Biuletyn Informacyjny

Spis treści rocznika 2005 II Biuletyn Informacyjny Grudzień 2008 Nr 12 (210)

II Rocznik 2005 Biuletyn Informacyjny ISSN 1233-2437 nakład 6800 egz. Wydawca: Agencja Rynku Rolnego ul. Nowy Świat 6/12, 00-400 Warszawa Kolegium redakcyjne: Monika Krawczyk Aleksander Bystrzycki (sekretarz redakcji) tel. (0~22) 661 70 54 fax (0~22) 661 79 62 e-mail biuletyn@arr.gov.pl Redakcja wyraża zgodę na przedruk materiałów z podaniem źródła Projekt okładki: Andrzej Kalinowski Skład i druk: Żak sp. z o.o. ul. Karczewska 18, 04-112 Warszawa tel. (0~22) 826 30 55 tel. (0~22) 826 30 55

Spis treści II R Agencja Rynku Rolnego Rynek zbóż w sezonie 2008/2009 Maria Włodarczyk 4 Rynek wina w Polsce Piotr Burkot, Bartłomiej Kulisz 19 Promocja żywności Komunikacja na rynku żywnościowym Monika Świątkowska 27 Znaczenie marki na rynku produktów żywnościowych Hanna Górska-Warsewicz 36 Polskie prawo żywnościowe Bożena Gulbicka 45 Unia Europejska WTO negocjacje rolne na konferencji Rundy Doha Mirosława Tereszczuk 59 Biuletyn Informacyjny ARR Spis treści rocznika 2008 66 Contents 70

II ARR Rynek zbóż w sezonie 2008/2009 Maria Włodarczyk Biuro Analiz i Programowania ARR Sytuacja na światowym rynku zbóż Światowe zbiory zbóż w sezonie 2008/2009 przekroczą 1774 mln ton i będą o blisko 87 mln ton większe niż przed rokiem. Produkcję pszenicy oceniono na 680 mln t, o 11% więcej niż w roku poprzednim. Zbiory zbóż paszowych oszacowano na poziomie 1094 mln ton, o 1,6% wyższym niż w poprzednim sezonie. Najbardziej wzrośnie produkcja żyta (o blisko 18%) i jęczmienia (o ponad 15%), natomiast obniży się produkcja najważniejszych zbóż paszowych kukurydzy (o blisko 1%) i sorga (o 0,2%). Szybkie tempo wzrostu gospodarczego, zwłaszcza w Indiach i Chinach, jak również rozwój rynku biopaliw powodują zwiększenie popytu na ziarno. W ostatnich trzech sezonach produkcja pszenicy nie pokrywała zapotrzebowania, przez co zapasy tego ziarna uległy znacznemu obniżeniu. W sezonie 2008/2009 poziom zbiorów, pomimo wzrostu światowego zużycia do 656 mln ton (o 6,1% w porównaniu z poprzednim sezonem), pozwala na zwiększenie zapasów ziarna pszenicy do 144 mln ton, wobec 120 mln ton w sezonie 2007/2008. Jednocześnie ocenia się, że zapotrzebowanie na zboża paszowe może wzrosnąć (o 2,5%) i ukształtować się na poziomie 1090 mln ton. Oznacza to, że pomimo dobrych zbiorów stan zapasów zbóż paszowych na koniec sezonu powiększy się w niewielkim stopniu (o 2,6%), do poziomu 156 mln ton. Przewiduje się, że w sezonie 2008/2009 do 121 mln ton zwiększy się międzynarodowy handel pszenicą, wobec 112 mln ton w poprzednim sezonie. Przesądzi o tym wzrost zapotrzebowania na to ziarno na Bliskim Wschodzie (o ponad 54%), w Afryce Południowej (o 26%), a także w krajach azjatyckich, zwłaszcza w Azji Południowo-Wschodniej (o 16,5%). Wzrost popytu na pszenicę w tych krajach spowodowany jest słabymi zbiorami i wzrastającym jej zużyciem. Natomiast wyższa produkcja przyczyniła się do istotnego spadku popytu importowego na pszenicę w UE-27 oraz w krajach WNP i państwach Afryki Północnej.

Rynek zbóż 2008/2009 II Tabela 1. Światowy bilans produkcji i zużycia pszenicy i zbóż paszowych (mln ton) Wyszczególnienie 04/05 05/06 06/07 Produkcja 07/08 szacunek 08/09 prognoza Zmiana w % Pszenica 625,7 620,9 596,3 610,9 680,2 11,3 Zboża paszowe 1016,5 980,4 989,1 1077,0 1094,3 1,6 w tym: - kukurydza 715,770 699,165 712,442 790,986 785,246-0,7 - jęczmień 152,674 136,756 137,424 133,243 153,389 15,1 - sorgo 57,530 58,378 56,955 63,208 63,072-0,2 - owies 25,667 23,861 23,165 25,649 26,307 2,6 - żyto 17,002 14,492 12,382 14,288 16,816 17,7 - zboża pozostałe 47,832 47,741 46,702 49,673 49,456-0,4 Zużycie Pszenica 606,7 624,2 616,9 618,1 655,6 6,1 Zboża paszowe 979,2 993,9 1015,9 1063,9 1090,3 2,5 Zapasy końcowe Pszenica 151,0 147,6 127,0 119,8 144,4 20,5 Zboża paszowe 178,9 165,4 138,6 151,7 155,7 2,6 Źródło: FAS USDA, Grain: World Markets and Trade, październik 2008 r. Ocenia się, że w bieżącym sezonie światowe obroty zbożami paszowymi będą znacznie niższe (o 15,3%) niż w sezonie 2007/2008 i ukształtują się na poziomie 107 mln ton. Przewiduje się znaczący wzrost importu ziarna paszowego przez kraje Afryki Północnej (o 10%) i Azji Południowo-Wschodniej (o 19%), przy spadku potrzeb pozostałych państw, m.in. w: UE (o 83%), Ameryce Północnej (o 12%) i Azji Wschodniej (o 4%). W sezonie 2008/2009 poprawiła się sytuacja bilansowa u głównych eksporterów, do których należą: Argentyna, Australia, Kanada, UE i USA. Zbiory pszenicy w tych krajach szacowane są na 279 mln ton, o 51 mln ton więcej niż w poprzednim sezonie. Jednocześnie zużycie pszenicy zwiększy się do 186 mln

II ARR ton (o 13% w stosunku do wcześniejszego sezonu). Będzie ono jednak mniejsze od produkcji, co pozwoli na wzrost eksportu oraz zapasów końcowych. W nadchodzącym sezonie u znaczących eksporterów ulegnie pogorszeniu sytuacja na rynku zbóż paszowych, głównie z powodu niższych zbiorów kukurydzy, zwłaszcza w USA (o ok. 20 mln ton). Przewidywany wzrost jej zużycia spowoduje dalsze ograniczenie eksportu oraz pogłębienie redukcji zapasów końcowych. Wyższe zbiory jęczmienia w tych krajach spowodują powiększenie ich zapasów o 54%. Sytuacja na rynku europejskim W sezonie 2008/2009 zbiory zbóż w UE-27 szacowane są na 303 mln ton, na poziomie o 18,5% wyższym niż w 2007 roku, ale o 3,3% niższym niż w rekordowym roku 2004. Wzrost produkcji możliwy był m.in. w wyniku zniesienia obowiązkowego odłogowania gleb, co przyniosło efekt w postaci zwiększenia powierzchni zasiewów o ponad 5%. Spośród krajów członkowskich niewielki spadek produkcji zbóż zanotowano jedynie w Polsce i Szwecji. Natomiast duży wzrost zbiorów wystąpił u głównych eksporterów w Niemczech (o 26%), Francji (o 17%) i Wielkiej Brytanii (o 21%), a przede wszystkim w krajach Europy Południowej (na Węgrzech, w Rumunii i Bułgarii). Niedostatek wilgoci oraz opady deszczu w czasie żniw spowodowały pogorszenie jakości ziarna i istotnie zwiększyły udział ziarna paszowego w zgromadzonych zapasach. Unijną produkcję pszenicy oszacowano na 147 mln ton, prawie o 28 mln ton więcej niż w 2007 roku. Pozwoli to na pokrycie wzrostu zapotrzebowania (do 132 mln ton) oraz kilkukrotne zwiększenie możliwości jej eksportu. Zapasy tego ziarna na koniec sezonu mogą wzrosnąć do 13 mln ton, wobec 10 mln ton w sezonie 2007/2008. Szacuje się, że zbiory zbóż paszowych będą również wyższe (o ponad 14%) niż w 2007 roku i wyniosą 156 mln ton. Przewiduje się jednak, że w bieżącym sezonie ich zużycie ulegnie ograniczeniu do 148 mln ton. Wyższe od przewidywanego zużycia zbiory zbóż paszowych przyczynią się do znacznego zmniejszenia importu. Jednocześnie zapasy ziarna paszowego prawdopodobnie wzrosną o 38% w porównaniu do poprzedniego sezonu i ukształtują się na poziomie 19 mln ton. Na rynku zbóż paszowych handluje się głównie kukurydzą i jęczmieniem. Ocenia się, że zbiory kukurydzy w 2008 roku przekroczą 59 mln t i będą o prawie 12 mln ton większe niż przed rokiem. Od wielu lat UE jest importe-

Rynek zbóż 2008/2009 II rem netto ziarna kukurydzy. W sezonie 2008/2009, przy mniejszych jej zapasach początkowych (o 22%) oraz obniżonym o 1,6% (do poziomu 61 mln ton) zapotrzebowaniu na to ziarno, również niezbędny będzie import kukurydzy, ale znacząco mniejszy niż w poprzednim sezonie. Natomiast zapasy na koniec sezonu ulegną jednak dalszemu obniżeniu do 5,4 mln ton (o 6,1%). Tabela 2. Bilans zbóż w krajach UE-27 (mln ton) Wyszczególnienie 04/05 05/06 06/07 Pszenica 07/08 szacunek 08/09 prognoza Zmiana w % Zapas początkowy 11,5 27,5 23,4 14,0 10,3-26,7 Zbiory 146,9 132,4 124,9 119,3 147,2 23,4 Zasoby ogółem 158,4 159,9 148,3 133,3 157,5 18,1 Zużycie ogółem 123,2 127,5 125,5 117,7 131,5 11,7 Nadwyżki 35,2 32,3 22,8 15,6 26,0 66,6 - eksport netto 7,7 8,9 8,7 5,3 13,0 x - zapasy końcowe 27,5 23,4 14,0 10,3 13,0 26,0 Zboża paszowe Zapas początkowy 13,0 25,1 22,3 15,3 13,4-12,2 Zbiory 166,6 146,3 137,4 136,4 155,8 14,2 Zasoby ogółem 179,5 171,4 159,7 151,7 169,2 11,6 Zużycie ogółem 152,6 147,5 147,7 153,4 147,7-3,7 Nadwyżki 27,0 23,8 12,0-1,7 21,5 x - eksport netto 1,8 1,6-3,3-15,2 2,9-119,1 - zapasy końcowe 25,1 22,3 15,3 13,5 18,6 38,0 Źródło: FAS USDA, Grain: World Markets and Trade, październik 2008 r. Produkcja jęczmienia ukształtowała się na poziomie ponad 64 mln ton, o 11,5% wyższym niż w 2007 roku. Pomimo wzrostu zapotrzebowania wewnętrznego na to ziarno (o 1,5%) i przewidywanego wzrostu eksportu (o 22%), zapasy unijne jęczmienia mogą zwiększyć się blisko dwukrotnie.

II ARR Tabela 3. Bilans wybranych zbóż paszowych w UE-27 (mln ton) Wyszczególnienie 04/05 05/06 06/07 07/08 szacunek 08/09 prognoza Zmiana w % Kukurydza Zapas początkowy 3,0 8,1 9,5 7,4 5,7-22,1 Zbiory 66,5 60,7 53,8 47,4 59,2 24,9 Zasoby ogółem 69,5 68,8 63,3 54,7 64,9 18,5 Zużycie ogółem 63,2 61,5 62,3 62,0 61,0-1,6 Nadwyżki 6,3 7,3 1,0-7,3 3,9-153,8 - eksport netto - 1,8-2,2-6,4-13,0-1,5-88,5 - zapasy końcowe 8,1 9,5 7,4 5,7 5,4-6,1 Jeczmień Zapas początkowy 4,5 11,1 8,5 5,6 5,2-7,2 Zbiory 64,1 54,8 56,2 57,8 64,4 11,5 Zasoby ogółem 68,6 65,8 64,7 63,4 69,6 9,8 Zużycie ogółem 54,6 54,1 55,9 54,7 55,5 1,5 Nadwyżki 14,0 11,8 8,9 8,7 14,1 62,0 - eksport netto 3,0 3,2 3,3 3,6 3,5-3,7 - zapasy końcowe 11,063 8,535 5,642 5,206 9,805 88,3 Źródło: FAS USDA, Grain: World Markets and Trade, październik 2008 r. Sytuacja na rynku zbóż w krajach WNP oddziałuje na rynek światowy, a zwłaszcza europejski. Szacuje się, że tegoroczne zbiory zbóż w tych krajach były rekordowe i wyniosły 186 mln ton. Wzrost zbiorów ziarna zbóż nastąpił przede wszystkim na Ukrainie (o 72%, po słabych zbiorach w 2007 roku) oraz w Federacji Rosyjskiej (o 26%). Natomiast w Kazachstanie, w odniesieniu do rekordowych ubiegłorocznych zbiorów zbóż, odnotowano ich spadek o 25%. Zbiory zbóż paszowych w krajach WNP wzrosły średnio o ponad 35%, do 73 mln ton. Jednocześnie produkcja pszenicy w tych krajach ukształtowała się na poziomie 113 mln ton, o ok. 22% wyższym niż w sezonie 2007/2008. Oceniono, że produkcja tego ziarna wzrosła na Ukrainie (o 84%) i w Rosji (o 23,5%), a obniżyła się w Kazachstanie (o 25%). W porównaniu z poprzednim sezonem o blisko

Rynek zbóż 2008/2009 II 75% wzrośnie nadwyżka pszenicy z basenu Morza Czarnego, a zbóż paszowych prawie pięciokrotnie. Spowoduje to znaczne zwiększenie podaży pszenicy oraz zbóż paszowych z tego kierunku. Taka sytuacja prawdopodobnie będzie wpływać na sytuację cenową w Europie, w tym również w Polsce. Ceny zbóż na światowych rynkach W ostatnich latach rosnący globalny popyt na energię i troska o ochronę środowiska wymuszają konieczność rozwoju alternatywnych źródeł energii, do których zalicza się również biopaliwa ciekłe (bioetanol). Powoduje to większe zużycie surowców rolniczych do ich produkcji, w tym także zbóż. Znaczne wahania plonów i zbiorów zbóż, na które w dużej mierze mają wpływ warunki termiczno-wilgotnościowe, przy rosnącym zapotrzebowaniu na ziarno, powodują wysoką zmienność ich cen. W sezonie 2008/2009 dobre światowe zbiory zbóż przyczyniły się do wzrostu podaży i spadku cen ziarna. Według notowań Reuters a (za FAMMU/FAPA) w Ameryce Północnej, po istotnym spadku (od wiosny 2008 roku) z wysokiego poziomu, cena pszenicy HRW 1 nr 2 i SRW 2 nr 2 w żniwa kształtowała się na poziomie odpowiednio 320 USD/t (Jezioro Górne, Duluth) i 241 USD/t (f.o.b. 3, Zatoka Meksykańska), wobec 220 USD/t i 226 USD/t przed rokiem. W kolejnych miesiącach dobre zbiory pszenicy u kluczowych jej eksporterów wpływały na spadek cen tego ziarna. We wrześniu br. było ono o 10-13% tańsze niż w lipcu br. Dalszą obniżkę cen powodowała silna konkurencja na rynku zbytu. W październiku br. cena pszenicy HRW nr 2 wynosiła 221 USD/t, a SRW nr 2 177 USD/t. Były to ceny o 27-31% niższe niż w lipcu 2008 roku i o 30-45% niższe niż w tym samym okresie 2007 roku. Podobnie zmieniały się ceny pozostałych zbóż. W okresie żniw za jęczmień paszowy (US nr 2) płacono średnio 224 USD/t (Jezioro Górne, Duluth), a we wrześniu br. ziarno to było o ok. 50 USD/t tańsze. W październiku br. za jęczmień paszowy uzyskiwano średnio 151 USD/t, o 33% mniej niż w lipcu br. i o 41% mniej niż przed rokiem. Wyraźny spadek cen kukurydzy nastąpił dopiero na początku sezonu. W lipcu 2008 roku cena kukurydzy (US, żółta nr 2) wynosiła przeciętnie 266 USD/t 1 Hard Red Winter (HRW) pszenica ozima, czerwona, twarda. 2 Soft Red Winter (SRW) pszenica ozima, czerwona, miękka. 3 Free on board wartość towaru łącznie z kosztami dostawy do burty statku.

10 II ARR (Zatoka Meksykańska) i była o 82% wyższa niż przed rokiem. Postępujący wzrost podaży kukurydzy powodował dalszy spadek jej cen. W październiku br. za to ziarno płacono 182 USD/t, o 32% mniej niż w lipcu br., ale nadal (o 12%) więcej niż rok wcześniej. Wyczerpywanie się zapasów ziarna na unijnym rynku spowodowało, że na początku sezonu 2008/2009 poziom cen pszenicy w Europie Zachodniej był o 27-37% wyższy niż w USA. Duża sezonowa podaż ziarna na rynku wewnętrznym UE, spowodowana dobrymi tegorocznymi zbiorami, wpływała na spadek cen zbóż. We wrześniu 2008 roku za francuską pszenicę konsumpcyjną (miękka, 11%) uzyskiwano 174 euro/t (f.o.b, Ruen), a za niemiecką pszenicę konsumpcyjną kl. A 205 euro/t (f.o.b., porty Bałtyku), mniej niż w lipcu br. odpowiednio o 10% i o 2%. Jednocześnie ceny te były o 28-36% niższe niż w poprzednim roku. Napływ tańszego zboża, m.in. z krajów WNP, wywierał presję na spadek cen. W październiku br. cena pszenicy konsumpcyjnej we Francji ukształtowała się na poziomie 145 euro/t, a w Niemczech 179 euro/t, o 13-14% niższym niż przed miesiącem. Tendencja spadkowa dotyczyła również pozostałych zbóż. W lipcu br. na giełdzie w Niemczech za jęczmień paszowy (z dostawą do Hamburga) płacono 182 euro/t, wobec 199 euro/t przed rokiem. W tym czasie na giełdzie we Francji cena jęczmienia paszowego (z dostawą do Ruen) wynosiła 164 euro/t i była o 11% niższa niż rok wcześniej. Duża podaż ziarna paszowego wpływała na znaczny spadek jego cen. W październiku br. w portach Europy Zachodniej jęczmień paszowy potaniał do 127-135 euro/t. Ceny te były o 46-48% niższe niż w tym samym miesiącu ub.r. Jednocześnie kukurydzę francuską sprzedawano średnio po 125 euro/t (f.o.b., Creil), o 37% taniej niż w lipcu 2008 roku i o 42% taniej niż w październiku 2007 roku. Utrzymywanie się niskiego poziomu cen zwiększa konkurencyjność eksportu ziarna na rynkach zagranicznych. W dalszych miesiącach sezonu walka o rynki zbytu zaostrzy się po zbiorach zbóż na półkuli południowej, m.in. w Australii i Argentynie. Rynek zbóż w Polsce w sezonie 2008/2009 Popyt i podaż Od kilku lat powierzchnia zasiewów zbóż w kraju jest w miarę stabilna. Na niewielkie jej wahania mają wpływ relacje cen zbóż (zwłaszcza pszenicy i kukurydzy) do rzepa-

Rynek zbóż 2008/2009 II 11 ku, ponieważ rośliny te konkurują ze sobą w płodozmianie. Wysokie ceny zbóż po zbiorach 2007 roku spowodowały wzrost zainteresowania ich uprawą. Powierzchnia zasiewów zbóż 4 w 2008 roku wyniosła ponad 8,6 mln ha i była o 3% większa od ubiegłorocznej. Zwiększyła się powierzchnia uprawy zbóż ozimych (o 7%) do 4,8 mln ha, natomiast ograniczeniu uległa uprawa zbóż jarych (o 1,6%) do ok. 3,8 mln ha. Jednocześnie zwiększył się areał uprawy zbóż towarowych (kukurydzy, żyta i pszenicy), a zmniejszył zbóż przeznaczonych na samozaopatrzenie (mieszanki zbożowe, owies). Szacuje się, że tegoroczne zbiory zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi ukształtowały się na poziomie 25,2 mln ton, o 0,4% (o 0,1 mln ton) niższym niż w 2007 roku. Produkcja pszenicy oceniona została na blisko 9 mln ton (o 7,8% więcej w porównaniu do ubiegłorocznej), jęczmienia na 3,6 mln ton (spadek o 11,1%), a żyta na 3,4 mln ton (wzrost o 8,5%). Jednocześnie zbiory kukurydzy oszacowano na ponad 1,8 mln ton, o 6,6% więcej niż w 2007 roku. Według szacunku GUS, zbiory zbóż ogółem 5 w 2008 roku były zbliżone do ubiegłorocznych i wyniosły 27,1 mln ton. Niesprzyjające warunki pogodowe (niedobór wilgoci w czerwcu i lipcu oraz intensywne opady deszczu w czasie zbiorów zbóż) wpłynęły na pogorszenie jakości ziarna, co powoduje, że mało jest ziarna wysokojakościowego dla przemysłu przetwórczego. W końcu sezonu 2007/2008 odnotowano dużą podaż ziarna krajowego. Jednocześnie wyższe ceny zbóż niż w państwach ościennych podtrzymywały import, wpływając na zwiększenie zapasów. Po zbiorach w 2008 roku zasoby zbóż krajowych zostały oszacowane na poziomie 29,3 mln ton (w tym 2,2 mln ton stanowiły zapasy na początku sezonu), o 5,4% wyższym niż w poprzednim roku. Jednocześnie w całym sezonie 2008/2009 krajowe zużycie zbóż może być o blisko 2% mniejsze niż w poprzednim sezonie i ukształtować się na poziomie 26,1 mln ton. Spowodowane to będzie głównie spadkiem zużycia paszowego (o 5,2%) do 16,3 mln ton. Na zmniejszenie zapotrzebowania wpłynie przede wszystkim dalsza redukcja pogłowia trzody chlewnej, któremu towarzyszy rezygnacja producentów z tego kierunku produkcji. Prawdopodobnie dopiero w połowie 2009 roku zostanie zapoczątkowana faza odbudowy pogłowia. Przewiduje się, że w lipcu 2009 roku pogłowie trzody chlewnej może wynieść 4 Przedwynikowy szacunek głównych ziemiopłodów rolnych i ogrodniczych, GUS, Warszawa, 26 września 2008 r. 5 Zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi łącznie z kukurydzą, prosem i gryką.

12 II ARR 15,5-16 mln sztuk, o 0,5-3,9% więcej niż przed rokiem 6. Niewiele zwiększy się (o 1,7%) pogłowie bydła i w czerwcu 2009 roku może osiągnąć poziom 5,9 mln sztuk. Jednocześnie wzrośnie popyt na pasze zbożowe dla drobiu w związku z przewidywanym dalszym wzrostem produkcji żywca drobiowego i jaj. Tabela 4. Bilans zbóż ogółem* (tys. ton) Wyszczególnienie 04/05 05/06 06/07 07/08 szacunek 08/09 prognoza Zapas początkowy 0,8 4,4 3,7 0,7 2,2 Zbiory 29,6 26,9 21,8 27,1 27,1 Import 1,0 1,0 3,5 2,1 1,0 Zasoby ogółem 31,4 32,3 29,0 29,9 30,3 Zużycie krajowe 26,0 26,9 27,1 26,6 26,1 Eksport 1,0 1,7 1,2 1,1 1,2 Zapasy końcowe 4,4** 3,7** 0,7 2,2 3,0 * łącznie z kukurydzą, gryką i prosem ** łącznie z zapasami interwencyjnymi Źródło: GUS, IERiGŻ-PIB i obliczenia własne. W wyniku postępującej koncentracji produkcji, głównie trzody chlewnej, a ostatnio również bydła, obserwuje się zmniejszenie zużycia zbóż w postaci nieprzetworzonej. W sezonie 2008/2009 zużycie ziarna wykorzystywanego w gospodarstwach obniży się o blisko 6% i wyniesie 12,6 mln ton 7, a przerób ziarna w przemyśle paszowym zwiększy się do poziomu 3,7 mln ton (o 2,6%). W sezonie 2008/2009 utrzyma się spadkowa tendencja zużycia zbóż na cele konsumpcyjne. Według szacunków IERiGŻ-PIB, spożycie zbóż i przetworów zbożowych w ekwiwalencie mąki wyniesie ok. 113 kg/mieszkańca (141,3 kg w przeliczeniu na ziarno). Ogółem w kraju spożycie zbóż może osiągnąć poziom blisko 5,2 mln ton, w tym 4,1 mln ton pszenicy i blisko 0,97 mln ton żyta. Pomimo zmniejszenia spożycia przetworów zbożowych, wydatki na nie wzrastają. Zmiana stylu życia i nawyków żywieniowych prowadzi również do 6 Rynek mięsa stan i perspektywy nr 35, Warszawa, wrzesień 2008 r. 7 Rynek zbóż stan i perspektywy nr 35, Warszawa, październik 2008 r.

Rynek zbóż 2008/2009 II 13 powolnych zmian w strukturze konsumpcji. Zmniejsza się przede wszystkim spożycie pieczywa oraz mąki, natomiast wzrasta spożycie makaronów i wyrobów ciastkarskich. Przemysłowe przemiały obejmują 2/3 ziarna zużywanego w przetwórstwie spożywczym. W 2008 roku będą one prawdopodobnie na zbliżonym poziomie do ubiegłorocznych i wyniosą ok. 3,7 mln ton. Wzrastać będzie produkcja pieczywa cukierniczego i makaronu, natomiast produkcja mąk pszennych i żytnich będzie zbliżona do poziomu z poprzedniego roku. Na wysokim poziomie pozostanie produkcja kasz i płatków. Przewiduje się, że w sezonie 2008/2009 zużycie zbóż na cele przemysłowe będzie o 17,5% wyższe niż w poprzednim sezonie i zbliży się do poziomu 1,7 mln ton 8. Duże jest zapotrzebowanie na ziarno ze strony przemysłu spirytusowego oraz piwowarskiego, w których produkcja systematycznie rośnie. W produkcji spirytusu i bioetanolu dominującym surowcem jest żyto. W bieżącym sezonie ze względu na spadek cen tego ziarna, zwłaszcza w relacji do cen ziemniaków, jego przerób w gorzelniach może wzrosnąć do ok. 650 tys. ton (o 11%). Jednocześnie na ten cel zostaną zużyte inne gatunki zbóż, m.in. ok. 160 tys. ton kukurydzy. Ocenia się, że wzrośnie zużycie jęczmienia w przemyśle piwowarskim (o 6%) do 690 tys. ton, jak również przerób pszenicy w przemyśle skrobiowym do 140 tys. ton. Reforma WPR na rynku cukru spowodowała zmniejszenie upraw buraka cukrowego. Jest więc możliwe, że część zajmowanego przez buraki areału zostanie przeznaczona pod uprawę zbóż. W tej sytuacji, pomimo relatywnie niskiego poziomu cen zbóż, może zwiększyć się zapotrzebowanie na zboża do siewu (do 1,8 mln t). Handel zagraniczny Unia Europejska jest znaczącym producentem, a także eksporterem zbóż. Głównymi odbiorcami ziarna są kraje Afryki Płn. i Bliskiego Wschodu. W sezonie 2008/2009 nasiliła się rywalizacja o te rynki zbytu z uwagi na rekordowe zbiory zbóż zarówno w UE, jak i w krajach WNP. Z Polski, jak co roku, tylko niewielkie ilości ziarna trafią na te rynki. Najbardziej ożywioną wymianę handlową Polska prowadzi z krajami sąsiadującymi. Przedmiotem eksportu jest głównie ziarno w formie nieprzetworzonej. W sezonie 2007/2008 ziarno zbóż stanowiło ok. 70% wolumenu obrotów sektora zbożowego. 8 Rynek zbóż stan i perspektywy nr 35, Warszawa, październik 2008 r.

14 II ARR Po żniwach w 2008 roku wyższe ceny zbóż w kraju, w porównaniu z innymi krajami członkowskimi UE stymulowały import. Według wstępnych danych Ministerstwa Finansów, w okresie dwóch pierwszych miesięcy bieżącego sezonu (w lipcu i sierpniu) do kraju przywieziono ok. 600 tys. ton ziarna zbóż, blisko pięciokrotnie więcej niż w tym samym okresie przed rokiem. Wzrost dotyczył wszystkich gatunków zbóż, przy czym najwięcej przywieziono pszenicy (330 tys. ton), kukurydzy (176 tys. ton) i jęczmienia (13 tys. ton). Największymi dostawcami pszenicy są Niemcy, Węgry, Czechy, Ukraina oraz Wielka Brytania. Jęczmień importowany był głównie z Niemiec i Czech, a kukurydza z Węgier, Ukrainy, Argentyny i ze Słowacji. W okresie dwóch miesięcy bieżącego sezonu przywóz produktów pierwotnego przetwórstwa wyniósł ponad 103 tys. ton, wobec 105 tys. ton w tym samym okresie 2007 roku. Największy udział w strukturze importu stanowił słód (ok. 50%) i otręby (26%). Produkty te w większości sprowadzane były do Polski z krajów ościennych: Czech, ze Słowacji, z Litwy i Niemiec. W porównaniu do tego samego okresu poprzedniego roku zwiększył się przywóz otrąb (o 22%) oraz mąki (o 14%), natomiast obniżył się import pozostałych produktów tego przetwórstwa. W tym czasie import wyrobów wysoko przetworzonych uległ obniżeniu (o 7%) do 34 tys. ton. W strukturze asortymentowej największy udział ma pieczywo i wyroby cukiernicze (37%), a także ciasto makaronowe i makaron (23%). Pieczywo sprowadzane było głównie z Niemiec i z Czech, a makarony z Włoch, Czech i Wietnamu. Jednocześnie w lipcu i sierpniu 2008 roku z Polski wywieziono ok. 50 tys. ton ziarna zbóż, o 80% mniej niż w tym samym okresie ub.r. W strukturze eksportu dominowała kukurydza (33%), pszenica (27%) i jęczmień (20%). Większość zbóż kierowana była do Niemiec (49 tys. ton). W tym czasie z kraju wywieziono 20,5 tys. ton produktów pierwotnego przetwórstwa, wobec 56,1 tys. ton w tych samych miesiącach 2007 roku. Przede wszystkim ograniczony został eksport glutenu pszennego (o 78%), którego tradycyjnie, dominującym odbiorcą są Stany Zjednoczone Ameryki. Znacznie mniejszy (o 51%) był wywóz słodu, który kierowano głównie na rynek niemiecki i irlandzki. Natomiast relatywnie najmniejszy spadek dotyczył mąki pszennej (o 5%) i żytnio-pszennej (o 16%) wysyłanej przeważnie do Niemiec i Wielkiej Brytanii. W pierwszych dwóch miesiącach bieżącego sezonu eksport produktów wysoko przetworzonych wyniósł 51,7 tys. ton, o 81% mniej niż w lipcu i sierpniu 2007 roku. Największy

Rynek zbóż 2008/2009 II 15 udział w strukturze ich eksportu miały pieczywo i wyroby cukiernicze (67%) oraz przetwory zbożowe otrzymywane z ziarna prażonego lub spęczniałego (18%). Wśród największych odbiorców pieczywa należy wymienić Niemcy, Czechy i Węgry. W eksporcie płatków zbożowych i ziarna prażonego lub spęczniałego największy udział mają Niemcy, Rosja, Turcja i Wielka Brytania. Makarony sprzedawane były głównie do Czech, Wielkiej Brytanii, oraz na Ukrainę i Litwę. Na obroty polskiego handlu zagranicznego duży wpływ będzie miał kurs złotego wobec innych walut, zwłaszcza wobec euro. Przewiduje się, że przywóz zbóż nadal będzie realizowany przede wszystkim z krajów europejskich. W pierwszych miesiącach bieżącego sezonu możliwość bezcłowego importu zbóż z krajów trzecich (w tym z Ukrainy) wpłynęła na zwiększenie podaży ziarna, głównie paszowego. Jednak import z tego kierunku zostanie ograniczony, gdyż w końcu października 2008 roku Komisja Europejska przywróciła opłaty celne dla zbóż. Ocenia się, że w bieżącym sezonie zaspokojenie krajowego popytu na zboże, głównie lepszej jakości ziarno konsumpcyjne, będzie wymagało importu, który może wynieść ok. 1,0 mln t (w ekwiwalencie ziarna). Natomiast zwiększą się możliwości eksportu po wyrównaniu się cen zbóż w krajach ościennych. Jednocześnie w miarę zmniejszania się zapasów na unijnym rynku popyt będzie wzrastał. Z kraju może zostać wywiezione 1,2 mln t zbóż i przetworów zbożowych (w ekwiwalencie ziarna). Ceny zbóż na rynku krajowym Sytuacja na światowym rynku zbóż, a zwłaszcza europejskim, ma podstawowe znaczenie dla Polski. Niższe ceny ziarna w krajach UE spowodowały wzrost importu w końcu sezonu 2007/2008, co wpłynęło na spadek cen zbóż kraju i przyspieszenie decyzji o sprzedaży posiadanych zapasów. Dynamika spadku cen znacznie wzrosła w okresie żniw. Jak zwykle w okresie zbiorów wystąpiła sezonowo zwiększona podaż zbóż na rynku krajowym, przyczyniając się do znacznego obniżenia cen. Jednocześnie dobre tegoroczne zbiory zbóż w krajach UE (zwłaszcza eksportujących ziarno na rynek polski), jak również w krajach WNP, wywierały presję na dalszy spadek cen. Według danych GUS, we wrześniu 2008 roku przeciętna cena skupu pszenicy ogółem w kraju wynosiła 517 zł/t, żyta 426 zł/t, a jęczmienia (łącznie z browarnym) 581 zł/t. Ceny tych zbóż

16 II ARR były o ok. 10-11% niższe niż w sierpniu, w okresie największej podaży ziarna. W porównaniu do września 2007 roku ziarno pszenicy i żyta było o 37-38% tańsze, a jęczmienia ogółem o 20%. Średnia cena kukurydzy we wrześniu br. obniżyła się do 531 zł/t (o 25% w ciągu miesiąca). Była ona o ok. 30% niższa niż przed rokiem. W październiku zboże nadal taniało, zarówno na rynku krajowym, jak i unijnym. Obserwuje się znaczne zróżnicowanie cen skupu zbóż w poszczególnych regionach na rynku wewnętrznym UE. Najniższe ceny notowane są w krajach Europy Południowej, ale również w Polsce. Według tygodniowych danych Komisji Europejskiej, przeciętna cena pszenicy konsumpcyjnej w krajach UE-27 pomiędzy 13 a 19 października br. wynosiła 161 euro/t (607 zł/t), jęczmienia paszowego 132 euro/t (497 zł/t), a kukurydzy 124 euro/t (466 zł/t). W tym czasie niższe od ceny interwencyjnej (101,31 euro/t) były ceny kukurydzy (83 euro/t) i jęczmienia (88 euro/t) na Węgrzech oraz kukurydzy (97 euro/t) na Słowacji. W Polsce za pszenicę konsumpcyjną, jęczmień paszowy i kukurydzę uzyskiwano o 16-18% mniej od przeciętnego poziomu cen w UE-27. W kolejnym tygodniu przeważały spadki cen zbóż. W dniach 20-26 października br. wiodące podmioty skupujące zboża (według danych MRiRW) za pszenicę konsumpcyjną płaciły przeciętnie 487 zł/t, za żyto konsumpcyjne 390 zł/t, a za jęczmień paszowy 392 zł/t. W tym czasie cena kukurydzy, której zbiory kontynuowano, obniżyła się do 370 zł/t. Ceny pszenicy konsumpcyjnej i żyta były o kolejne 4-8% niższe niż przed miesiącem, a jęczmienia paszowego i kukurydzy o 17-19%. Do pogłębienia spadku cen w kraju przyczyniają się sezonowo zwiększone dostawy kukurydzy i ograniczony popyt na to zboże. W przemyśle paszowym, ze względu na konkurencyjność cenową kukurydzę może wypierać pszenica paszowa. Mniejsza niż w poprzednim sezonie będzie podaż ziarna konsumpcyjnego, co wynika ze słabej jakości zebranego zboża. Prawdopodobnie będzie ono znacznie droższe od ziarna paszowego. Przewiduje się, że w kolejnych miesiącach krajowe ceny skupu zbóż powinny się ustabilizować, ale na poziomie istotnie niższym niż przed rokiem. Górny poziom cen będzie wyznaczany ceną ziarna w imporcie.

Rynek zbóż 2008/2009 II 17 Działania interwencyjne Wsparcie i ochrona rynku Zwiększony obrót zbożem spoza Wspólnoty wiązał się m.in. z zawieszeniem przez Komisję Europejska cła przywozowego na pszenicę, jęczmień, żyto, kukurydzę i sorgo. Komisja podjęła taką decyzję już w poprzednim sezonie w związku z niedoborami ziarna i jego wysoką ceną. Aby zapewnić równowagę popytowo-podażową, możliwość bezcłowego importu zbóż została początkowo przedłużona na sezon 2008/2009. Jednak tegoroczne dobre zbiory oraz duży import wpłynęły na znaczne obniżenie cen ziarna na rynku wewnętrznym. W tej sytuacji Komisja Europejska przywróciła w rozporządzeniu 1039/2008 z 22 października br. cła importowe na zboża (poza pszenicą wysokojakościową) z krajów trzecich. Cła te obowiązują zarówno w ramach przywozu z zastosowaniem zwykłych stawek celnych, jak i w odniesieniu do kontyngentów taryfowych o obniżonych stawkach celnych. W tej sytuacji prawdopodobnie wzrośnie zainteresowanie przywozem zbóż w ramach kontyngentów, gdyż ich realizacja jest na niskim poziomie. W Unii Europejskiej w handlu zagranicznym z krajami trzecimi wymagane jest pozwolenie agencji płatniczej na przywóz i wywóz ziarna zbóż oraz jego przetworów. W bieżącym sezonie (od 1 lipca do 27 października br.) ARR wydała pozwolenia na eksport 0,5 tys. ton zbóż (0,3 tys. ton orkiszu i 0,2 tys. ton kukurydzy), wobec 0,3 tys. ton w tym samym okresie przed rokiem. Pozwoleniami na import objęto już 93,7 tys. ton zbóż, głównie pszenicy (50 tys. ton) i kukurydzy (40 tys. ton), blisko dziewięciokrotnie więcej niż w tym samym okresie poprzedniego sezonu. W Polsce wspierany jest także rozwój sektora roślinnego w ramach programu poprawy jakości produktów rolnych. Zgodnie z regulacjami krajowymi i unijnymi, ARR stosuje pomoc de minimis, m.in. poprzez subsydiowanie materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany. Sprzedaż zbóż na rynek wewnętrzny UE Komisja Europejska sprzedała praktycznie całe zapasy interwencyjne zbóż Wspólnoty. Od 1 lipca do 19 października br. na rynek wewnętrzny UE łącznie sprzedano 40,2 tys. ton zbóż, w tym: 39,6 tys. ton kukurydzy i 0,6 tys. ton pszenicy. W magazynach interwencyjnych pozostało już tylko niecałe 16 tys. ton, głównie kukurydzy zgromadzonej na Węgrzech.

18 II ARR Zakupy Bardzo dobre tegoroczne zbiory zbóż w UE-27, jak również możliwość bezcłowego importu (przedłużona do 26 października 2008 roku) przyczyniły się do istotnego spadku cen ziarna. Od końca września br. na Węgrzech średnie ceny skupu jęczmienia i kukurydzy ukształtowały się poniżej ceny interwencyjnej. Może to spowodować podaż tego ziarna na zapasy Wspólnoty. Zgodnie z postanowieniami Komisji Europejskiej w 2007 roku wprowadzono ograniczenie wolumenu interwencyjnego zakupu kukurydzy. W sezonie 2008/2009 limit zakupów kukurydzy dla całej UE-27 wynosi 0,7 mln ton. Natomiast zakupy pszenicy i jęczmienia na zapasy Wspólnoty pozostają na dotychczasowych zasadach. W większości krajów Unii Europejskiej, w tym w Polsce, zakupy zbóż na zapasy interwencyjne mogą być realizowane od 1 listopada do 31 maja następnego roku. Cena interwencyjna pozostaje na poziomie 101,31 euro/t (przy listopadowym kursie 3,5966 zł/euro 364 zł/t), ale może zostać podwyższona lub obniżona w zależności od faktycznej jakości kupowanego na zapasy zboża. Jednocześnie cena ta co miesiąc podlega podwyższeniu o 0,46 euro/t. W Polsce w sezonie 2008/2009 niski poziom ceny interwencyjnej będzie prawdopodobnie zniechęcać rolników do sprzedaży ziarna na zapasy interwencyjne, jednak Agencja Rynku Rolnego, jak co roku, jest przygotowana do zakupu zbóż.

ARR II 19 Rynek wina w Polsce Piotr Burkot, Bartłomiej Kulisz Biuro Produktów Roślinnych ARR Nazwą wino określa się potocznie nie tylko wino gronowe, ale również różne wyroby winiarskie bazujące na winie gronowym, wina z dodatkiem soków owocowych bądź wina owocowe. Tymczasem winem zgodnie z obowiązującymi przepisami jest produkt otrzymywany wyłącznie w drodze całkowitej lub częściowej fermentacji alkoholowej świeżych winogron (odmiany Vitis vinifera) rozgniatanych lub nie, lub moszczu gronowego. Do wytwarzania wina nie można używać wody, soku winogronowego bądź jakichkolwiek innych substancji niedopuszczonych przez przepisy Unii Europejskiej. Zasady przeprowadzania wszystkich procesów enologicznych (związanych z wytwarzaniem wina), takich jak zakwaszanie, odkwaszanie, wzbogacanie lub słodzenie są ściśle określone, a jakiekolwiek odstępstwo od nich musi zostać zatwierdzone przez UE. Rynek wina obejmuje ponadto takie produkty jak moszcz gronowy zagęszczony moszcz gronowy, skoncentrowany moszcz gronowy oraz sok winogronowy. Odmiany winogron deserowych są częścią sektora owoców i warzyw. Polska, zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 2165/2005 zmieniającym rozporządzenie Rady (WE) nr 1493 w sprawie wspólnej organizacji rynku wina, objęta została strefą A upraw winorośli, z których mogą być pozyskiwane winogrona do produkcji wina gronowego zgodnie z regulacjami prawnymi UE. Winiarstwo w Polsce Tradycje uprawy winorośli i wyrobu wina z winogron sięgają XII wieku. W tym czasie winnice powstawały głównie w rejonach południowych (Małopolska, Podkarpacie), południowo-zachodnich (Dolny Śląsk) i zachodnich Polski (rejon Zielonej Góry, Wielkopolska), co wynikało z dogodniejszych warunków klimatycznych i ukształtowania terenu, ale także na terenie Mazowsza i Kujaw. Były to winnice zakładane wokół klasztorów, zamków bądź miast. Poczynając jednak od XVI i XVII wieku z powodu przejściowego ochłodzenia klimatu, które nawiedziło Europę wyrób wina na terenach dzisiejszej Polski praktycznie

20 II ARR zanikł. W I połowie XIX wieku na terenie obecnego województwa lubuskiego oraz dolnośląskiego rozpoczął się dosyć szybki rozwój winiarstwa, zapoczątkowany przez osadników niemieckich. Na przełomie XIX i XX wieku istniało na tym terenie wiele winnic, z których niektóre miały po kilkadziesiąt hektarów. Po II wojnie światowej nadal istniały winnice w południowo-zachodniej części Polski, jednak warunki polityczne nie sprzyjały rozwojowi winiarstwa. Jeszcze w latach 60. ubiegłego stulecia w Gorzowie Wielkopolskim istniała Wytwórnia Win Gronowych. Od 1974 roku Wytwórnia wytwarzała wino wyłącznie z surowców importowanych, aby w roku 1999 ostatecznie zniknąć z rynku. Jednakże wraz ze zmianami polityczno-gospodarczymi jakie nastąpiły w Polsce na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku zaobserwowano wzrost zainteresowania winiarstwem, z tym że uprawa winorośli i wyrób wina (jako bardzo kapitało- i pracochłonne) prowadzone były przez grupę osób, dla których zajęcie to stanowiło hobby i pasję. W ostatnich latach zauważyć można stały wzrost liczby winnic i areału uprawy winorośli. Szacuje się, że obecnie w Polsce istnieje ok. 400 winnic liczących w sumie ok. 400 ha upraw. Obowiązujące do niedawna krajowe prawodawstwo praktycznie uniemożliwiało dalszy rozwój polskiego winiarstwa. Po ostatnich zmianach w krajowych przepisach prawnych przewiduje się dalszy rozwój produkcji rodzimego wina z przeznaczeniem do obrotu rynkowego. Produkt taki na pewno znajdzie swoich nabywców, o czym świadczy chociażby zainteresowane hoteli i sklepów winiarskich wprowadzeniem do swojego asortymentu także win produkowanych w Polsce z rodzimych winnic. Szacuje się, że w najbliższych latach areał uprawy winorośli w Polsce może osiągnąć ok. 1000 ha. Organizacja rynku wina w UE obowiązujące prawodawstwo, reforma rynku wina Rejony produkcji wina w Unii Europejskiej podzielone zostały na strefy uprawy winorośli. Kraje Europy południowej zostały zakwalifikowane do strefy C1, C2 i C3, kraje pasa środkowego (Niemcy, Austria, Czechy, Słowacja) do strefy B, natomiast kraje Europy północnej, w tym Polska (od 2005 roku) zostały objęte strefą A. Strefy uprawy winorośli różnią się między sobą dostępnością do procesów enologicznych (procesów dozwolonych przy wyrobie wina). Do 1 sierpnia 2008 roku, do początku roku gospodarczego, który na rynku wina trwa od 1 sierpnia do 31 lipca roku następnego, obowiązywało na rynku wina

Rynek wina w Polsce II 21 rozporządzenie Rady (WE) nr 1493/1990 w sprawie wspólnej organizacji rynku wina. Rozporządzenie to, będąc kontynuacją wielu innych aktów prawnych UE dotyczących rynku wina, reguluje przede wszystkim: 1) organizację rynku wina, 2) dopuszczalne procesy enologiczne, 3) mechanizmy interwencyjne (dopłaty do destylacji wina, magazynowania wina lub moszczu, zwiększania mocy alkoholowej). Ponadto rozporządzenie Rady (WE) nr 1493/1990 przewidywało pomoc w zakresie potencjału produkcyjnego wina, stosowaną w przypadku restrukturyzacji winnic oraz rekompensaty z tytułu ich trwałego karczowania. Jednak tak szeroka oferta pomocy dla producentów wina nie pozwoliła na osiągania równowagi tego sektora. W ostatnich latach zanotowano znaczny spadek spożycia wina w krajach UE, a od roku 1996 wywóz wina ze Wspólnoty wzrasta znacznie wolniej niż przywóz wina z krajów trzecich (Ameryka Płd. i Płn., Australia) znacznie tańszego, ale również o walorach smakowych i jakości akceptowanej przez dotychczasowych konsumentów wina pochodzenia wspólnotowego (np. francuskiego, hiszpańskiego czy włoskiego). Nieskuteczność stosowanych mechanizmów spowodowała zakłócenia na rynku wina, nadwyżki strukturalne, spadek jakości wyrobów winiarskich i spadek dochodów producentów. Popyt na wino w skali UE w ostatnich latach był niższy o ok. 15% od jego rocznej produkcji, co powoduje znaczący wzrost zapasów (ok. 200 mln hl alkoholu), których utrzymanie znacznie obciąża budżet UE. W 2004 roku Komisja Europejska opublikowała raport oceniający funkcjonowanie rynku wina i wskazujący na konieczność dokonania wielu zmian. W latach 2006-2007 dokument ten i zasugerowane w nim niezbędne zmiany w organizacji rynku wina poddany był dalszym dyskusjom i opracowaniom. W ich wyniku w 2007 roku powstał projekt nowego rozporządzenia Rady (WE) w sprawie wspólnej organizacji rynku wina. Proponowane w nim zmiany były zgodne z działaniami przeprowadzanymi na innych rynkach rolnych w ramach reformy Wspólnej Polityki Rolnej mającej na celu wspólną organizację rynków rolnych. Rezultatem działań podjętych w celu zreformowania rynku wina było rozporządzenie Rady (WE) nr 479/2008 z 29 kwietnia 2008 roku w sprawie wspólnej organizacji rynku wina (Dz. U. UE L 148). Wprowadziło ono zasadnicze zmiany w sektorze polegające na:

22 II ARR 1) obowiązkowym wykarczowaniu do 2015 roku 200 000 ha winnic, 2) zniesieniu mechanizmów interwencyjnych w sektorze wina; niektóre z nich mogą być stosowane przez okres przejściowy w sytuacjach wyjątkowych, jednak z pewnymi ograniczeniami, 3) utrzymaniu systemu przyznawania praw do sadzenia winorośli do 2015 roku; do tego czasu kraje produkujące poniżej 50 000 hl wina rocznie (w tym Polska) nie muszą stosować tego systemu. Państwa członkowskie mogą przedłużyć termin stosowania tego obowiązku do 2018 roku. Rozporządzenie Rady (WE) nr 479/2008 określiło wielkość środków przeznaczonych na wsparcie na rynku wina. Podziału środków finansowych między poszczególne krajowe programy wsparcia państw członkowskich dokonano, uwzględniając udział w budżecie środków przeznaczonych na sektor wina, powierzchnię upraw winorośli i dane dotyczące produkcji. Państwa członkowskie mają możliwość wybrania właściwych środków, w ramach przyznanych im wielkości uwzględniając swoje potrzeby w tym zakresie, a także włączyć je do swoich krajowych programów wsparcia. Państwa członkowskie są odpowiedzialne za realizację tych programów. Wsparciem finansowym mogą być objęte: 1) działania związane z restrukturyzacją i przekształcaniem ze względu na pozytywny wpływ tych procesów na sektor wina, 2) promocja i wprowadzanie do obrotu win wspólnotowych w państwach trzecich, 3) inwestycje, których celem jest poprawa jakości wina oraz wyników ekonomicznych producentów. Nowe rozporządzenie przewiduje także wprowadzenie płatności niezwiązanych z produkcją poprzez włączenie ich do płatności jednolitych na zasadach określonych w rozporządzeniu nr 1282/2003. Przewidziane w rozporządzeniu nr 479/2008 środki wsparcia nie zostały jednak przyznane Polsce ze względu na niespełnienie kryteriów dotyczących historycznych danych o produkcji wina i udziale w budżecie wspólnotowym w sektorze wina. Większość postanowień rozporządzenia nr 479/2008 weszła w życie 1 sierpnia 2008 roku, z początkiem roku gospodarczego 2008/2009. Organizacja rynku wina w Polsce Pierwszym krajowym aktem prawnym regulującym rynek wina w Polsce była ustawa z 22 stycznia 2004 roku o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, ob-

Rynek wina w Polsce II 23 rocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina (zwana dalej ustawą winiarską). Określiła ona warunki, jakie muszą spełnić podmioty wyrabiające wino gronowe lub moszcz gronowy z winogron pochodzących z upraw winorośli położonych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, przeznaczone do sprzedaży. Jednakże, pomimo określenia tych warunków, istniejący system prawny nie skłonił w ciągu kilku lat po wejściu w życie ustawy winiarskiej, podmiotów wyrabiających wino gronowe z winogron pochodzących z upraw winorośli znajdujących się na terenie Polski do zgłoszenia swojej produkcji w celu uzyskania wpisu do ewidencji. Podmiotami takimi zwykle są gospodarstwa rolne, a w myśl obowiązujących do niedawna przepisów o ustawie o podatku akcyzowym i ustawie winiarskiej były one traktowane jak duże przedsiębiorstwa, takie jak np. gorzelnie. Powodowało to konieczność prowadzenia składu podatkowego, posiadania własnych laboratoriów oraz szerokiego dokumentowania procesu produkcji i dystrybucji, co przekraczało ich możliwości finansowe i organizacyjne. Przedmiotowa ustawa implementowała do polskiego prawodawstwa obowiązki i prawa wszystkich podmiotów uczestników rynku wina producentów wina gronowego i moszczu gronowego, podmiotów prowadzących handel hurtowy wyrobami winiarskimi, instytucji nadzorujących i monitorujących ten rynek (w tym ARR) oraz instytucji kontrolnych (Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa). Obowiązujące do niedawna przepisy uniemożliwiały nawet sprzedaż wina podczas różnego rodzaju pokazów, imprez branżowych czy podczas degustacji. Sytuacja zmieniła się w 2008 roku. Sejm RP przyjął 11 lipca ustawę nowelizującą: 1) ustawę o podatku akcyzowym, zwalniając z obowiązku prowadzenia składu podatkowego podmioty wytwarzające wino gronowe lub moszcz gronowy z upraw własnych, jeżeli ilość wina gronowego lub moszczu gronowego wyprodukowanego w ciągu roku nie przekroczy 1000 hl, 2) ustawę winiarską, zwalniając podmioty wyrabiające wino gronowe lub moszcz gronowy z upraw własnych z posiadania własnych laboratoriów, a także wprowadzając inne ułatwienia administracyjno-organizacyjne. Ponadto powyższa ustawa przesunęła wyjątkowo w 2008 roku termin zgłaszania wyrobu wina gronowego lub moszczu gronowego wyrabianego z winogron pochodzących z upraw winorośli znajdujących się na terenie Polski z 1 sierpnia na 12 września, umożliwiając złożenie takich zgłoszeń na rok gospodarczy 2008/2009. Przesunięty

24 II ARR został także termin złożenia szacunków zbiorów i wyrobu wina z 15 sierpnia na 12 września. Powyższe zmiany umożliwiły drobnym producentom wina, którzy stanowią zdecydowaną większość (największe winnice mają ok. kilkunastu hektarów, a najmniejsze nawet kilka arów) podjęcie decyzji o wprowadzeniu swoich wyrobów do obrotu detalicznego w gastronomii bądź sprzedaży w gospodarstwach agroturystycznych (tzw. enoturystyka). Aby skorzystać z zapisów ustawy podmioty te zobowiązane są corocznie, do 1 sierpnia (w br. wyjątkowo do 12 września), do złożenia zgłoszenia, na podstawie którego wpisywane są do ewidencji prowadzonej przez Prezesa ARR. W przewidzianym ustawowo terminie do Agencji Rynku Rolnego wpłynęło 40 zgłoszeń wyrobu wina gronowego lub moszczu gronowego, o którym mowa w art. 26 ustawy winiarskiej. Po przeprowadzeniu procedury weryfikującej formalnoprawną stronę zgłoszeń, a w niektórych przypadkach usunięciu braków formalnoprawnych, do ewidencji prowadzonej przez Prezesa ARR wpisano 35 podmiotów wyrabiających wino gronowe z upraw własnych, przeznaczone do obrotu. Tabela 1. Ilość podmiotów wpisanych do ewidencji, miejsca uprawy winorośli oraz wielkość upraw w podziale na województwa Województwo Liczba podmiotów wpisanych do ewidencji Liczba miejsc uprawy winorośli Powierzchnia upraw winorośli (ha) Lubuskie 9 9 3,414 Małopolskie 7 7 3,134 Dolnośląskie 5 5 11,843 Mazowieckie * 3 - - Podkarpackie 3 5 3,539 Świętokrzyskie 2 4 2,21 Wielkopolskie 3 2 1,25 Śląskie 2 2 0,36 Pomorskie 1 1 0,7 Opolskie - 1 4,46 Razem 35 36 30,91 * Podmioty z woj. mazowieckiego posiadają winnice w woj. świętokrzyskim i opolskim.

Rynek wina w Polsce II 25 Rodzaj podmiotu uczestnika rynku wina Rodzaj informacji, która powinna być przekazywana do ARR Ostateczny termin przekazania do ARR 1. Podmioty, o których mowa w art. 26 ustawy z dnia 22 stycznia 2004 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina, wyrabiające wino gronowe i moszcz gronowy z winogron pochodzących z upraw na terytorium Polski, przeznaczony do obrotu Zgłoszenie wyrobu wina gronowego lub moszczu gronowego (formularz Ppw_P1_f1) Deklaracja zbiorów (wg wzoru Rozporządzenia MRiRW) Deklaracja produkcji (wg wzoru Rozporządzenia MRiRW*) Deklaracja zapasów moszczu gronowego, zagęszczonego moszczu gronowego, rektyfikowanego zagęszczonego moszczu gronowego oraz wina gronowego wg stanu na dzień 31 lipca (wg wzoru Rozporządzenia MRiRW*) 1 sierpnia każdego roku; w roku 2008 do 12 września 10 grudnia każdego roku 10 grudnia każdego roku 10 września każdego roku 2. Podmioty wyrabiające wino gronowe lub moszcz gronowy przeznaczony do obrotu, o których mowa w art. 27, ust. 1 ustawy z dnia 22 stycznia 2004 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina Informacja o szacunkowej ilości winogron zebranych na terytorium Polski, które zostaną przeznaczone do wyrobu wina oraz szacunkowej ilości i rodzajach win gronowych (formularz Ppw_P1_f7) Informacja o wprowadzonych do obrotu w poprzednim roku winiarskim ilościach win gronowych wyrobionych z produktów przywiezionych z innych państw członkowskich UE (formularz Ppw_P1_f8) w dwóch terminach do 15 sierpnia oraz do 30 października każdego roku; w roku 2008 do 12 września oraz 30 października do 31 sierpnia każdego roku 3. 4. Podmioty, o których mowa w art. 16, ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 stycznia 2004 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina Podmioty prowadzące handel hurtowy posiadające zapasy win lub moszczy gronowych, o których mowa w art. 27 ust. 3 ustawy z dnia 22 stycznia 2004 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina Deklaracja zapasów moszczu gronowego, zagęszczonego moszczu gronowego i wina wg stanu na dzień 31 lipca (formularz Ppw_P1_P6) 31 sierpnia każdego roku * Dz. U. 2007 nr 6, poz. 44.

26 II ARR Należy zakładać, że w przypadku odniesienia sukcesu rynkowego przez wpisanych już do ewidencji winiarzy, w przyszłym roku liczba zgłoszeń produkujących wino ze swoich winnic może być znacznie większa. W związku z przeprowadzoną reformą rynku wina i zmianami legislacyjnymi w UE wprowadzonymi rozporządzeniem Rady (WE) nr 479/2008 oraz rozporządzeniami wykonawczymi, procedowane są zmiany obecnego brzmienia ustawy winiarskiej. Przewiduje się likwidację przepisów dotyczących mechanizmów interwencyjnych (niedotyczących Polski) na rynku wina oraz doprecyzowanie zapisów ustawy, które dalej będą obowiązywać. Ustawa winiarska określa także szczegółowo wszystkie obowiązki podmiotów wobec ARR.

Promocja żywności II 27 Komunikacja na rynku żywnościowym Dr Monika Świątkowska Katedra Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji SGGW Rynek żywnościowy jest płaszczyzną, na której oferty producentów spotykają się z potrzebami odbiorców. Aby osiągnąć porozumienie, mierzone wielkością sprzedaży i poziomem satysfakcji, obie strony muszą wykorzystywać różne metody, instrumenty i narzędzia stosowane w procesie komunikowania się. Termin komunikowanie pochodzi od łacińskiego czasownika commucio, communicare (uczynić wspólnym, połączyć, udzielić komuś wiadomości, naradzać się), a także czasownika communio (wspólność, poczucie łączności). Komunikacja jest zatem pojęciem bardzo szerokim; przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych, a co za tym idzie trudnym do zdefiniowania. Najbardziej typowe definicje komunikowania określają je jako: przekazywanie informacji, proces porozumiewania się, oddziaływanie na klienta za pomocą mediów, proces integracji otoczenia, tworzenia wspólnoty, społeczną interakcję za pomocą symboli, wymianę poglądów między ludźmi, składnik procesu społecznego. W literaturze przedmiotu występuje rozróżnienie pomiędzy pojęciem komunikowania i komunikowania się. Czynnikiem, który pozwala na ich rozróżnienie, jest sprzężenie zwrotne pomiędzy nadawcą a odbiorcą komunikatu, w którym wyraża się reakcja na komunikat. Komunikowaniem można więc nazwać jednostronny akt nadania komunikatu przez nadawcę (np. emisję reklamy przez firmę), zaś komunikowanie się polega nie tylko na nadawaniu, ale i na reakcji odbiorcy, który w pewnym momencie staje się nadawcą (jeśli zostaną przeprowadzone badania reakcji odbiorców na przekaz reklamowy). Proces komunikacji obejmuje przede wszystkim: uczestników komunikacji (nadawcę i odbiorcę), kodowanie i dekodowanie,

28 II Promocja żywności komunikat (symbol rynkowy), szumy (zakłócenia), sprzężenie zwrotne (wyłącznie w przypadku komunikowania się). Ryc. 1. Podstawowy model komunikowania (się) Źródło: opracowanie własne. Uczestnikami procesu komunikacji na rynku żywności są nadawca i odbiorca przekazu. Nadawcą najczęściej jest przedsiębiorstwo; może to być również organizacja rządowa (np. Agencja Rynku Rolnego) lub organizacja non-profit (np. Marketing dla Przyszłości). Nadawca opracowuje koncepcję komunikacji rynkowej, która ma służyć realizacji strategii funkcjonowania i rozwoju firmy. Nadawca może też zlecić opracowanie tej koncepcji podmiotom zewnętrznym (np. agencjom promocyjnym, reklamowym czy public relations). Koncepcja powinna obejmować przede wszystkim ustalenie celów komunikacji, określać docelowe grupy działań promocyjnych, definiować ich formy i środki, budżet oraz zasady realizacji. Nadawca tworzy zatem określony zestaw użyteczności, mogący zaspokoić potrzeby i preferencje nabywcy, o czym informuje tego ostatniego w procesie komunikacji. Komunikat rynkowy (symbol) jest centralnym elementem procesu komunikowania, który wyraża cele, zamiary i intencje nadawcy. Przełożenie znaczeń na symbole stanowi istotę kodowania przekazu, dokonywanego przez nadawcę. Proces odwrotny rozszyfrowywanie symboli na konkretne znaczenia w świadomości odbiorcy oznacza dekodowanie przekazu. Zdaniem wielu autorów, dla istoty przekazu reklamowego zasadnicze znaczenie mają takie elementy jak: