- 1-1. System operacyjny definicja SYSTEMY OPERACYJNE Abraham Silberschatz: System operacyjny jest programem, który działa jako pośrednik między uŝytkownikiem komputera a sprzętem komputerowym. Zadaniem systemu operacyjnego jest tworzenie środowiska, w którym uŝytkownik moŝe wykonywać programy w sposób wygodny i wydajny Andrew Tanenbaum: System operacyjny jest warstwą oprogramowania operującą bezpośrednio na sprzęcie, której celem jest zarządzanie zasobami systemu komputerowego i stworzenie uŝytkownikowi środowiska łatwiejszego do zrozumienia i wykorzystania System operacyjny jest specjalistycznym oprogramowaniem, które zarządza komputerem. System operacyjny zarządza oprogramowaniem i sprzętem systemu komputerowego. Dzięki systemowi operacyjnemu uŝytkownik moŝe w pełni wykorzystywać zasoby komputera. 2. Funkcje systemu operacyjnego Interfejs umoŝliwiający komunikację z uŝytkownikiem Rolę interfejsu spełnia zewnętrzna warstwa systemu zwana powłoką (shell). Ze względu na rodzaj interfejsu systemy operacyjne moŝemy podzielić na systemy działające w trybie tekstowym lub w trybie graficznym (GUI graficzny interfejs uŝytkownika). W systemach tekstowych komunikacja uŝytkownika z komputerem odbywa się za pomocą odpowiednich komend. Tryb graficzny charakteryzuje się wielokolorowym interfejsem z okienkami, elementami graficznymi, przyciskami, emitowaniem obrazów oraz dźwięków. Tryb tekstowy systemu DOS: Tryb graficzny:
- 2 - Zarządzanie plikami. System operacyjny umoŝliwia przechowywanie danych w postaci plików. UmoŜliwia ich kopiowanie, przenoszenie, kasowanie i tworzenie. Pliki mogą być uporządkowane w odpowiednich katalogach. Zarządzanie zasobami sprzętowymi System operacyjny zarządza urządzeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi komputera. Zadaniem systemu operacyjnego jest kontrola wszystkich urządzeń oraz umoŝliwienie uŝytkownikowi korzystanie z tych urządzeń. Uruchamianie programów Komunikacja z innymi systemami komputerowymi Zapewnia obsługę podstawowych błędów Chroni zasoby uŝytkowników przed nieautoryzowanym dostępem 3. Przykłady systemów operacyjnych MS-DOS (6.0) Windows
- 3 - Historia rozwoju systemów z rodziny MS-DOS i MS Windows Historia rozwoju systemów z rodziny MS Windows NT 1985: Windows 1.0: Windows 3.0:
- 4 - Windows 3.11: UNIX LINUX Systemy firmy Apple : Mac OS, Mac OS X 4. Plik - definicja Plik to zbiór danych widzianych przez system operacyjny jako całość. Plik składa się z bitów i bajtów. Wszystkie dane oraz składniki systemu operacyjnego są przechowywane na nośnikach w postaci plików. 5. Atrybuty plików Nazwa pliku Typ pliku Lokalizacja Rozmiar Zabezpieczenia kontrola dostępu Data (utworzenia, modyfikowanie, ostatniego dostępu) Informacja o właścicielu 6. Nazwy plików W przypadku systemów operacyjnych z rodziny DOS i Windows nazwa kaŝdego pliku składa się z dwóch elementów: nazwy oraz rozszerzenia oddzielonych kropką. Dokument1.txt Nazwa rozszerzenie W systemach MS-DOS oraz starszych systemach Windows nazwa pliku mogła składać się z maksymalnie 8 znaków oraz do 3 znaków rozszerzenia. Rozszerzenie moŝe zostać pominięte. W systemach od Windows 95 wzwyŝ, nazwa pliku moŝe składać się z maksymalnie 255 znaków. W nazwach plików nie moŝna stosować następujących znaków: < > : *? / \
- 5-7. Typy plików Na podstawie rozszerzeń oraz zastosowania pliki moŝemy podzielić na: Pliki aplikacji (exe, com) Pliki graficzne obrazy (JPG, gif, bmp, png,) Pliki dźwiękowe (wav, mp3) Pliki video (avi,mpeg) Pliki tekstowe dokumenty (txt, doc, html ) Pliki skompresowane (zip, rar, ace, arj) Pliki systemowe (sys, dll, ini, dat) com plik aplikacji, programu, który moŝna uruchomić exe plik aplikacji, programu bat plik wsadowy, umoŝliwia umieszczenie w nim ciągu komend i poleceń ico plik graficzny zawiera ikony systemu Windows dat plik zawierający dane zazwyczaj wykorzystywane przez określone programy korzystające z danego pliku dat. doc dokument tekstowy program w formacie programu MS Word txt dokument tekstowy utworzony np. za pomocą aplikacji Notatnik zawiera znaki tekstowe. wav plik dźwiękowy mp3 skompresowany plik dźwiękowy bmp plik graficzny gif plik graficzny skompresowany JPG, JPG plik graficzny skompresowany avi plik zawierający obraz i dźwięk mpeg, mpg skompresowany plik multimedialny zawiera obraz oraz dźwięk sys plik systemowy, zawiera informacje o sterownikach ini plik systemowy, zawiera ustawienia konfiguracji systemu lub programów hlp pliki pomocy uruchamiają aplikację z pomocą do programów xls plik arkusza kalkulacyjnego utworzonego w programie MS Excel tmp plik tymczasowy zip, rar, arj pliki skompresowane za pomocą odpowiednich programów np. WinZip, WinRar ppt plik prezentacji multimedialnej utworzonej za pomocą programu MS PowerPoint html, htm pliki tekstowe, utworzone w edytorze HTML, umoŝliwiają tworzenie stron internetowych dll pliki bibliotek systemowych 8. Katalog (folder) Katalog jest to logiczna struktura na dysku. Katalogi posiadają strukturę hierarchiczną katalog moŝe zawierać podrzędne podfoldery oraz pliki, a takŝe moŝe posiadać foldery nadrzędne. Katalogi umoŝliwiają porządkowanie plików i innych katalogów w tzw. struktury drzewiaste. Katalog główny nadrzędny dla wszystkich pozostałych katalogów. W systemie Windows najczęściej będzie to katalog C:. Katalog bieŝący to katalog, w którym aktualnie się znajdujemy. W folderze Materiały dydaktyczne zapisano plik podstawy_informatyki.txt. Lokalizację takiego pliku zapiszemy za pomocą następującego ciągu: C:\!! WSZOP\Semestr 3\Materiały dydaktyczne\podstawy_informatyki.txt Jest to tzw. ścieŝka dostępu do pliku
- 6-9. Przykładowe komendy MS-DOS: Aby uruchomić środowisko MS-DOS naleŝy wybrać klawisz Start, następnie opcję Uruchom. W polu edycyjnym wprowadzamy komendę: cmd i potwierdzamy Enterem lub klawiszem OK. Kursor linii komend znajduje się obecnie na dysku C: w folderze Dokuments and Settings i w podfolderze Administrator C:\Documents and Settings\Administrator> Komenda cd: cd.. umoŝliwia przejście do nadrzędnego folderu Po wprowadzeniu komendy cd.. i zatwierdzeniu klawiszem Enter znajdziemy się w folderze Documents and Settings cd\ - komenda ta pozwala przejść do katalogu głównego komenda cd nazwa_katalogu pozwala przejść do podkatalogu o podanej nazwie. Komenda cd semestr1 pozwoli na przejście do folderu semestr1. Komenda dir Po wpisaniu komendy dir wyświetli nam się lista z zawartością bieŝącego folderu. Komenda md Komenda md słuŝy do tworzenia nowego folderu. Po wpisaniu komendy md poniedziałek, w bieŝącym folderze zostanie utworzony katalog poniedziałek. Po wprowadzeniu komendy md 2007\marzec\poniedziałek w bieŝącym folderze zostanie utworzona następująca struktura: 10. Maski plików * - oznacza dowolny ciąg znaków? oznacza dowolny pojedynczy znak np. *szkoła*.txt oznacza wszystkie pliki tekstowe zawierające w swojej nazwie słowo szkoła a*z.* - oznacza wszystkie pliki, których nazwa rozpoczyna się na literę a i kończy na literę z o dowolnym rozszerzeniu???.doc oznacza wszystkie pliki, których nazwa zawiera 3 litery i posiadają rozszerzenie doc czyli są to pliki dokumentów.
- 7-11. Windows XP System Windows XP został stworzony przez firmę Microsoft. Nazwa XP pochodzi od słowa Experience doświadczenie. Windows XP dostępny jest w dwóch wersjach: Windows XP Home Edition tańsza wersja, przeznaczona głównie do uŝytku domowego, przeznaczona dla uŝytkowników którzy nie korzystają z zaawansowanych ustawień sieciowych oraz zabezpieczeń. Obsługuje komputery z jednym procesorem. Windows XP Professional zawiera wszystkie opcje dostępne w Home Edition oraz opcje związane z konfiguracją sieci, zabezpieczeniami które są potrzebne w przypadku podpinania komputerów do domeny. Zmiany wprowadzone w Windows XP w porównaniu z Windows 98: - Zmieniony interfejs uŝytkownika (Ŝywsze kolory, trójwymiarowe okna i przyciski, wyraziste ikony) -Zwiększona wydajność pracy (szybkie przełączanie między uŝytkownikami, nowe menu Start, łatwiejsze zarządzanie plikami) 12. Windows XP uruchamianie systemu Włączamy komputer, po pewnym czasie pojawi się albo następujący ekran: albo ekran zawierający listę kont uŝytkowników. Niektóre konta mogą być chronione hasłem. W sytuacji, kiedy pojawia się problem z uruchomieniem systemu, w początkowej fazie ładowania się systemu naleŝy wybrać klawisz F8, który wywoła ekran z listą wyboru trybu uruchomienia systemu Windows. 13. Windows XP Kończenie pracy z systemem Aby zakończyć pracę z system wybieramy przycisk Start a następnie opcję Wyłącz komputer. Wyświetlone zostanie poniŝsze okno dialogowe.
- 8 - Wybranie klawisza Stan wstrzymania wprowadzi komputer w stan niskiego poboru mocy. Wyłączone zostaną dyski twarde i większość urządzeń zewnętrznych np. monitor. Aby uaktywnić komputer naleŝy nacisnąć dowolny klawisz. Naciskając przycisk Stan wstrzymania przy jednoczesnym wciśnięciu klawisz Shift wprowadzimy komputer w stan hibernacji wyłączenie komputera z zapisaniem zawartości pamięci operacyjnej. Po wybraniu klawisza Wyłącz komputer zostanie automatycznie wyłączony. Po wybraniu przycisku Uruchom ponownie zostanie wykonany restart komputera. 14. Windows XP Elementy interfejsu graficznego. Ikona Mój komputer do przeglądania zawartości dysków. Folder Moje dokumenty zawiera osobiste pliki uŝytkownika Przycisk Start umoŝliwia dostęp do zainstalowanych programów i ich uruchamianie a takŝe dostęp do wielu opcji i ustawień. Pasek Szybkie uruchamianie umoŝliwia dodawanie skrótów do programów Pasek zadań zawiera paski z nazwą uruchomionych aplikacji Obszar pulpitu zawiera skróty do programów, folderów i plików Zasobnik systemowy zawiera zegar wskazujący godzinę oraz ikony aplikacji uruchamianych automatycznie
- 9-15. Windows XP Elementy Menu START Nazwa zalogowanego uŝytkownika Skróty do programów Ostatnio otwierane programy Lista skrótów do wszystkich zainstalowanych programów Anna Skrót do folderu Moje dokumenty Skrót do okna Mój komputer Przejście do Panelu sterowania zawiera narzędzia do administracji systemem i zmiany ustawień Obsługa drukarek i faksów Pomoc dla uŝytkowników Przycisk Start Przycisk do wylogowania uŝytkownika Przycisk do zamykania systemu Narzędzie do wyszukiwania plików i danych 16. Windows XP Elementy okien systemowych
- 10-17. Windows XP Praca z oknami podstawowe operacje Przesuwanie okna aby przesunąć, przenieść okno naleŝy najechać na pasek tytułu wskaźnikiem myszy, przytrzymując lewy przycisk myszy przenosimy okno za pomocą wskaźnika. Zmiana rozmiaru okna - Aby powiększyć okno do rozmiaru całego ekranu wybieramy przycisk Maksymalizuj. - Aby w dowolny sposób powiększyć okna lub pomniejszyć, naleŝy wskazać dowolne obramowanie okna lub naroŝniki. W momencie, kiedy wskaźnik myszy zamieni się w dwukierunkową strzałkę naleŝy przeciągnąć obramowanie, aby dokonać pomniejszenia lub powiększenia okna. Ukrywanie, minimalizowanie okna Aby zminimalizować okno wybieramy przycisk Minimalizuj, okno zniknie z Pulpitu i będzie widoczne jako przycisk na pasku zadań. Zamykanie okna aby zamknąć okno wybieramy przycisk Zamknij, lub wybieramy kombinacje klawiszy Alt +F4. Przełączanie pomiędzy otwartymi oknami KaŜdy otwarty program lub dokument jest widoczny jako przycisk na pasku zadań. Aby przełączyć się na określony program, naleŝy kliknąć odpowiedni przycisk na pasku zadań. Okno z wybranym programem stanie się oknem aktywnym. Przełączanie moŝe odbywać się równieŝ za pomocą kombinacji klawiszy ALT+TAB. Przytrzymując klawisz ALT i naciskając klawisz TAB moŝna przełączać się pomiędzy otwartymi oknami. Aby wyświetlić określone okno zwalniamy klawisz ALT. 18. Windows XP Operacje na danych (plikach i folderach) Kopiowanie i przenoszenie plików i folderów Najprostszą metodą kopiowania i przenoszenia plików i folderów jest metoda przeciągnij i upuść. Polega ona na zaznaczeniu elementu a następnie przeciągnięciu go za pomocą kursora myszy (lewy klawisz myszy wciśnięty) do określonej lokalizacji. MoŜna zastosować równieŝ metodę kopiuj, wklej, która polega na zaznaczeniu obiektu i wybraniu opcji kopiuj lub wytnij. Opcję kopiuj moŝemy wybrać z menu kontekstowego lub za pomocą kombinacji klawiszy Ctrl+C, opcja Wytnij równieŝ dostępna jest w menu kontekstowym lub za pomocą kombinacji klawiszy Ctrl+X.
- 11 - Wklejanie moŝemy wykonać wybierając opcję Wklej z menu kontekstowego lub za pomocą kombinacji klawiszy Ctrl+V. 19. Windows XP Operacje na danych wyszukiwanie plików i folderów Aby wyszukać na dyskach określonego pliku lub folderu, naleŝy wybrać z menu Start opcję Wyszukaj. JeŜeli wyszukujemy pliku lub folderu w okienku naleŝy wybrać opcję Pliki i foldery. W polu z nazwą pliku wpisujemy określoną nazwę lub maskę nazwy pliku. MoŜemy wybrać dysk lub dyski, które mają zostać przeszukane. Wybieramy klawisz Wyszukaj. Wybrane przez nas dyski zostaną przeszukane a wyniki zostaną wyświetlone w okienku: 20. Windows XP Operacje na danych Sortowanie plików i folderów Po otwarciu folderu i wyświetleniu jego zawartości moŝemy porządkować znajdujące się w nim pliki i foldery. Po wybraniu z menu Widok opcji Szczegóły mamy moŝliwość przeglądania plików wraz z ich atrybutami. JeŜeli naciśniemy nagłówek kolumny zawierającej np. rozmiar pliku pliki zostaną posortowane wg rozmiaru. Po wybraniu z menu Widok opcji Rozmieść ikony według > Nazwa pliki i foldery zostaną posortowane alfabetycznie. JeŜeli wybierzemy z menu Widok opcję Rozmieść ikony według > Typ pliki zostaną posortowane wg rozszerzenia. Aby dodatkowo pogrupować pliki i foldery moŝna wybrać opcję PokaŜ w grupach. 21. Windows XP Operacje na danych Usuwanie plików Aby usunąć niepotrzebny folder lub plik naleŝy zaznaczyć plik lub folder przeznaczony do usunięcia. JeŜeli chcemy zaznaczyć kilka plików lub folderów nieznajdujących się obok siebie po zaznaczeniu pierwszego przytrzymujemy klawisz Ctrl i zaznaczamy kolejne pliki. Po zaznaczeniu wybieramy klawisz DELETE, lub opcję Usuń z menu kontekstowego. W oknie dialogowym potwierdzamy usunięcie klawiszem Tak.
- 12 - Usunięty plik zostaje przeniesiony do Kosza. Plik z Kosza moŝe zostać przywrócony lub usunięty. Kosz otwieramy poprzez dwukrotne kliknięcie ikony na Pulpicie. Aby usunąć plik znajdujący się w koszu zaznaczamy go i wybieramy klawisz Delete. Aby usunąć wszystkie pliki znajdujące się w koszu wybieramy opcję z menu Plik OpróŜnij kosz. Aby przywrócić plik zaznaczamy go i wybieramy menu kontekstowe a następnie opcję Przywróć. 22. Windows XP Tworzenie nowego folderu Wybieramy lokalizację dla nowego folderu. Otwieramy okno Mój komputer a następnie określony dysk lub folder. Ustawiamy kursor myszy tak, aby nie wskazywał Ŝadnego obiektu i otwieramy prawym klawiszem myszy menu kontekstowe. Z menu wybieramy opcję Nowy -> Folder Zostanie utworzony folder o domyślnej nazwie Nowy folder nazwę tą moŝemy edytować. 23. Windows XP Tworzenie skrótu Kursor myszy ustawiamy na pustym fragmencie Pulpitu. Wybieramy prawy klawisz myszy i z menu kontekstowego wybieramy opcję Nowy > Skrót. W okienku dialogowym Tworzenie skrótu wybieramy przycisk Przeglądaj. W kolejnym okienku wybieramy lokalizację pliku, do którego chcemy utworzyć skrót. Potwierdzamy klawiszem OK. Wybieramy klawisz Dalej i w kolejnym okienku dialogowym wprowadzamy nazwę dla nowego skrótu. Wybieramy klawisz Zakończ.