RAPORT NA TEMAT NARKOMANII w 211 roku WOJEWÓDZTWO PODLASKIE Anna Golubiewska Ekspert wojewódzki ds. informacji o narkotykach i narkomanii Białystok 212
I. Wprowadzenie Województwo podlaskie jest regionem wielokulturowym, wielonarodowościowym i pod tym względem jest najbardziej zróżnicowane spośród 16 województw. Mieszkają tu Białorusini, Litwini, Ukraińcy oraz Tatarzy. Czynnikiem mającym potencjalny wpływ na problem narkomanii w województwie podlaskim jest jego usytuowanie. Województwo położone jest w północno-wschodniej części Polski - jest województwem przygranicznym - od wschodu graniczy z Białorusią, zaś od północy z Litwą 1. Taka sytuacja stwarza zagrożenie przemytu przez pas graniczny środków psychoaktywnych. Rysunek 1. Województwo podlaskie. Przejścia graniczne. 1 W regionie jest 9 przejść granicznych: na granicy z Litwą - Budzisko (drogowe), Ogrodniki (drogowe), Trakiszki (kolejowe); na granicy z Białorusią - Bobrowniki (drogowe), Czeremcha (kolejowe), Kuźnica Białostocka (drogowe i kolejowe), Połowce (drogowe), Siemianówka (kolejowe ruch towarowy). 2
II. Opis sytuacji, epidemiologia, charakterystyka zjawiska narkomanii na terenie województwa 1. Używanie narkotyków W 21 roku i na początku 211 roku Obserwatorium Integracji Społecznej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Białymstoku przeprowadziło badanie Problemy dzieci i młodzieży w kontekście wykluczenia społecznego w województwie podlaskim, dotyczące m.in. skali uzależnień wśród dzieci i młodzieży w województwie podlaskim, w tym zjawiska narkomanii. Badanie przeprowadzono w 8 losowo wytypowanych podlaskich szkołach (4 szkołach podstawowych, 2 gimnazjach i 2 szkołach średnich), za pomocą anonimowej ankiety skierowanej do uczniów: VI klas szkół podstawowych, II klas gimnazjum i I klas szkół ponadgimnazjalnych. Pierwsza grupa dotyczyła młodzieży urodzonej w 1998 r. (12 lat w momencie badania), druga w 1996 r. (14 lat w momencie badania) oraz w 1994 r. (16 lat w momencie badania). Ogółem badaniem objęto 1648 uczniów. Jak pokazują wyniki badania co 15 uczeń szkoły średniej, co 25 uczeń gimnazjum i co 1 uczeń szkoły podstawowej zażywał w swoim życiu narkotyki. Graficzny opis wyników w ujęciu procentowym przedstawia Wykres 1. Wykres 1. Odsetek młodzieży szkolnej ogółem z województwa podlaskiego używających kiedykolwiek narkotyków 2 1% 8% 6% 99% 96% 87% 4% 2% % 1% VI klasa szkoły podstawowej 4% II klasa gimnazjum 13% I klasa szkoły ponadgimnazjalnej TAK NIE 2 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, Problematyka uzależnień wśród dzieci i młodzieży skala zjawiska w województwie podlaskim, Białystok 211, s. 3. 3
Średni wiek sięgania po używki po raz pierwszy wśród podlaskich uczniów, to około 14-15 lat. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych (3% badanej populacji) częściej deklarują zażywanie narkotyków, niż ich młodsi koledzy; nieliczni uczniowie szkół podstawowych i gimnazjalnych zażywają obecnie środki narkotyczne, odpowiednio,43% i,47% ankietowanych 3. Najczęstszą przyczyną używania narkotyków przez podlaskich uczniów (w każdej z badanych grup wiekowych) jest ciekawość, chęć sprawdzenia jak to jest. Inne powody to: poczucie, że zażycie narkotyku będzie gwarantowało dobrą zabawę oraz myślenie, że pozwoli im to uwolnić się od stresów, napięć, problemów 4. 2. Narkomania problemowe używanie narkotyków oraz konsekwencje zdrowotne i społeczne Jedną ze zdrowotnych konsekwencji używania narkotyków, w szczególności drogą dożylną, jest rozprzestrzenianie się chorób przenoszonych przez krew, wśród nich HIV/AIDS i wirusowego zapalenia wątroby. Zakażenia krwiopochodne w grupie osób używających narkotyków iniekcyjnie nabywane są zazwyczaj w konsekwencji używania wspólnego sprzętu (strzykawek, igieł, pojemników do mieszania i przygotowania narkotyku). Poza zakażeniami związanymi z korzystaniem ze wspólnego sprzętu do wstrzyknięć, do zakażeń HIV i HBV dochodzi również podczas kontaktów seksualnych zarówno między osobami używającymi narkotyków iniekcyjnie, jaki i między nimi a ich partnerami seksualnymi lub klientami. Pozostałe zakażenia, na które szczególnie narażone są osoby używające narkotyków dożylnie to: gruźlica (TB), zakażenia skóry i tkanek miękkich wywołane przez Staphylococcus aureus (w tym Staphylococcus aureus metycylinooporny MRSA) i paciorkowce, ciężka sepsa, STI inne niż HIV i wirusowe zapalenia wątroby (np. chlamydioza, kiła, rzeżączka), zakażenia układu oddechowego (zapalenie płuc, błonica, grypa), botulizm przyranny, tężec, zakażenia lidzkim wirusem T-limfotropowym (HTLV) 5. Poniższe wykresy przedstawiają sytuację epidemiologiczną zakażeń wirusem HIV (w tym u osób używających narkotyki drogą dożylną) w Polsce w 211 roku (Wykres 2) oraz 3 Tamże, s. 31. 4 Tamże, s. 35. 5 ECDC (Europejskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób) i EMCDDA (Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii), Leczenie i profilaktyka chorób zakaźnych wśród osób iniekcyjnie używających narkotyków, Sztokholm 211, s. 12. 4
w województwie podlaskim na przestrzeni lat 22 211 (Wykres 3), a także zachorowań na AIDS (analogicznie Wykres 4 i Wykres 5). Wykres 2. Liczba nowych zakażeń wirusem HIV w Polsce, w tym wśród narkomanów w 211 r. (zakażenia rejestrowane wg miejsca zakażenia) 6 zachodniopomorskie wielkopolskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie śląskie pomorskie PODLASKIE podkarpackie opolskie mazowieckie małopolskie łódzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie 1 2 2 4 3 7 3 7 2 2 4 4 7 8 11 8 1 18 19 17 14 17 25 32 24 29 22 28 19 29 38 37 38 43 48 59 58 58 92 11 115 137 291 dolnośląskie 6 115 128 5 1 15 2 25 3 Narkomani Nieznana droga zakażenia Ogółem liczba osób 6 Źródło: Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny. Wyjaśnienie pojęć: Narkomani oznacza iniekcyjnych użytkowników narkotyków; Nieznana droga zakażenia oznacza przypadki zakażeń, w których nie podano drogi transmisji wirusa (w ramach tej grupy mogą być również osoby używające narkotyków dożylnie); Ogółem liczba osób oznacza liczbę wszystkich przypadków zakażeń HIV zarejestrowanych w danym roku. 5
W 211 r. w województwie podlaskim zanotowano 19 nowych zakażeń wirusem HIV, co stanowi 1,7% wszystkich przypadków w kraju. Najniższy odsetek nowych zakażeń HIV (11 przypadków) zarejestrowano w województwie świętokrzyskim, najwyższy 291 przypadków w województwie mazowieckim. Wśród ogólnej liczby nowych zakażeń wirusem HIV w województwie podlaskim zanotowano 3 przypadki w grupie iniekcyjnych narkomanów, co stanowi 5,2% ogólnej liczby zakażeń wirusem HIV wywołanych drogą iniekcji narkotyku. Wskaźnik zakażeń wirusem w tej grupie na 1 tys. mieszkańców dla województwa podlaskiego przewyższa wskaźnik krajowy i wynosi,25 (kraj,15). Wykres 3. Liczba nowych zakażeń wirusem HIV, w tym wśród narkomanów w latach 22 211 w województwie podlaskim 7 25 2 15 15 15 21 19 1 5 1 9 9 1 9 6 5 3 3 3 1 1 1 1 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Ogółem liczba osób W tym narkomani Jak wynika z danych Zakładu Epidemiologii Państwowego Zakładu Higieny, w 211 r. w województwie podlaskim zanotowano 19 nowych przypadków zakażenia wirusem HIV i jest to jeden z najwyższych wskaźników od 22 roku. Na przestrzeni 1 lat liczba nowych zakażeń wirusem HIV w województwie podlaskim wśród iniekcyjnych użytkowników narkotyków jest zmienna. W 23 oraz 21 roku nie zanotowano nowych zakażeń wirusem wśród narkomanów. W 24 zanotowano najwyższą liczbę zakażonych drogą iniekcji, natomiast w latach 26-29 odnotowano pojedyncze przypadki zakażeń tą drogą. W 211 roku ponownie odnotowano wzrost przypadków zakażenia wirusem HIV wśród narkomanów. 7 Źródło: Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny. 6
Wykres 4. Liczba zachorowań na AIDS w 211 r. w Polsce, w tym wśród narkomanów (zakażenia rejestrowane wg miejsca zamieszkania) 8 zachodniopomorskie wielkopolskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie śląskie 1 2 1 2 3 1 2 3 3 4 7 12 16 pomorskie PODLASKIE podkarpackie opolskie mazowieckie małopolskie łódzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie dolnośląskie 1 2 2 6 1 2 2 2 2 2 3 4 4 6 12 1 4 1 1 5 7 9 1 11 17 17 19 34 5 1 15 2 25 3 35 Narkomani Nieznana droga zakażenia Ogółem liczba osób W 211 r. w województwie podlaskim zanotowano 6 nowych zachorowań na AIDS, co stanowi 3,5% wszystkich przypadków w kraju. Najniższy odsetek ogólnej zachorowalności na AIDS (3 przypadki) zarejestrowano w województwie świętokrzyskim, najwyższy 34 przypadki w województwie dolnośląskim. Wśród ogólnej liczby 8 Źródło: Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny. Wyjaśnienie pojęć: Narkomani oznacza iniekcyjnych użytkowników narkotyków; Nieznana droga zakażenia oznacza przypadki zakażeń, w których nie podano drogi transmisji wirusa (w ramach tej grupy mogą być również osoby używające narkotyków dożylnie); Ogółem liczba osób oznacza liczbę wszystkich przypadków zachorowań na AIDS zarejestrowanych w danym roku. 7
zachorowań na AIDS w województwie podlaskim w omawianym roku zanotowano 2 przypadki dotyczące iniekcyjnych użytkowników narkotyków. Województwo świętokrzyskie to jedyne spośród województw, gdzie nie zarejestrowano zachorowań w tej grupie, najwięcej 17 przypadków odnotowano w dolnośląskiem. Wskaźnik zachorowań na AIDS w grupie iniekcyjnych narkomanów na 1 tys. mieszkańców dla województwa podlaskiego nieznacznie przewyższa wskaźnik krajowy i wynosi,17 (kraj,15). Wykres 5. Liczba zachorowań na AIDS, w tym wśród narkomanów w latach 22 211 w województwie podlaskim 9 7 6 5 4 3 2 1 7 6 5 4 4 4 4 4 3 3 3 2 2 2 2 2 1 1 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 ogółem liczba osób w tym narkomani Na podstawie danych przedstawionych na wykresie 5 wnioskujemy, iż epidemiologia zachorowań na AIDS w województwie podlaskim w latach 22-211 ma dynamiczny charakter. W latach 22-23 oraz 29-21 zanotowano najniższy odsetek nowych zachorowań na AIDS (dwa przypadki w każdym roku) natomiast w 28 i 211 roku zarejestrowano najwyższą liczbę tych przypadków. Również odsetek zachorowań na AIDS wśród narkomanów na przestrzeni 1 lat w województwie podlaskim jest zróżnicowany. Najwięcej przypadków zarejestrowano w latach 26-28 (4 przypadki). W 29 oraz 21 roku wśród zachorowań na AIDS nie stwierdzono przypadku mającego związek z używaniem 9 Źródło: Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny. 8
substancji psychoaktywnych, natomiast w 211 roku ponownie zarejestrowano zachorowania na AIDS wśród narkomanów (2 przypadki). Wykres 6. Liczba zgonów z powodu przedawkowania narkotyków w Polsce w 21 r. 1 zachodniopomorskie 13 wielkopolskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie śląskie pomorskie PODLASKIE podkarpackie 4 5 8 3 15 2 27 opolskie mazowieckie małopolskie łódzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie dolnośląskie 16 15 6 1 7 9 13 2 4 6 8 1 12 liczba zgonów W województwie podlaskim w 21 roku odnotowano 8 zgonów z powodu przedawkowania narkotyków, co stanowi 3,1% ogólnej liczby zgonów z tego powodu w kraju (wykres 6). Najwięcej przypadków śmierci z powodu przedawkowania narkotyków odnotowano w województwie mazowieckim (39,5% wszystkich przypadków), śląskim (1,3%) oraz pomorskim (7,7%). Wskaźnik śmiertelności z powodu przedawkowania narkotyków na 1 tys. mieszkańców w województwie podlaskim jest zbliżony do wskaźnika krajowego i wynosi,67 (kraj,68). 1 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Dane wg krajowej definicji: F11-12, F14-16, F19, X42, X62, Y12, X44, X64, Y14. 9
Wykres 7. Liczba zgonów z powodu przedawkowania narkotyków w latach 24 21 w województwie podlaskim 11 14 12 1 8 6 4 2 13 7 7 8 6 4 24 25 26 27 28 29 21 Liczba zgonów Wg danych GUS przedstawionych na wykresie 7, w latach 24-21 statystyka zgonów spowodowanych przedawkowaniem narkotyków w województwie podlaskim ma charakter zróżnicowany. Liczba zgonów zarejestrowana w 24 roku wzrosła ponad 3-krotnie w roku kolejnym (13 przypadków), w 26 i 27 roku nastąpił spadek umieralności z powodu przedawkowania środków psychoaktywnych utrzymany na stałym poziomie (7 przypadków). W 28 roku w województwie podlaskim nie zanotowano zgonów spowodowanych przedawkowaniem narkotyków, natomiast w latach 29-21 nastąpił ponowny wzrost śmiertelnych przypadków. Konsekwencje społeczne używania środków psychoaktywnych można rozpatrywać w kontekście zapotrzebowania na świadczenia osób uzależnionym od narkotyków oraz ich rodzin. Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 12 marca 24 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 29 r. Nr 175, poz. 1362) jednym z powodów udzielania pomocy społecznej jest narkomania. W 211 roku województwo podlaskie wraz z województwem świętokrzyskim znalazło się na przedostatnim miejscu (przed województwem podkarpackim) w kategorii udzielania pomocy społecznej osobom i rodzinom z problemem narkomanii (Wykres 8). W omawianym roku udzielono świadczeń 69 rodzinom, w tym 11 rodzinom na obszarze wiejskim, porównując 7 rodzin, w tym 9 rodzin na obszarze wiejskim w 21 r., 62 rodziny, w tym 6 rodzin na obszarze wiejskim w 29 r., 53 rodziny, w tym 4 rodziny na 11 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Dane wg krajowej definicji: F11-12, F14-16, F19, X42, X62, Y12, X44, X64, Y14. 1
obszarze wiejskim w 28 r., 53 rodziny, w tym 3 rodziny na wsi w 27 r. oraz 69 rodzin, w tym 1 rodzina na wsi w 26 r. Wykres 8. Liczba rodzin, którym przyznano pomoc z powodu narkomanii w 211 roku (w przekroju województw) 12 zachodniopomorskie wielkopolskie warmińsko-mazurskie 45 39 23 27 271 27 świętokrzyskie 11 69 śląskie 22 292 pomorskie 3 27 PODLASKIE podkarpackie 11 6 69 61 opolskie 27 78 mazowieckie małopolskie łódzkie lubuskie 9 32 25 52 181 16 28 62 lubelskie kujawsko-pomorskie dolnośląskie 15 13 37 128 127 379 1 2 3 4 5 6 7 Ogółem W tym na wsi 12 Źródło: Sprawozdanie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej - MPiPS-3-R za I-XII 211 r. 11
3. Dostępność narkotyków W przeprowadzonym przez Obserwatorium Integracji Społecznej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Białymstoku poproszono respondentów o ocenę dostępności do narkotyków na terenie województwa podlaskiego. Zdecydowana większość badanych (64% uczniów szkół średnich, 77% gimnazjalistów oraz 8% uczniów szkół podstawowych) stwierdziła, że temat dostępności do środków psychoaktywnych ich nie interesuje. Należy jednak odnotować, iż co czwarty uczeń klas ponadgimnazjalnych oraz co dziesiąty uczeń szkół gimnazjalnych i podstawowych z terenu województwa podlaskiego określa dostęp do narkotyków jako łatwy (Wykres 9). Wykres 9. Dostępność do narkotyków w opinii uczniów podlaskich szkół 13 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 8% 1% 1% 77% 1% 13% 64% 12% 24% VI klasa szkoły podstawowej II klasa gimnazjum I klasa szkoły ponadgimnazjalnej nie interesuje mnie to jest trudna jest łatwa 13 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, Problematyka uzależnień wśród dzieci i młodzieży skala zjawiska w województwie podlaskim, Białystok 211, s. 36. 12
III. Opis i ocena posiadanych zasobów oraz podejmowanych działań w województwie 1. Ograniczanie popytu 1.1 Profilaktyka Podnoszenie kwalifikacji osób realizujących zadania z zakresu profilaktyki uzależnień Szkoła Dobrego Wyboru projekt edukacyjny realizowany w ramach programu STOP PATOLOGIOM, w partnerstwie m.in. z Komendą Wojewódzką Policji w Białymstoku. Głównym założeniem projektu jest kompleksowa edukacja realizatorów działań profilaktycznych, na co dzień pracujących z młodzieżą (nauczycieli, pedagogów, wychowawców). Realizację projektu zapoczątkowano w 29 roku. Działaniami, mającymi charakter pilotażu, objęto wówczas powiaty: siemiatycki, sokólski, wysokomazowiecki (w szkoleniach uczestniczyło 37 osób). W kolejnym roku, kontynuując reazliację projektu, szkolenia przeprowadzono w powiatach: białostockim, bielskim, zambrowskim oraz hajnowskim (w szkoleniach uczestniczyło 167 osób). W 211 roku, na podstawie Porozumienia z dnia 15 września, zawartego pomiędzy Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Białymstoku, a Komendą Wojewódzką Policji w Białymstoku, działania szkoleniowe przeprowadzono na terenie powiatu sejneńskiego, suwalskiego i augustowskiego (w szkoleniach uczestniczyło 137 osób). Zakres tematyczny: Zjawisko narkomanii w województwie podlaskim. Psychospołeczny aspekt narkomanii. Fazy, mechanizmy i skutki zażywania narkotyków. Formy pomocy uczniom eksperymentującym i uzależnionym od środków psychoaktywnych. Rodzaje narkotyków. Jak rozpoznać, że uczeń sięga po narkotyki? Metoda interwencji skierowana do osób eksperymentujących i uzależnionych od środków psychoaktywnych i ich rodziców. Prawne aspekty uzależnień. Odpowiedzialność prawna nieletnich. Procedury interwencji szkoły. Profilaktyka uzależnień w szkole rodzaje, strategie, standardy, programy/działania. Diagnoza wewnątrzszkolna. Ewaluacja programów/działań profilaktycznych. Prowadzenie zajęć profilaktycznych z uczniami, szkoleń nauczycieli oraz wywiadówek profilaktycznych. 13
W ramach realizacji projektu, wspólnie z Wydziałem Prewencji KWP w Białymstoku, opracowano Informator kadry pedagogicznej placówek oświatowych. Realizacja przedsięwzięć profilaktycznych 1. Program Wczesnej Interwencji wobec Młodych Użytkowników Narkotyków FreD goes net" - międzynarodowy projekt z obszaru profilaktyki selektywnej oparty o metodę krótkiej interwencji profilaktycznej, skierowany do młodych osób używających narkotyków. Osoby zakwalifikowane do programu biorą udział w zajęciach grupowych prowadzonych metodą wywiadu motywującego. Celem zajęć jest pobudzenie uczestników do refleksji, podniesienie poziomu ich wiedzy na temat używania narkotyków, zachęcenie do oceny ryzyka i odpowiedzialności, zmiana nastawienia i zachowania związanego z używaniem narkotyków oraz poznanie oferty lokalnego systemu pomocowego. W 211 roku Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku włączył się w realizację programu na terenie województwa podlaskiego. W terminie listopad-grudzień program przeprowadzono w trzech gminach województwa. Do udziału w przedsięwzięciu zgłosiło się 48 osób, zakwalifikowane zostały 34 osoby, 28 osób ukończyło program. Rozmowy kwalifikacyjne oraz zajęcia przeprowadzili certyfikowani trenerzy FreD (terapeuci Młodzieżowego Ośrodka Terapii i Readaptacji ETAP w Białymstoku). 2. Kampania społeczna pn.: Narkotyki? Na co mi to? jest pierwszą w Polsce kampanią mówiąca, zgodnie z wynikami badań naukowych, iż większość młodych ludzi nie używa narkotyków. Przy pomocy tak sformułowanego przekazu kampania ma kształtować przekonanie, iż nieużywanie narkotyków jest obecnie normą wśród nastolatków i tym samym ma wzmacniać tę pozytywną tendencję. W terminie sierpień wrzesień, w ramach współrealizacji kampanii, przeprowadzono kolportaż materiałów edukacyjnych. 3. W ramach IX Podlaskich Dni Rodziny zorganizowanych w terminie 1 maja 31 sierpnia, pod hasłem Rodzina najcieplejszym miejscem na ziemi, wspólnie z podmiotami realizującymi zadania z obszaru sektora socjalnego przeprowadzono szereg działań ukierunkowanych na wzmocnienie idei rodziny, a także wsparcie podlaskich rodzin, m.in. przy współpracy ze Stowarzyszeniem Pomocy Rodzinie DROGA w Białymstoku, przygotowano wyprawki szkolne dla dzieci z rodzin będących w trudnej sytuacji materialnej. 14
Profilaktyka w gminach województwa podlaskiego W 211 roku 57,5% podlaskich gmin wspierało programy profilaktyki uniwersalnej, natomiast 9,6% gmin wspierało programy profilaktyki selektywnej i wskazującej 14. Wykres 1. Odsetek gmin, które w 211 roku wspierały finansowo programy profilaktyczne (w przekroju województw) 15 zachodniopomorskie wielkopolskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie śląskie pomorskie PODLASKIE podkarpackie opolskie mazowieckie małopolskie łódzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie dolnośląskie 26,2% 12,3% 15,% 11,7% 18,4% 16,7% 9,6% 6,4% 2,6% 11,3% 12,1% 8,2% 23,% 12,3% 17,% 18,9% 72,9% 63,6% 66,7% 71,9% 76,% 72,7% 57,5% 65,6% 71,4% 59,3% 72,6% 61,4% 68,9% 64,4% 62,7% 8,1%,% 1,% 2,% 3,% 4,% 5,% 6,% 7,% 8,% 9,% profilaktyka uniwersalna profilaktyka selektywna i wskazująca Analizując aktywność podlaskich gmin we wspieraniu programów profilaktyki w kontekście aktywności pozostałych województw, należy stwierdzić, iż obok województwa 14 Źródło: Sprawozdanie z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w 211 roku. Dane dotyczą 113 podlaskich gmin, które przesłały Sprawozdanie. 15 Źródło: Opracowanie Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii na podstawie sprawozdań z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w 211 roku. 15
mazowieckiego, województwo podlaskie notuje najniższy odsetek gmin, które w 211 r. wspierały finansowo programy profilaktyki uniwersalnej. Najwyższy odsetek gmin, które wspierały programy profilaktyki uniwersalnej odnotowano w województwie dolnośląskim (8,1%) oraz śląskim (76,%). Najwyższy odsetek gmin, które w 211 r. wspierały finansowo realizację programów profilaktyki selektywnej i wskazującej wykazuje województwo zachodniopomorskie (26,2%), lubuskie (23,%) oraz opolskie (2,6%), najniższy zaś województwo podlaskie (9,6%), łódzkie (8,2%) oraz podkarpackie (6,4%). 1.2 Leczenie i rehabilitacja Wydatki na realizację świadczeń zdrowotnych udzielanych w trybie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej w zakresie leczenia i rehabilitacji uzależnienia od narkotyków lub szkodliwego ich używania Od 27 do 21 roku wydatki Podlaskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia na świadczenia zdrowotne udzielane w trybie ambulatoryjnym w zakresie terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych corocznie wzrastały (w 27 r. 163 789,2 zł, w 28 r. 291 6 zł, w 29 r. 313 696,5 zł, w 21 r. 338 43,7 zł). W 211 r. Podlaski Oddział Wojewódzki NFZ, w ramach zawartych umów na realizację przedmiotowych świadczeń, wydatkował środki finansowe w kwocie 164 244,26 zł 16. 1.3 Readaptacja społeczna Na terenie województwa podlaskiego znajdują się: 1. Stacjonarne ośrodki readaptacyjne: Katolicki Ośrodek Wychowania i Terapii Uzależnień Metanoia w Czarnej Białostockiej. NZOZ Ośrodek Rehabilitacyjno Readaptacyjny MONAR w Zaczerlanach. 2. Placówka ambulatoryjna NZOZ Młodzieżowy Ośrodek Terapii i Readaptacji ETAP w Białymstoku. 16 Źródło: Podlaski Oddział Wojewódzki NFZ. 16
Ponadto na terenie województwa podlaskiego istnieje sześć Centrów Integracji Społecznej 17, których nadrzędnym celem jest reintegracja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Działania Centrów zmierzają do zapewnienia uczestnikom pomocy w uzyskaniu bezpieczeństwa socjalnego przy zastosowaniu oddziaływań profilaktycznych, aktywizacji zawodowej oraz wsparcia w rozwoju osobistym. Zgodnie z ustawą z dnia 13 czerwca 23 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 211 r. nr 43, poz. 225 z późn. zm.), jedną z grup beneficjentów proponowanych form reintegracyjnych są osoby uzależnione od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej. 1.4 Ograniczanie szkód zdrowotnych Na terenie województwa podlaskiego nie są realizowane programy redukcji szkód związanych z używaniem narkotyków. 2. Ograniczanie podaży - walka z nielegalnym rynkiem narkotykowym 2.1 Działania Podlaskiej Policji 18 Ujawnianie i ściganie przestępstw związanych z narkotykami W 211 r. na terenie województwa podlaskiego odnotowano ogółem 25 589 przestępstw, z czego 1 379 związanych z przestępczością narkotykową, co stanowi 5,4% ich ogólnej liczby. Jest to największa od 5 lat liczba przestępstw narkotykowych. Stopniowy wzrost przestępczości narkotykowej następuje od 28 roku (Tabela 1). Tabela 1. Liczba przestępstw narkotykowych w województwie podlaskim w latach 27-211 ROK 27 28 29 21 211 LICZBA PRZESTĘPSTW NARKOTYKOWYCH 1 164 91 1 146 1 179 1 379 Źródło: Temida dla województwa podlaskiego 17 Źródło: Rejestr jednostek organizacyjnych, którym Wojewoda nadał status Centrum Integracji Społecznej, stan na dzień 1.11.212 r. 18 Źródło: Komenda Wojewódzka Policji w Białymstoku. 17
W 211 r. wszczęto ogółem 562 postępowania dotyczące przestępstw narkotykowych, natomiast 643 postępowań zakończono. W efekcie prowadzonych czynności na 1 379 stwierdzonych przestępstw wykryto 1 346. Analogicznie do poprzednich lat, w roku 211 największą liczbę przestępstw narkotykowych odnotowano w kategoriach 19 : posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych - art. 62 - (51%), udzielanie innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej w celu osiągnięcia korzyści majątkowej - art. 59 - (2%), udzielanie ww. środków - art. 58 - (ok. 17%). W 211 r. odnotowano też znaczny wzrost liczby przestępstw stwierdzonych z art. 56 ust. 3 (wprowadzanie do obrotu znacznej ilości środków odurzających, substancji psychotropowych lub słomy makowej). Ponadto odnotowano dwa przestępstwa dotyczące reklamy lub promocji substancji psychotropowych lub środków odurzających art. 68 (Tabela 2). Tabela 2. Przestępstwa przeciwko ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii w latach 26-21 postępowania wszczęte i zakończone oraz przestępstwa stwierdzone i wykryte 2 KWALIFIKACJA POSTĘPOWANIA PRZESTĘPSTWA PRAWNA WSZCZĘTE ZAKOŃCZONE STWIERDZONE WYKRYTE ROK 29 21 211 29 21 211 29 21 211 29 21 211 art. 53 ust. 1 1 2 2 1 2 4 2 4 art. 53 ust. 2 1 2 2 1 2 1 art. 54 ust. 1 1 1 1 3 3 art. 54 ust. 2 1 1 3 1 1 3 art. 55 ust. 1 2 4 2 1 5 2 11 6 3 1 4 3 art. 55 ust. 3 3 1 3 8 6 2 3 25 6 3 25 6 art. 56 ust. 1 2 7 1 6 5 11 7 37 21 9 37 18 9 art. 56 ust. 3 9 8 12 21 22 24 196 9 78 196 89 78 art. 58 33 29 3 51 46 35 15 158 227 14 141 225 art. 59 18 24 22 54 58 62 246 223 27 237 221 263 art. 6 1 1 1 1 1 art. 61 3 2 4 1 2 5 1 4 5 1 4 art. 62 ust. 1 i 3 318 36 441 381 416 462 437 59 72 428 576 691 art. 62 ust. 2 11 11 12 11 14 11 26 2 22 26 2 21 art. 63 ust. 1,3 27 3 3 3 31 34 31 38 42 29 34 3 art. 63 ust. 2 1 2 1 2 1 19 Przepisy ustawy z dnia 29 lipca 25 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485). 2 Przepisy ustawy z dnia 29 lipca 25 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485), wymienione kategorie opisane w aneksie do Raportu. 18
KWALIFIKACJA PRAWNA POSTĘPOWANIA PRZESTĘPSTWA WSZCZĘTE ZAKOŃCZONE STWIERDZONE WYKRYTE ROK 29 21 211 29 21 211 29 21 211 29 21 211 art. 64 1 1 1 1 2 1 1 2 1 art. 68 1 2 2 Razem 434 472 562 567 616 643 1 146 1 179 1 379 1 115 1 136 1 346 Źródło: Temida dla województwa podlaskiego Analogicznie do ubiegłych lat, w 211 roku głównym przedmiotem przestępstw narkotykowych na terenie województwa podlaskiego była marihuana/haszysz 72% przestępstw narkotykowych. W dalszej kolejności występowała amfetamina 2% i heroina 3% (Tabela 3). Ponadto ujawniono 6 opakowań tzw. dopalaczy (o nazwie Euforia, Rainbor). Tabela 3. Przestępstwa stwierdzone według głównego przedmiotu ROK 28 29 21 211 GŁÓWNY PRZEDMIOT marihuana/haszysz 561 665 742 992 amfetamina 21 282 272 282 heroina 43 84 98 46 polska heroina 2 4 1 - inna substancja psychotropowa/odurzająca 38 3 27 36 kokaina/crack 3 17 5 4 tabletki ekstazy 32 37 4 3 Źródło: Temida dla województwa podlaskiego Podstawa wszczęcia postępowania Podobnie jak w latach ubiegłych, w 211 roku podstawą wszczęcia postępowania w zdecydowanej większości (96% przypadków) były informacje/działania własne Policji. Zawiadomienia instytucji są nadal sporadyczne i utrzymują się na poziomie ok. 2 przypadków rocznie. W 211 r. wzrosła natomiast liczba zawiadomień ze strony osób pokrzywdzonych oraz przypadków, gdzie podstawą wszczęcia postępowania było 19
zawiadomienie osoby pokrzywdzonej zawiadomienie instytucji zawiadomienie organów kontroli zawiadomienie innej osoby ujęcie na gorącym uczynku w toku postępowania przygotowawczego na podstawie materiałów operacyjnych/ własnych Policji dane uzyskane z Internetu zawiadomienie organów kontroli. W omawianym roku odnotowano również największy wzrost liczby przestępstw, gdzie podstawą wszczęcia postępowania było ujęcie na gorącym uczynku. Tabela 4. Przestępstwa stwierdzone - podstawa wszczęcia postępowania ROK 28 1 28 4 24 21 374 259 1 29 7 22 2 22 262 4 43 1 21 4 25 7 21 23 43 514-211 12 23 8 11 316 456 552 1 Źródło: Temida dla województwa podlaskiego Miejsce popełnienia W 211 roku najwięcej przestępstw popełniono na terenie Białegostoku (miasto o liczebności 2 5 tys. mieszkańców) 491 (w 21 r. 214), następnie w miastach o liczebności 5 1 tys. mieszkańców 298 przestępstw (w 21 r. 38), 2 5 tys. mieszkańców 19 przestępstw (w 21 r. 28) oraz 1 2 tys. mieszkańców 143 przestępstwa (w 21 r. 124). Na terenach wiejskich odnotowano łącznie 181 przestępstw narkotykowych (21 r. 121, 29 r. 94) z czego większość, tak jak i w ubiegłych latach, dotyczyła posiadania narkotyków, udzielania ich (także w celu osiągnięcia korzyści majątkowych) oraz uprawy maku lub konopi. Jest to największy od 3 lat wzrost liczby przestępstw na tych terenach. Najwięcej przestępstw stwierdzonych odnotowano na terenie powiatu białostockiego 55 (w 21 r. 234), łomżyńskiego 236 (w 21 r. 221) i bielskiego 19 (w 21 r. 17). W przypadku powiatu białostockiego, w porównaniu do ubiegłego roku, odnotowano wzrost liczby przestępstw narkotykowych o 135%. Analogicznie do lat ubiegłych, najczęstszym miejscem popełniania przestępstw narkotykowych była ulica (42 przestępstwa) i budynki wielorodzinne (22). Do przestępstw dochodziło także w budynkach samodzielnych (68), samochodach osobowych (68) oraz komórkach/piwnicach/strychach (28), zakładach karnych/aresztach/schroniskach (1), na 2
parkingach (14), w parkach/lasach (17), dworcach autobusowych (8). W nielicznych przypadkach miejscem popełnienia czynu były szkoły średnie lub zawodowe (7), szkoły podstawowe i gimnazjalne (5), boiska sportowe (3). W pojedynczych przypadkach szpitale/sanatoria, parki, sklepy, restauracje/puby. Informacje o podejrzanych W 211 roku podejrzanych o popełnienie przestępstw narkotykowych było 743 osoby (21 r. 648, 29 r. 573). Analogicznie do lat ubiegłych sprawcami tych przestępstw w przeważającej większości byli młodzi ludzie (zazwyczaj mężczyźni), w przedziale wiekowym 21-24 lata 228 osób (21 r. 178, 29 r. 167), 17-2 lat 191 osób (21 r. 216, 29 r. 197), 25-29 lat 136 osób. Ponadto odnotowano 17 (21 r. 51) nieletnich w wieku do lat 16 (w tym 14 kobiet, w 21 r. 2). W omawianym roku nie odnotowano sprawców poniżej 13 lat (21 r. 2). Najmniej liczną grupę stanowiły osoby powyżej 5 roku życia 6 osób, tj.,8% ogółu podejrzanych. Kobiety stanowiły ok. 6% (43 osoby; w 21 r. 25) wszystkich podejrzanych. Odnotowano również 2 osoby niepoczytalne, które popełniły 3 przestępstwa. Spośród ogólnej liczby 743 osób podejrzanych odnotowano 268 osób bezrobotnych (21 r. 234), 214 osób uczących się bądź studiujących, w tym 21 studentów (21 r. 154 osoby/22 studentów), 168 osób pracujących (21 r. 144 osób). Odnotowano także 59 osób niepracujących i nie poszukujących pracy (21 r. 92), 7 rencistów (21 r. 1), 16 osób nielegalnie zatrudnionych (21 r. 8), 8 osób prowadzących własne gospodarstwo rolne (21 r. 4) oraz 3 osoby prowadzące rodzinną działalność gospodarczą (21 r. 2). Wśród ogólnej liczby 743 osób podejrzanych odnotowano 17 nieletnich (14%), którzy popełnili 334 przestępstwa narkotykowe. Wraz z dwukrotnym wzrostem liczby podejrzanych nieletnich, liczba czynów przez nich popełnionych również wzrosła o 134%. W 211 r. przestępczość nieletnich stanowiła 24% ogółu przestępczości narkotykowej (21 r. 12%, 29 r. niespełna 6%). (Tabela 5). Tabela 5. Nieletni sprawcy czynów przeciwko ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii w latach 27-211 ROK 27 28 29 21 211 LICZBA CZYNÓW NIELETNICH 125 44 64 143 334 LICZBA NIELETNICH 69 41 51 51 17 Źródło: Temida dla województwa podlaskiego 21
Analogicznie do ubiegłych lat, największą liczbę przestępstw nieletnich odnotowano w kategorii posiadania środków odurzających lub substancji psychotropowych (6% wszystkich czynów nieletnich), gdzie w 211 r. nastąpił największy od 5 lat wzrost liczby tych czynów. Odnotowano także wzrost liczby przypadków udzielania innej osobie narkotyków (także w celu osiągnięcia korzyści) oraz 4 przypadki uprawy maku/konopi (Tabela 6). Tabela 6. Czyny nieletnich przeciwko ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii czyny nieletnich Kwalifikacja prawna 27 28 29 21 211 art. 53 ust. 2-1 - - - art. 54 ust. 1 - - - - 2 art. 54 ust. 1, pkt.1 - - - - 2 art.55 ust. 1-2 - 1 - - - art. 56 ust. 1-2 - - - - - art. 56 ust. 3 - - - - - art. 58 3 6 15 21 76 art. 59 35 1 2 14 49 art. 62 ust 1 i 3 57 33 41 14 21 art. 62 ust. 2 1-1 - - art. 63 ust. 1, 3 2 2 5 4 4 Razem 125 44 64 143 334 Źródło: Temida dla województwa podlaskiego 2.2 Działania Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej oraz Izby Celnej w Białymstoku W 211 roku funkcjonariusze Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej ujawnili następujące środki odurzające: - 962,85 grama amfetaminy. - Leki z grupy sterydów i anabo1ików: STANAZOLOL - 36 opakowań, w każdym po 1 tabletek 5 mg o szacunkowej wartości 2 88 zł. 22
NANDROLONE PHENYLPROPIONATE - 2 opakowań, w każdym po 1 ampułek 1 ml, o szacunkowej wartości 3 zł. NANDROLONA D2% - 4 opakowań, w każdym po 5 ampułek 1 ml, o szacunkowej wartości 3 2 zł. PRIMOBOL - 3 opakowań, w każdym po 5 ampułek 1 ml (lmg/ml), o szacunkowej wartości 3 zł. AQUATEST - 4 opakowań, w każdym po 5 ampułek 1 ml (lmg/ml), o szacunkowej wartości 2 4 zł. PARABOLAN - 4 opakowań, w każdym po 5 ampułek 1 ml (lmg/ml), o szacunkowej wartości 6 zł. STROMBAJECT AQUA - 1 opakowań, w każdym po 5 ampułek 1 ml (5mg/ml), o szacunkowej wartości 1 5 zł. TESTOSTERONA C - 7 opakowań, w każdym po 5 ampułek 1 ml (2mg/ml), o szacunkowej wartości 525 zł. TESTOSTERONE PROPIONATE - 2 opakowań, w każdym po 1 ampułek 1 ml (1mg/ml), o szacunkowej wartości 18 zł. DYNALAN R3-2 opakowania, w każdym po 25 ampułek (1mg), o szacunkowej wartości 1 5 zł. DANABOL - 5 opakowań, każdym po 2 tabletek (1mg), o szacunkowej wartości 8 zł. CLENBUTEROL - 52 opakowania, w każdym po 2 tabletek (4mg), o szacunkowej wartości 8 32 zł. STROMBAFORT - 996 opakowań, w każdym po 2 tabletek (1mg), o szacunkowej wartości 29 88 zł. RECOMBINANT HUMAN GROWTH HORMONE FOR INJECTION - ANSOMONE - 1 opakowań, w każdym fiolka/ampułka - 4IU/1,33mg/VIAL, o szacunkowej wartości 8 zł. Łączna szacunkowa wartość ujawnionych leków z grupy sterydów i anabolików 72 517 zł. - 187 sadzonki konopi indyjskich oraz ziarna roślin. Czarnorynkowa wartość narkotyku uzyskanego z sadzonek wyniosłaby 783 9 zł. - 24 krzewy konopi indyjskich. 23
Ponadto funkcjonariusze Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej zatrzymali urządzenia i oprzyrządowanie do uprawy konopi indyjskich w postaci lamp grzejnych, nawilżaczy, elektronicznych sterowników oświetlenia, ogrzewania, nawilżania i wentylacji. Funkcjonariusze celni w 211 r. ujawnili 52,65 kg amfetaminy (wartość szacunkowa 1 263 6 zł) oraz 29 cm 3 BMK prekursora do produkcji amfetaminy (wartość szacunkowa 1 163 625 zł) 21. 21 Źródło: Izba Celna w Białymstoku. 24
IV. WNIOSKI I REKOMENDACJE W związku z przedstawionymi w Raporcie informacjami nt. problemu narkomanii w województwie podlaskim oraz z podejmowanymi w tym przedmiocie działaniami, rekomenduje się kontynuację, a także podjęcie dodatkowych przedsięwzięć mających na celu poprawę skuteczności realizowanych zadań, tj.: 1. Analiza problemowego używania narkotyków w kontekście zdrowotnych i społecznych konsekwencji oraz działań z zakresu redukcji szkód. 2. Intensyfikacja działań ograniczających dostępność narkotyków. 3. Kontynuacja realizacji kompleksowych projektów szkoleniowych dotyczących problematyki narkomanii. 4. Wsparcie realizacji programów profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej na poziomie gmin, w tym upowszechnianie rekomendowanych programów profilaktycznych. 5. Realizacja szkoleń oraz projektów edukacyjnych z zakresu problematyki HIV/AIDS (profilaktyka poekspozycyjna, podnoszenie świadomości z zakresu zachowań ryzykownych). Przygotowała: Anna Golubiewska Ekspert wojewódzki ds. informacji o narkotykach i narkomanii Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku ANEKS 25
Kategorie przestępstw przeciwko ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii przytoczone w Tabeli 2. Przestępstwa przeciwko ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii w latach 26-21 postępowania wszczęte i zakończone oraz przestępstwa stwierdzone i wykryte: art. 53 ust. 1 wytwarzanie, przetwarzanie, przerabianie środków odurzających lub substancji psychotropowych, przetwarzanie słomy makowej, art. 53 ust. 2 wytwarzanie, przetwarzanie, przerabianie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych albo słomy makowej lub w celu osiągnięcia korzyści, art. 54 ust. 1 wyrabianie, posiadanie, przechowywanie, zbywanie lub nabywanie przyrządów do wytwarzania, przetwarzania lub przerobu środków odurzających lub substancji psychotropowych, art. 54 ust. 2 przystosowywanie naczyń i przyrządów do wytwarzania, przetwarzania, przerobu lub konsumpcji środków odurzających lub substancji psychotropowych, art. 55 ust 1, 2 przywóz, wywóz, wewnątrzwspólnotowe nabycie, dostawa, przewóz przez terytorium RP lub innego państwa środków odurzających, substancji psychotropowych, słomy makowej, art. 55 ust 3 przywóz, wywóz, wewnątrzwspólnotowe nabycie, dostawa, przewóz przez terytorium RP lub innego państwa znacznej ilości środków odurzających, substancji psychotropowych albo słomy makowej lub w celu osiągnięcia korzyści, art. 56 ust. 1, 2 wprowadzanie do obrotu środków odurzających, substancji psychotropowych albo słomy makowej lub uczestniczenie w takim obrocie, art. 56 ust. 3 wprowadzanie do obrotu znacznej ilości środków odurzających, substancji psychotropowych lub słomy makowej, art. 58 udzielanie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwianie lub umożliwianie albo nakłanianie do użycia, art. 59 - udzielanie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwianie lub nakłanianie do użycia w celu osiągnięcia korzyści, art. 6 niepowiadomienie o popełnieniu przestępstwa określonego w art. 56, 58, 59 będąc właścicielem, kierownikiem zakładu gastronomicznego, lokalu rozrywkowego lub prowadząc inną działalność usługową, art. 61 wytwarzanie, przetwarzanie, przerabianie, przywóz, wywóz, wewnątrzwspólnotowe nabycie, dostawa, przewóz przez terytorium RP lub innego państwa, nabywanie, posiadanie, przechowywanie lub wprowadzanie do obrotu prekursorów, art. 62 ust. 1, 3 posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych, art. 62 ust. 2 posiadanie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych, art. 63 ust. 1 uprawa maku, konopi, krzew koki, art. 63 ust. 2 zbieranie mleczka makowego, opium, słomy makowej, liści koki, żywicy lub ziela konopi, art. 63 ust. 3 prowadzenie uprawy mogącej dostarczyć znacznej ilości słomy makowej, liści koki, żywicy lub ziela konopi, art. 64 przywłaszczenie środków odurzających, substancji psychotropowych, mleczka makowego lub słomy makowej, art. 68 prowadzenie reklamy lub promocji substancji psychotropowych lub środków odurzających. 26