TEKSTY I ĆWICZENIA DO WYKONANIA PRZY POMOCY KOMPUTERA dostępne pod adresem: www.videograf.pl/cwiczenia ĆWICZENIE NR 115 Proszę jak najszybciej i ze zrozumieniem przeczytać z monitora komputera. Proszę również czytać tak: 1 Jeżeli uparcie będziemy patrzeć na tęczę inteligencji przez jednobarwny filtr, to wiele umysłów zostanie błędnie uznanych za bezbarwne. Renee Fuller wynalazczyni metody nauczania Źródło: Gordon Dryden, Jeannette Vos, Rewolucja w uczeniu, Poznań 2000, s. 376.
2 ĆWICZENIE NR 116 Ćwiczenie proszę wykonać tak, jak poprzednie. Uczenie się jest najwspanialszą i dającą najwięcej radości grą na świecie. Wszystkie dzieci rodzą się z takim przekonaniem i pielęgnują je, dopóki nie przekonamy ich, że nauka jest ciężką i nieprzyjemną pracą. Niektóre dzieci nigdy nie dają się o tym przekonać i przechodzą przez życie, wierząc, że nauka jest przyjemnością i jedyną grą, w którą warto się bawić. Tacy ludzie mają swoje specjalne miano. Nazywamy ich geniuszami. Glenn Doman Teach Your Baby Math Źródło: Gordon Dryden, Jeannette Vos, Rewolucja w uczeniu, Poznań 2000, s. 392.
3 ĆWICZENIA NR 117 126 Ćwiczenia proszę wykonać jak poprzednie, nie zapominając o czytaniu falą co drugą linijkę czytamy od tyłu. TEKSTY: 1. Dlaczego kamień Kaaba z Mekki jest czarny? Sam kamień nazywa się po arabsku al-hadżar al-aswad, Kaaba to nazwa świątyni, w której wschodnim narożniku jest on wmurowany. Według legendy, był początkowo nieskalanie biały, a zmienił kolor, ponieważ wchłaniał w siebie i zmazywał winy składających mu hołd grzeszników. Mahomet zaakceptował kult czarnego kamienia (to właśnie oznacza jego arabska nazwa), usunął jednak ze świątyni, w której się on znajduje, posągi bóstw. Dzięki islamowi kult Kaaby zyskał znacznie na popularności, gdyż każdy muzułmanin ma obowiązek odbyć raz w życiu pielgrzymkę do Mekki. Ponadto wyznawcy islamu modląc się zwracają się na wschód, w kierunku Kaaby. Kamień to prawdopodobnie meteoryt czczony jako świętość przez Arabów jeszcze przed wprowadzeniem islamu w VII wieku. Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 9. 2. W jakich krajach obowiązuje parytet płci? W Szwecji na listach wyborczych jest 50% kobiet, a w Norwegii i Finlandii 40%. W Szwecji od ponad 10 lat kobiety zajmują połowę stanowisk ministerialnych. Podobne ustawy, obowiązujące w wyborach parlamentarnych i lokalnych wprowadzono też we Francji. W niektórych krajach, np. w Niemczech, partie polityczne umieszczają od 30 do 50% kobiet na listach wyborczych mimo braku formalnych uregulowań. Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 9.
4 3. Czy panika jest zaraźliwa? Często zachowujemy się jak stado. Taki właśnie wniosek wyciągnięto na podstawie symulacji komputerowych dotyczących zachowań istot ludzkich w dużej masie. Badania wykazują, że obecność w stadzie wzmacnia niektóre reakcje psychiczne, np. panikę. W normalnych warunkach, kiedy członkowie grupy próbują przejść przez wąskie przejście, organizują się stosownie do okoliczności, aby osiągnąć cel. I są zdolni do podejmowania indywidualnych decyzji, aby uniknąć przeszkód na drodze. Natomiast gdy grupę ogarnie strach, np. w wypadku pożaru, wszyscy biegną w określonym kierunku. W ten sposób w jednym miejscu zbiera się ogromna liczba osób, co prowadzi do przewracania się i do deptania leżących. W takich chwilach rozpaczliwie szukamy przywódcy, który nas poprowadzi i jesteśmy skłonni iść za tymi, którzy wydają się pewnie podążać w jakimś kierunku. Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 9. 4. W jaki sposób sprawdzić swój kod genetyczny? Ustalanie kodu genetycznego każdego z nas nie ma sensu. Nie warto tego robić, bo wszyscy mamy taki sam kod. Genetycy mówią, że jest on uniwersalny, czyli identyczny nie tylko u wszystkich ludzi, ale także u innych żywych stworzeń, np. chomików, truskawek i bakterii (dla niektórych mikroorganizmów istnieją wyjątki, ale są one bardzo nieliczne). Odmienna dla każdego człowieka jest natomiast sekwencja zasad w DNA nukleotydy w łańcuchu DNA układają się w trochę innej kolejności u każdego z nas (z wyjątkiem bliźniaków jednojajowych). Sprytna analiza tej sekwencji, nawet bez jej odczytywania, pozwala odróżniać ludzi np. w laboratoriach sądowych, policyjnych, archeologicznych. Nukleotydy, z których składa się genom człowieka, działają zawsze według tego samego kodu. Różnica między sekwencją genów a kodem genetycznym jest mniej więcej taka, jak między treścią książki a alfabetem użytym do zapisu. Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 9.
5 5. Po co nam geny? Składamy się z białek, a przepis na nie jest ukryty w DNA. Geny są potrzebne, aby nasz organizm mógł wytwarzać białka. To jak choćby przenosząca tlen hemoglobina majstersztyki ewolucji. Są dobrze przystosowane do pełnionych funkcji i gdyby wyglądały choć trochę inaczej, zwykle by nie działały. Dlatego każdy młody organizm dostaje od rodziców geny, dzięki którym od razu wie, jak mają wyglądać jego białka. By jednak jakiekolwiek białko mogło powstać na podstawie DNA, trzeba przepisać na niego informację na RNA matrycowe (to tzw. proces translacji w jądrze komórkowym). Następnie m-rna dojrzewa i wędruje do cytoplazmy komórki, gdzie przyczepiają się do niego małe fabryki białek rybosomy. W rybosomie do m-rna przyłączają się cząsteczki RNA transportowego (czyli t-rna), wyglądające jak koniczynki. Przynoszą kolejne aminokwasy i doczepiają je do poprzednich. W ten sposób powstaje i wydłuża się białko. O tym jakie aminokwasy, w jakiej kolejności, będą doczepione, decyduje kod genetyczny. Trójki zasad nukleinowych na m-rna tworzą kodony, do których pasują tylko określone t-rna, z wystającym odpowiednim antykodonem. Podobnie do określonych t-rna przyczepiają się tylko wybrane aminokwasy. Na jednej nici matrycowego RNA siada jednocześnie wiele rybosomów i powstaje równocześnie wiele identycznych białek. Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 10..
6 ĆWICZENIA NR 6 10 Wąskie szpalty czytamy na jedno spojrzenie, szersze możemy czytać na dwa skoki oczu lub na jeden, jeśli potrafimy. 6. Co koduje kod genetyczny? Dzięki niemu na podstawie genów powstają białka. Kod genetyczny mówi, jak odczytać informację niesioną przez 3,2 miliarda par zasad, które jak koraliki tworzą nasz genom. Żeby te koraliki miały sens i działały, muszą istnieć wyraźne reguły ich odczytywania. Kod genetyczny jest trójkowy podstawową jednostką informacji są trójki koralików-zasad. Istnieją cztery rodzaje zasad (A, T, C i G), łatwo więc obliczyć, że są 4 3, czyli 64 różne możliwości ułożenia zasad trójkami. Każda taka trójka, zwana kodonem, jest odczytywana przez specjalną maszynerię komórki i oznacza jeden aminokwas. 61 kodonów informuje, jaki aminokwas trzeba przyczepić do łańcucha powstającego białka.trzy kodony mają znaczenie specjalne są sygnałem: stop, koniec białka!. Początek białka jest zapisywany przez kodon aminokwasu metioniny, poprzedzony pewnymi szczególnymi sekwencjami zasad. Mówi się też, że kod jest zdegenerowany. Aminokwasów, z których są zbudowane nasze biała, jest tylko 20 czyli trzy razy mniej niż kodonów! Jak z tego wybrnąć? Niektóre aminokwasy są zapisywane kilkoma różnymi kodonami. Zwykle kodony zapisujące ten sam aminokwas mają pierwsze dwie zasady takie same, trzecią inną. Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 10. 7. Jak rozpoznać jedzenie z GMO? Na opakowaniu kukurydzy czy soi, która jest wytworem genetyków (GMO), musi być napis produkt modyfikowany genetycznie. Jeśli kukurydza jest tylko jednym ze składników produktu, wówczas napis genetycznie modyfikowana powinien być umieszczony obok niej na liście składników. Informacja ta musi być widoczna. Producent nie ma obowiązku informowania o zawartości GMO, jeśli jest ich mało (mniej niż 1%) lub gdy dostały się do opakowań przypadkowo. Nie trzeba też specjalnie znakować żywności zrobionej za pomocą zmodyfikowanych genetycznie enzymów. Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 10.
7 8. Czy jesteśmy diploidalni? Zdecydowanie tak mamy po dwie kopie chromosomów, jak większość zwierząt i roślin. Czy to dobrze? Owszem, dzięki temu mniej nam szkodzą ewentualne mutacje w którejś kopii (w sytuacji awaryjnej zastąpi ją druga). Skoro rola diploida jest taka fajna, to dlaczego niektóre organizmy są haploidalne (mają pojedynczy zestaw chromosomów)? To też ma zalety: takie stworzenia szybciej mutują i szybciej dostosowują się do nagłych zmian środowiska. Czy istnieją inne opcje? Oczywiście! Istnieją więc np. tetraploidalne (cztery kopie chromosomów) i heksaploidalne (sześć kopii) owady oraz triploidalne (trzy kopie) i tetraploidalne ryby (np. karpie). Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 10. 9. Z jakiego powodu geny są samolubne? Według ewolucjonisty Richarda Dawkinsa, jesteśmy tylko efektem ubocznym istnienia genów, przypadkowo powstałymi wehikułami, które pozwalają im się powielać. To wyjaśniałoby, dlaczego tak wielką część DNA różnych organizmów stanowią niczemu nie służące śmieci (np. w genomach roślinnych ilość tego DNA dochodzi do 80%). Według Dawkinsa, geny są samolubne, co oznacza, że ich podstawową funkcją jest kopiowanie się, a nie sprawowanie kontroli nad metabolizmem organizmów. Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 11. 10. Kiedy jedzenie może być szczepionką? Trzeba wstawić do zwykłej rośliny gen, który koduje białko chorobotwórczego mikroba. Białko to musi być dla nas bezpieczne, a jednocześnie musi uwrażliwiać system odpornościowy, który zapamiętałby je i wyrobiłby na nie odporność. Trwają prace np. nad sałatą chroniącą przed żółtaczką, bananami chroniącymi przed wirusami, ziemniakiem przeciw cholerze czy marchewką zapobiegającą wrzodom żołądka. Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 11.
8 ĆWICZENIE NR 127 Proszę dokonać skanirowania tekstu polegającego na przerzucaniu, przekartkowwywaniu lub czytaniu ślizgającym. Istotą tej techniki pracy z tekstem jest poszukiwanie cytatów, odpowiedzi na interesujące czytelnika pytanie, danych liczbowych, pojęć, sformułowań itp. Tekst nr 1. Nobel dla ojca Szeligi? Jak wiadomo prezydent RP przyznał polskiemu misjonarzowi w Peru o. Edmundowi Szelidze, twórcy andyjskich roślinnych preparatów leczniczych, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. W imieniu prezydenta to najwyższe odznaczenie państwowe wręczył zakonnikowi rezydujący w Limie ambasador RP w Peru, Boliwii i Ekwadorze Wojciech Tomaszewski. Doniosłość odkrywczych prac sędziwego dziś o. Edmunda Szeligi, który niemal całe życie poświęcił ratowaniu istnień ludzkich zagrożonych m.in. chorobą nowotworową, dała światowej medycynie asumpt do szeroko zakrojonych badań naukowych nad właściwościami leczniczymi andyjsko-amazońskich roślin. Potwierdziły one wagę odkryć o. Szeligi, odkryć na miarę chininy preparatu zwalczającego malarię, a pochodzącego również z dżungli amazońskiej. Obecnie o. Edmund Szeliga pracuje nad zestawem preparatów, które zwalczać mają wirusa HIV. Jego kilkunastu pacjentów, w tym gronie jest również Polak, nie nosi już znamion choroby AIDS. Jak się dowiadujemy, grono peruwiańskich naukowców zamierza przedstawić kandydaturę o. Edmunda Szeligi do tegorocznej Nagrody Nobla. Zestawiając powyższe informacje z tym, co się dzieje wokół rejestracji preparatów o. Szeligi, odnosi się wrażenie, że w warszawskim Instytucie Leków polski zakonnik nie cieszy się zbytnią sympatią. Pod pozorem nieufności do rzekomo nieznanych leków piętrzy się rozmaite trudności zmierzające do zablokowania ich rejestracji. Pisaliśmy o tym, przywołując konkretne przykłady, pięć miesięcy temu ( Kłody. Kapturowy proces rejestracji vilcacory ). W biurkach utknęła zresztą rejestracja nie tylko Uncarii tomentosa znanej w Polsce jako vilcacora, ale i innych preparatów o. Szeligi, dostępnych powszechnie w aptekach niemal całego świata. Dostępnych, bo wszędzie tam figurujących na listach leków i z powodzeniem ordynowanych przez lekarzy. Utknęło nawet polecane przez o. Szeligę wino z czerwonych winogron, zarejestrowane m.in. w amerykańskim Food and Drug Administration, a zgłoszo-
9 ne do rejestracji w Instytucie Żywności i Żywienia. Tu na marginesie warto dodać, że od ręki, w tym samym urzędzie, chciano wpisać do rejestru to samo wino, tyle że promowane przez pewną firmę francuską. Wszystko, byle nie wiązało się z o. Szeligą, tą czarną małpą jak nazwał polskiego zakonnika pewien utytułowany nasz onkolog. Ani on, ani jego uczeni koledzy nigdy nie podejmowali merytorycznego dialogu na temat vilcacory. A przecież chyba nikt z czytelników nie da wiary profesorowi, który w kółko mówi nic o niej nie wiem. Już samo to nic nie wiem nie najlepiej zaświadcza o tytule przed nazwiskiem. Ci lekarze, którzy w różnych kuracjach zalecają swoim pacjentom preparaty o. Szeligi, wiedzą o nich wszystko. Wiedzą, bo nie trudno zdobyć taką wiedzę. I wiedzą, jak się nią posłużyć, znając jej wartość. Źródło: Piotr Szumski, Vicacora. Żyj długo nr 4 (15), kwiecień 2001, s. 7.
10 ĆWICZENIE NR 128 Proszę dokonać skimirowania tekstu, czyli czytania odwirującego, polegającego na szybkim przeglądzie, przejrzeniu tekstu w celu zdobycia ogólnej orientacji w jego treści. Tekst nr 2. Koniec świata spalin Już za kilka lat samochody staną się superoszczędne i ciche, przestaną smrodzić i kopcić, a spalinami z ich rur wydechowych będzie można bezpiecznie oddychać. Kowalski wyrusza samochodem do pracy. Po przejechaniu kilometra silnik jego samochodu nagle się krztusi i staje komputer pokazuje, że w baku nie ma już ani kropli z trzech litrów, które Kowalski dostaje co miesiąc. Koniec wygody, trzeba przesiąść się na rower, bo benzyna bez kartek w końcu XXI wieku jest droższa od złota. W kiosku nagłówki gazet krzyczą: Nie przeżyjemy kolejnego kryzysu paliwowego!, Królestwo za ropę, Od stycznia przydział benzyny zmniejszony do dwóch litrów!. Wszystko dzieje się w roku, powiedzmy, 2074. Brzmi to jak scenariusz filmu katastroficznego, ale nasza, niestety już niedaleka przyszłość wcale nie musi być bardziej różowa. Szwedzki naukowiec Kjell Aleklett z uniwersytetu w Uppsali twierdzi nawet, że zapasy ropy wyschną znacznie szybciej: jeszcze przed końcem bieżącej dekady. Zgroza! Nie ma bowiem wątpliwości, że światowe zasoby paliw naturalnych (a więc głównie ropy naftowej) kurczą się w zastraszającym tempie i w końcu muszą się wyczerpać. Jeśli zabraknie ropy, ludzkość znajdzie się w prawdziwych tarapatach. Po drogach całego świat jeździ teraz około 740 760 milionów aut (525 milionów to osobowe). Według szacunków, ta liczba już w roku 2020 powinna wzrosnąć trzykrotnie. Oznacza to większe zapotrzebowanie na energię, a więc coraz bardziej intensywną eksploatację złóż paliw energetycznych. W drugiej dekadzie XXI wieku utrzymanie naszej cywilizacji będzie wymagało 140 miliardów ton ropy i dlatego prognozy zapowiadające wyczerpanie jej już za 50 60 lat wcale nie wydają się przesadzone. Nieuchronnie czeka nas też postępująca degradacja środowiska, głównie z powodu podwyższonej emisji spalin (dwutlenek węgla, tlenki azotu i siarki). W roku 1998 światowy transport odpowiadał za ponad jedną czwartą całej nadprodukcji dwutlenku węgla (w czym samochody mają prawie 17-pro-
11 centowy udział). Wprawdzie dzisiejsze samochody emitują aż 500 razy mniej szkodliwych substancji niż limuzyny z lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku, ale i tak w przyszłości chmura dwutlenku będzie rosnąć, powiększając niebezpiecznie dziurę ozonową. Ziemi grozi stopniowe zalewanie wodą z roztopionych lodów Arktyki i Antarktydy. Możemy się jeszcze uratować pod warunkiem, że na masową skalę zacznie się wprowadzać oszczędności i zastępować ropę paliwami alternatywnymi. Świat rekordzistów Naukowcy, hojnie wspomagani przez koncerny paliwowe i oponiarskie, nie ustają w poszukiwaniach nowych technologii. Corocznie odbywa się kilka imprez, których celem jest rozpropagowanie ekologicznych rozwiązań transportu. Podczas francuskiego Shell Eco Marathon rywalizują pojazdy długodystansowe, które na litrze mogą przejechać nawet 3,5 tysiąca kilometrów (tegoroczny rekordzista świata, francuski Microjoule, przejechał aż 3794 km). Michelin Challenge Bibendum to z kolei największy na świecie zlot-wyścig pojazdów ekologicznych (w ubiegłym roku odbył się w Kaliforni), gdzie o tytuł aut przyjaznych dla środowiska walczą zarówno normalne osobówki napędzane silnikami klasycznymi, jak i ultranowoczesne wehikuły solarne, pojazdy z ogniwami paliwowymi czy zasilane biopaliwami. W Michelin Challenge Bibendum nie ma zwycięzców ani zwyciężonych. Ten proekologiczny wyścig ma na celu przede wszystkim wyłonienie rozwiązań, które w przyszłości będą wdrożone do produkcji. W wyścigu do nowych technologii ten zarobi najwięcej, kto zdoła wyprzedzić rywali. Warto więc inwestować. Dwa razy oszczędniej Nie wiadomo czym będziemy jeździć za 20, 50 czy 100 lat. Być może przesiądziemy się do aut z silnikami jądrowymi? Bardziej zaawansowane są plany rozpowszechnienia hybryd oraz FCV, czyli Fuel Cell Vehicle elektrycznych aut z ogniwami paliwowymi. Hybrydowe samochody osobowe mają dwa silniki elektryczny i spalinowy, które są ze sobą połączone. Hybrydy mają niestety skomplikowaną budowę, ale emitują mniej spalin, zużywając przy tym minimalną porcję paliwa. Są też znacznie droższe od klasycznych aut, jednak taki wydatek się opłaca w krajach, gdzie normy czystości spalin są wyśrubowane do granic możliwości (np. Japonia, tam już w 2004 zaczną obowiązywać normy przewidziane na rok 2010), za pojazdy hybrydowe płaci się najniższy green tax (podatek ekologiczny).
12 Najbardziej znaną hybrydą jest Toyota Prius, której od 1997 roku sprzedano 120 tysięcy sztuk. Priusa poddano modernizacji i dziś japoński kompakt zużywa 3,5 litra paliwa na sto kilometrów, oferując osiągi porównywalne z 2-litrowymi autami benzynowymi. Po przekręceniu kluczyka w priusie II najpierw uruchamia się silnik elektryczny. Samochód rusza i do prędkości kilkunastu kilometrów na godzinę rozpędza się na prądzie pobieranym z akumulatorów. Przy szybszej jeździe wyłącza się silnik elektryczny i nieodczuwalnie uruchamia spalinowy. Kiedy potrzebna jest większa moc (np. przy wyprzedzaniu), silnik elektryczny działa jak turbo: wspomaga silnik spalinowy. Przy zjazdach ze wzniesień i hamowaniu działa jak generator, doładowując akumulatory. Na baterie Samochody z ogniwami paliwowymi zasilanymi wodorem rozpowszechnią się dopiero za 10 15 lat, bo na razie brakuje wystarczającej liczby stacji wodorowych. O popularności aut FCV świadczy rosnąca z roku na rok liczba prezentowanych prototypów. Podczas jesiennego salonu motoryzacyjnego w Tokio większość spośród kilkudziesięciu konceptów wyposażono właśnie w ogniwa. Zastosował je nawet Jeep, który w terenówkach montuje najchętniej silniki V-8. Jeep Treo jest pierwszym modelem, który nie hałasuje firma zapewnia, że elektryczny silnik nawet w terenie pracuje bezgłośnie. Ogniwo paliwowe z tlenu i wodoru wytwarza prąd w procesie odwrotnej elektrolizy. Energia służy następnie zasilaniu silników elektrycznych (napędzaniu pojazdu), a jej nadmiar jest magazynowany w akumulatorach litowojonowych. Jedyny produkt uboczny reakcji elektrochemicznej, to obłok pary wodnej, dlatego FCV biją na głowę wszystkie wymyślone dotąd silniki. W porównaniu z samochodami, którymi jeździmy, spaliny aut FCV są sto razy czystsze. W praktyce całkowicie nieszkodliwe. Do niedawna ogniwa miały duże rozmiary i niewielką moc auta FCV nie były dynamiczne. To już historia. Najnowsza Toyota FC z nadwoziem SUV uzyskuje około 130 koni, a więc ma cztery razy więcej mocy niż pierwszy prototyp sprzed pięciu lat. Auto ma masę zbliżoną do innych off-roaderów (1800 kilogramów), prędkość maksymalną 150 km/godz., zasięg około 300 kilometrów. W pierwszych prototypach Mercedesa z początku lat 90. ogniwo z trudem mieściło się z tyłu auta dostawczego. W Nissanie Effis, pokazanym na Tokio Motor Show 2003, na ogniwo wystarczyła już przestrzeń pod podłogą. Firma zapowiada seryjną produkcję modelu FCV x-trail.
13 Terkoczące limuzyny Kiedy na przełomie XIX i XX wieku Rudolf Diesel budował pierwszy silnik z zapłonem samoczynnym, nie przypuszczał, że jednostki wysokoprężne pobiją kiedyś silniki benzynowe. Ze względu na rozmiary i hałaśliwość diesle stosowano na początku tylko w ciężarówkach. Dziś montuje się je nawet w luksusowych limuzynach. Dzięki nowoczesnym układom zasilania common rail (sprężynowe paliwo jest podawane bezpośrednio do cylindra), turbosprężarkom i intercoolerom osiągają moc blisko 300 KM, a pod względem osiągów i poziomu hałasu nie różnią się od 8- lub 12-cylindrowych benzyniaków. Biją je za to niskim zużyciem paliwa i ogromnym momentem obrotowym, którego wartość ma szczególne znaczenie dla przyspieszenia (im wyższa, tym samochód bardziej dynamiczny). Rekordzistą pod tym względem jest luksusowy VW Phaeton, który otrzymał 313-konny silnik z dwiema sprężarkami, osiągający moment obrotowy 750 Nm. Podobne osiągi ma ośmiocylindrowy diesel, który napędza nowego koncepcyjnego Mercedesa Vision CLS. Silnik Mercedesa Vision CLS osiąga moc 256 KM, a moment i elastyczność ma tak duże, że w układzie napędowym trzeba było zastosować aż siedmiostopniową skrzynię automatyczną (pierwszą na świecie!). Kampania propagująca nowoczesne diesle rozpoczęła się także w USA. W konserwatywnych Stanach Zjednoczonych silniki wysokoprężne miały dotąd zastosowanie głównie przemysłowe w Ameryce diesli używa się w dostawczakach i ciężarówkach, pompach wody i na statkach, ale o wmontowaniu ich w autach osobowych nikt poważnie nie myślał. Na tym rynku coraz większym wzięciem cieszy się jednak najnowsze Audi A8 z 4-litrowym dieslem TDi. Ośmiocylindrowy silnik ma 275 koni, co w zupełności wystarcza, żeby dwutonowy wóz rozpędzić do setki w 6,7 sekundy i pozwolić mu pędzić 250 km/godz. Audi A8 4,0 TDi to najbardziej dynamiczny diesel na świecie, mimo sporej masy i licznych urządzeń pokładowych samochód zużywa średnio 9,6 litra taniego oleju napędowego. Ten argument przemawia nawet do Amerykanów przy niskich cenach paliwa utrzymanie Audi może w USA niewiele kosztować. Bogaty też oszczędza Amerykanie mają wprawdzie najtańsze paliwo na świecie, ale to właśnie za Atlantykiem zbudowano system Displacement on demand. Urządzenie wyłącza zapłon w połowie cylindrów, jeśli kierowca nie musi korzystać z pełnej mocy silnika. Proces odbywa się automatycznie i na tyle
14 sprytnie, że momentu, kiedy cylindry przestają pracować i kiedy włączają się ponownie, nie da się zauważyć. To zasługa elektroniki w normalnym silniku wyłączenie nawet jednego cylindra objawia się gwałtownym szarpaniem, które może nawet uniemożliwić jazdę. Do roku 2005 system Displacement on demand będzie montowany w większości 6- i 8-cylindrowych aut koncernu General Motors. Obniżenie masy ma bezpośredni wpływ na redukcję zużycia paliwa. Dlatego do produkcji samochodów wprowadza się coraz doskonalsze tworzywa, aluminium i kompozyty. Coraz częściej urządzenia mechaniczne zastępowane są elektronicznymi odpowiednikami (tzw. drive-by-wire). Nikogo nie dziwią elektromagnetyczne hamulce bez przewodów na ciecz, elektrohydrauliczne wspomaganie kierownicy czy bezprzewodowy pedał gazu. Dzięki tzw. multipleksowi (technologia, która pozwala na zmianę sygnałów elektrycznych na logiczne) stosuje się mniej przewodów. Ostrą dietę przechodzą też auta FCV. Udało się np. zmniejszyć akumulatory litowo-jonowe do rozmiarów pięciokrotnie mniejszych niż mają klasyczne akumulatory. Inżynierowie Nissana zminiaturyzowali również silniki elektryczne. W zwykłych silnikach wałek napędowy, pokryty magnesami stałymi, wiruje w stojanie zbudowanym z elektromagnesów. W nowym silniku Nissana o nazwie Super Motor są dwa wirniki jeden wiruje wewnątrz, drugi na zewnątrz tego samego stojana. Przy podobnych rozmiarach Super Motor ma dwa wałki napędowe i może zastąpić dwa oddzielne silniki elektryczne. Oszczędności kryją się również w konstrukcji opon. Zastosowanie ogumienia bez dodatku sadzy i z niskimi oporami toczenia pozwala na zaoszczędzenie 0,25 litra benzyny na sto kilometrów. W skali roku daje to średnią oszczędność około 50 litrów. Tylko w Europie, gdzie jeździ obecnie 187 milionów aut, można w ten sposób rocznie zaoszczędzić ponad 9 miliardów litrów paliw! Ekologiczne opony obniżają emisję dwutlenku węgla. Przy założeniu, że na każdy kilometr do atmosfery trafia 600 g CO 2, emisję tego gazu przez samochody osobowe można ograniczyć nawet o 45 milionów ton. Źródło: Leszek Belke, Focus nr 2, 2004, ss. 38 42.
15 ĆWICZENIA PODNOSZĄCE STOPIEŃ ZROZUMIENIA CZYTANEGO TEKSTU I POJEMNOŚĆ UWAGI Pojemność uwagi (głębokość) to zdolność szybkiego obejmowania dużych fragmentów tekstu i przyswajania sobie ich treści w sposób pełny. ĆWICZENIE NR 129 1. Proszę przeczytać tekst i znaleźć słowa kluczowe. 2. Proszę w paru słowach opowiedzieć tekst. Kiedy wynaleziono guziki? Guziki przyszywano do okryć już w czasach prehistorycznych, w epoce brązu. Początkowo służyły tylko do ozdoby. Dopiero w XIII wieku zaczęła towarzyszyć im dziurka (wcześniej pętelka) i używano ich do spinania ubrań, które wedle ówczesnej mody miały być obcisłe. W XVI wieku liczne i ozdobne guziki ze złota, kości słoniowej i drogich kamieni stały się symbolem statusu, można było po nich poznać szlachetnie urodzonych i bogatych. Rekordzistą był francuski król Franciszek I de Valois kazał uszyć sobie ubranie zapinane na 13.600 złotych guzików. Źródło: Focus nr 1, 2003, s. 23. ĆWICZENIE NR 130 1. Proszę przeczytać tekst i wybrać (podkreślić) słowa I stopnia ważności. 2. Proszę krótko opowiedzieć tekst. 3. Proszę zrobić małą Mapę Myśli. Taka woda zwiększa plony. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu ogrodnicy i rolnicy uważali, że śnieg leżący do wiosny, albo padający jeszcze w końcu marca, ale też w kwietniu i w pierwszych dniach maja (zanim jednak zakwitną drzewka), jeżeli tylko nie towarzyszą opadom zbyt niskie temperatury, bywa tak samo korzystny dla wzrostu roślin jak dobry nawóz.
16 Panowało też przekonanie, że rośliny podlewane na rozsadnikach wodą o temperaturze pokojowej otrzymaną ze stopniałego śniegu lub lodu lepiej rosną. Podobne opinie dotyczyły też deszczówki. Te twierdzenia znajdują w pewnym sensie potwierdzenie w obserwacjach współczesnych badaczy tajemniczych właściwości wody. Otóż, ta ciecz posiada rzeczywiście nadzwyczaj wiele unikalnych właściwości. Te zaś, które korzystnie wpływają na rozwój roślin, najprawdopodobniej wynikają ze zmienionych właściwości elektromagnetycznych wody pochodzącej z roztopionego śniegu lub lodu. Najciekawsze doświadczenia wykonano w Rosji. Tamże potwierdzono, że urodzaj ogórków i rzodkiewki można zwiększyć niekiedy nawet więcej niż dwukrotnie, jeśli zanurzy się nasiona na półtorej godziny w wodzie ze stopniałego śniegu. Znacznie wzrastał też plon pszenicy poddanej podobnym zabiegom. Dziwnie zachowywały się również zwierzęta, pijące wodę ze stopniałego śniegu, m.in. kury znosiły więcej jaj. Źródło: Vilcacora. Żyj długo nr 4(15), kwiecień 2001, s. 32. Słowa kluczowe zawierają informacje I stopnia ważności, najważniejsze w tekście. Inaczej mówiąc, są nośnikami informacji. ĆWICZENIE NR 131 Ćwiczenie proszę wykonać tak samo, jak poprzednie. Kto zaprojektował gołąbka pokoju? Symbol pokoju zaprojektował ponad pół wieku temu Pablo Picasso. Artysta był członkiem Francuskiej Partii Komunistycznej i popierał głoszoną przez państwa bloku radzieckiego walkę o pokój. W roku 1948 wziął udział w I Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju, który odbył się we Wrocławiu. Rok później organizatorzy II Kongresu, mającego odbyć się w Paryżu, poprosili Picassa o zaprojektowanie plakatu z tej okazji. Wtedy właśnie Picasso wykonał słynną litografię. Wybrał motyw białego gołębia, który kojarzył mu się z początkami jego artystycznej drogi malować gołębie nauczył się w Hiszpanii od ojca i, jak zapewniał artysta, dzięki temu właśnie zajął miejsce w rodzinie malarzy. Źródło: Focus Ekstra nr 1, 2003, s. 37.
17 ĆWICZENIE NR 132 1. Proszę przeczytać uważnie teksty, podkreślić słowa kluczowe (I stopnia ważności). 2. Proszę wybrać, podkreślić słowa II stopnia ważności, które są uzupełniającymi do kluczowych. 3. Proszę krótko opowiedzieć treść tekstów, posiłkując się tylko podkreślonymi słowami. 4. Na podstawie powyższych tekstów proszę wykonać małą Mapę Myśli. Najprostsze cząsteczki życia. Białka to wielocząsteczkowe związki zbudowane z aminokwasów (dokładnie reszt aminokwasowych), połączonych w długie łańcuchy tzw. wiązaniami peptydowymi. Występują we wszystkich organizmach roślinnych i zwierzęcych. Cząsteczki białka mogą przyjmować różne kształty, najczęściej spotykane to kuliste (globularne) i włókienkowe (fibrylarne). Niektóre z nich tworzą różne struktury nadcząsteczkowe. Białka są niezbędnym budulcem komórek i tkanek, jak również ważnymi składnikami płynów ustrojowych. Stanowią podłoże lub biorą udział w licznych procesach fizjologicznych. Wszystkie te funkcje spełniają dzięki odwracalnym zmianom swej struktury przestrzennej (strukturyzacji). Zasadniczo bardzo wrażliwe na różne czynniki fizyczne i chemiczne, łatwo ulegają zniszczeniu (denaturyzacji). Białka stanowią niezbędny składnik pożywienia ludzi i zwierząt, rozkładane w procesie trawienia dostarczają aminokwasów, potrzebnych do biosyntezy własnych białek odżywiającego się organizmu. Nadzieja dla łysych. Naukowcom przede wszystkim przyświeca nadrzędny cel, jakim jest uwolnienie ludzkości od śmiertelnych zagrożeń wywołanych przez nowotwory, AIDS, chorobę Creutzfeldta-Jakoba. Ale nie tylko. Badania białek mają daleko bardziej uniwersalne znaczenie. Oto prosty przykład: Nową nadzieją dla łysiejących jest białko VEGF (zwane czynnikiem wzrostowym śródbłonka naczyń). Pobudza ono rozwój naczyń krwionośnych, zaś niedostateczne ukrwienie mieszków włosowych, jest uznawane za podstawową przyczynę łysienia. U łysiejących mieszki włosowe stają się coraz mniejsze i w końcu przestają wytwarzać włosy. Jednocześnie zmniejsza się liczba okolicznych drobnych naczyń krwionośnych. Zespół dr. Michaela Detmara, dermatologa z Massachusetts General Hospital w Bostonie, sprawdzał wpływ ilości VEGF na owłosienie przez porównanie dwóch szczepów myszy normalnego i zmienionego genetycznie. Myszy z dodatkowym białkiem miały od pierwszych tygodni życia gęstsze i szybciej rosnące futerko. Również odrastająca po goleniu sierść była o 70 procent gęst-
18 sza niż u ich normalnych pobratymców! Naczynia krwionośne otaczające mieszki włosowe także się powiększyły. Natomiast, gdy normalnym myszom podano lek blokujący działania VEGF, włoski ich sierści stały się cienkie i pojawiły się łysiny. Modulując aktywność tego białka, możemy bezpośrednio wpływać na włosy stwierdził dr Detmar. Jego zespół pracuje obecnie nad opracowaniem kosmetyków zawierających VEGF. Źródło: Vilcacora. Żyj długo nr 4(15), kwiecień 2001, s. 11. ĆWICZENIE NR 133 Ćwiczenie proszę wykonać jak poprzednie. (1) Algoterapia Algoterapia, czyli kuracja algami, jest uznawana za antidotum na problemy skóry związane z rozwojem cywilizacji. Algi odtruwają skórę zanieczyszczoną nikotyną, likwidują skutki stresu, pomagają zwalczać nadwagę, ratują skórę przesuszoną (np. klimatyzacją). Dzięki składowi zbliżonemu do ludzkich płynów ustrojowych, swobodnie wnikają w naskórek, dostarczając mu białek, cukrów, tłuszczów, mikroelementów i witamin. (2) Cenne glony Te samożywne rośliny zarodnikowe potrzebują do życia wody i światła. Odnajdziemy je w morzach, jeziorach, rzekach i na wilgotnych skałach. W kosmetyce najbardziej są cenione glony morskie, które pochłaniają energię słoneczną i mikrosubstancje z wody morskiej oraz magazynują je w postaci związków organicznych, bezcennych dla naszej skóry. Glony są cennym źródłem mikroelementów i soli mineralnych także na talerzu (Japończyk zjada ich około 30 g dziennie). Szwajcarska klinika La Prairie wykorzystuje sproszkowane algi w swoim dietetycznym menu, np. do zagęszczania sosów. Takie glony, w formie proszku lub tabletek, znajdziesz w sklepach ze zdrową żywnością. (3) Kosmetyczne gwiazdy Zielona morska Alga Aosa zawiera włókna podobne do ludzkiej elastyny (dzięki nim wytrzymuje uderzenia fal o ciśnieniu ok. 25 ton/m kw.). Jej białko blokuje procesy starzenia się skóry, hamuje rozwój trądziku i naprawia szkody posłoneczne. Brunatna Alga Nori zawiera dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych, które zabezpieczają skórę przed wysuszeniem i łuszczeniem Słodkowodna Alga Spirulina jest bogata w proteiny i aminokwasy niezbędne w powstawaniu kolagenu. Zawiera minerały (wapń, potas, sód, miedź, fosfor, magnez, mangan i żelazo) oraz witaminy: z grupy B (wzmacniającą tkankę łączną), E i F.
19 (4) Tajemnice alg W ich komórkach kryje się prawdziwe biologiczne bogactwo. Zawierają one między innymi: białka (wzmacniają bariery skórne); nienasycone kwasy tłuszczowe (zabezpieczają skórę przed przesuszeniem); rzadki w przyrodzie kwas y-linolenowy (chroni skórę przed infekcjami); karagen (chroni przed utratą wilgoci); kwas hialuronowy (zatrzymuje wodę w przestrzeni międzykomórkowej); mannitol (działa bakteriostatycznie i reguluje czynności gruczołów łojowych); fikoerytrynę (pigment, który chroni przed promieniowaniem UVA i UVB); mikroelementy i witaminy. (5) Odmiany Istnieje ponad 20 tysięcy gatunków alg, w kilku kolorach: zielone (np. zielenice), brązowe (brunatnice) i czerwone (krasnorosty). Do niedawna do glonów zaliczano również sinice (patrz Encyklopedia popularna PWN, wydanie XXV). Najnowsze badania wykazały jednak, że sinice nie są algami, lecz bakteriami. (6) Mikronizacja W kosmetyce używa się alg w postaci ekstraktów lub proszku. Ekstrakty dodaje się do kremów, szamponów i maseczek. Proszek stosuje się do kąpieli i okładów wyszczuplających. Wcześniej algi suszono i rozdrabniano jak zioła. Traciły wtedy wiele cennych właściwości. Najbardziej efektywną metodą uzyskiwania sproszkowanych alg jest tzw. mikronizacja (opatentowana w latach 60. przez firmę Thalgo), która umożliwia wykorzystanie jonowej zawartości alg. Do mikronizacji Thalgo wykorzystuje trzy odmiany alg z Morza Północnego. Wyławiane są wyłącznie w momencie zrównania dnia, wówczas bowiem zawartość minerałów i pierwiastków jest największa.
20 ĆWICZENIE NR 134 Ćwiczenie proszę wykonać jak poprzednie. Algi w kosmetyce Używane są przy zabiegach pielęgnacyjnych całego ciała: nawilżających, pojędrniających i modelujących sylwetkę. Wyjątkowo lubiane są np. hydromasaże w specjalnych wannach w wodzie z algami. Roztwory z alg najsilniej wnikają w skórę, pobudzają metabolizm komórek i powodują ubytek tłuszczu. Popularne są też maski na ciało z alg, regenerujące tkankę łączną i zapobiegające rozstępom oraz cellulitowi. Na twarz stosuje się głównie maseczki. Są dwa rodzaje masek z alg mówi kosmetyczka Magda Bogulak maski z mikronizowanych zielonych alg, detoksykujące i odżywiające skórę oraz tzw. gumowe maski z białych alg. Białe otrzymuje się po oczyszczeniu alg zielonych (pozbywają się też wtedy specyficznego zapachu glonów). Taka maska mniej odżywia skórę, ale spełnia rolę drenażu i modeluje twarz, zastygając na niej w formie gumy. Warto kupić Wiele polskich firm proponuje serie kosmetyków pielęgnacyjnych z algami. Do wyboru są m.in. szampony, odżywki firmy Joanna, seria z algami DAX Cosmetics, kremy i maseczki z serii Algavit Interfragrance, żele pod prysznic Ann Cosmetics, seria do ciała Sensitive Miraculum. Gumowa maska, zielona bluzka Zabiegi z algami oferują gabinety kosmetyczne, gabinety odnowy biologicznej oraz farmy piękności. Np. na Farmie Zdrowia i Urody w Józefowie można się poddać relaksującej kąpieli w algach (20 min 21 zł), położyć maskę z zielonych alg do cery trądzikowej (135 zł), liftującą maskę z alg gumowych do cery delikatnej (60 zł) i maskę z alg na zimno do cery z problemami naczyniowymi. Coraz bardziej popularny jest wyszczuplający i redukujący cellulit zabieg z algami GUAM. Panie do 65 kg zapłacą za jeden seans 120 zł, do 80 kg 150 zł, osoby powyżej 80 kg 190 zł.