Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu historia i społeczeństwo dla klasy V szkoły podstawowej do programu nauczania nr dopuszczenia: DKOS 4014-35/02
Dział Cele ogólne Proponowany temat jednostki metodycznej i treści programowe Rozdział I: Pierwsi ludzie Rozdział II: Na Bliskim Wschodzie Omówienie warunków życia pierwszych ludzi oraz ich najważniejszyc h osiągnięć najstarszych cywilizacji i warunków koniecznych do ich funkcjonowania 1. Od jaskini do pierwszych domów - Czas i miejsce pojawienia się pierwszych ludzi - Warunki życia człowieka pierwotnego - Najważniejsze osiągnięcia pierwotnych ludzi 1. Nad wielkimi rzekami - Państwo formą organizacji społeczeństwa - Warunki konieczne i sprzyjające powstawaniu państw - Najważniejsze i największe cywilizacje starożytnego Wschodu Wymagania podstawowe konieczne (K) i podstawowe (P) Uczeń: - definiuje pojęcia: koczowniczy i osiadły tryb życia - wskazuje Afrykę Środkową jako miejsce pojawienia się pierwszych ludzi - charakteryzuje warunki życia najdawniejszych ludzi - wyjaśnia, jak pierwsi ludzie wzniecali ogień - wyjaśnia, jaki wpływ na zmianę warunków życia pierwszych ludzi miała umiejętność wzniecania ognia - definiuje pojęcie: system nawadniający - wyjaśnia, na czym polega rola wielkich rzek w życiu najstarszych społeczeństw - wyjaśnia, dlaczego pierwsze państwa powstały nad wielkimi rzekami - wskazuje na mapie wybrane cywilizacje starożytnego Bliskiego Wschodu i Dalekiego Wschodu Egipt, Mezopotamię, Indie i Chiny Poziom wymagań edukacyjnych Wymagania ponadpodstawowe Poziom wymagań edukacyjnych K P rozszerzające (R) i dopełniające (D) Uczeń: R D - opisuje wygląd pierwszych ludzi - wyjaśnia przyczyny zmiany trybu życia pierwszych ludzi - wymienia najważniejsze osiągnięcia pierwszych ludzi: - oswojenie dzikich zwierząt, uprawa roli jako dokonania niezbędne do przejścia do osiadłego trybu życia - inne osiągnięcia, np. wytop metali, tkactwo, garncarstwo - wskazuje znaczenie wymienionych osiągnięć dla zmiany trybu życia człowieka - definiuje pojęcie: państwo - potrafi zaznaczyć na taśmie chronologicznej czas powstania pierwszych państw - charakteryzuje warunki niezbędne do ukształtowania się organizacji państwowych (wykształcenie się hierarchii społecznej i aparatu władzy) - wyjaśnia, na czym polegało funkcjonowanie systemów nawadniających
warunków naturalnych występujących w starożytnym Egipcie oraz zajęć poszczególnych grup społecznych Zapoznanie z wierzeniami starożytnych Egipcjan warunków życia codziennego mieszkańców starożytnego Egiptu 2. Wśród starożytnych Egipcjan - Położenie starożytnego Egiptu - Znaczenie Nilu dla funkcjonowania państwa - Społeczeństwo starożytnego Egiptu 3. Droga Egipcjanina do wieczności - Wierzenia starożytnych Egipcjan - wyobrażenia o bogach - najważniejsze bóstwa - wiara w życie pozagrobowe - Miejsca kultu religijnego - Piramidy grobowce faraonów 4. Różne domy, różne życie - Mieszkania starożytnych Egipcjan - Ubiór mieszkańców - Jedzenie i rozrywki - Różnice w położeniu poszczególnych warstw - definiuje pojęcie: faraon - wyjaśnia, dlaczego Egipt nazwano darem Nilu - wskazuje na mapie Afrykę, Egipt, Nil - charakteryzuje warunki naturalne starożytnego Egiptu - wskazuje znaczenie wylewów Nilu dla sytuacji mieszkańców Egiptu oraz funkcjonowania państwa - wymienia najważniejsze warstwy społeczne Egiptu (kapłani, urzędnicy, chłopi, niewolnicy) - definiuje pojęcia: wielobóstwo, piramida - wymienia najważniejsze bóstwa Egiptu (np. Ra, Amon, Ozyrys) - opowiada o wierzeniach Egipcjan i sposobach przedstawiania bogów - opisuje sposób oddawania czci bogom - wymienia świątynię jako miejsce kultu religijnego - opisuje wygląd domów w starożytnym Egipcie - wymienia materiał stosowany do budowy domów - opowiada o sposobach ubierania się kobiet i mężczyzn w starożytnym Egipcie - wymienia potrawy spożywane przez starożytnych Egipcjan - opowiada o sposobach spędzania wolnego czasu przez Egipcjan (biesiady, tańce, gra) - definiuje pojęcie: monarchia despotyczna - charakteryzuje sytuację grup społecznych w starożytnym Egipcie - wyjaśnia, na czym polegał hierarchiczny podział społeczeństwa egipskiego - opowiada o zajęciach poszczególnych warstw społecznych - omawia zakres władzy faraona, posługując się pojęciem monarchia despotyczna i charakteryzuje jego pozycję w społeczeństwie - definiuje pojęcia: mumia, mumifikacja, sfinks, sarkofag - podaje przyczyny mumifikowania zwłok - wymienia miejsca ostatniego spoczynku Egipcjan w zależności od pochodzenia społecznego - wskazuje różnice w warunkach życia codziennego mieszkańców starożytnego Egiptu
Zapoznanie z warunkami życia starożytnych Izraelitów i ich wierzeniami dokonań cywilizacji starożytnego Bliskiego i Dalekiego Wschodu 5. W poszukiwaniu Ziemi Obiecanej - Palestyna i jej mieszkańcy. Warunki życia - Dzieje Izraelitów - Wierzenia Żydów 6. Dziedzictwo dawnych ludów Bliskiego i Dalekiego Wschodu - Dokonania cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu: - architektura - nauka - pismo - definiuje pojęcia: Jahwe, Dekalog, Żydzi, Mesjasz, Stary Testament, - charakteryzuje postaci: Salomona, Mojżesza - wymienia przyczyny wędrówek Izraelitów - wskazuje na mapie Palestynę, Jordan, Morze Martwe - opowiada o warunkach życia i zajęciach Hebrajczyków (koczowniczy tryb życia, pasterstwo) - opowiada o zasadach religii Izraelitów - wymienia wybrane dokonania cywilizacji starożytnych w takich dziedzinach, jak: - architektura - nauka - pismo - definiuje pojęcie: tora, synagoga, judaizm - wyjaśnia, dlaczego Żydzi czekali na Mesjasza - wymienia najważniejsze wydarzenia z historii narodu żydowskiego - wyjaśnia, na czym polegała odmienność judaizmu od religii egipskiej (jedynobóstwo, wyobrażenia o bogu) - definiuje pojęcia: pismo klinowe, pismo obrazkowe - wyjaśnia znaczenie pisma dla poznania dziejów starożytnych cywilizacji - wskazuje, co stanowi wkład ludów starożytnych w rozwój cywilizacji współczesnej
Rozdział III: W Helladzie starożytnej Grecji jako ojczyzny Hellenów i miejsca narodzin demokracji Zapoznanie z wierzeniami starożytnych Greków 1. W starożytnej Grecji - Położenie i warunki naturalne starożytnej Grecji - Zajęcia mieszkańców - Przyczyny wykształcenia się polis i przedstawienie form ustrojowych na przykładach Aten i Sparty - elementów jednoczących Hellenów 2. Z wizytą na Olimpie - Wyobrażenia o bogach - Greckie miejsca kultu religijnego i służba bogom - Najważniejsi bogowie greccy - definiuje pojęcia: polis, demokracja, Hellada, Hellenowie - wymienia najważniejsze miastapaństwa Grecji (Ateny, Sparta) - wyjaśnia, w jaki sposób doszło do wykształcenia się polis - wskazuje na mapie starożytną Grecję - opowiedzieć o warunkach naturalnych w starożytnej Grecji - opowiada o zajęciach mieszkańców starożytnej Grecji i określa ich związku z warunkami naturalnymi - wymienia czynniki jednoczące Greków w starożytności - definiuje pojęcia: bogowie olimpijscy, Olimp - wskazuje na mapie Olimp i Delfy - opowiada o tym, jak Grecy wyobrażali sobie bogów (wygląd zewnętrzny, cechy charakteru) - wymienia sposoby oddawania czci bogom - definiuje pojęcie: zgromadzenie ludowe - opowiada o wychowaniu spartańskim i postawach Spartan w czasie wojny - charakteryzuje położenie starożytnej Grecji, posługując się następującymi nazwami geograficznymi: basen Morza Śródziemnego, Morze Egejskie, południe Europy - omawia zasady funkcjonowania demokracji ateńskiej - definiuje pojęcia: wyrocznia, Pytia - wskazuje, jak wierzenia wpływały na życie starożytnych Greków - charakteryzuje olimpijskich bogów z uwzględnieniem ich dziedzin opiekuńczych oraz atrybutów wpływu mitów na różne dziedziny życia 3. Spotkania z bohaterami mitów - Mity greckie opowieściami o bogach i bohaterach - Odzwierciedlenie mitów we współczesnym języku - Mitologia źródłem inspiracji dla twórców - definiuje pojęcia: mit, mitologia - wskazuje w mitologii źródło pochodzenia wybranych wyrażeń - definiuje pojęcie: herosi - wymienia dzieła sztuki nawiązujące do tematyki mitologicznej
celów i zasad organizowania igrzysk w starożytności. warunków życia codziennego mieszkańców starożytnej Grecji wkładu starożytnych Greków w rozwój nauki i kultury 4. W drodze po laur - Powody rozgrywania igrzysk w starożytnej Grecji - Przebieg igrzysk - Konkurencje sportowe rozgrywane podczas igrzysk - Rola igrzysk w życiu starożytnych Greków i współcześnie 5. W greckim domostwie - Domostwa starożytnych Greków - Ubiór i pożywienie - Sposoby spędzania czasu wolnego w Grecji 6. Co zawdzięczamy starożytnym Grekom? - Architektura i sztuka grecka - Teatr grecki - Demokracja w starożytności i dzisiaj - Dokonania naukowe starożytnych Greków - definiuje pojęcia: igrzyska, laur - wymienia Olimpię jako miejsce rozegrania pierwszych igrzysk starożytnych - wymienia Ateny jako miejsce rozegrania pierwszych igrzysk nowożytnych - wymienia dyscypliny sportowe rozgrywane podczas igrzysk - wymienia sposoby nagradzania zwycięzców - wskazuje na mapie Olimpię i Ateny - definiuje obyczaje domowników i gości związane z kultem ogniska domowego - omawia zasady funkcjonowania rodziny greckiej - wymienia produkty spożywane przez Greków w starożytności - opowiada o wyglądzie i wyposażeniu domu greckiego - opowiada o możliwościach spędzania wolnego czasu przez starożytnych Greków - opowiada o wyglądzie teatru ateńskiego i sposobie prezentacji sztuk - wymienia dokonania starożytnych Greków w różnych dziedzinach (polityka, sport, sztuka) - definiuje pojęcie: pokój boży - określa datę pierwszych igrzysk starożytnych (776 r. p.n.e.) oraz nowożytnych (1896 r.) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - wyjaśnia, na czym polega rola współczesnych igrzysk olimpijskich - omawia rolę igrzysk w starożytności i współcześnie - omawia rolę igrzysk w życiu starożytnych Greków - opowiada o przebiegu igrzysk w Olimpii - wskazuje podobieństwa i różnice pomiędzy igrzyskami w starożytności i dzisiaj (np. ubiór, nagrody, dyscypliny, rola sportu) - sporządza jadłospis, uwzględniając produkty i potrawy spożywane w Grecji na co dzień - wyjaśnia, na czym polegał związek między warunkami życia a sytuacją społecznym - wymienia greckie dzieła sztuki zaliczane do 7 cudów świata starożytnego - wymienia najpiękniejsze zabytki architektury i sztuki greckiej - porównuje demokrację starożytną i współczesną - wymienia wybranych przedstawicieli nauki greckiej i ich dokonania
Rozdział IV: Rzym rozwoju form ustrojowy państwa rzymskiego i źródeł jego potęgi zajęć i sytuacji poszczególnych warstw społecznych w starożytnym Rzymie warunków życia niewolników w starożytnym Rzymie Zapoznanie z warunkami życia codziennego mieszkańców starożytnego Rzymu 1. Rzym imperium świata starożytnego - Położenie i warunki naturalne Rzymu - Początki miastapaństwa i legenda o jego powstaniu - Podboje Rzymian i powstanie imperium - Formy ustrojowe republika, cesarstwo 2. Spotkania z Rzymianami - Warunki naturalne starożytnego Rzymu - Zajęcia ludności - Położenie poszczególnych warstw społecznych 3. Niewolnicy - Źródła pochodzenia niewolników - Sytuacja niewolników - Powstanie Spartakusa 4. Życie codzienne w starożytnym Rzymie - Domostwa Rzymian - Ubiór i pożywienie - Sposoby spędzania czasu wolnego w starożytnym Rzymie - definiuje pojęcia: legion, imperium - określa datę założenia Rzymu (753 rok p.n.e.) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wskazuje na mapie Rzym, Półwysep Apeniński, Morze Śródziemne, Tyber - opowiada legendę o założeniu Rzymu - wymienia przyczyny powstania imperium rzymskiego - wymienia źródła sukcesów militarnych Rzymian - wymienia grupy społeczne występujące w starożytnym Rzymie - omawia zajęcia poszczególnych grup społecznych w starożytnym Rzymie - definiuje pojęcia: niewolnik, niewolnictwo, gladiator - charakteryzuje postać Spartakusa - wymienia źródła pochodzenia niewolników - opowiada o walkach gladiatorów - opisuje wygląd domu zamożnego Rzymianina - charakteryzuje warunki życia niższych warstw społecznych - wymienia produkty spożywane w starożytnym Rzymie - opowiada o sposobach spędzania czasu wolnego w starożytnym Rzymie - definiuje pojęcia: republika, konsul, trybun ludowy, królestwo, cesarstwo, senat rzymskim - charakteryzuje formy sprawowania władzy w państwie rzymskim w okresie królestwa, republiki i cesarstwa - wskazuje na mapie zasięg rzymskich podbojów - wyjaśnia przyczynę upadku gospodarstw chłopskich - opowiada o sytuacji poszczególnych warstw społecznych, z uwzględnieniem posiadanych przez nich praw oraz wpływu na rządy - charakteryzuje sytuację niewolników - wyjaśnia, na czym polegała zależność między pracą wykonywaną przez niewolnika a jego sytuacją życiową - wymienia przyczyny upadku powstania Spartakusa oraz jego skutki - definiuje pojęcia: willa, atrium, tunika, toga - opisuje stroje noszone przez Rzymian - opowiada o różnicach w poziomie życia poszczególnych warstw społecznych
wierzeń starożytnych Rzymian Zapoznanie z naukami głoszonymi przez Jezusa z Nazaretu oraz przedstawienie podstawowych zasad religii chrześcijańskiej najważniejszyc h dokonań starożytnych Rzymian 5. W kręgu Jowisza, Marsa i innych bogów rzymskich - Rzymskie wyobrażenia o bogach. Wzorce greckie - Miejsca kultu religijnego i służba bogom - Najważniejsi bogowie rzymscy 6. Chrześcijaństwo - Działalność i nauki Jezusa z Nazaretu - Narodziny chrześcijaństwa - Rozprzestrzenienie się chrześcijaństwa 7. Rzym mój widzę wspaniały - Architektura rzymska - Osiągnięcia techniczne Rzymian - Prawo rzymskie - opowiada o tym, jak Rzymianie wyobrażali sobie bogów - wymienia miejsca kultu religijnego i sposoby oddawania czci bogom (świątynie, ofiary, kapłani, kapłanki) - wymienia najważniejszych bogów rzymskich i dziedziny, którymi się opiekowali - definiuje pojęcia: apostoł, Biblia, chrześcijaństwo, Nowy Testament - charakteryzuje postać Jezusa z Nazaretu - wymienia Palestynę jako kraj, w którym narodziło się chrześcijaństwo - potrafi zaznaczyć na taśmie chronologicznej wiek, w którym narodził się i działał Jezus - opowiada o naukach Jezusa z Nazaretu - potrafi zapisać cyfry (1-40) sposobem rzymskim - wymienia najważniejsze dokonania Rzymian w dziedzinie budownictwa i techniki (akwedukty, termy, drogi, mosty) - definiuje pojęcia: westalka, triumf - wyjaśnia, jaki wpływ na wierzenia Rzymian miały wierzenia greckie - wyjaśnia, w jaki sposób religia wpływała na życie Rzymian - określa wiek, w którym religię chrześcijańską uznano za równoprawną z innymi religiami w starożytnym Rzymie (IV wiek n.e.) i potrafi zaznaczyć go na taśmie chronologicznej - wskazuje różnice między naukami Jezusa a powszechnie w Palestynie wyznawaną religią żydowską - wskazuje judaizm jako źródło narodzin chrześcijaństwa (korzenie żydowskie) - wymienia przyczyny rozprzestrzeniania się religii chrześcijańskiej - opowiada o prześladowaniach chrześcijan - definiuje pojęcia: Forum Romanum, termy, amfiteatry, łuk triumfalny, akwedukt. Koloseum, Panteon - opisuje najpiękniejsze i najbardziej znane budowle starożytnego Rzymu Koloseum, łuk triumfalny, np. Tytusa
Rozdział V: Na przełomie epok rozłamu w Kościele chrześcijańskim w XI wieku. charakterystyki islamu oraz roli Arabów w rozwoju cywilizacyjnym państwa Karola Wielkiego jego terytorium, organizacji oraz osiągnięć w dziedzinie kultury 1. Chrześcijaństwo u progu średniowiecza - Chrześcijaństwo religią jednoczącą Europę po upadku cesarstwa zachodniego - Dwa ośrodki chrześcijaństwa: Rzym i Konstantynopol - Kościół prawosławny dzisiaj jego rola i działalność 2. Arabowie pomostem łączącym starożytność ze średniowieczem - Narodziny nowej religii islam - Rola Arabów w zapoznaniu sobie współczesnych z wynalazkami ludów starożytnych - Kultura arabska i jej rola - Ekspansja islamu 3. Powstaje nowa Europa - Państwo Franków - Monarchia Karola Wielkiego i jej osiągnięcia - Podział państwa Karola Wielkiego - definiuje pojęcia: cerkiew, ikona, pop, papież, patriarcha - wymienia nazwy kościołów: (katolickiego i prawosławnego) powstałych w wyniku podziału chrześcijaństwa - określa czas podziału Kościoła chrześcijańskiego (XI wiek) i potrafi zaznaczyć go na taśmie chronologicznej - wskazuje na mapie Rzym i Konstantynopol - definiuje pojęcia: Arabowie, islam, Allah - wymienia postać Mahometa jako założyciela islamu - wymienia zajęciach Arabów - określa wiek, w którym powstał islam (VII wiek) i potrafi zaznaczyć go na taśmie chronologicznej - wskazuje na mapie Półwysep Arabski, Mekkę i Medynę oraz tereny zajęte w średniowieczu przez Arabów - definiuje pojęcia: król, państwo Franków - wymienia reformy przeprowadzone przez Karola Wielkiego - wymienia nowe państwa powstałe w wyniku rozpadu państwa Karola Wielkiego - wymienia podobieństwa i różnice między religią prawosławną i katolicką - wymienia religię chrześcijańską jako czynnik jednoczący Europę po upadku imperium rzymskiego - definiuje pojęcia: meczet, Koran, muzułmanie - wyjaśnia, dlaczego Arabów nazywamy pomostem łączącym starożytność i średniowiecze - opowiada o roli Arabów w przekazywaniu myśli starożytnej - opowiada o zasadach, jakimi kierują się wyznawcy islamu - wymienia osiągnięcia i wynalazki, które zawdzięczamy Arabom - wyjaśnia, na czym polega znaczenie dokonań Karola Wielkiego dla rozwoju kultury w Europie - wskazuje na mapie obszar państwa Karola Wielkiego - opowiada o dokonaniach i osiągnięciach Karola Wielkiego - określa datę koronacji Karola Wielkiego (800 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej
VI. Polska pierwszych Piastów podziału plemion słowiańskich, ich wierzeń i organizacji państw okoliczności powstania się państwa polskiego oraz wyjaśnienie przyczyn i skutków przyjęcia chrztu 4. Nasi przodkowie Słowianie - i omówienie podziału plemion słowiańskich - położenia pierwszych państw słowiańskich: wielkomorawskiego, czeskiego i ruskiego. Informacje o współczesnych państwach słowiańskich - Omówienie i przedstawienie wierzeń i zwyczajów Słowian, z uwzględnieniem tych, które zachowały się do czasów współczesnych - Funkcjonowanie państwa słowiańskiego 1. Początki państwa polskiego - Plemiona polskie i ich siedziby - Zjednoczenie plemion polskich - Chrzest Mieszka I i jego znaczenie - definiuje pojęcia: wiec, plemię, Słowianie - wymienia sposoby oddawania czci bogom - podaje przykłady zwyczajów ludowych nawiązujących do obrzędów słowiańskich - wskazuje na mapie tereny zajmowane przez plemiona słowiańskie - podaje przykłady bliskości kulturowej Słowian (np. język, zwyczaje) - charakteryzuje postać Mieszka I - wymienia sposoby jednoczenia plemion w X wieku - wyjaśnia pochodzenie nazwy Polska - wymienia ród Piastów jako pierwszą dynastię panującą w Polsce - wskazuje na mapie Gniezno jako pierwszą stolicę państwa polskiego - określa datę przyjęcia chrztu przez Mieszka I (966 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wymienia najważniejszych bogów słowiańskich i dziedziny, jakimi się opiekowali - przedstawia podział plemion słowiańskich na trzy grupy: Słowian Wschodnich, Zachodnich i Południowych oraz przyporządkowuje plemiona polskie do właściwej grupy - omawia okoliczności powstania państwa polskiego - wymienia przyczyny przyjęcia chrztu przez Mieszka I - opowiada o korzyściach wynikających z faktu przyjęcia chrztu - wskazuje na mapie obszar zajmowany przez najważniejsze polskie plemiona, np. Polan, Wiślan
sytuacji Polski za panowania Bolesława Chrobrego walki Bolesława Krzywoustego o utrzymanie niezależności państwa oraz przedstawienie podziału państwa polskiego na dzielnice 2. Korona dla Bolesława - Bolesław Chrobry następcą Mieszka I - Misja św. Wojciecha i zjazd gnieźnieński - Rozwój terytorialny państwa Bolesława - Koronacja Bolesława Chrobrego w 1025 roku 3. Bolesław Krzywousty i jego testament - Walka Bolesława Krzywoustego o władzę i utrzymanie jedności państwa - Zmiany terytorialne w Polsce za czasów Bolesława Krzywoustego - Testament Bolesława Krzywoustego - określa daty: zjazdu gnieźnieńskiego (1000 rok), koronacji Bolesława Chrobrego (1025 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - charakteryzuje postaci: Bolesława Chrobrego, Ottona III - wyjaśnia znaczenie przydomka Chrobry - wymienia głównych uczestników zjazdu w Gnieźnie - opowiada o przebiegu zjazdu gnieźnieńskiego - wymienia przyczyny zjazdu gnieźnieńskiego - definiuje pojęcia: statut Krzywoustego, senior - charakteryzuje postać Bolesława Krzywoustego - wyjaśnia przyczyny podziału Polski na dzielnice w XII wieku - określa datę podziału Polski na dzielnice (1138 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wskazuje na mapie Głogów, Pomorze - określa datę: misji św. Wojciecha (997 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - podaje cel misji św. Wojciecha oraz jej skutki - przedstawia korzyści, jakie wyniknęły dla Polski ze zjazdu gnieźnieńskiego - wyjaśnia znaczenie koronacji Bolesława Chrobrego dla wzmocnienia międzynarodowej pozycji Polski - na podstawie mapy wymienia ziemie przyłączone do Polski przez Bolesława Chrobrego - określa datę obrony Głogowa (1109 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - przedstawia zasady podziału Polski na dzielnice - wymienia przyczyny najazdu cesarza Henryka V na Polskę - wyjaśnia znaczenie przyłączenia Pomorza do państwa Piastów - wyjaśnia, na czym polegała zasada senioratu - na podstawie mapy omawia podział Polski na dzielnice
Rozdział VII: Życie i praca w kraju pierwszych Piastów funkcjonowanie społeczeństwa polskiego we wczesnym średniowieczu wyglądu i funkcji grodów oraz omówienie ich znaczenia. Zapoznanie z zajęciami mieszkańców grodu i podgrodzia. Omówienie zasad funkcjonowania zakonów w X- XIII wieku 1. Społeczeństwo polskie za pierwszych Piastów - Władca jego prawa i obowiązki - W kręgu władzy pierwsze urzędy i urzędnicy - Wojsko siła zbrojna państwa - Ludność służebna i jej obowiązki 2. W grodzie i na podgrodziu w X-XIII wieku - Miejsca powstania grodów - Wygląd, funkcja i znaczenie grodów - Zajęcia mieszkańców grodu i podgrodzia - Pierwsze grody na ziemiach polskich 3. Za furtą klasztorną w X-XIII wieku - Powstanie zakonów w Europie - Zakony na ziemiach polskich i ich zadania - Zajęcia zakonników - definiuje pojęcia: drużyna, podskarbi - wymienia obowiązki władcy i jego prawa - nazywa insygnia koronacyjne oraz symbole władzy książęcej i królewskiej i wskazuje je na ilustracji - wymienia nazwy pierwszych urzędów państwowych (wojewody, kasztelana) - wymienia obowiązki drużyny wobec księcia - definiuje pojęcia: gród, podgrodzie, fosa - wymienia elementy obronne grodu - wymienia nazwy najważniejszych grodów istniejących w Polsce za pierwszych Piastów - potrafi opowiedzieć o zajęciach każdej z tych grup - wymienia miejsca powstawania grodów - opisuje wygląd grodu i podgrodzia - wskazuje na mapie Polski: Legnicę, Poznań, Gniezno, Kraków - wskazuje na schemacie gród i podgrodzie - definiuje pojęcia: zakon, klasztor, reguła zakonna - wymienia nazwy wspólnot zakonnych powstałych w Europie: benedyktyni, cystersi, dominikanie, franciszkanie - wymienia główne zadania zakonników w X-XIII wieku (szerzenie wiary chrześcijańskiej, przepisywanie ksiąg, służba władcy, szkolnictwo, uprawa roli, opieka nad chorymi) - definiuje pojęcia: ludność służebna, wojewoda, kasztelan, kanclerz - wymienia grupy społeczne istniejące w państwie pierwszych Piastów - wymienia obowiązki poszczególnych grup społecznych istniejących w państwie pierwszych Piastów - przedstawia zasady organizacji państwa za pierwszych Piastów - wyjaśnia, na czym polegała rola grodu jako ośrodka życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego - wymienia przedstawicieli grup społecznych zamieszkujących gród i podgrodzia - charakteryzuje i porównuje zajęciach mieszkańców grodu i podgrodzia - definiuje pojęcia: skryptorium, zakony rycerskie, habit, praca benedyktyńska - wyjaśnia zasady funkcjonowania wspólnoty zakonnej - określa wiek powstania zakonów w Europie Zachodniej (VI wiek) oraz na ziemiach polskich (X wiek) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - wskazuje na mapie siedziby zakonne w swoim regionie
Rozdział VIII: Blaski i cienie rządów Piastów cech stylu romańskiego w architekturze oraz ukazanie przykładów zabytków sztuki romańskiej w Polsce sytuacji ziem polskich w okresie rozbicia dzielnicowego przyczyn tendencji zjednoczeniowy ch i znaczenie koronacji Władysława Łokietka na króla Polski 4. W cieniu romańskich świątyń - Sztuka romańska w Polsce cechy stylu - Zabytki sztuki romańskiej w Polsce - Zabytki pisane: Kronika polska Galla Anonima, żywoty świętych 1. Kraj wielu książąt - Statut Bolesława Krzywoustego i jego skutki - Sytuacja polityczna ziem polskich w okresie rozbicia dzielnicowego - Gospodarka w okresie rozbicia dzielnicowego 2. Koniec rozbicia dzielnicowego - Tendencje zjednoczeniowe - Walka Władysława Łokietka o zjednoczenie kraju - Koronacja Władysława Łokietka w 1320 roku i jej znaczenie - definiuje pojęcie: styl romański - wskazuje na przykładach cechy charakterystyczne dla architektury romańskiej - z ilustracji przedstawiających zabytki sakralne wybiera te, które zostały zbudowane w stylu romańskim - definiuje pojęcia: Krzyżacy, Mongołowie - wskazuje na mapie Legnicę i ziemię chełmińską, Mazowsze, Pomorze Gdańskie - wymienia przyczyny sprowadzenia Krzyżaków do Polski - definiuje pojęcie: szczerbiec - charakteryzuje postać Władysława Łokietka - określa datę koronacji Władysława Łokietka (1320 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - opowiada o dążeniach Władysława Łokietka do zjednoczenie kraju - wskazuje na mapie Wielkopolskę, Małopolskę, Pomorze, Kujawy, Państwo Zakonu Krzyżackiego - definiuje pojęcia: portal, sklepienie - wyjaśnia, jaką funkcję pełniły malowidła i rzeźby w kościołach romańskich - wymienia elementy obronne budowli romańskich - charakteryzuje zabytki romańskie znajdujące się w najbliższej okolicy - wymienia najcenniejsze zabytki romańskie w Polsce - wymienia przykłady polskich zabytków piśmiennictwa średniowiecznego - określa daty: sprowadzenia Krzyżaków na ziemie polskie (1226 rok) oraz bitwy pod Legnicą z Tatarami (1241 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - opowiada o rozwoju gospodarki na ziemiach polskich w XII-XIII - opowiada o sytuacji politycznej kraju w okresie rozbicia dzielnicowego, wskazując na jego słabość zewnętrzną - określa datę utraty Pomorza Gdańskiego (1308 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wymienia przyczyny dążeń zjednoczeniowych - opowiada o okolicznościach utraty Pomorza Gdańskiego - wyjaśnia, na czym polegało znaczenie koronacji Władysława Łokietka - wymienia przyczyny wojen polskokrzyżackich za Władysława Łokietka
Rozdział IX: Życie codzienne u schyłku średniowiecz a działań Kazimierza Wielkiego zmierzających do umocnienia Królestwa Polskiego zasad funkcjonowania monarchii stanowej w XIV wieku 3. Spadkobierca polityki ojca - Kazimierz Wielki królem Polski - Pokojowa polityka Kazimierza - Dokonania Kazimierza Wielkiego 1. Polska monarchią stanową - Monarchia stanowa - Obowiązki i przywileje poszczególnych stanów: a) duchownego b) rycerskiego c) mieszczańskiego d) kmiecego (chłopskiego) - definiuje pojęcia: Akademia Krakowska, żupy solne - charakteryzuje postać Kazimierza Wielkiego - określa datę założenia Akademii Krakowskiej (1364 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wymienia przyczyny prowadzenia przez Kazimierza Wielkiego pokojowej polityki - omawia znaczenie powstania Akademii Krakowskiej - wyjaśnia znaczenie powiedzenia dotyczącego Kazimierza Wielkiego: Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną - wyjaśnia, dlaczego króla Kazimierza Wielkiego nazwano Wielkim - definiuje pojęcia: stan, monarchia stanowa - określa czas powstania monarchii stanowej w Polsce (XIV wiek) i potrafi zaznaczyć go na taśmie chronologicznej - wymienia stany, na jakie dzieliło się społeczeństwo polskie w XIV wieku - określa datę pokoju w Kaliszu (1343 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wymienia działania Kazimierza Wielkiego, które wpłynęły na umocnienie pozycji Królestwa Polskiego - opowiada o sposobie rozwiązania problemu krzyżackiego przez Kazimierza Wielkiego - wyjaśnia zasady funkcjonowania monarchii stanowej - charakteryzuje prawa i obowiązki każdego stanu - wyjaśnia, jaką rolę odgrywał władca w systemie funkcjonowania monarchii stanowej
zamków i obyczajów rycerskich w średniowieczu Zapoznanie z wyglądem wsi średniowiecznej oraz omówienie zajęć i powinności mieszkańców zasad funkcjonowania średniowieczne go miasta 2. W Polsce w rycerskich czasach - Zamki rycerskie, ich funkcje i lokalizacja - Mieszkańcy zamku, ich zajęcia w czasie wojny i pokoju - Rycerze ich obowiązki i obyczaje - Stroje i herby - Turnieje rycerskie wybitni rycerze 3. Życie na wsi w średniowieczu - Charakter zabudowy wiejskiej. Wygląd wsi - Zajęcia mieszkańców i ich obowiązki - Narzędzia i sposoby uprawy - Życie codzienne mieszkańców średniowiecznej wsi 4. Średniowieczne miasto - Lokacja i wygląd miasta średniowiecznego (elementy obronne) - Rynek centrum życia miejskiego jego wygląd i zabudowa - Słynne polskie miasta 500 lat temu - definiuje pojęcia: rycerz, turniej rycerski, herb, paź, giermek - wymienia miejsca, w których wznoszono zamki - na podstawie rysunku lub ilustracji nazywa i wskazuje elementy obronne zamku - wymienia obowiązki rycerza - opowiada o uroczystości pasowania na rycerza - wskazuje Zawiszę Czarnego jako wzór rycerza - wymienia zajęcia mieszkańców wsi w średniowieczu (rolnictwo, hodowla, rybołówstwo) - nazywa narzędzia wykorzystywane w pracy - opowiada o sposobach spędzania wolnego czasu przez mieszkańców wsi - definiuje pojęcia: ratusz, lokacja - opisuje wygląd średniowiecznego miasta z uwzględnieniem elementów obronnych - wyjaśnia, na czym polegała rola rynku w średniowiecznym mieście - wymienia miejsca, w których w średniowieczu budowano miasta - opisuje wygląd zamków rycerskich i omawia ich funkcje - na podstawie materiału ilustracyjnego opisuje strój rycerza - na podstawie materiału ilustracyjnego opisuje walki turniejowe - wskazuje cechy postępowania rycerskiego, które są aktualne do dzisiaj - definiuje pojęcia: trójpolówka, wiatrak, metoda żarowa (wypaleniskowa) - opisuje wygląd wsi średniowiecznej - charakteryzuje obowiązki chłopów wobec władcy i właściciela wsi - wymienia sposoby uprawy roli w średniowieczu - definiuje pojęcia: rajca, waga miejska, pręgierz - wymienia budowle wznoszone na średniowiecznych rynkach - wskazuje na mapie najważniejsze miasta w średniowiecznej Polsce
życia codziennego mieszkańców średniowieczne go miasta zasad funkcjonowania szkolnictwa w średniowieczu Omówienie cech charakterystycz nych architektury gotyckiej. Prezentacja znanych zabytków architektury gotyckiej w Polsce 5. Wśród mieszkańców miasta - Mieszkańcy miasta i ich zajęcia - Zróżnicowanie społeczne mieszkańców miast - Warsztaty rzemieślnicze - Dzień powszedni i świąteczny w średniowiecznym mieście 6. W średniowiecznej szkole - Początki szkolnictwa średniowieczne szkoły - Wspólnota uniwersytecka - Zwyczaje żaków - Średniowieczne tradycje uniwersyteckie 7. Pod strzelistymi wieżami gotyku - Cechy architektury gotyckiej - Budownictwo sakralne i świeckie - Słynne zabytki architektury gotyckiej w Polsce - definiuje pojęcie: mieszczanie - wymienia grupy społeczne zamieszkujące miasto średniowieczne - wskazuje rzemieślników i kupców jako grupy najsilniejsze ekonomicznie - wymienia zajęcia kupców i rzemieślników - opowiada o sposobach spędzania wolnego czasu w mieście - definiuje pojęcie: żak - wymienia nazwę najstarszego polskiego uniwersytetu (Akademia Krakowska) - określa datę założenia Akademii Krakowskiej (1364 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wskazuje Kazimierza Wielkiego jako założyciela Akademii Krakowskiej - opowiada o życiu krakowskich żaków - wskazuje na mapie Kraków - definiuje pojęcie: styl gotycki - charakteryzuje budowlę gotycką nazywając jej charakterystyczne elementy - z ilustracji przedstawiających zabytki wybiera te, które zostały zbudowane w stylu gotyckim - definiuje pojęcia: cech, mistrz cechowy, majstersztyk - podaje przykłady specjalności rzemieślniczych - wyjaśnia zasady funkcjonowania cechów - opowiada o drodze awansu zawodowego rzemieślników od ucznia do mistrza - definiuje pojęcia: bursa, otrzęsiny charakteryzuje zasady funkcjonowania średniowiecznych uniwersytetów - wymienia rodzaje szkół średniowiecznych - wskazuje ciągłość tradycji uniwersyteckich (ubiór, hymn) - wymienia różnice między współczesnymi szkołami a średniowiecznymi uczelniami - wymienia miejscowości, w których istniały najstarsze uczelnie w Europie - definiuje pojęcie: witraż - określa czas narodzin stylu gotyckiego w Polsce - wyjaśnia, na czym polega różnica między stylami gotyckim i romańskim - wymienia najcenniejsze zabytki gotyckie w Polsce
Rozdział X: Pod berłem nowej dynastii sytuacji w Królestwie Polskim po śmierci Kazimierza Wielkiego oraz ukazanie okoliczności objęcia tronu przez Władysława Jagiełłę przyczyn i skutków wielkiej wojny z Zakonem w latach 1409-1411 1. Jagiellonowie na tronie Polski - Jadwiga Andegaweńska królem Polski - Unia polsko-litewska - Zasługi Jadwigi i Władysława Jagiełły dla rozwoju Królestwa Polskiego 2. W lipcowym słońcu Grunwald 1410 roku - Wielka wojna z zakonem krzyżackim 1409-1411 - Pokój w Toruniu w 1411 roku - Spór polskokrzyżacki na soborze w Konstancji - definiuje pojęcie: unia - charakteryzuje postaci Władysława Jagiełły, królowej Jadwigi - wymienia Jagiellonów jako nową dynastię panującą w Polsce - wskazuje na mapie: Krewo, Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, Państwo Zakonu Krzyżackiego - określa datę unii w Krewie (1385 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wymienia przyczyny zawarcia przez Polskę i Litwę unii w Krewie - określa daty: bitwy pod Grunwaldem (1410 rok), pokoju w toruńskiego (1411 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - wskazuje na mapie Grunwald, Malbork, Toruń - wymienia przyczyny wojny z Krzyżakami w latach 1409-1411 - opowiada o sytuacji Polski przed zawarciem unii w Krewie - wymienia postanowienia unii w Krewie - wymienia skutki unii z 1385 roku - opowiada o zasługach Jadwigi i Władysława Jagiełły dla rozwoju nauki i kultury polskiej, m.in. znaczeniu odnowienia uniwersytetu w Krakowie - definiuje pojęcie: sobór - charakteryzuje postać Pawła Włodkowica - opowiada o przebiegu działań wojennych, ze szczególnym uwzględnieniem bitwy pod Grunwaldem - wymienia skutki bitwy pod Grunwaldem (gospodarcze osłabienie potęgi zakonu krzyżackiego) postanowienia pokoju w Toruniu w 1411 roku - opowiada o wystąpieniu delegacji polskiej na soborze w Konstancji i poglądach Pawła Włodkowica na temat wojen
Zapoznanie z działaniami zmierzającymi do odzyskania Pomorza Gdańskiego za panowania Kazimierza Jagiellończyka 3. Pomorze wraca do Polski - Wojna trzynastoletnia 1454-1466 - II pokój w Toruniu w 1466 roku - Wzrost znaczenia spławu wiślanego - charakteryzuje postać Kazimierza Jagiellończyka - wyjaśnia znaczenie odzyskania Pomorza Gdańskiego przez Polskę - określa czas trwania wojny trzynastoletniej (1454-1466 rok) oraz datę pokoju toruńskiego (1466 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - wskazuje na mapie: Toruń, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne - wymienia przyczyny wybuchu wojny trzynastoletniej - wymienia najważniejsze postanowienia II pokoju w Toruniu - definiuje pojęcia: armia zaciężna, szkuta - opowiada o sytuacji w Państwie Zakonu Krzyżackiego przed wybuchem wojny trzynastoletniej - opowiada o działalności Zakonu zmierzającej do rozwoju gospodarczego ziem Pomorza - wymienia produkty eksportowane i importowane przez kupców polskich XV/XVI wieku