PION NADZORU UBEZPIECZENIOWO-EMERYTALNEGO DEPARTAMENT MONITOROWANIA RYZYK

METODYKA PRZEPROWADZANIA TESTÓW STRESU W ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ I W ZAKŁADACH REASEKURACJI ZA 2010 ROK URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, LUTY 2011

PION NADZORU UBEZPIECZENIOWO-EMERYTALNEGO DEPARTAMENT MONITOROWANIA RYZYK SŁOWA KLUCZOWE: TEST STRESU, RYZYKO, ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ, ZAKŁAD REASEKURACJI, WYPŁACALNOŚĆ 2

SPIS TREŚCI SYNTEZA... 4 1. Założenia ogólne... 5 2. Ryzyko stopy procentowej... 6 3. Ryzyko cen akcji... 8 4. Ryzyko zmiany ponoszonych kosztów... 8 5. Ryzyko śmiertelności (dział I)... 9 6. Ryzyko długowieczności...10 7. Ryzyko rezygnacji z umów (dział I)...10 8. Ryzyko katastroficzne (dział II)...10 9. Dodatkowe ryzyka...11 ZAŁĄCZNIKI...12 3

SYNTEZA Głównymi celami testów stresu w sektorze ubezpieczeń jest poprawa zarządzania ryzykiem w zakładach ubezpieczeń i w zakładach reasekuracji oraz przygotowanie zakładów do wdrożenia rozwiązań wynikających z projektu Wypłacalność II. Testy stresu są przeprowadzane przez zakłady ubezpieczeń/reasekuracji coroczne, do czasu wejścia w życie z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II). Na przełomie 2009 i 2010 r. zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji przeprowadziły rozpoznawcze testy stresu na danych za rok 2008, zaś do końca lipca 2010 r. zakłady wykonały testy stresu na danych za rok 2009. Ponadto Pion Nadzoru Ubezpieczeniowo-Emerytalnego (PNU) przeprowadził samodzielnie wewnętrzne testy stresu według stanu na dzień 31 grudnia 2008 i 2009 r. na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach finansowych i statystycznych zakładów ubezpieczeń/reasekuracji oraz innych informacji dostępnych w organie nadzoru. Zakres testów stresu obejmuje następujące rodzaje ryzyka: w przypadku zakładów ubezpieczeń/reasekuracji działu I: ryzyko stopy procentowej, ryzyko cen akcji, ryzyko zmiany ponoszonych kosztów, ryzyko śmiertelności, ryzyko długowieczności, ryzyko rezygnacji z umów lapsów; w przypadku zakładów ubezpieczeń/reasekuracji działu II: ryzyko stopy procentowej, ryzyko cen akcji, ryzyko zmiany ponoszonych kosztów, ryzyko katastroficzne, ryzyko długowieczności. 4

1. Założenia ogólne Zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji przy przeprowadzaniu testów stresu powinny stosować obecne zasady rachunkowości i wyceny, a nie rozwiązania wynikające z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II). Ocena wpływu zmiany czynnika ryzyka w poszczególnych testach stresu jest dokonywana poprzez analizę sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń/reasekuracji, tj. bilansu, ogólnego rachunku zysków i strat, technicznego rachunku ubezpieczeń, deklaracji wypłacalności oraz wykazu aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, a w szczególności poprzez analizę zmian ustawowych współczynników wypłacalności zakładów ubezpieczeń/reasekuracji. Głębokości szoków w testach stresu odzwierciedlają niekorzystne zmiany czynników ryzyka, które mogą zajść w ciągu roku z prawdopodobieństwem 0,5%. Testy stresu są przeprowadzone przy założeniu, że zmiana czynnika ryzyka zachodzi w ostatnim dniu okresu, na który zostały wykonane testy stresu i jest dokonywana ocena natychmiastowego wpływu szoków na sytuację finansową zakładu ubezpieczeń/reasekuracji. Szok dla ryzyka stopy procentowej, ryzyka cen akcji i ryzyka katastroficznego odzwierciedla możliwą zmianę czynnika ryzyka w ciągu nadchodzącego roku, natomiast przeprowadzając test stresu należy przyjąć, iż ta roczna zmiana zachodzi w pełnej wysokości w dniu, na który jest przeprowadzany test stresu. Szok dla ryzyka śmiertelności, ryzyka długowieczności oraz ryzyka zmiany ponoszonych kosztów (podejście oparte o koszty przyszłe) odzwierciedla możliwe zmiany ryzyka w przyszłości, zaś szok dla ryzyka rezygnacji z umów i ryzyka zmiany ponoszonych kosztów (podejście oparte o koszty historyczne) zmiany historyczne. Przeprowadzając testy stresu dla ryzyka katastroficznego, ryzyka zmiany ponoszonych kosztów oraz ryzyka rezygnacji z umów należy przyjąć, ze zakład ubezpieczeń/reasekuracji dokonał wypłaty odszkodowań i świadczeń oraz poniósł koszty. Natomiast w przypadku testów stresu dla ryzyka stopy procentowej, ryzyka cen akcji, ryzyka śmiertelności oraz ryzyka długowieczności, następuje zmiana wartości aktywów i zobowiązań. Ocena skutków realizacji poszczególnych rodzajów ryzyka jest przeprowadzana niezależnie od pozostałych rodzajów ryzyka, a nie łącznie (szoki zachodzą niezależnie). W przypadku testów stresu przeprowadzanych na inny dzień niż na koniec roku, należy uwzględnić wyniki (techniczne i ogólne) za ostatnie cztery kwartały, a nie okres od początku roku kalendarzowego. Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny uwzględnić instrumenty zabezpieczające, tj. instrumenty pochodne na stopę procentową czy ceny akcji, reasekurację bierną. Kryterium przeprowadzono test stresu oznacza, że zakład ubezpieczeń/reasekuracji dokonał zmiany wartości odpowiednich pozycji finansowych, a jeśli nie było zmian w pozycjach finansowych, zakład podał uzasadnienie z czego wynika ten brak zmian. W przypadku innych walut niż PLN zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny stosować te same głębokości szoków co ustalone dla PLN. W testach stresu nie należy zakładać zmiany kursów walutowych. Jako uproszczenie przy przeprowadzaniu testu stresu można nie uwzględniać tzw. danych nieistotnych, tj. gdy udział 1 produktu (inwestycji) był na poziomie poniżej 1% wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych ogółem (lokat ogółem), przy czym łączna suma tych nieistotnych produktów (inwestycji) nie mogła przekroczyć 5% udziału w sumie rezerw ogółem (lokat ogółem). Najdotkliwszym (najgorszym) testem stresu dla poszczególnych zakładów ubezpieczeń/reasekuracji jest ten test stresu, dla którego wartość współczynnika monitorowania działalności (WMD), tj. pokrycie marginesu wypłacalności (MW) bądź kapitału gwarancyjnego (KG) środkami własnymi (ŚW) jest najmniejsze: 5

ŚW ŚW WMD = min,. MW KG W przypadku małych towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, które nie mają obowiązku wyliczania marginesu wypłacalności oraz kapitału gwarancyjnego, najdotkliwszym testem stresu jest test, który powoduje największy spadek kapitałów własnych zakładu. Najdotkliwszy test stresu dla danego sektora ubezpieczeń oznacza ten test stresu, który spowodował największy spadek kapitałów własnych dla całego działu. 2. Ryzyko stopy procentowej Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny przeprowadzić dwa szoki (górny i dolny) oraz zaprezentować wyniki jednego, bardziej dotkliwego scenariusza. W teście stresu należy zastosować wyznaczone przez PNU wielkości szoków (dolny i górny) uzależnione od terminu zapadalności przepływów pieniężnych. Wartości szoków zostały przedstawione poniższej tabeli. Termin zapadalności (w latach) Tabela 1. Głębokości szoków dla ryzyka stopy procentowej 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Szok dolny (w %) -46,9-43,2-40,5-38,6-36,8-34,9-34,0-32,2-31,3-31,3 Szok górny (w %) 58,0 47,5 42,6 38,3 34,6 32,1 30,2 28,4 27,1 25,9 Termin zapadalności (w latach 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20+ Szok dolny (w %) -31,3-31,3-31,3-31,3-31,3-30,3-30,3-29,4-28,5-28,5 Szok górny (w %) 25,9 25,9 25,9 25,9 25,9 25,3 24,7 24,1 23,4 22,8 Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny poddać testowi stresu swoją strukturę terminową stopy procentowej. Jednakże jeśli zakład ubezpieczeń/reasekuracji ma problemy z wyznaczeniem swojej struktury terminowej, wtedy powinien zastosować strukturę terminową zaproponowaną przez PNU 1. Termin zapadalnoś ci (w latach) Stopa procentowa Termin zapadalnoś ci (w latach) Stopa procentowa Termin zapadalnoś ci (w latach) Stopa procentowa Termin zapadalnoś Tabela 2. Struktura terminowa stóp procentowych 1 2 3 4 5 6 7 8 4,578% 5,021% 5,311% 5,516% 5,643% 5,728% 5,781% 5,802% 9 10 11 12 13 14 15 16 5,818% 5,823% 5,810% 5,782% 5,743% 5,696% 5,644% 5,588% 17 18 19 20 21 22 23 24 5,531% 5,474% 5,420% 5,369% 5,323% 5,280% 5,240% 5,204% 25 26 27 28 29 30 1 Wyliczono na podstawie danych o instrumentach swap dla PLN z dnia 31.12.2010 r. (dane z Bloomberga). 6

ci (w latach) Stopa procentowa 5,170% 5,138% 5,109% 5,081% 5,055% 5,031% Test stresu należy przeprowadzić zarówno po stronie aktywnej bilansu, jak i stronie pasywnej. Test stresu po stronie aktywów dotyczy dłużnych papierów wartościowych i innych papierów wartościowych o stałej kwocie dochodu oraz jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych w funduszach inwestycyjnych, które są wrażliwe na zmianę stóp procentowych. Przyjęte jest założenie, iż zakłady ubezpieczeń/reasekuracji nie sprzedają przed terminem zapadalności instrumentów dłużnych. Wzrost stóp procentowych nie ma wpływu na wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (w ubezpieczeniach pozostałych osobowych i majątkowych poza rentami nie wolno dyskontować zobowiązań, natomiast w przypadku ubezpieczeń na życie oraz rent w ubezpieczeniach działu II przepływy pieniężne są dyskontowane stopą techniczną). Natomiast spadek stóp procentowych wpływa na wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w przypadku, gdy zakład ubezpieczeń/reasekuracji nie jest w stanie osiągać stopy zwrotu z aktywów na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w wysokości co najmniej stopy technicznej stosowanej do wyznaczenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, należy dokonać wyznaczenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych przy niższej stopie procentowej. Test stresu dla ryzyka stopy procentowej w zakresie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych należy przeprowadzić przyjmując stopę techniczną do dyskontowania (bez uwzględniania zmiany waloryzacji świadczeń) pomniejszoną o szok dolny dla danego terminu zapadalności. W przypadku ubezpieczeń na życie i rent w ubezpieczeniach pozostałych osobowych i majątkowych, gdy stosowane przez zakład ubezpieczeń/reasekuracji stopy procentowe w danym okresie były dla poszczególnych produktów wyższe niż maksymalna stopa techniczna obowiązująca od 1 maja danego roku wówczas: w przypadku, gdy stosowane przez zakład ubezpieczeń/reasekuracji w danym okresie stopy procentowe pomniejszone o szok dolny były niższe niż maksymalna stopa techniczna do testu stresu należy wykorzystać maksymalną stopę techniczną obowiązującą od 1 maja danego roku, w pozostałych przypadkach do testu stresu należy wykorzystać stosowane przez zakład ubezpieczeń/reasekuracji w danym okresie stopy procentowe pomniejszone o szok dolny. Testu stresu dla spadku stóp procentowych dla poszczególnych produktów nie należy przeprowadzać w przypadku, gdy stosowane przez zakład ubezpieczeń/reasekuracji w danym okresie stopy procentowe nie były wyższe niż maksymalna stopa techniczna obowiązująca od 1 maja danego roku. W teście stresu należało dodatkowo uwzględnić ograniczenie na stopę procentową wynikającą z trzyletniej stopy zwrotu z aktywów na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (zgodnie obowiązującym Rozporządzaniem Ministra Finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji). Zmiana stopy procentowej w szoku dotyczy zmiany stopy zwrotu z instrumentów dłużnych w ostatnim roku uwzględnionym przy wyznaczaniu trzyletniej stopy zwrotu z aktywów na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Aktywa netto ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający oraz rezerwy ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający jako uproszczenie mogą nie być poddawane testowi stresu. Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji mogą wyłączyć z przeprowadzenia testu stresu dla ryzyka stopy procentowej te rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, które były pokryte obligacjami utrzymywanymi do terminu wymagalności, jeżeli dodatkowo przepływy pieniężne z tych zobowiązań i aktywów były dopasowane oraz gdy stosowana stopa procentowa przy wycenie tych obligacji jest wyższa niż stopa techniczna stosowana do wyznaczenia tych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Dodatkowo zakłady mogą wyłączyć z przeprowadzenia testu stresu dla ryzyka stopy procentowej te aktywa i rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe z ubezpieczeń na życie o charakterze tzw. polisolokat 7

(antybelki) oraz ubezpieczeniowych produktów strukturyzowanych, jeżeli przepływy pieniężne z tytułu aktywów (w zakresie wartości, waluty i terminów) odpowiadają przepływom z tytułu zobowiązań wynikających z zawartych umów ubezpieczenia. Uwzględnianie przez zakłady ubezpieczeń/reasekuracji zmiany stopy waloryzacji dla rent (w wyniku zmiany stopy zwrotu z aktywów lub zmiany poziomu inflacji) wymaga przeprowadzenia dodatkowego testu stresu i opisania jego założeń w raporcie z wynikami testów stresu. Jednostki funduszy inwestycyjnych należy poddać testowi stresu uwzględniając strukturę funduszu inwestycyjnego. Dla ułatwienia można skorzystać ze struktury funduszy inwestycyjnych zaproponowanej przez PNU, która zakłada, że fundusze instrumentów dłużnych zawierają 95% instrumentów dłużnych, fundusze zrównoważone zawierają 45% instrumentów dłużnych, zaś fundusze stabilnego wzrostu zawierają 65% instrumentów dłużnych. 3. Ryzyko cen akcji Test stresu dotyczy spadku wartości udziałów, akcji oraz innych papierów wartościowych o zmiennej kwocie dochodu oraz jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych w funduszach inwestycyjnych zarówno o charakterze spekulacyjnym/krótkoterminowym, jak i o charakterze inwestycyjnym/długoterminowym. Głębokość szoku dla akcji na rynku regulowanym i nieregulowanym wynosi -44,7%. W przypadku akcji i udziałów w jednostkach podporządkowanych należy przyjąć następujące założenia: test stresu dla ryzyka cen akcji krajowych zakładów ubezpieczeń/reasekuracji podporządkowanych należy wyznaczyć jako wartość zmiany kapitałów własnych krajowych zakładów ubezpieczeń/reasekuracji podporządkowanych dla najdotkliwszego testu stresu w tym krajowym zakładzie ubezpieczeń/reasekuracji podporządkowanym, test stresu dla ryzyka cen akcji zagranicznych zakładów ubezpieczeń/reasekuracji podporządkowanych należy przeprowadzić przy obniżonej o 50% głębokości standardowego szoku (czyli 22,35%), test stresu dla ryzyka cen akcji jednostek podporządkowanych, innych niż zakład ubezpieczeń/reasekuracji, należy przeprowadzić przy obniżonej o 50% głębokości standardowego szoku (czyli 22,35%). Jednostki funduszy inwestycyjnych należy poddać testowi stresu uwzględniając strukturę funduszu inwestycyjnego. Dla ułatwienia można skorzystać ze struktury funduszy inwestycyjnych zaproponowanej przez PNU, która zakłada, że fundusze akcyjne zawierają 95% akcji, fundusze zrównoważone zawierają 50% akcji, a fundusze stabilnego wzrostu zawierają 30% akcji. Aktywa netto ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający oraz rezerwy ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający jako uproszczenie mogą nie być poddawane testowi stresu. Przy przeprowadzeniu testu stresu dla posiadanych udziałów w jednostkach podporządkowanych w wyliczeniu środków własnych należy uwzględnić zmianę wartości akcji i udziałów w jednostkach podporządkowanych. 4. Ryzyko zmiany ponoszonych kosztów Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji mogą rozważyć następujące podejścia przeprowadzenia testu stresu dla ryzyka zmiany ponoszonych kosztów: 10% wzrost kosztów za dany okres ujętych w technicznym rachunku ubezpieczeń (kosztów działalności ubezpieczeniowej, pozostałych kosztów technicznych na udziale własnym) oraz w ogólnym rachunku zysków i strat (pozostałych kosztów operacyjnych); wzrost o 10% przyszłych kosztów: ujętych w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych według stanu na koniec danego okresu (rezerwy na koszty administracyjne związane z obsługą umów ujętej w rezerwie 8

oraz ubezpieczeń na życie oraz rezerwy na koszty likwidacji szkód ujętej w rezerwie na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia), z planu finansowego na następny okres planowanych kosztów działalności ubezpieczeniowej (kosztów akwizycji, kosztów administracyjnych oraz prowizji reasekuracyjnych i udziału w zyskach reasekuratorów), pozostałych kosztów technicznych na udziale własnym (wszystkich pozycji składowych) oraz pozostałych kosztów operacyjnych przy założeniu niezmienionego poziomu przypisu składki. Do decyzji zakładów ubezpieczeń/reasekuracji należy wybór sposobu przeprowadzenia testu stresu dla ryzyka zmiany ponoszonych kosztów. Wzrost przyszłych kosztów ujętych w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych należy wykazać w tych rezerwach, natomiast różnicę wynikającą ze wzrostu o 10% kosztów z planu finansowego na następny okres należy dodać do odpowiednich pozycji w rachunku technicznym oraz ogólnym rachunku zysków i strat za poprzedni okres. Nie należy zmieniać kosztów działalności lokacyjnej (ryzyko zmiany kosztów ujęte zostało w ramach ryzyka stopy procentowej i ryzyka cen akcji) i kosztów likwidacji szkód. Koszty akwizycji należy zwiększać tylko do takiego poziomu, przy którym zakład podjąłby decyzję o wstrzymaniu sprzedaży nierentownego produktu. W przypadku wysokiej dynamiki kosztów związanej z wysoką dynamiką składki co skutkowałoby brakiem środków własnych na pokrycie wymogu kapitałowego po przeprowadzeniu testu stresu dla ryzyka zmiany ponoszonych kosztów, należy opisać w informacjach jakościowych dotyczących testów stresu źródła finansowania kosztów w przyszłości. 5. Ryzyko śmiertelności (dział I) W teście stresu dla ryzyka śmiertelności należy uwzględnić umowy wrażliwe na ryzyko śmiertelności z grupy 1 i 3. Zgodnie z poradą CEIOPS dla KE dot. aktu wykonawczego do Dyrektywy Wypłacalność II w zakresie kształtu i kalibracji formuły standardowej SCR dla modułu ryzyka ubezpieczeń na życie (CEIOPS-DOC- 42/09) głębokość szoku wynosi 15% wzrostu współczynników umieralności dla każdego wieku. Test polega na ponownym wyliczeniu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (rezerwy ubezpieczeń na życie) przy użyciu zestresowanych tablic trwania życia. W celu przeprowadzenia testu stresu należy użyć tablic trwania życia (stosowanych dla poszczególnych produktów w danym okresie) z powiększonymi o 15% współczynnikami umieralności. Jeżeli współczynniki umieralności przed nałożeniem szoku przekraczają granicę, tj. współczynniki umieralności w ostatniej dostępnej tablicy trwania życia GUS powiększone o 15%, to nie należy przeprowadzać testu stresu dla danego produktu. Jeżeli współczynniki umieralności przed nałożeniem szoku nie przekraczają granicy, tj. współczynniki umieralności w ostatniej dostępnej tablicy trwania życia GUS powiększone o 15%, a po nałożeniu szoku przekroczyłyby tę granicę, wówczas jako tablicę stresową należy przyjąć graniczną ostatnią dostępną tablicę trwania życia GUS z powiększonymi o 15% współczynnikami umieralności. Przeprowadzając test stresu dla ryzyka śmiertelności zakłady ubezpieczeń/reasekuracji mogą uznać zmniejszenie ryzyka długowieczności tylko dla tych osób, które jednocześnie były ubezpieczone na ryzyko śmierci oraz na ryzyko dożycia lub posiadały ubezpieczenie rentowe, tj. stosowały naturalny hedging. Rezerwy ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający powinny być przez zakłady ubezpieczeń/reasekuracji poddawane testowi stresu. 9

6. Ryzyko długowieczności W teście stresu należy uwzględnić: w przypadku działu I: umowy wrażliwe na ryzyko długowieczności z grupy 1, 2, 3 i 4, w przypadku działu II: świadczenia w formie rent. Test należy przeprowadzić przy założeniu spadku współczynników umieralności o 20% 2 dla każdego wieku. Test polega na ponownym wyliczeniu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych przy użyciu zestresowanych tablic trwania życia. W celu przeprowadzenia testu stresu należy użyć tablic trwania życia (stosowanych dla poszczególnych produktów w danym okresie) z pomniejszonymi o 20% współczynnikami umieralności. Jeżeli współczynniki umieralności przed nałożeniem szoku przekraczają dolną granicę, tj. są niższe od współczynników umieralności w ostatniej dostępnej tablicy trwania życia GUS pomniejszonych o 20%, to nie należy przeprowadzać testu stresu dla danego produktu. Jeżeli współczynniki umieralności przed nałożeniem szoku nie przekraczają dolnej granicy, tj. współczynniki umieralności w ostatniej dostępnej tablicy trwania życia GUS pomniejszone o 20%, a po nałożeniu szoku przekroczyłyby tę granicę, wówczas jako tablicę stresową należy przyjąć graniczną ostatnią dostępną tablicę trwania życia GUS z pomniejszonymi o 20% współczynnikami umieralności. Przeprowadzając test stresu dla ryzyka długowieczności zakłady ubezpieczeń/reasekuracji mogą uznać zmniejszenie ryzyka śmiertelności tylko dla tych osób, które jednocześnie były ubezpieczone na ryzyko śmierci oraz na ryzyko dożycia lub posiadały ubezpieczenie rentowe, tj. stosowały naturalny hedging. Rezerwy ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający powinny być przez zakłady ubezpieczeń/reasekuracji poddawane testowi stresu. 7. Ryzyko rezygnacji z umów (dział I) Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny rozważyć dwa warianty: wzrost oraz spadek o 78% liczby osób rozwiązujących umowę przed terminem, bez rozróżniana głębokości szoku ze względu na czas trwania umowy, przy czym wzrost liczby osób rozwiązujących umowę przed terminem nie mógł przekroczyć 100% osób ubezpieczonych. Test stresu dla ryzyka rezygnacji z umów zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny przeprowadzić na koniec roku, uwzględniając zmianę wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych oraz zmianę wartości wypłaconych świadczeń, natomiast nie uwzględniając zmiany po stronie przychodów ze składki i opłat. Istotny jest krótkoterminowy wpływ rezygnacji na wyniki zakładu ubezpieczeń/reasekuracji, tzn. zmniejszenie się zysków wynikających z rezygnacji z umów przez klientów. Aktywa netto ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający oraz rezerwy ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający powinny być przez zakłady ubezpieczeń/reasekuracji poddawane testowi stresu. Ostatecznie jako wynik testu stresu zakłady ubezpieczeń/reasekuracji miały zaprezentować bardziej dotkliwy scenariusz. 8. Ryzyko katastroficzne (dział II) W teście stresu dla ryzyka katastroficznego należy rozpatrzyć dwa scenariusze. Pierwszym scenariuszem była powódź, która spowodowała straty dla całego rynku w wysokości 3,27 mld zł. Katastrofa ta wpływa na grupy 3 (ubezpieczenia AC pojazdów lądowych), 8 (ubezpieczenia szkód 2 Zgodnie z piątym ilościowym badaniem wpływu QIS5 (badanie przeprowadzane przez CEIOPS w celu oceny wpływu projektu Wypłacalność II na wypłacalność zakładów ubezpieczeń/reasekuracji). 10

spowodowanych żywiołami), 9 (ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych) i 16 (ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych) działu II w następujących proporcjach 5%, 75%, 8%, 12%. Udział każdego zakładu ubezpieczeń/reasekuracji w szkodzie jest równy udziałowi zakładu w rynku w poszczególnych grupach mierzonemu składką przypisaną brutto. W przypadku grup ubezpieczeń objętych ryzykiem powodzi, w celu wyliczenia udziału w rynku, należy składkę przypisaną brutto pomniejszyć o składkę pochodzącą z produktów nie narażonych na ryzyko powodzi, np. bancassurance, a w przypadku produktów bancassurance narażonych na ryzyko powodzi składkę przypisaną brutto można pomniejszyć o koszty akwizycji. Drugim scenariuszem jest realizacja największego ubezpieczonego ryzyka bądź katastrofa spowodowana przez człowieka. Nie należy przeprowadzać testu stresu, który polega na łącznym zajściu obu scenariuszy, chyba, że największe ryzyko materializuje się w przypadku zajścia katastrofy naturalnej (powodzi). W obu przypadkach przy wyliczaniu skutku finansowego realizacji ryzyka w ramach testu stresu dla ryzyka katastroficznego należy uwzględnić programy reasekuracyjne zakładów ubezpieczeń/reasekuracji, a w szczególności reasekurację katastroficzną. Jeżeli zakład ubezpieczeń/reasekuracji prowadzi działalności w zakresie specyficznych rodzajów ubezpieczeń, powinien rozważyć specyficzne dla swojego portfela scenariusze katastroficzne. Jako test stresu przyjmowany jest bardziej dotkliwy scenariusz. 9. Dodatkowe ryzyka Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji mogą dodatkowo przeprowadzić testy stresu dla innych rodzajów ryzyka, które uważają za znaczące w swojej działalności. 11

Załączniki Załącznik nr 1. Głębokości szoków dla poszczególnych rodzajów ryzyka Rodzaj ryzyka Ryzyko stopy procentowej (w %) Ryzyko cen akcji Ryzyko zmiany ponoszonych kosztów Ryzyko śmiertelności Ryzyko długowieczności Ryzyko rezygnacji z umów Ryzyko katastroficzne Zastosowane szoki Termin zapadalności (w latach) Termin 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Szok dolny -46,9-43,2-40,5-38,6-36,8-34,9-34,0-32,2-31,3-31,3 Szok górny 58,0 47,5 42,6 38,3 34,6 32,1 30,2 28,4 27,1 25,9 Termin 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20+ Szok dolny -31,3-31,3-31,3-31,3-31,3-30,3-30,3-29,4-28,5-28,5 Szok górny 25,9 25,9 25,9 25,9 25,9 25,3 24,7 24,1 23,4 22,8 Akcje notowane na rynku regulowanym i nieregulowanym -44,7%, Akcje i udziały w jednostkach podporządkowanych innych niż krajowe zakłady ubezpieczeń: -22,35%, Akcje i udziały w krajowych zakładach ubezpieczeń podporządkowanych: zmiana kapitałów własnych zakładów ubezpieczeń podporządkowanych dla najdotkliwszego testu stresu w tym zakładzie ubezpieczeń podporządkowanym. Wzrost kosztów o 10% Wzrost współczynników umieralności o 15% dla każdego wieku Spadek współczynników umieralności o 20% dla każdego wieku Szok dolny spadek wskaźnika rezygnacji o 78%, Szok górny wzrost wskaźnika rezygnacji o 78%. Powódź (wartość szkód ubezpieczonych dla całego rynku spowodowanych przez powódź ustalona na poziomie 3,27 mld zł), Katastrofa spowodowana przez człowieka bądź realizacja największego ryzyka ubezpieczonego. 12

URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO Plac Powstańców Warszawy 1 00-950 Warszawa tel. (+48 22) 262-50-00 fax: (+48 22) 262-51-11 (95) e-mail: knf@knf.gov.pl Biuro Relacji Zewnętrznych tel. (+48 22) 262 56 66 www.knf.gov.pl 13