PRACE ORYGINALNE Beata KUŒNIERZ-CABALA 1 Danuta GALICKA-LATA A 2 Józefa PANEK 3 Anna GURDA-DUDA 4 Paulina DUMNICKA 5 Bogdan SOLNICA 1 Jan KULIG 4 Badanie osteopontyny u chorych z ostrym zapaleniem trzustki Analysis of ostopontin patients with acute pancreatitis 1 Zak³ad Diagnostyki Katedra Biochemii Klinicznej, Uniwersytet Jagielloñski Collegium Medicum, Kierownik Zak³adu Diagnostyki: Dr hab. n. med. Bogdan Solnica 2 Klinika Chorób Metabolicznych, Kierownik: Prof. dr hab. med. Maciej Ma³ecki 3 II Katedra i Klinika Chirurgii, 4 I Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Gastroenterologicznej, Kierownik: Prof. dr hab. med. Jan Kulig 5 Zak³ad Diagnostyki Medycznej, Wydzia³ Farmaceutyczny, Uniwersytet Jagielloñski, Collegium Medicum, Dodatkowe s³owa kluczowe: ostre zapalenie trzustki osteopontyna markery zapalne Additional key words: acute pancreatitis osteopontin inflammatory markers Autorzy nie zg³aszaj¹ konfliktu interesów. Badanie sfinansowano czêœciowo z programu badañ statutowych nr K/ZDS/001519 UJCM. Adres do korespondencji: Dr Beata Kuœnierz-Cabala Zak³ad Diagnostyki Katedra Biochemii Klinicznej UJ CM ul. Kopernika 15A, 31-501 Tel./fax: 012 4248365; 012 4248366 email: mbkusnie@cyf-kr.edu.pl Celem badania by³a analiza zmian stê enia osteopontyny (OPN) u chorych z ostrym zapaleniem trzustki (OZT) i ocena jej przydatnoœci dla prognozowania ciê koœci przebiegu schorzenia w pierwszych 3 dniach od rozpoznania OZT. Grupê badan¹ stanowi- ³o 40 chorych leczonych w I i II Klinice Chirurgii Ogólnej i Gastroenterologicznej Uniwersytetu Jagielloñskiego Collegium Medicum w Krakowie. Badania laboratoryjne niezbêdne do bie ¹cej oceny stanu pacjenta przeprowadzono w Zak³adzie Diagnostyki Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, natomiast oznaczanie wybranych parametrów immunochemicznych w Zak³adzie Diagnostyki Katedry Biochemii Klinicznej UJ CM z wykorzystaniem techniki ELISA. Stê enie OPN u chorych z ciê - k¹ postaci¹ OZT by³o wyraÿnie wy sze w porównaniu do chorych o ³agodniejszym przebiegu schorzenia w ci¹gu ca³ego badania, jednoczeœnie zauwa- ono, e jej wzrost w kolejnych dobach obserwacji mo e mieæ znaczenie dla prognozowania ciê koœci przebiegu i powik³añ OZT. The aim of this study was to analyze osteopontin (OPN) concentrations in patients with acute pancreatitis (AP) and its suitability for diagnosis and prediction of severity during the first 3 days from admission to hospital. The study group consisted of 40 patients admitted and hospitalized at I-st and II-nd Depatments of Surgery Jagiellonian University Collegium Medicum in Krakow. All laboratory tests necessary for diagnosis and monitoring of patients were performed in the Diagnostic Dept. of University Hospital, other immunochemistry parameters were assesed in the Diagnostic Dept. of Clinical Biochemistry Jagiellonian University using ELISA kits. The concentrations of OPN in severe acute pancreatitis were significantly higher than in patients with mild form of disease in the whole observation period. Simultaneously, we observed that increased in OPN concentrations in consecutive days of AP may be helpful in prediction of severity and compilations during AP. Wstêp Dotychczasowe badania zwi¹zane z poszukiwaniem nowych parametrów prognostycznych przebiegu OZT koncentruj¹ siê na poznaniu wczesnych mechanizmów zapalnych odpowiedzialnych za zaburzenie równowagi pomiêdzy cytokinami pro i przeciwzapalnymi. Cytokiny prozapalne (TNF-a, IL-1b, IL-6, IL-18, MCP-1) odgrywaj¹ kluczow¹ rolê w patogenezie OZT prowadz¹c do rozwoju niewydolnoœci wielonarz¹dowej odpowiedzialnej za blisko 20-40% œmiertelnoœæ w tej grupie chorych [2,16,17,21]. Osteopontyna (OPN), znana równie jako wczesne bia³ko 1 aktywuj¹ce limfocyty T (Eta-1) oraz wydzielnicza fosfoproteina I (SPP I), jest glikofosfoprotein¹ o masie cz¹steczkowej 44 kda zaliczan¹ do rodziny bia- ³ek SIBLING (Small Integrin-Binding Ligand, N-linked Glycoprotein), odpowiedzialn¹ w warunkach fizjologicznych za prawid³ow¹ biomineralizacjê koœci i zêbów oraz redukcjê wzrostu i agregacji kryszta³ów wapnia w tkance nab³onkowej [3,6,7,12,19,23]. W przebiegu reakcji zapalnej, zarówno w ostrej jak i przewlek³ej fazie, osteopontyna mo e byæ uwalniana przez szereg komórek uk³adu immunologicznego tj.: komórki NK (natural killers), zaktywowane komórki T, makrofagi, fibroblasty, komórki miêœniówki g³adkiej naczyñ krwionoœnych oraz nab³onka przewodów [6,9,15,19,23,24,25]. OPN produkowana jest w obrêbie wielu narz¹dów tj. mózg, w¹troba, przewód pokarmowy, p³uca, wspomniane ju koœci, komórki miêœnia sercowego, nerki. Jej stê enie mo e byæ mierzone w niemal wszystkich p³ynach biologicznych (krew, mocz, mleko) [6,8,12,19]. OPN uwa ana jest za wczeœnie uwalnian¹ cytokinê Th1 odgrywaj¹c¹ wa n¹ rolê w schorzeniach o pod³o u zapalnym oraz autoimmunologicznym [12,15,24]. Prozapalne dzia³anie OPN objawia siê g³ównie poprzez jej zdolnoœæ do aktywacji metaloproteinaz macierzy (MMPs), indukcjê ekspresji IL-12 oraz hamowanie ekspresji IL-10 na makrofagach. Dok³adny mechanizm, przez który OPN mediuje reakcjê zapaln¹ nie zosta³ do tej pory w pe³ni poznany, przypuszcza siê jednak, e istotn¹ rolê mo e tu odgrywaæ interakcja OPN z CD44 oraz integrynami (a v /b 3 ) mog¹ca zaburzaæ proporcje pomiêdzy uwalnianymi podczas zapalenia cytokinami Th1 i Th2. W warunkach in vitro produkcja OPN mo e byæ dodatkowo modulowana poprzez dzia³anie IL-2 (interleukin 2), TGF-b (transforming growth factor b), EGF (epiderhial growth factor) oraz PGF 248 Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 5 B. Kuœnierz-Cabala i wsp.
(platelet-derived growth factor) [1,6,8,15, 19,22,23,25]. Celem badania by³a ocena zmian stê- enia OPN u chorych z OZT w aspekcie oceny ciê koœci schorzenia. Materia³ i metody Badan¹ grupê pacjentów stanowi³o 40 chorych z OZT hospitalizowanych i leczonych w I i II Klinice Chirurgii Ogólnej i Gastroenterologicznej Uniwersytetu Jagielloñskiego Collegium Medicum w Krakowie. Œrednia wieku chorych wynosi³a 46,6±13,4 lata (kobiety: 53,5±16,0; mê czyÿni: 45,8±13,4), a ich charakterystyka pod wzglêdem wieku i p³ci dla postaci o ró nym stopniu ciê koœci OZT podana zosta³a w tabeli I. Rozpoznanie OZT stawiano w oparciu o wystêpowanie typowych objawów klinicznych (tj. ból w nadbrzuszu, nudnoœci i/lub wymioty), badañ wizualizacyjnych oraz co najmniej 3-krotny wzrost aktywnoœci enzymów trzustkowych (amylazy i/lub lipazy) we krwi powy ej górnej granicy normy. W przypadkach o ciê kim przebiegu OZT z regu³y wykonywano badanie CT w celu oceny rozleg³oœci zmian martwiczych w mi¹ szu trzustki oraz przestrzeni pozatrzustkowej. Stopieñ ciê koœci OZT definiowany by³ zgodnie z kryteriami Atlanta zmodyfikowanymi w 2008 r. na posiedzeniu Working Group Classification [2], na podstawie którego ciê ka postaæ schorzenia (SAP - Severe Acute Pancreatitis) rozpoznawana jest wtedy, gdy uogólnionemu procesowi zapalnemu SIRS (Systemic Inflammatory Response Syndrome) towarzysz¹ powik³ania miejscowe (martwica, torbiel trzustki, ropieñ trzustki) oraz i/ lub powik³ania systemowe zwi¹zane z rozwojem niewydolnoœci wielonarz¹dowej (MODS - Multiple Organ Dysfunction Syndrome). Wszystkie przypadki zachorowañ zwi¹zane z niewielkim uszkodzeniem narz¹du, które ulega³o w dalszym jego etapie samoograniczeniu okreœlano jako ³agodn¹ postaæ schorzenia (MAP - Mild Acute Pancreatitis). Na podstawie oceny obrazu klinicznego i morfologicznego trzustki, chorych retrospektywnie podzielono na 2 grupy: do grupy o ³agodnym przebiegu zakwalifikowano 28 chorych (MAP), natomiast u 12 rozpoznano ciê k¹ postaæ (SAP). U 4 hospitalizowanych w tej grupie rozwinê³a siê niewydolnoœæ wielonarz¹dowa. Chorzy ci wymagali postêpowania operacyjnego. Badania laboratoryjne zaliczane do panelu badañ rutynowych wykonywane by³y w Zak³adzie Diagnostyki Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie w okresie pierwszych 12 godzin od przyjêcia do leczenia OZT, a nastêpnie powtarzane by³y w 3 dobie hospitalizacji. Materia³ uzyskiwany od pacjenta stanowi³ element rutynowej kontroli stanu chorego, dlatego te prowadzone badania nie stanowi³y dodatkowego obci¹ enia dla pacjenta, jakim mog³oby siê staæ pobieranie kolejnej próbki krwi. Krew do badania pobierana by³a zgodnie z obowi¹zuj¹cymi standardami z wykorzystaniem systemu pró niowego do pobrañ firmy Sarstead. Po 30 minutach od pobrania, krew wirowano przez conajmniej 10 minut z prêdkoœci¹ 4000 obr./min., a uzyskana w ten sposób surowica by³a porcjowana i zamra ana w temperaturze - 70 C, do czasu zebrania pe³nej serii dla parametrów oznaczanych z wykorzystaniem techniki ELISA. Dodatkowo u ka dego pacjenta w ramach rutynowej kontroli wykonywane by³o badanie morfologii krwi obwodowej wraz z ocen¹ obrazu odsetkowego. Materia³ do tego celu pobierany by³ do systemu pró niowego firmy Sarstead zawieraj¹cego jako antykoagulant wersenian dwupotasowy. Po wykonaniu badania morfologii, krew wirowano, a powsta³e osocze porcjowano i zamra ano do oznaczeñ osteopontyny. Badanie posiada³o wymagan¹ zgodê Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Jagielloñskiego, a ka dy z pacjentów informowany by³ o udziale w badaniu. Stê enie wybranych markerów zapalnych oznaczanych z wykorzystaniem techniki immunochemicznej ELI- SA zmierzono przy pomocy automatycznego czytnika do mikrop³ytek Automatic Micro ELISA Reader ELX 808 firmy BIOTEK Instruments, Inc. USA. W celu oznaczenia interleukiny 6 (Human IL-6 Quantikine ELISA kit), osteopontyny (Human OPN Quankikine ELISA kit), czyn- Rycina 1 Analiza regresji liniowej dla zale noœci pomiêdzy zmian¹ stê enia osteopontyny oraz markerami zapalnymi (1A) i parametrami biochemicznymi (1B) u chorych z ostrym zapaleniem trzustki w 1 dobie po przyjêciu na oddzia³. Regression line for the relationship between osteopontin concentration and inflammatory markers (1A) and biochemical parameters concentrations in AP patients on day 1 after admission to hospital. Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 5 249
Tabela I Charakterystyka badanej grupy chorych. Characteristics of study group of patients. Grupa badana n K obiety n (%) Mê czyÿni n (%) Tabela II Wybrane parametry biochemiczne oraz hematologiczne zmierzone u chorych z ³agodn¹ i ciê k¹ postaci¹ ostrego zapalenia trzustki (OZT) w 1 i 3 dobie od przyjêcia na oddzia³. Studied biochemical and hematological parameters detected in patients with mild and severe acute pancreatitis on day 1 and day 3 after admission to hospital. Parametr badany [jednostka] zakres wartoœci referencyjnych Amylaza [U/L] (surowica: 0-220) Amylaza [U/L] (mocz: 0-1000) Albumina [g/l] (35,0-50,0) Bia³ko ca³kowite [g/l] (60,0-80,0) Bia³ko C-reaktywne [mg/l] (0,16-3,30) HGF [ng/ml] (0,67-1,99) IL-6 [pg/ml] (0,70-12,5) IL-18 [pg/ml] (36,1-257,8) Neopteryna [ng/ml] (0-2,53) Osteopontyna [ng/ml] (49,2-175,0) PCT [ng/ml] (0,16-0,50) PMN-elastase [ng/ml] (25,8-48,6) hstnfa [pg/ml] (0-4,71) stnfrii [ng/ml] (1,0-3,17) SAA [mg/l] (0-6,9) Dni obserwacji MAP Mediana (min - max) SAP Mediana (min - max) 1 598,5 (44,0-4522,0) 1303,5 (435,0-2078,0) 3 151,5 (59,0-1233,0) 871,0 (483,0-1142,0) 1 2408,0 (303,0-37440,0) 12044,5 (1120,0-32494,0) p 3 570,0 (43,0-13255,0) 4719,5 (983,0-9730,0) 1 36,5 (25,0-44,0) 37,0 (25,0-43,0) 3 33,5 (26,0-39,0) 27,0 (25,0-28,0) 1 66,0 (57,0-80,0) 67,0 (54,0-68,0) 3 63,0 (44,0-78,0) 57,0 (44,0-67,0) 1 31,5 (3,17-297,0) 103,5 (2,70-282,0) 3 100,2 (3,0-666,0) 238,5 (127,0-480,0) 1 4,05 (1,12-16,18) 6,43 (3,35-14,56) 3 3,54 (1,13-9,72) 10,22 (6,41-10,48) 1 37,37 (2,72-1100,1) 251,63 (19,22-1347,09) 3 16,99 (1,60-309,66) 239,25 (68,27-361,31) <0,001 1 394,21 (166,87-2207,2) 732,3 (273,3-831,9) 3 368,2 (135,9-1593,5) 971,0 (179,8-1454,0) 1 2,27 (0,81-35,65) 2,17 (0,53-4,79) 3 3,24 (1,05-50,60) 3,99 (0,45-18,66) 1 140,9 (72,66-620,0) 224,5 (82,21-693,1) 3 129,7 (78,25-451,65) 568,3 (219,6-1429,2) 1 0,42 (0,17-9,96) 0,49 (0,16-39,17) 3 0,45 (0,18-2,72) 1,31 (0,32-9,38) 1 123,4 (73,7-475,5) 256,1 (144,6-672,6) 3 151,9 (59,7-1104,8) 342,5 (101,5-676,9) 1 2,65 (1,24-30,2) 1,36 (1,34-72,0) 3 2,52 (1,10-6,9) 2,62 (1,72-17,42) 1 3,56 (2,06-28,7) 4,45 (2,89-20,90) 3 3,77 (2,01-15,02) 4,69 (3,38-17,43) 1 71,3 (2,0-2190,0) 365,5 (10,7-670,0) 3 177,0 (2,30-1430,0) 686,0 (113,0-1110,0) : brak znamiennoœci statystycznej; IL-6: interleukina 6; IL-18: interleukina 18; HGF: czynnik wzrostu hepatocytów; hstnfa: czynnik martwicy nowotworów (pomiar ultraczu³y); stnfrii: rozpuszczalny receptor TNFa; PMN-elastaza: elastaza granulocytów obojêtnoch³onnych; PCT: prokalcytonina; SAA - osoczowe bia³ko amyloidowe A; SAP - ciê ka postaæ OZT, MAP - ³agodniejsza postaæ OZT Wiek (lata): œrednia ± SD MAP 28 14 (50%) 14 (50%) 51,8 ± 15, 3 SAP 12 2 (16,6%) 10 (83,3%) 42,1 ± 11, 5 n- liczba pacjentów; OZT - ostre zapalenie trzustki; MAP - ³agodniejsza postaæ OZT; SAP - ciê ka postaæ OZT nika wzrostu hepatocytów (Human HGF Quantikine ELI- SA kit), czynnika martwicy nowotworów o podwy szonej czu³oœci pomiaru (Human TNFa High Sensitivity Quantikine ELISA kit) oraz jego rozpuszczalnego receptora (Human stnfrii Quantikine ELISA kit) wykorzystano zestawy odczynnikowe firmy R&D Systems (Minneapolis, USA). Oznaczanie stê enia elastazy granulocytów obojêtnoch³onnych (PMN-elastase ELISA kit BioVendor (Brno, Czech Republic), neopteryny (Neopterin ELI- SA IBL kit (Hamburg, Germany), a interleukiny 18 przy u yciu zestawu Human IL-18 ELISA MBL kit (Nagoya, Japan). Prokalcytonina mierzona by³a przy pomocy metody immunoluminometrycznej na aparacie LUMAT LB 9507 i zestawach LUMItest PCT (Brahms Diagnostica Annapolis, USA). Parametry biochemiczne stanowi¹ce czêœæ diagnostyki rutynowej oznaczono z wykorzystaniem automatycznego analizatora biochemicznego Modular P Chemistry Analyzer oraz odczynników firmy Roche Diagnostica (Mannheim-Germany). Albumina oznaczana by³a przy u yciu metody immunoturbidymetrycznej z zieleni¹ bromokrezolow¹, amylaza (metod¹ EPS przy 37 C), aminotransferaza asparaginianowa (AST: metod¹ kinetyczn¹ z NADH, bez aktywacji fosforanem pirydoksalu IFCC, temp. 37 C), bia³ko ca³kowite (metod¹ biuretow¹), kreatynina (metod¹ Jaffego z kompensacyjn¹ prób¹ œlep¹) oraz mocznik (metod¹ kinetyczn¹ z ureaz¹ i GLDH, test UV). Pomiar aktywnoœci lipazy wykonano na aparacie Vitros Fusion FS 5.1 (OrthoClinical Diagnostics Johnson&Johnson) z zastosowaniem techniki pomiaru na slajdach. Stê enia bia³ek ostrej fazy: bia³ka C-reaktywnego (CRP) i osoczowego bia³ka amyloidowego A (SAA) zmierzono wykorzystuj¹c technikê pomiaru immunonefelometrycznego na aparacie Nephelometer BN II (Siemens Heathcare Diagnostics, Germany). Do badania morfologii krwi obwodowej zastosowano analizator hematologiczny Sysmex XE-2100 (Sysmex Copr. Japan). Zakresy wartoœci referencyjnych dla wszystkich omawianych powy ej parametrów biochemicznych, hematologicznych i immunochemicznych podano w tabeli II. Analiza statystyczna Ocenê normalnoœci rozk³adów przeprowadzono przy pomocy testu Kormogo³owa-Smirnova. Ze wzglêdu na nieparametryczny rozk³ad danych, analiza porównawcza pomiêdzy ciê k¹ i ³agodniejsz¹ postaci¹ dokonana zosta³a przy u yciu testu U Manna-Whitneya, natomiast do oceny zale noœci pomiêdzy wybranymi parametrami oraz osteopontyn¹ wyliczono wspó³czynnik R Spearmana. Za znamienne statystycznie uznawano ró - nice na poziomie istotnoœci p. Analizê statystyczn¹ przeprowadzono przy u yciu pakietu Statistica 9.0 (Statsoft Inc. Tulsa, USA) oraz StatsDirect 1.7.3 (Stats- Direct Ltd., Cambridge, England). Wyniki Charakterystykê grupy badanej pod wzglêdem wieku i p³ci dla obu analizowanych postaci OZT przedstawiono w tabeli I. Œredni czas hospitalizacji u chorych z SAP wynosi³ 36,6 ± 47,1 dni (1,0-176,0) i by³ 6-krotnie d³u szy w porównaniu z postaci¹ o MAP trwaj¹cy 6,8 ± 1,7 dni (5,0-10,0) (tabela I). Stê enie OPN oraz pozosta³ych parametrów biochemicznych i hematologicznych przedstawiono jako wartoœæ mediany wraz z zakresem wartoœci minimalnej i maksymalnej dla obu porównywanych grup odpowiednio w 1-szej oraz 3-ciej dobie i zamieszczono w tabeli II. Analiza statystyczna wykaza³a, e wartoœci stê eñ OPN u chorych z SAP od chwili rozpoznania by³y znamiennie statystycznie wy sze (1,5-razy w 1-szej oraz 4-krotnie w 3-ciej dobie) w porównaniu do chorych z MAP (tabela II). Jednoczeœnie stwierdzono, e jego stê enia u chorych z MAP mieœci³y siê w zakresie normy podanym przez producentów odczynnika. Natomiast 250 Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 5 B. Kuœnierz-Cabala i wsp.
Rycina 2 Analiza regresji liniowej dla zale noœci pomiêdzy zmian¹ stê enia osteopontyny oraz markerami zapalnymi u chorych z ostrym zapaleniem trzustki w 3 dobie od przyjêcia na oddzia³. Regression lines for the relationship between osteopontin concentrations and inflammatory markers in AP patients on day 3 after admission to hospital. u chorych z SAP wartoœci OPN blisko 1,3- krotnie przekracza³y zakresy normy w tym samym czasie i 3-krotnie wzrasta³y w 3 dobie badania. Zupe³nie odmienn¹ dynamikê zmian rejestrowano dla chorych z MAP, gdzie w 3-ciej dobie hospitalizacji stê enie OPN wykazywa³o wyraÿnie ni sze wartoœci w stosunku do chorych z SAP (p). U wszystkich chorych z OZT wykonano analizê zale noœci pomiêdzy zmian¹ stê enia OPN oraz wybranymi markerami zapalnymi. W kolejnych dniach wykazywano wzrost korelacji dodatniej pomiêdzy zmian¹ stê enia OPN oraz IL-6 (R=0,540 w 1- szej i R=0,866 w 3-ciej dobie; p), ze wzrostem stê enia SAA (R=0,795 oraz R=0,871; p), rozpuszczalnego receptora dla TNFa (R=0,481 i R=0,654; p) oraz dla zale noœci pomiêdzy wzrostem OPN i elastazy granulocytów obojêtnoch³onnych w 1-szej dobie (R=0,515) oraz w 3- ciej (R=0,655); p (rycina 1A, rycina 2). W 1-szej dobie od przyjêcia u chorych z OZT odnotowano korelacjê dodatni¹ pomiêdzy OPN i neopteryn¹ (R=0,545; p) oraz OPN i prokalcytonin¹ (R=0,594; p). Tak e w 1-szej dobie leczenia odnotowano istnienie zale noœci pomiêdzy zmian¹ aktywnoœci amylazy w surowicy oraz OPN (R=-0,608, p). Podobne dane uzyskano dla pomiarów amylazy w moczu (R=-0,573; p) (rycina 1B). Korelacjê odwrotnie proporcjonaln¹ wykazano dla zale noœci pomiêdzy wzrostem poziomu OPN oraz spadkiem stê enia bia³ka ca³kowitego (R=-0,521; p) i albuminy (R=-0,631; p) (rycina 1B). Dyskusja W oparciu o wyniki przeprowadzonego badania wykazano, e wzrost stê enia OPN u chorych z ciê k¹ postaci¹ OZT jest 4-krotnie wiêkszy w porównaniu ze zmianami obserwowanymi w przypadkach o ³agodniejszym przebiegu choroby (tabela II). W literaturze brak jest informacji na temat znaczenia OPN w diagnostyce OZT, a dotychczasowe badania prowadzone w schorzeniach trzustki koncentruj¹ siê jedynie na jej roli w mechanizmie tworzenia kamieni trzustkowych w obrêbie dróg trzustkowych [13] oraz kalcyfikacji w przebiegu autoimmunologicznej postaci OZT [24]. Kalcyfikacja w przewodach trzustkowych obserwowana jest u prawie 90% pacjentów z przewlek³ym zapaleniem trzustki, wtórnym do nadmiernego spo ycia alkoholu. W wyniku dok³adnego badania morfologicznego tkanki trzustkowej pozyskanej od chorych z przewlek³ym zapaleniem trzustki ustalono w nich obecnoœæ litostatyny, która obecna jest równie w kamieniach trzustkowych u chorych z OZT, a jej rola biologiczna polega na hamowaniu precypitacji bia³ek i wzrostu liczby kryszta³ów wêglanu wapnia [13]. Stwierdzenie obecnoœci osteopontyny poprzez wykazanie jej wzrostu w surowicy mo e wskazywaæ na jej udzia³ w procesie formowania tworzenia kamieni w przewlek³ym zapaleniu trzustki. Badania O'Brien i wsp. [14] prowadzone w schorzeniach trzustki potwierdzaj¹ istnienie silnej zale noœci pomiêdzy stopniem ekspresji osteopontyny oraz stopniem zwapnieñ i akumulacj¹ makrofagów obserwowanych na wczesnym etapie powstawania powik³añ naczyniowych. S¹ to jednak nieliczne badania potwierdzaj¹ce, e osteopontyna produkowana przez makrofagi ma zwi¹zek z tworzeniem kamieni trzustkowych [13]. Jednoczeœnie nie stwierdzono obecnoœci mrna ostopontyny w obrêbie zdrowej trzustki, poniewa w warunkach fizjologicznych produkowana jest ona jedynie przez komórki nab³onka przewodów, nie zaœ komórki pêcherzykowe [7,13,24]. Badania prowadzone przez Cho i wsp. [6] podkreœlaj¹, e OPN nie jest równie produkowana w zdrowych naczyniach nie objêtych procesem zapalnym. Wzrost stê enia osteoponyny obserwowany w ostrym zapaleniu trzustki, podobnie jak w przypadku zaawansowanych zmian mia d ycowych naczyñ krwionoœnych wydaje siê byæ konsekwencj¹ tocz¹cego siê przewlek³ego procesu zapalnego [6,12]. Interesuj¹cy jest zwi¹zek pomiêdzy wzrostem stê enia OPN oraz innymi mediatorami i markerami ostrej fazy tj. IL-6, TNFa wraz z jego rozpuszczalnym receptorem, czynnikiem wzrostowym dla hepatocytów (HGF), elastaz¹ granulocytów wieloj¹drzastych (PMN-elastaza), czy bia³kami ostrej fazy tj. serum amyloid A (SAA) i albumin¹ (rycina 1A i 1B, rycina 2). Zale noœæ pomiêdzy wzrostem aktywnoœci granulocytów obojêtnoch³onnych oraz OPN, podobnie jak pomiêdzy OPN i TNFa wykazano wczeœniej jedynie na modelu zwierzêcym [8]. Podobne korelacje wskazuj¹, e OPN produkowana prze monocyty i limfocyty T odgrywa wa n¹ rolê w mediowaniu komórkowej odpowiedzi immunologicznej, brak jest natomiast jasnych mechanizmów t³umacz¹cych te zale noœci u ludzi. Neutrofile obecne s¹ w miejscu uszkodzenia nie d³u ej ni 24 godziny i po tym czasie ulegaj¹ apoptozie, a ma ich miejsce pojawiaj¹ siê makrofagi [8]. Wykazanie zale noœci pomiêdzy badanymi cytokinami prozapalnymi (tj. IL-6, TNFa) i OPN, oraz pomiêdzy aktywnoœci¹ amylazy trzustkowej i OPN w 1-szym dniu od momentu rozpoznania OZT mo e wskazywaæ na jej przydatnoœæ we wczesnym monitorowaniu kierunku rozwoju OZT, w tym jej ciê koœci wraz z towarzysz¹cymi powik³aniami. Wczeœniejsze badania autorów pracy dowodz¹ przydatnoœci oznaczeñ inhibitorów kalcyfikacji pozakostnej tj. fetuiny A oraz matrix-gla protein u chorych z OZT [10,11]. Wzrosty stê enia osteopontyny wykazane w pracy korelowa³y ze wzrostem stê- enia wczesnych mediatorów i markerów zapalnych w tej grupie chorych. Wykazano Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 5 251
miêdzy innymi zwi¹zek OPN ze spadkiem stê enia albuminy proporcjonalnym do ciê - koœci przebiegu OZT. Chocia albumina nie jest zaliczana do klasycznych inhibitorów kalcyfikacji pozakostnej, to jednak jej rola polega na wi¹zaniu ok. 40% wapnia zjonizowanego [20], a bêd¹c ujemnym bia³kiem ostrej fazy, jej spadek w przypadku ciê kiej postaci OZT mo e dodatkowo przyœpieszaæ proces tworzenia zwapnieñ [5,10]. Osteopontyna mo e wiêc stanowiæ nowy biomarker wskazuj¹cy na kalcyfikacjê w obrêbie trzustki [24]. Przeprowadzone badania wstêpne nie upowa niaj¹ do wyprowadzenia jednoznacznych zwi¹zków odnoœnie roli osteopontyny w OZT. Niemniej jednak, byæ mo e ma ona równie udzia³ w skomplikowanym i niewyjaœnionym patomechanizmie tej choroby. W przeprowadzonym badaniu niezwykle interesuj¹ce jest znamiennie istotnie wy- sze stê enie OPN wykazane u chorych z ciê k¹ postaci¹ OZT, która stanowi wa ny problem kliniczny w aspekcie powik³añ, jak równie wysokiej œmiertelnoœci. Piœmiennictwo 1. Abedin M., Tintut Y. I Demer L.: Vascular calcification: mechanisms and clinical ramifications. Arterioscler. Thromb. Vascular. Biol. 2004, 24, 1161. 2. Acute Pancreatitis Classification Working Group: Revision of the Atlanta Classification of acute pancreatitis. 2008, H:/MGSarr/Documents/Atlanta Classification.doc 3. Ahmed M., Kundu G.C.: Osteopontin selectively regulates p70s6k/mtor phosphorylation leading to NF-KB dependent AP-1-mediated expression in breast cancer cells. Molecular Cancer 2010, 9, 101. 4. Al Mofleh I.A.: Severe acute pancreatitis: Patho-genetic aspects and prognostic factors. World J. Gastroenterol. 2008, 14, 6754. 5. Carroll J.K., Herrick B., Gipson T. et al.: Acute pancreatitis: diagnosis, prognosis, and treatment. Am. Family Physician 2007, 75, 1513. 6. Cho H.J., Cho H.J., Kim H.S.: Osteopontin: A multifunctional protein at the crossroads of inflammation, atherosclerosis, and vascular calcification. Curr. Atherosclerosis Reports 2009, 11, 206. 7. Kilic G., Wang J., Sosa-Pineda B.: Osteopontin is a novel marker of pancreatic ductal tissues and of undifferentiated pancreatic precursors in mice. Dev. Dyn. 2006, 235, 1659. 8. Koh A., da Silva A., Bansal A.K., Bansal M. et al.: Role of osteopontin in neutrophil function. Immunology 2007, 122, 466. 9. Koopmann J., Fedarko N.S., Jain A. et al.: Evaluation of osteopontin as biomarker for pancreatic adenocarcinoma. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev. 2004, 13, 487. 10. Kusnierz-Cabala B., Gurda-Duda A., Panek J. et al.: Serum fetuin A concentration in patients with acute pancreatitis. Clin. Lab. 2010, 5-6, 191. 11. Kusnierz-Cabala B., Gurda-Duda A., Solnica B. et al.: Serum matrix Gla protein concentrations in patients with mild and severe acute pancreatitis. Clinical Laboratory 2011, 11-12 (in press). 12. Lund S.A., Giachelli C.M.: The role of osteopontin in inflammatory processes. J. Cell Signal. 2009, 3, 311. 13. Nakamura M., Oka M., Iizuka N. et al.: Osteopontin expression in chronic pancreatitis. Pancreas 2002, 25, 182. 14. O'Brien K.D., Kuusisto J., Reichenbach D.D. et al.: Osteopontin is expressed in human aortic valvular lesions. Circulation 1995, 92, 2163. 15. Ogawa D., Stone J.F., Takata T. et. al.: Liver X receptor agonists inhibit cytokine-induced osteopontin expression in macrophages through interference with activator protein-1 signaling pathways. Circ Res. 2005, 96, 59. 16. Papachristou G.I.: Prediction of severe acute pancreatitis: Current knowledge and novel insights. World J. Gastroenterol. 2008, 14, 6273. 17. Pavlidis T.E., Pavlidis E.T., Sakantamis A.K.: Advances in prognostic factors in acute pancreatitis. Hepatobiliary Pancreat. Dis. Int. 2010, 9, 482. 18. Pollack S.B., Linnemeyer P.A., Gill S.: Induction of osteopontin mrna expression during activation of murine NK cells. J Leukoc Biol. 1994, 55, 398-400. 19. Ramaiah S., Rittling S.: Pathophysiological role of osteopontin in hepatic inflammation, toxicity, and cancer. Toxicological Sciences 2008, 103, 4. 20. Slomp J, der Voort P, Gerritsen R et al.: Albuminadjusted calcium is not suit able for diagnosis of hyper- and hypocalcemia in the critically ill. Crit. Care Med. 2003, 31, 1389. 21. Ueda T., Takeyama Y., Yasuda T. et al.: Significant elevation of serum interleukin-18 levels in patients with acute pancreatitis. J. Gastroenterol. 2006, 41, 158. 22. Weber G.F., Ashkar S., Glimcher M.J., Cantor H.: Receptor-ligand interaction between CD44 and osteopontin (Eta-1). Science 1996, 271, 509. 23. Wong C.K., Lit L.C.W., Tam L.S. et al.: Elevation of plasma osteopontin concentration is correlated with disease activity in patients with systemic lupus erythematosus. Rheumatology 2005, 44, 602. 24. Takada H., Nakazawa T., Ohara H. et al.: Role of osteopontin in calcification in autoimmune pancreatitis. Dig. Dis. Sci 2009, 54, 793. 25. Zhu B., Suzuki K., Goldberg H.A. et al.: Osteopontin modulates CD44-dependent chemotaxis of peritoneal macrophages through G-proteincoupled receptors: evidence of role for an intercellular form of osteopontin. J. Cell Physiol. 2004, 198, 155. 252 Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 5 B. Kuœnierz-Cabala i wsp.