zenon Starkiewicz w czasie nocnych wypadów przez Oddz. Rozp. na kierunku Solca zostały zniszczone 2 3 samochody panc. npla, jeden samolot (?) zestrzelony przez 7 bat. art. plot c) Czyny zasługujące na wyróżnienie rtm. [Leon] Podrez z dyonu rozp. Brygady, dowódca oddziału motocyklistów 7 lub 8 IX 1939 r. z własnej inicjatywy uderzył ze swym plutonem na bok zmotoryzowanej kolumny npla idącej z kierunku płd. Wzdłuż Wisły w kierunku Zwolenia w rej. Solca. W działaniu tym poległ. Pluton zadał duże straty nplowi, dowódca 7 baterii plot kpt. [Stanisław] Marczak wraz z całą swoją baterią prawie przez tydzień bronił skutecznie mostu pod Puławami. Bateria musiała stać na otwartej łasze wiślanej. Cały wysiłek lotnictwa bombowego npla nalatującego kilka razy na dzień został skierowany na baterię, która uniemożliwiała zniszczenie mostu, bateria, ponosząc do 30 40% strat 118, wytrwała do końca. Szef Sztabu Brygady, zachęcając do wytrwania, powiedział: będzie to pierwsza bateria plot z Krzyżem Virtuti 119. pluton lotnictwa towarzyszącego Brygady pod dowództwem kpt. obs. Łagowskiego Juliana, obecnie w Lyonie, pracował ponad normy możliwej wydajności, dostarczając nader cennych i ważnych wiadomości. Samoloty wracały poprzestrzeliwane. W załączeniu meldunek dowódcy plutonu oraz list do mnie do wykorzystania przez komisję odznaczeniową 120. Na wyróżnienie zasługują dwa rajdy oficerów łącznikowych poprzez teren zajęty przez npla (broni panc.). Jeden rajd wykonał do Armii gen. Szyllinga porucznik o nieznanym mi nazwisku z Dyonu Rozpoznawczego 121 (szef sztabu Brygady powiedział: ten zasłużył na Krzyż Walecznych ). Drugi rajd do Armii gen. Dąba-Biernackiego wykonał kpt. dypl. art. Szczawiński Mieczysław wraz z kierowcą kpr. rez. Dąbrowskim Janem (pierwszy obecnie w 2 pal, drugi znajduje się na terenie Warszawy). C. Przebieg działań od 8 do 11 lub 12 IX jak szkic nr 3 W działaniach obrony przepraw Wisły odznaczył się mjr piech. [Henryk] Jiruszka, organizując oddziały z luźnych żołnierzy. Sam potrafił, gdy zabrakło ochotników, przeprawić się w nocy pod ogniem npla na drugą stronę Wisły, by zabrać kilku rozbitków żołnierzy. Sprawnie kierował w tym miejscu (Kazimierz Dolny) obroną. Dużą dzielnością i uporem w obronie odznaczyła się tam kompania strzelców z przysposobienia wojskowego. D. Bój Brygady pod Księżomierzem jak szkic nr 4 a) Straty własne 2 3 zabitych oficerów, kilkunastu ułanów z 118 6 IX 1939 zginął tam m.in. dowódca I plutonu baterii ogn. pchor. rez. Bohdan Kazimierz Maciejczyk. 119 Niestety, ani ta bateria, ani żaden inny pododdział artylerii przeciwlotniczej nie został odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari. 120 Oba dokumenty się nie zachowały. 121 Por. Andrzej Hudzicki. 319

Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa (?) 8 lub 9 IX Maciejowice psp (ze zgr. BPanc) Szkic nr 3 9 IX Dęblin oddziały 3 DP Puławy 10 IX Kazimierz 10 IX godz. popoł. oddziały luźne piech. i PW Solec plut. z Annopol 10 IX godz. popoł. baon mjr. Majewskiego luźne oddziały m.p. 15 km pd.-wsch. od Opola leśniczówka gros BPanc dam (2 bat) 2 kcz Kraśnik 8 puł b) Straty npla nie są mi znane (wiem o zdobytych 3 motocyklach) c) znane mi czyny zasługujące na wyróżnienie: patrol kpt. dypl. Szczawińskiego Mieczysława wraz z kierowcą Dąbrowskim Janem (już uprzednio cytowani). Obaj odważnie ucierali się z patrolami kawaleryjskimi wychodzącymi na tyły Brygady, odpędzając je, tym samym wyjaśniając położenie, bombardier rez. Janicki Władysław (zamieszkały obecnie w Warszawie, z komp. sztabowej Brygady) pełnił funkcję mego kierowcy. Dał on dowód zimnej krwi, dużej odwagi, naprawiając przy punkcie obser. dowódcy brygady w rej. wsi Księżomierz pod silnym ogniem artylerii przestrzelone lotkami szrapneli dwie opony mojego służbowego samochodu (kpt. dypl. Starkiewicza Zenona). E. Osłona Kraśnika jak zał. szkic nr 5 W działaniu tym odznaczył się jako całość 8 puł, stawiając zacięty opór przeważającym siłom od godzin południowych do zmroku. F. Przemarsz Brygady z rej. Kraśnika do rej. Tomaszowa a) Straty własne zbombardowanie Oddz. Rozpoznawczego (kilku zabitych i kilku rannych), zniszczenie w Zwierzyńcu z rozkazu Dowódcy Brygady samochodów nie niezbędnych w boju z powodu braku materiałów pędnych, dowódca szwadronu łączności Brygady por. Mancewicz Władysław zakopał część 320

Dowództwo: Zenon Starkiewicz Szkic nr 4 (?) g. 18.00 19.00 spod Solca plut. z g. ~15.00 oddział kawalerii 30 50 ludzi g. 15.00 dam ksap zmot kcz TP komp. tankietek g. ~16.00 Annopol 8 puł z zadaniem opóźniania na szosie szosa Annopol Kraśnik sprzętu telefonicznego: 5 6 zestawów telefonicznych oraz 30 40 km kabla. Miejsce zakopania jest znane jemu oraz pani Irenie Złotonóżce (?) (Złotosukni?), córce oficjalisty zarządu dóbr w Zwierzyńcu b) Straty npla W utarczkach oddziałów rozpoznawczych zostały zniszczone 3 4 samochody npla c) Znane mi czyny zasługujące na wyróżnienie: Pani Irena Złotonóżka (Złotosuknia), córka oficjalisty zarządu dóbr w Zwierzyńcu, która przygotowywała dzień i noc posiłki żołnierzom pomimo ostrzeliwania artyleryj- 321

Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa szosa z Annopola silne natarcie na 8 puł 8 puł Kraśnik dam rejon Turobin Zamość Szkic nr 5 lasy na pd. od Biłgoraja Rawa Ruska opóźnianie piechoty (2 baony) z wideł Sanu i Wisły Armia gen. Piskora dywizje z GO gen. Sadowskiego dywizje piechoty skiego. Na specjalne wyróżnienie zasługuje praca plut. rozp. lotn. szczegóły jak list i meldunek dowódcy plutonu. G. Bój o Tomaszów Lubelski jak zał. szkic nr 6 a) Straty własne w czasie natarć stany oddziałów nacierających Brygady przez 3 dni zmniejszyły się do 50%, następnie na skutek rozkazu kapitulacji dowódcy Armii gen. Piskora w większości został zniszczony sprzęt i żołnierze w większości zostali wzięci do niewoli. b) Straty npla W natarciach Brygady na Tomaszów został rozbity przeciwstawiający się jej 1 pułk zmotoryzowany wiedeński strzelców konnych do 200 zabitych, wzięci do niewoli około 50 jeńców, w tym 1 oficer (dane z pasa natarcia ), o jeńcach nie mam danych, zniszczono 3 5 czołgów średnich. c) Znane mi czyny zasługujące na wyróżnienie: rtm. [Stanisław] Łukaszewicz z, który dowodził pułkiem w zastępstwie chorych przełożonych od dn. 16 IX i pod którego dowództwem pułk odniósł b. duży sukces, rozbijając przed sobą obronę pułku zmot. npla, 322

Dowództwo: Zenon Starkiewicz Szkic nr 6 a) b)? BK Zamość na kierunku Lublina? BK Tomaszów Lub. psp Józefów psp Tomaszów Lub. Bełżec c) 2 kłączn kpt. Piątkiewicza Leopolda Tomaszów Lub. psp szosa Annopol Kraśnik wszystkie oddziały biorące udział w natarciu biły się odważnie, wprost po desperacku, szczegóły mogą podać tylko żołnierze z tych pułków, np. szef sztabu, który był kilkakrotnie w pierwszej linii, mówił: chłopcy zasłużyli na dziesiątki Virtuti Militari, szef sztabu Brygady ppłk dypl. kaw. Stachowicz Franciszek, który np. potrafił poderwać do natarcia zaległych w ogniu nacierających słowami: patrzcie, jaki ja jestem szeroki (był b. tęgi), a chodzę w ogniu i nie boję się, że we mnie trafią (relacje świadków oficerów z ). Po rozwiązaniu Brygady był na placu boju najdłużej i udał się samochodem z kb ppanc. w ręku przebijać się na kierunek Rawy Ruskiej (rozmowa ze mną o godz. 9 10 rano dn. 20 IX), rtm. dypl. Sokołowski Tadeusz 122 zgłosił się na ochotnika do Brygady, dowodził w walce naszymi oddziałami, ostatnio prowadził dn. 19/20 IX do natarcia dyon rozpoznawczy Brygady. kpt. łączności Piątkiewicz Leopold 123, który na ochotnika przyprowadził dwie komp. łączności i wziął udział w natarciu jako piechota, kpr. Wałecki Walenty ze szwadronu łączności Brygady, który wraz ze swoim patrolem w bardzo trudnych warunkach wybudował połączenie do nacierającego psp w dniu 19 IX, następnie z własnej inicjatywy nacierał ze swym patrolem wspólnie z oddziałami pułku. Uprzednio wykonywał najtrudniejsze zadania w terenie zagrożonym przez npla z najlepszymi wynikami. 122 W czasie pokoju dowódca szwadronu 1 pszwol. 123 Oficer radio dowództwa łączności Armii Kraków. 323

Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa H. Do niniejszego meldunku załączam sprawozdanie z przebiegu działań oddziałku żołnierzy pod moim dowództwem od dn. 21 IX do 2 X do chwili przekroczenia granicy węgierskiej 124. Melduję, że przed rozpoczęciem marszu zostały zakopane w znanym mi miejscu płn. Zielone 3 4 kb, kilka granatów, 2 rewolwery oraz amunicja do kb, których nie mogliśmy unieść. Oryginał, rękopis; IPMS, sygn. B.I.85.D.