Program nauczania języka rosyjskiego w szkołach ponadgimnazjalnych

Program nauczania języka rosyjskiego w szkołach ponadgimnazjalnych Kurs kontynuacyjny Zakres podstawowy Agata Buchowiecka-Fudała

Redaktor Paulina Słupek, Aleksandra Sztreker Redaktor techniczny Maryla Broda Skład i łamanie Tomasz Szymański Autorką recenzji niniejszego programu zamieszczonej na stronie 46 jest mgr Svetlana Galant. Copyright 2013 Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. Warszawa 2013

Spis treści 1. Informacje wstępne.... 4 1.1. Metryczka programu.... 4 1.2. Adresaci programu.... 4 1.3. Charakterystyka programu................................................... 4 1.3.1. Ogólny opis... 4 1.3.2. Warunki realizacji.... 7 2. Cele kształcenia... 8 2.1. Cele ogólne... 8 2.2. Cele szczegółowe... 11 3. Materiał nauczania............................................ 12 3.1. Programowe treści nauczania................................................. 13 3.2. Zakres treści tematyczno-leksykalnych... 16 3.3. System foniczny języka rosyjskiego... 22 3.4. Zasady pisowni.... 23 3.5. Zakres struktur gramatycznych.... 24 3.6. Zasady konstruowania wypowiedzi... 25 4. Realizacja programu nauczania... 26 4.1. Metody i formy pracy.... 26 4.2. Techniki nauczania... 29 4.3. Wybór podręcznika i materiałów dydaktycznych... 32 4.4. Rozkład materiału.... 32 4.5. Dostosowanie procesu nauczania do potrzeb i możliwości uczniów.... 33 5. Monitorowanie i ocenianie.... 33 5.1. Uwagi ogólne... 33 5.2. Szczegółowe kryteria oceniania............................................... 34 5.2.1. Zestawienie osiągnięć ucznia w zakresie poszczególnych sprawności językowych... 34 5.2.2. Aktywność i zaangażowanie ucznia...................................... 37 5.2.3. Praca domowa.... 37 5.2.4. Praca projektowa indywidualna......................................... 37 5.2.5. Współpraca w grupie.... 37 5.2.6. Umiejętność pracy samodzielnej i samooceny... 37 5.3. Ocena pracy nauczyciela.... 38 6. Materiały uzupełniające.... 39 6.1. Projektowanie dydaktyczne... 39 6.2. Plan wynikowy............................................................. 40 7. bibliografia... 44 Uwaga! Recenzja niniejszego programu nauczania znajduje się na stronie 46. 3

1. INFORMACJE WSTĘPNE 1.1. Metryczka programu Niniejszy program nauczania języka rosyjskiego został opracowany w oparciu o Podstawę programową kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. (załącznik nr 4 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz. U. z dnia 30 sierpnia 2012 r. poz. 977. Program uwzględnia także wytyczne dokumentu Rady Europy Europejski System Opisu Kształcenia Językowego (ESOKJ), w którym opisano m.in. poziomy biegłości językowej. Autorką programu jest Agata Buchowiecka-Fudała, wykładowca w Instytucie Rusycystyki na Wydziale Lingwistyki Stosowanej UW, nauczyciel akademicki z wieloletnim stażem, członek Polskiego Towarzystwa Neofilologicznego, członek Polskiego Towarzystwa Lingwistyki Stosowanej, autorka publikacji z zakresu glottodydaktyki, autorka Programu nauczania języka rosyjskiego w szkołach ponadgimnazjalnych. Kurs podstawowy, współautorka Skryptu do nauki języka rosyjskiego dla zaawansowanych Многоликая Россия, juror w eliminacjach centralnych Olimpiady Języka Rosyjskiego, egzaminator i współautor testów na egzaminach certyfikacyjnych. 1.2. Adresaci programu Program adresowany jest do nauczycieli języka rosyjskiego w szkołach ponadgimnazjalnych, posiadających kwalifikacje określone w stosownym rozporządzeniu MEN. Poza spełnieniem wymogów formalnych współczesny nauczyciel języka obcego powinien stale rozwijać własny warsztat metodyczny, dbać o kształcenie umiejętności językowych i poszerzać swą wiedzę z zakresu lingworealioznawstwa. Ponadto od nauczycieli prowadzących zajęcia w szkołach ponadgimnazjalnych oczekuje się doskonalenia umiejętności prawidłowego doboru materiałów dydaktycznych, które będą pomocne w przygotowaniu uczniów do egzaminu maturalnego. Programem będą zainteresowani szczególnie nauczyciele, którzy zamierzają określić perspektywiczne cele nauczania, chcą właściwie zaplanować zajęcia, zastosować odpowiednie techniki pracy oraz zaprojektować metody kontroli osiągnięć uczniów, a także zwrócić szczególną uwagę na kształtowanie umiejętności uczenia się i autonomii uczniów. Adresatami programu są również pośrednio uczniowie i ich rodzice. Znajdą oni tutaj opis celów ogólnych i szczegółowych nauczania języka rosyjskiego, poznają zakres treści nauczania i standardy wymagań dla danego etapu, co powinno ułatwić pracę nad językiem w celu zdania np. egzaminu maturalnego. 1.3. Charakterystyka programu 1.3.1. Ogólny opis W nowej podstawie programowej za nadrzędny cel kształcenia w nauczaniu języków obcych nowożytnych przyjęto skuteczne porozumiewanie się w języku obcym zarówno w mowie, jak i w piśmie. Porozumiewanie się w językach obcych jest drugą (po porozumiewaniu się w języku ojczystym) kluczową kompetencją w uczeniu się przez całe życie (Kompetencje kluczowe w uczeniu się przez całe życie europejskie ramy odniesienia to załącznik do zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie, opublikowany w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 30 grudnia 2006 r./ L394). Kształcenie językowe stanowi priorytet edukacyjny Unii Europejskiej. Podstawowe postulaty ESOKJ dotyczą zachęcania obywateli krajów europejskich do nauki co najmniej dwóch języków obcych, obligowania szkół i innych ośrodków edukacyjnych do stosowania efektywnych metod nauczania języków obcych, motywowania do kontynuowa- 4

nia nauki języka obcego w każdym wieku oraz zachęcania do wybierania jako drugiego języka obcego, języka najbliższych sąsiadów. Taka sytuacja sprzyja zainteresowaniu Polaków nauką języków obcych, w tym nauką języka rosyjskiego. Warto się go uczyć między innymi dlatego, że język angielski zna już prawie każdy, natomiast coraz mniej jest w Polsce osób władających językiem rosyjskim. Bez znajomości języka rosyjskiego trudno jest rozwijać działalność np. biznesową na Wschodzie Europy. Ponadto osobom posługującym się tym językiem może być łatwiej poruszać się po europejskim rynku pracy. Udokumentowana znajomość języka rosyjskiego jest wzbogaceniem i urozmaiceniem CV. Ważnym argumentem przemawiającym za podjęciem nauki języka rosyjskiego jest niewątpliwie możliwość poznania nowej kultury, zerwania ze stereotypami w myśleniu o Rosji i Rosjanach. Nauka każdego języka pozwala wnieść dodatkowe wartości w ogólne wykształcenie, rozwija postawę otwartości, tolerancji i ciekawości. Niniejszy program przeznaczony jest do nauczania języka rosyjskiego w szkołach ponadgimnazjalnych (IV etap edukacyjny, poziom 1), odpowiada on wymaganiom zawartym w Podstawie programowej kształcenia ogólnego, która na mocy rozporządzenia obowiązuje w szkołach ponadgimnazjalnych od roku szkolnego 2012/2013. Nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego określa cele i treści nauczania, umiejętności uczniów oraz zadania wychowawcze szkoły w postaci wymagań, które powinien spełniać uczeń kończący dany etap edukacyjny. W wyniku zmian wszyscy absolwenci szkół ponadgimnazjalnych są zobowiązani do zdawania egzaminu maturalnego z jednego języka obcego na poziomie podstawowym. Chętni uczniowie będą mogli zdać egzamin na poziomie rozszerzonym jako egzamin dodatkowy. W tej sytuacji w latach 2013 i 2014 możliwy będzie wybór tego samego języka obcego, który wybrano jako obowiązkowy lub wybór innego języka. Do 2014 roku będzie można wybrać poziom egzaminu z dodatkowego języka obcego. Od 2015 roku egzamin z języka dodatkowego będzie możliwy wyłącznie na poziomie rozszerzonym. Począwszy od roku szkolnego 2014/2015 egzamin maturalny z języka obcego nowożytnego będzie się opierał w całości na treściach nowej podstawy programowej, a nie na standardach wymagań egzaminacyjnych, określonych w drodze odrębnego rozporządzenia ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Wprowadzane zmiany obrazuje niniejsza tabela: ZMIANY W EGZAMINACH MATURALNYCH Z JĘZYKA OBCEGO NOWOŻYTNEGO Typ egzaminu maturalnego Przedmiot obowiązkowy (wyniki wpływają na zdanie matury) Nowa podstawa programowa 2012/2013 2013/2014 2014/2015 Język obcy (poziom podstawowy) Język obcy (poziom podstawowy) Przedmiot dodatkowy (wyniki nie wpływają na zdanie matury) Język obcy ten sam, co obowiązkowy poziom rozszerzony lub Język obcy inny niż obowiązkowy poziom podstawowy lub rozszerzony Egzamin oparty na standardach egzaminacyjnych Język obcy inny niż obowiązkowy poziom rozszerzony Egzamin oparty wyłącznie na nowej podstawie programowej Zgodnie z założeniami podstawy programowej i ramowych planów nauczania okres nauki w gimnazjum i w szkole ponadgimnazjalnej stanowi spójny programowo sześcioletni (w przypadku technikum siedmioletni) okres kształcenia. Podkreśla się rolę kontynuacji nauczania/uczenia się języka obcego w ramach kolejnych etapów edukacji. Dlatego też w niniejszym programie obowiązuje zasada kumulatywności uwzględniania wymagań z poprzednich etapów edukacyjnych. U podstaw tego programu leży podejście komunikacyjne, które łączy wiele cech różnych metod nauczania języka obcego i wykorzystuje różne 5

techniki wypracowane przez te metody. Nauczanie oparte na tym podejściu cechuje eklektyzm, czyli uzależniony od ćwiczonej sytuacji, potrzeb, umiejętności i możliwości uczniów świadomy wybór metod nauczania lub ich elementów. We współczesnej glottodydaktyce silnie akcentuje się potrzebę indywidualizacji nauczania. Postulat indywidualizacji kształcenia jest obecny w wielu rozporządzeniach MEN. Oznacza on konieczność uwzględniania w procesie nauczania/uczenia się indywidualnych możliwości uczniów. Indywidualizację nauczania wspiera w edukacji teoria Inteligencji Wielorakich Gardnera, która zakłada, że wszystkie typy inteligencji (językową, matematyczno-logiczną, muzyczną, przestrzenną, ruchową, interpersonalną i przyrodniczą) można rozwijać, a rozwój ten jest możliwy pod wpływem interakcji z otoczeniem. Koncepcja inteligencji wielorakich zakłada, że aktywność intelektualna jest działalnością dynamiczną i wielopłaszczyznową. Każdy człowiek posiada wszystkie rodzaje inteligencji, choć rozwinięte są one w różnym stopniu. Można je rozwijać poprzez odpowiednie, zróżnicowane ćwiczenia. Oznacza to, że każdy może się uczyć i osiągać sukcesy. Według Gardnera istnieją dwie drogi zastosowania koncepcji Inteligencji Wielorakich w edukacji: poprzez indywidualizację nauczania i poprzez pluralizację. Jak wiadomo, bardzo wiele czynników wpływa na skuteczne uczenie się języka obcego i osiąganie sukcesów w tym zakresie. Są to między innymi możliwości merytoryczne, intelektualne, emocjonalne i fizyczne ucznia. Nauczyciel musi je uwzględniać planując proces nauczania. Należy pamiętać, że indywidualizacja kształcenia nie może polegać na różnicowaniu celów i materiału nauczania, które muszą pozostać jednakowe dla wszystkich uczniów. Trzeba tylko umożliwić uczącym się swobodny wybór drogi osiągania postawionych celów i metod nabywania wiedzy. Stosując się do zasady indywidualizacji kształcenia, nauczyciel powinien zatem określić jakie cechy, umiejętności i potrzeby ucznia są w danej sytuacji dydaktycznej istotne, a następnie uwzględnić je w procesie dydaktycznym. Dlatego w niniejszym programie zaleca się pluralizację w podejściu do realizacji tematów, czyli różnicowanie form i technik nauczania w zależności od potrzeb, zainteresowań i możliwości uczniów. Istotną cechą proponowanego programu nauczania jest wykorzystanie podejścia zadaniowego w dydaktyce języka obcego, z którym wiąże się podkreślanie wagi równoległego rozwijania wszystkich typów kompetencji: ogólnych, kluczowych i językowych kompetencji komunikacyjnych. Kompetencje ogólne to wiedza deklaratywna (wiedza o świecie, wiedza socjokulturowa, wrażliwość interkulturowa), umiejętności praktyczne (społeczne, życiowe, zawodowe, interkulturowe), uwarunkowania osobowościowe (postawy, motywacja, system wartości, poglądy, cechy osobowości), umiejętność uczenia się (wrażliwość komunikacyjno-językowa, wrażliwość i sprawność fonetyczna, techniki uczenia się, umiejętności heurystyczne). Kompetencje kluczowe to połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Potrzebuje ich każdy człowiek do samorealizacji i rozwoju osobistego. Parlament Europejski wyróżnił osiem równorzędnych kompetencji kluczowych, wśród których znalazła się np. umiejętność porozumiewania się w językach obcych, umiejętność uczenia się i ekspresja kulturalna. Językowe kompetencje komunikacyjne (lingwistyczna, socjolingwistyczna, pragmatyczna i funkcjonalna) pozwalają uczestnikowi życia społecznego działać za pomocą środków językowych. W podejściu zadaniowym oprócz realizacji pewnych celowych działań, ważne jest rozwijanie u uczniów umiejętności uczenia się i wspieranie ich autonomii. W niniejszym programie dużo miejsca poświęca się zadaniom rozwijającym refleksyjność i prowadzącym do autonomii uczących się (analiza potrzeb, sposobów i strategii uczenia się, praca z portfolio). W podstawie programowej wyraźnie sformułowano postulat kształtowania tzw. kompetencji interkulturowej w procesie nauczania języka obcego. Pamiętając, że język nie przekazuje eksplicytnie informacji w nim zawartej, należy powiązać nauczanie języka obcego (w naszym przypadku języka rosyjskiego) z poznawaniem kultury, historii, geografii, tradycji i obyczajów, elementów życia codziennego narodu, którego języka uczymy. Proponowany program wpisuje się w przyjęte we współczesnej glottodydaktyce dwie ważne koncepcje: dialogu kultur oraz ścisłego powiązania języka i kultury, wyrażonego w zasadzie język poprzez kulturę, kultura poprzez język. Zakres wiedzy i umiejętności, które musi posiąść uczeń szkoły ponadgimnazjalnej i które mogą być sprawdzane podczas egzaminów maturalnych określają standardy wymagań egzaminacyjnych, wspólne dla 6

wszystkich języków obcych. Pogrupowano je, zgodnie z ESOKJ w pięciu obszarach: wiadomości, recepcja, produkcja, interakcja i mediacja. Każde z tych działań może być realizowane w mowie i w piśmie. W niniejszym programie przyjęto założenie, że istotę nauczania języka rosyjskiego stanowi kształtowanie umiejętności związanych z wymienionymi działaniami językowymi, czyli zdecydowanie akcentuje się potrzebę komunikacji dynamicznej. Kolejną istotną cechą tego programu jest zwrócenie uwagi na inspirującą rolę nauczyciela w procesie nauczania. To nauczyciel powinien rozbudzać ciekawość uczniów, rozwijać ich samodzielność, tworzyć warunki do edukacji formalnej i kształtować potrzebę uczenia się przez całe życie. Istnieje wiele możliwych zaleceń, których respektowanie może się przyczynić do efektywniejszego realizowania ról w procesie nauczania. Zgodnie z najnowszymi koncepcjami w glottodydaktyce w repertuarze działań nauczycieli, zwłaszcza na dalszych etapach edukacji (np. w szkole ponadgimnazjalnej) powinny się znaleźć role charakterystyczne dla tutora, coacha i mentora. Tutoring jest metodą edukacji zindywidualizowanej, opiera się na bezpośrednim spotkaniu tutora z uczniem. Tutor wspiera ucznia w wybranym obszarze wiedzy, pomaga rozwijać umiejętność samodzielnego jej zdobywania oraz pogłębiać sztukę maksymalnego wykorzystania własnych talentów. Tutor to mądry nauczyciel, swego rodzaju przewodnik, służący radą i potrafiący umiejętnie prowadzić podopiecznego do wyznaczonego celu. Tutoring zakłada cztery etapy współpracy: poznanie ucznia (jego talentów, mocnych i słabych stron, preferowanych stylów uczenia się, planów życiowych); wspólne wyznaczenie celów edukacyjnych i zaplanowanie działań, które pomogą je zrealizować; realizacja planu współpracy; podsumowanie efektów współpracy. Tutoring sprzyja samoorganizacji pracy ucznia, daje możliwość konsultowania wyników pracy, rozwija umiejętność analizy materiału, uczy efektywnego wykorzystania własnej wiedzy. Coaching jest swoistym dialogiem, mającym na celu pomóc innej osobie, by stała się efektywniejsza w swoim działaniu i wykorzystywała cały swój potencjał. Występując w roli coacha, nauczyciel wspiera ucznia w procesie planowania, wykorzystywania własnych doświadczeń, wzmacniania motywacji, doskonalenia nabytych umiejętności. Coach pomaga określić sposoby rozwiązywania problemów, wskazuje na podstawie obserwacji możliwości wzmacniania procesu dalszego rozwoju, unika krytyki i wykazywania słabości, buduje relacje oparte na zaufaniu. Oprócz roli tutora i coacha, nauczyciel powinien coraz częściej pełnić też rolę mentora, zwłaszcza w sytuacjach zaangażowania ucznia w zajęcia wykraczające poza schemat zwykłych lekcji. Nauczyciel wprowadza wówczas ucznia w obszar do tej pory mu nieznany i dzieli się swą wiedzą i doświadczeniem. Przedstawione wyżej role będzie mógł zrealizować nauczyciel, który oprócz odpowiednich kwalifikacji, związanych z wiedzą i fachowością, posiada predyspozycje do pracy z młodzieżą, cechuje się kreatywnością, otwartością, umiejętnościami interpersonalnymi. Niniejszy program w znacznej mierze może wesprzeć takiego nauczyciela w jego działalności zawodowej. 1.3.2. Warunki realizacji W myśl założeń podstawy programowej, zasadniczym i najważniejszym celem kształcenia językowego jest nabycie przez uczniów umiejętności skutecznego porozumiewania się w języku obcym, zarówno w mowie, jak i w piśmie. Konieczne jest zatem kompleksowe i kumulatywne podejście do nauczania języka obcego na wszystkich etapach edukacji. Już na początku szkoły podstawowej rozpoczyna się nauka pierwszego języka obcego. W gimnazjum uczeń kontynuuje naukę tego języka i przystępuje do nauki drugiego języka obcego. Każdy uczeń szkoły ponadgimnazjalnej uczy się przynajmniej dwóch języków obcych, przy czym możliwe są dwa warianty. W jednym z nich uczeń kontynuuje naukę obydwu języków nauczanych w gimnazjum. W drugim wariancie kontynuuje naukę jednego języka obcego i rozpoczyna naukę nowego trzeciego języka. 7

Niniejszy program nauczania języka rosyjskiego został opracowany z myślą o realizacji w szkołach ponadgimnazjalnych podstawy programowej na poziomie IV.1. dla uczniów kontynuujących w szkole ponadgimnazjalnej naukę języka rosyjskiego w zakresie podstawowym. Pod koniec czwartego etapu edukacyjnego tacy uczniowie powinni osiągnąć poziom zaawansowania władania językiem B1 B1+ w skali ESOKJ i móc przystąpić do egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym. Niezwykle ważne jest to, aby szkoła w maksymalnym zakresie umożliwiała uczniom dokonywanie wyboru języków zgodnie z ich potrzebami i zainteresowaniami. Liczba godzin przeznaczona na realizację przedmiotu język obcy nowożytny w jednym roku szkolnym nie jest ściśle określona. Założenia wstępne dotyczą minimalnego wymiaru godzin, które należy przeznaczyć na realizację podstawy programowej w zakresie wszystkich języków obcych nowożytnych. Jest to łącznie 450 godzin lekcyjnych w trzyletnim cyklu nauczania (w technikum 4 lata). Godziny te mogą być dowolnie rozdzielone pomiędzy zajęcia ze wszystkich języków. Dyrektor szkoły decyduje, ile godzin i w jakich proporcjach w danym roku szkolnym przeznaczy w danej klasie na naukę każdego języka obcego. Ważnym elementem nowej podstawy programowej jest zalecenie przyjęcia odpowiednich rozwiązań organizacyjnych odnośnie do liczebności grup (10 24 osoby), w których odbywa się nauka języka obcego oraz składu osobowego tych grup. Uczniowie każdej grupy powinni reprezentować zbliżony poziom umiejętności językowych. Trafnym posunięciem wydaje się wydzielenie zajęć językowych z typowego systemu klasowo-lekcyjnego. Oznacza to, że przydział ucznia do grupy językowej nie jest tożsamy z przydziałem do określonego oddziału klasowego. Szkoła jako instytucja powinna zapewnić uczniom i nauczycielom odpowiednie warunki realizacji wymagań określonych w nowej podstawie programowej. Oprócz podziału na grupy językowe konieczne jest udostępnienie odpowiednio wyposażonych klas. Nauka języka obcego powinna odbywać się w pracowni językowej, w której znajduje się potrzebny sprzęt techniczny (telewizor, odtwarzacz płyt CD i DVD, komputer, rzutnik multimedialny i, w miarę możliwości, tablica interaktywna), pomoce wizualne (plansze leksykalne i gramatyczne, mapy, zdjęcia, plakaty), słowniki, płyty CD i DVD. W związku z wymaganiami określonymi w podstawie programowej, szczególnego znaczenia nabiera konieczność zapewnienia uczniom kontaktu z autentycznym językiem, co staje się możliwe dzięki dostępowi do autentycznych materiałów, takich jak gazety i czasopisma, publikacje popularno naukowe, literatura piękna. Należy stworzyć uczniom jak najlepsze warunki do korzystania z różnych źródeł informacji. Niezbędne jest zapewnienie dostępu do Internetu, który umożliwi uczniom nawiązanie kontaktów z rodzimymi użytkownikami języka, pozwoli im brać czynny udział w różnego rodzaju projektach i programach współpracy międzynarodowej oraz stworzy warunki do pozyskiwania i przetwarzania informacji z zasobów Internetu. Jest to tym istotniejsze, że jednym z priorytetów nauczania powinno stać się rozwijanie samodzielności ucznia, przygotowanie go do samokształcenia i uczenia się przez całe życie (Lifelong Learning). Wszystkie wymienione wyżej konieczne warunki realizacji programu przyczynią się do skutecznego opanowania języka rosyjskiego przez uczniów oraz wpłyną na kształt, przebieg i efekty procesu dydaktycznego. Stanie się tak wówczas, gdy wykorzysta je odpowiednio przygotowana kadra nauczycielska, wyróżniająca się wiedzą fachową, umiejętnościami dydaktycznymi, wspierająca uczniów w rozwijaniu indywidualnych strategii uczenia się języka rosyjskiego. 2. CELE KSZTAŁCENIA 2.1. Cele ogólne Kształcenie jest świadomym działaniem, musi się więc zaczynać od określenia celu. Cele kształcenia to niezwykle istotna kategoria pedagogiczna i dydaktyczna. Można je przedstawić w kształcie piramidy, na której szczycie znajdują się sformułowania ogólne, przyjęte w całym systemie edukacyjnym. Nazywa się je 8

celami wiodącymi. Następny poziom stanowią cele kierunkowe, wyznaczone na konkretny etap edukacyjny w określonej dziedzinie. Ostatni element stanowią cele szczegółowe bardzo konkretne rezultaty jednostki lekcyjnej. S. Roller wyróżnia różne funkcje celów kształcenia. Zwraca np. uwagę na to, że cele są punktem odniesienia, do którego wszystko ma być przymierzane i według którego dokonuje się oceny. Cele mają ponadto znaczenie regulacyjne oraz pełnią funkcję organizacyjną. Bez nich nie można byłoby dobrać odpowiednich programów, metod czy środków nauczania. Cele kształcenia spełniają również funkcję koordynującą, integrującą i mobilizującą. Cele kształcenia pomagają opracować układ treści kształcenia, stanowią podstawę do planowania i organizacji procesu kształcenia. Dwa pierwsze poziomy celów (wiodące i kierunkowe) opracowują i ustalają władze centralne. Nadrzędne cele nauczania każdego języka nowożytnego określone zostały w podstawie programowej. Zgodność z jej założeniami musi wykazywać każdy program nauczania, rekomendowany nauczycielom. Należy zatem, uwzględniając zapisy podstawy programowej, uznać za najważniejszy cel przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyki oraz wykorzystanie zdobytych umiejętności podczas rozwiązywania problemów czy wykonywania zadań. Szczególną uwagę trzeba także zwrócić na kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie oraz wdrażanie do samokształcenia, co pozwoli podejmować decyzje dotyczące wyboru dalszej ścieżki edukacji i własnego rozwoju. Na podkreślenie zasługuje fakt, że zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej kształcenie ogólne realizowane na III i IV etapie edukacyjnym tworzy programowo spójną całość i stanowi fundament wykształcenia, umożliwiający zdobycie zróżnicowanych kwalifikacji, ich doskonalenie i modyfikowanie. Otwiera zatem proces kształcenia się przez całe życie. Podstawa programowa akcentuje znaczenie rozwoju szeregu umiejętności nabywanych w procesie kształcenia ogólnego: 1) czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa; 2) myślenie matematyczne umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym; 3) myślenie naukowe umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa; 4) umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i w piśmie; 5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi; 6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji; 7) umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się; 8) umiejętność pracy zespołowej. Celem pracy z uczniem szkoły ponadgimnazjalnej powinno być też przekazanie określonych zasad, wartości i norm postępowania oraz ukształtowanie właściwych postaw. Postawy wymieniane w podstawie programowej zamykają się w następujących ramach: odpowiedzialność; wiarygodność; uczciwość; świadomość własnej wartości; szacunek i tolerancja dla innych ludzi; otwartość i ciekawość poznawcza; kreatywność; kultura osobista; zaradność; 9

gotowość do pracy w zespole; gotowość do udziału w kulturze. Szkoła powinna także dbać o kształtowanie wśród młodzieży postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu oraz postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Ważnym celem działalności szkoły jest też skuteczne nauczanie języków obcych. Niniejszy program dotyczy etapu IV.1. dla kontynuujących naukę języka rosyjskiego w zakresie podstawowym na podbudowie podstawy programowej dla gimnazjum (III) wariant III.0. W kontekście zmian dotyczących celów kształcenia ogólnego zasadne wydaje się zwrócenie uwagi na cele, które powinny być realizowane na lekcjach języka obcego, w tym języka rosyjskiego. Podstawa programowa przedmiotu Język obcy nowożytny dla poziomu IV.1. przewiduje następujące ogólne cele kształcenia: ZAKRES PODSTAWOWY DLA KONTYNUUJĄCYCH NAUKĘ na podbudowie wymagań poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego I. Znajomość środków językowych. Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych. II. Rozumienie wypowiedzi. Uczeń rozumie proste, typowe wypowiedzi ustne, artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka, a także proste wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste, zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. IV. Reagowanie na wypowiedzi. Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub pisemnie, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. V. Przetwarzanie wypowiedzi. Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. Niniejszy program, zgodnie z wyżej wymienionymi celami, zakłada przede wszystkim rozwój językowej kompetencji komunikacyjnej wsparty działaniami autonomicznymi ucznia. Wydaje się, że te dwa elementy są ze sobą na tyle ściśle powiązane, że nie można mówić o rozwoju kompetencji komunikacyjnej bez rozwoju autonomii na lekcji języka obcego i odwrotnie. D. Galylean skupia się na czterech elementach, ściśle związanych z koncepcją humanistyczną edukacji, które wspierają rozwój samodzielności u uczniów uczących się języków obcych. Uważa on, że tematy i zagadnienia proponowane uczniom powinny wzbudzać ich zainteresowanie, dotyczyć ich osobiście lub ich otoczenia. Podstawę do wprowadzania i ćwiczenia struktur językowych powinny według niego tworzyć materiały wyszukane przez ucznia. Wówczas osiągnie on lepsze efekty, niż gdyby polegał tylko na instrukcjach nauczyciela. Galylean podkreśla, że poziom komunikacji zależy od umiejętności wchodzenia w interakcje. Zauważa też, że samodzielne przygotowywanie materiałów i poczucie odpowiedzialności za efekty komunikacji w grupie rozwijają autonomię ucznia. Autonomia oznacza otwartość na innych ludzi, inne poglądy, inne postawy, tradycje i kultury. To także umiejętność pracy, zarówno indywidualnej, jak i w grupie, umiejętność korzystania z nowoczesnych źródeł informacji. Podsumowując, należy stwierdzić, że niniejszy program dla IV etapu edukacji na poziomie 1, wytycza cele zgodne z nową podstawą programową, postuluje realizację kompleksowego, autonomicznego podejścia 10

do nauczania i uczenia się języka rosyjskiego, ściśle powiązanego z rozwijaniem językowej kompetencji komunikacyjnej oraz silnie akcentuje wykorzystanie nauczania strategicznego, skoncentrowanego na uczniu, zakłada jednocześnie integrowanie wiedzy i umiejętności uczniów zdobytych na wcześniejszych etapach edukacji. 2.2. Cele szczegółowe Cele szczegółowe kształcenia językowego dotyczą bardzo konkretnych umiejętności i elementów wiedzy, które umożliwiają kształtowanie poszczególnych kompetencji komunikacyjnych. Komunikacja rozumiana jest jako przekaz, odbiór i interakcja na poziomie języka mówionego i pisanego. W procesie nauczania języka rosyjskiego w szkole ponadgimnazjalnej wyposażamy ucznia w konkretne narzędzie komunikacji, które wykorzysta w kontaktach z rosyjskojęzycznymi interlokutorami. Jest to więc bardzo praktyczna językowa umiejętność radzenia sobie w typowych sytuacjach życiowych. W niniejszym programie wyróżniono pięć podstawowych obszarów, które należy uwzględnić podczas kształtowania u uczniów kompetencji komunikacyjnej: wiedzę; interakcję; recepcję; mediację. produkcję; Zakres tych obszarów przedstawia poniższa tabela: ZAKRES WIEDZA RECEPCJA PRODUKCJA INTERAKCJA MEDIACJA MOWA PISMO Znajomość środków językowych (słownictwo, gramatyka, funkcje). Znajomość środków językowych, w tym zasad ortografii i interpunkcji. Słuchanie ze zrozumieniem. Czytanie ze zrozumieniem. Tworzenie wypowiedzi mówienie. Tworzenie tekstów pisanie. Reagowanie na wypowiedź. Spontaniczna, logiczna, zrozumiała wymiana zdań. Reagowanie na wypowiedź (korespondencja, tworzenie notatek, wypełnianie dokumentów). Przetwarzanie wypowiedzi w formie ustnej. Przetwarzanie wypowiedzi w formie pisemnej. We współczesnej literaturze glottodydaktycznej dominuje pogląd, że w procesie nauczania nauczyciel powinien skupić się głównie na kształtowaniu umiejętności ucznia, a nie na przyswajaniu przez niego wiedzy. Jednak o skuteczności w komunikacji można mówić tylko wówczas, gdy opanowany został pewien określony zasób słów, struktur gramatycznych i realizowanych przez nie funkcji językowych, a także zasady ortografii i wymowy. Dlatego w niniejszym programie zwraca się uwagę na konieczność wyposażenia uczniów w niezbędny zasób środków językowych optymalnych w danym kontekście językowym. Uczeń kontynuujący naukę języka rosyjskiego w szkole ponadgimnazjalnej w zakresie podstawowym na podbudowie wymagań poziomu III.0 dla IV etapu edukacyjnego, powinien zgodnie z podstawą programową wykazać się umiejętnością posługiwania się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie 15 tematów leksykalnych: człowiek, dom, szkoła, praca, życie rodzinne i towarzyskie, żywienie, zakupy i usługi, podróżowanie i turystyka, kultura, sport, zdrowie, nauka i technika, świat przyrody, państwo i społeczeństwo, elementy wiedzy o Rosji oraz o kraju ojczystym, z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej. Nabywanie i doskonalenie umiejętności językowych w obrębie pozostałych obszarów związane jest ściśle z rozwijaniem i integrowaniem 11

podstawowych sprawności językowych. Zgodnie z podstawą programową celem szczegółowym w zakresie recepcji tekstów jest umiejętność rozumienia ze słuchu prostych typowych wypowiedzi artykułowanych wyraźnie w standardowej odmianie języka oraz rozumienie prostych wypowiedzi pisemnych, umiejętność określenia głównej myśli tekstu i poszczególnych jego części, wyszukiwanie wskazanych informacji, określenie intencji autora/nadawcy tekstu oraz kontekstu wypowiedzi, a także umiejętność rozróżnienia formalnego i nieformalnego stylu wypowiedzi. Tworzenie wypowiedzi ustnej i pisemnej wiąże się z posiadaniem takich umiejętności, jak opisywanie w zrozumiały i prosty sposób ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk i czynności, opowiadanie i komentowanie wydarzeń życia codziennego, przedstawianie faktów obecnych i minionych, relacjonowanie wydarzeń z przeszłości, wyrażanie opinii, poglądów i uczuć, przedstawianie wad i zalet różnych rozwiązań, przedstawianie intencji i planów na przyszłość, opisywanie przeżyć, wyrażanie pewności, przypuszczenia i wątpliwości. Ważną umiejętnością jest także stosowanie formalnego lub nieformalnego stylu wypowiedzi. Kolejnym szczegółowym celem kształcenia jest umiejętność reagowania ustnie i pisemnie w zrozumiały sposób w typowych sytuacjach życia codziennego: podczas nawiązywania kontaktów towarzyskich, prowadzenia rozmów, uzyskiwania i przekazywania informacji i wyjaśnień, wyrażania opinii, życzeń, próśb, podziękowań, intencji, uczuć, preferencji itd. W zakresie przetwarzania tekstów ustnie i pisemnie zakłada się umiejętność przekazywania w języku rosyjskim informacji zawartych w materiałach wizualnych, audiowizualnych i w tekstach rosyjskojęzycznych, umiejętność przekazywania w języku polskim głównych myśli lub wybranych informacji, umiejętność przekazywania w języku rosyjskim informacji sformułowanej w języku polskim. Podstawa programowa definiuje też szereg umiejętności pozajęzykowych, które sprzyjają kształtowaniu i rozwijaniu kompetencji językowych. W niniejszym programie przyjęto założenie, że ich doskonalenie stanie się trwałym elementem lekcji w szkole ponadgimnazjalnej. Celem szczegółowym powinno stać się zatem rozwijanie kompetencji interkulturowej. Efektywna komunikacja w języku rosyjskim bardzo często uwarunkowana jest znajomością realiów, konwenansów społecznych, tradycji, historii, zagadnień politycznych Rosji. Znajomość szeroko rozumianej kultury ochroni uczących się języka rosyjskiego przed powielaniem stereotypów na temat kraju i ludzi, posługujących się tym językiem jako ojczystym, oraz przyniesie dodatkowe korzyści w postaci nauki tolerancji, zrozumienia inności, budzenia szacunku dla innych ludzi. Kolejnym celem szczegółowym powinno stać się wykorzystanie języka jako narzędzia do poznawania świata, narzędzia umożliwiającego w sposób globalny rozumieć naukę, jako źródło wiedzy połączonych ze sobą materii. Należy zatem pamiętać, że każdy temat może być okazją do wykorzystania nauczania interdyscyplinarnego. W nauce języka rosyjskiego na poziomie IV.1 ważną rolę będą odgrywały ponadto takie cele szczegółowe jak: umiejętność samodzielnej pracy nad językiem rosyjskim i dokonywania przez ucznia samooceny, umiejętność korzystania ze źródeł informacji w języku rosyjskim przy użyciu technologii informacyjnokomunikacyjnych, umiejętność stosowania strategii komunikacyjnych i kompensacyjnych, umiejętność pracy w zespole, doskonalenie świadomości językowej. 3. MATERIAŁ NAUCZANIA Niniejszy program obejmuje materiał nauczania zgodny z nową podstawą programową dla poziomu IV.1 i odpowiada poziomowi biegłości językowej B1 B1+ dla kontynuujących naukę języka rosyjskiego w zakresie podstawowym. Program uwzględnia także zakres wiadomości i umiejętności sprawdzanych na egzaminie maturalnym, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 2001 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (DzU nr 92, poz. 1020, z późn. zm.), umieszczonych w informatorze o egzaminie maturalnym z języka obcego nowożytnego od roku szkolnego 2011/2012. 12

Materiał nauczania to zasób wiedzy, jaką uczeń powinien opanować w określonym czasie na danym etapie edukacji. Zaprezentowany w niniejszym programie materiał nauczania obejmuje zasób słownictwa konieczny do wyrażania intencji komunikacyjnych, katalog tych intencji i umiejętności komunikacyjnych w zakresie słuchania, czytania, mówienia i pisania oraz wykaz zagadnień gramatycznych umożliwiających skuteczną komunikację. 3.1. Programowe treści nauczania ZAKRES PODSTAWOWY na podbudowie wymagań poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego 1. Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów: 1) człowiek (np. dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, zainteresowania, problemy etyczne); 2) dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania); 3) szkoła (np. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne, system oświaty); 4) praca (np. zawody i związane z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy); 5) życie rodzinne i towarzyskie (np. okresy życia, członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy); 6) żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowanie, lokale gastronomiczne, diety); 7) zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, korzystanie z usług, środki płatnicze, banki, ubezpieczenia); 8) podróżowanie i turystyka (np. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie, wypadki); 9) kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, media); 10) sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy); 11) zdrowie (np. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, higieniczny tryb życia, niepełnosprawni, uzależnienia, ochrona zdrowia); 12) nauka i technika (np. odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych, awarie, technologie informacyjno-komunikacyjne); 13) świat przyrody (np. klimat, świat roślin i zwierząt, krajobraz, zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe, katastrofy, przestrzeń kosmiczna); 14) państwo i społeczeństwo (np. struktura państwa, urzędy, organizacje społeczne i międzynarodowe, konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, gospodarka); 15) elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym, z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności. 2. Uczeń rozumie ze słuchu proste, typowe wypowiedzi (np. instrukcje, komunikaty, ogłoszenia, rozmowy) artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka: 1) określa główną myśl tekstu; 2) określa główną myśl poszczególnych części tekstu; 3) znajduje w tekście określone informacje; 4) określa intencje nadawcy/autora tekstu; 13

5) określa kontekst wypowiedzi (np. czas, miejsce, sytuację, uczestników); 6) rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi. 3. Uczeń rozumie proste wypowiedzi pisemne (np. napisy informacyjne, listy, broszury, ulotki reklamowe, jadłospisy, ogłoszenia, rozkłady jazdy, instrukcje obsługi, proste artykuły prasowe i teksty narracyjne): 1) określa główną myśl tekstu; 2) określa główną myśl poszczególnych części tekstu; 3) znajduje w tekście określone informacje; 4) określa intencje nadawcy/autora tekstu; 5) określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę tekstu); 6) rozpoznaje związki pomiędzy poszczególnymi częściami tekstu; 7) rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi. 4. Uczeń tworzy krótkie, proste, zrozumiałe, wypowiedzi ustne: 1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności; 2) opowiada o wydarzeniach życia codziennego i komentuje je; 3) przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości; 4) relacjonuje wydarzenia z przeszłości; 5) wyraża i uzasadnia swoje opinie, poglądy i uczucia; 6) przedstawia opinie innych osób; 7) przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań i poglądów; 8) opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość; 9) opisuje doświadczenia swoje i innych osób; 10) wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości; 11) wyjaśnia sposób obsługi prostych urządzeń (np. automatu do napojów, bankomatu); 12) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności od sytuacji. 5. Uczeń tworzy krótkie, proste, zrozumiałe wypowiedzi pisemne (np. wiadomość, opis, notatka, ogłoszenie, zaproszenie, ankieta, pocztówka, e-mail, list prywatny, prosty list formalny): 1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności; 2) opisuje wydarzenia życia codziennego i komentuje je; 3) przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości; 4) relacjonuje wydarzenia z przeszłości; 5) wyraża i uzasadnia swoje opinie, poglądy i uczucia; 6) przedstawia opinie innych osób; 7) przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań i poglądów; 8) opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość; 9) opisuje doświadczenia swoje i innych; 10) wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości; 11) wyjaśnia sposób obsługi prostych urządzeń (np. automatu do napojów, automatu telefonicznego); 12) stosuje zasady konstruowania tekstów o różnym charakterze; 13) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności od sytuacji. 14

6. Uczeń reaguje ustnie w sposób zrozumiały, w typowych sytuacjach: 1) nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób); 2) rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę; 3) stosuje formy grzecznościowe; 4) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia; 5) prowadzi proste negocjacje w typowych sytuacjach życia codziennego (np. wymiana zakupionego towaru); 6) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie; 7) prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia; 8) wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie, preferencje i życzenia innych; 9) wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie); 10) prosi o radę i udziela rady; 11) wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby; 12) wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny; 13) prosi o powtórzenie bądź wyjaśnienie tego, co powiedział rozmówca. 7. Uczeń reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. e-mail, wiadomość, list prywatny i prosty list formalny) w typowych sytuacjach: 1) nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób); 2) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia; 3) prowadzi proste negocjacje (np. uzgadnianie formy spędzania czasu); 4) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie; 5) prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia; 6) wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie, preferencje i życzenia innych, zgadza się i sprzeciwia; 7) wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie); 8) prosi o radę i udziela rady; 9) wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby; 10) wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny. 8. Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie: 1) przekazuje w języku obcym informacje zawarte w materiałach wizualnych (np. wykresach, mapach, symbolach, piktogramach), audiowizualnych (np. filmach, reklamach) oraz tekstach obcojęzycznych; 2) przekazuje w języku polskim główne myśli lub wybrane informacje z tekstu w języku obcym; 3) przekazuje w języku obcym informacje sformułowane w języku polskim. 9. Uczeń dokonuje samooceny (np. przy użyciu portfolio językowego) i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze słownika, poprawianie błędów, prowadzenie notatek, zapamiętywanie nowych wyrazów, korzystanie z tekstów kultury w języku obcym). 10. Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych. 11. Uczeń korzysta ze źródeł informacji w języku obcym (np. z encyklopedii, mediów, instrukcji obsługi) również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych. 12. Uczeń stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu, rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty) oraz strategie kompensacyjne (np. parafraza, definicja) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta jakiegoś wyrazu. 13. Uczeń posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami). 15

3.2. Zakres treści tematyczno-leksykalnych Zakresy tematyczne Zakresy leksykalne Przykładowe intencje i umiejętności komunikacyjne w zakresie słuchania, czytania, mówienia i pisania Człowiek Dom Szkoła Dane personalne. Wygląd zewnętrzny. Cechy charakteru i temperament. Uczucia i emocje. Zainteresowania, pasje. Problemy etyczne. Miejsce zamieszkania (miasto, wieś, okolica). Wygląd domu i poszczególnych pomieszczeń. Wyposażenie domu. Wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania. Orientacja w terenie. Pomieszczenia szkolne. Przedmioty nauczania. Plan lekcji. Wymagania i oceny. Życie szkoły. Kształcenie pozaszkolne. System oświaty w Polsce i w Rosji. Znajomość języków obcych. Zwroty grzecznościowe: powitania i pożegnania. Przedstawianie siebie i innych osób. Identyfikowanie i lokalizowanie osoby. Opisywanie postaci (danych osobowych, wyglądu zewnętrznego, ubioru, cech charakteru, osobowości). Wyrażanie uczuć i emocji (sympatii, aprobaty, dezaprobaty). Wyrażanie upodobań. Zapytania o upodobania. Informowanie o swoich zainteresowaniach, hobby, ulubionych zajęciach i rozmawianie o nich. Wyrażanie domysłów i przypuszczeń. Ocenianie postaw i zachowań. Opisywanie budynku, mieszkania, poszczególnych pomieszczeń, umeblowania, sprzętów, przedmiotów codziennego użytku. Określanie położenia przedmiotu. Porównywanie cech przedmiotów i miejsc. Wyrażanie preferencji, porównywanie (miasto-wieś, własne mieszkanie-wynajęte mieszkanie). Określanie odległości. Określanie ceny. Wyrażanie własnej opinii (np. na temat ceny wynajmu, czy zakupu). Uzasadnianie opinii. Pytanie o drogę i wskazywanie drogi. Opisywanie budynku szkoły i pomieszczeń. Opisywanie zajęć i przedmiotów szkolnych. Określanie czasu i częstotliwości. Określanie kompetencji i umiejętności. Opisywanie osiągnięć i doświadczeń. Udzielanie poleceń i instrukcji, wyrażanie konieczności, obowiązku, zakazu, pozwolenia lub ich braku (regulaminy, prawa, wymagania). Udzielanie i uzyskiwanie informacji (np. o wykształceniu, szkole, znajomości języków obcych). Udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat systemu szkolnictwa w Polsce i w Rosji. Przedstawianie wad i zalet polskiego i rosyjskiego systemu oświaty. Opisywanie życia szkoły, ciekawszych wydarzeń, zajęć pozalekcyjnych. Opisywanie planów i zamierzeń związanych z dalszą edukacją. 16

Zakresy tematyczne Zakresy leksykalne Przykładowe intencje i umiejętności komunikacyjne w zakresie słuchania, czytania, mówienia i pisania Praca Życie rodzinne i towarzyskie Zawody i czynności z nimi związane. Warunki pracy i zatrudnienia. Problemy rynku pracy. Zarobki. Praca dorywcza. Praca za granicą. Kariera zawodowa. Okresy życia. Członkowie rodziny, przyjaciele i znajomi. Czynności życia codziennego (rozkład dnia, obowiązki domowe, styl życia). Konflikt pokoleń. Problemy rodzinne. Formy spędzania czasu wolnego. Wakacje. Uroczystości rodzinne (urodziny, święta, ślub, imprezy okolicznościowe). Opisywanie wykonywanych czynności charakterystycznych dla określonych zawodów. Wyrażanie własnej opinii na temat różnych zawodów. Uzyskiwanie informacji na temat miejsca pracy, czasu pracy, zarobków. Uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat planów zawodowych. Redagowanie, przyjmowanie i odrzucanie ofert związanych z pracą. Opisywanie przykładów i możliwości podejmowania pracy dorywczej przez młodzież. Przedstawianie argumentów za i przeciw emigracji zarobkowej. Formułowanie swojego CV. Opisywanie swoich kwalifikacji, osiągnięć i doświadczeń (rozpoznawanie i stosowanie formalnego i nieformalnego stylu wypowiedzi). Określanie przewidywań, wydarzeń w przyszłości. Przedstawianie członków rodziny i znajomych. Pytanie rozmówcy o jego rodzinę. Opisywanie zwyczajowych czynności członków rodziny. Opisywanie czynności i sytuacji w przeszłości, z uwzględnieniem następstwa wydarzeń. Opisywanie czasu i częstotliwości. Określanie posiadania i przynależności. Relacjonowanie planów wakacyjnych i sposobów spędzania wolnego czasu. Opowiadanie o uroczystościach rodzinnych i spędzaniu świąt. Zapraszanie na uroczystość rodzinną, podziękowanie za zaproszenie, przyjmowanie i odrzucanie zaproszenia. Porównywanie stylów życia. Pytanie o czas i miejsce spotkania. Składanie życzeń i gratulacji. Formułowanie prośby. Składanie propozycji. Pytanie o możliwość, proszenie o pozwolenie. Formułowanie nakazów i wydawanie zakazów. Porównywanie tradycji i zwyczajów rodzinnych w Polsce i w Rosji. 17

Zakresy tematyczne Zakresy leksykalne Przykładowe intencje i umiejętności komunikacyjne w zakresie słuchania, czytania, mówienia i pisania Żywienie Zakupyi usługi Podróżowanie i turystyka Artykuły spożywcze. Posiłki, ulubione dania. Przepisy kulinarne. Lokale gastronomiczne. Diety. Rodzaje sklepów. Podstawowy asortyment. Sprzedaż i zakupy. Ceny. Środki płatnicze. Jednostki miary i wagi. Reklama. Usługi. Środki transportu. Informacja turystyczna. Baza noclegowa. Planowanie podróży. Zwiedzanie. Wypadki i awarie. Nazywanie podstawowych produktów żywnościowych. Uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat upodobań kulinarnych. Opisywanie procesu (np. przyrządzania wybranej potrawy). Udzielanie instrukcji (przepisy kulinarne). Wyrażanie opinii (np. na temat jedzenia w fast foodach). Składanie zamówienia (np. w restauracji). Uzyskiwanie informacji (np. na temat dań z menu). Relacjonowanie przebiegu wyjścia do restauracji. Dawanie rad, pocieszanie, opisywanie osiągnięć i doświadczeń (np. podczas stosowania diety). Nazywanie i opisywanie różnych rodzajów sklepów, działów sklepowych i ich podstawowego asortymentu. Udzielanie i uzyskiwanie informacji o produktach, towarach, usługach, cenach. Wyrażanie opinii na temat towarów i usług. Porównywanie cech przedmiotów. Pytanie i prośba o informację lub wyjaśnienie. Określanie ilości, wielkości i ceny. Wyrażanie pewności lub niepewności. Reklamowanie lub zwracanie wybrakowanego towaru. Formułowanie skargi. Wyrażanie zainteresowania, zdziwienia, wątpliwości. Określanie potrzeby. Negocjowanie przy wyborze środka transportu (cena, czas, komfort, itd.). Uzyskiwanie informacji w rozmowie z pracownikiem biura podróży na temat oferowanych usług. Rozpoczynanie, podtrzymywanie, kończenie rozmowy (w tym rozmowy telefonicznej). Relacjonowanie zdobytych informacji swoim rozmówcom. Opisywanie miejsc. Udzielanie rad (np. podczas pakowania się na wyjazd). Wyrażanie opinii na temat zwiedzanych miejsc, warunków podróżowania i odpoczynku. Wskazywanie kierunku i drogi. Relacjonowanie przebiegu awarii i wypadków. Zwracanie się z prośbą o pomoc, radę, wskazówkę. Opisywanie atrakcji turystycznych w Polsce i w Rosji. 18

Zakresy tematyczne Zakresy leksykalne Przykładowe intencje i umiejętności komunikacyjne w zakresie słuchania, czytania, mówienia i pisania Kultura Sport Zdrowie Dziedziny kultury. Wybitni twórcy i ich dzieła. Uczestnictwo w kulturze. Media. Dyscypliny sportowe. Imprezy sportowe. Wychowanie fizyczne. Sport wyczynowy. Sport ekstremalny. Sprzęt sportowy. Samopoczucie. Dolegliwości, choroby i ich objawy. Wizyta u lekarza. Leczenie. Ochrona zdrowia. Higieniczny styl życia. Uzależnienia. Niepełnosprawni. Udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat różnych dziedzin kultury. Przedstawianie faktów dotyczących twórców kultury w Polsce i w Rosji. Szczegółowe opisywanie przebiegu wydarzenia (np. wieczoru spędzonego w kinie, teatrze, filharmonii). Formułowanie krótkiej recenzji filmu lub spektaklu. Wyrażanie upodobań. Pytanie o upodobania. Przekazywanie informacji, opinii podanej przez inną osobę. Potwierdzanie lub zaprzeczanie opinii. Prowadzenie negocjacji (np. w celu umówienia się do teatru, kina, na wernisaż). Składanie propozycji, przyjmowanie lub odrzucanie propozycji. Wyrażanie opinii na temat środków masowego przekazu. Wyrażanie zainteresowania, zdziwienia, rozczarowania i innych emocji. Opisywanie ulubionych dyscyplin sportowych. Uzasadnianie upodobań dotyczących danej dyscypliny. Wyrażanie opinii na temat zalet i wad uprawiania sportu i uczestniczenia w lekcjach wychowania fizycznego. Uzyskiwanie informacji o zainteresowaniach sportowych rozmówcy. Relacjonowanie przebiegu meczu, spotkania sportowego, walki itp. Opisywanie osiągnięć sportowych. Opisywanie samopoczucia, dolegliwości, problemów zdrowotnych, objawów chorobowych, leczenia. Pytanie o stan zdrowia i samopoczucie. Udzielanie informacji na temat swojego stanu zdrowia. Zwracanie się z prośbą o pomoc i poradę. Oferowanie pomocy. Udzielanie i uzyskiwanie wskazówek dotyczących postępowania podczas choroby. Udzielanie wskazówek dotyczących higienicznego trybu życia. Relacjonowanie przebiegu wizyty u lekarza. Opisywanie problemów ludzi niepełnosprawnych. Wyrażanie własnej opinii na temat uzależnień. Wyrażanie przyczyny i skutku. 19

Zakresy tematyczne Zakresy leksykalne Przykładowe intencje i umiejętności komunikacyjne w zakresie słuchania, czytania, mówienia i pisania Naukai technika Świat przyrody Państwo i społeczeństwo Podstawowe urządzenia techniczne i ich obsługa. Technologie informacyjnokomunikacyjne. Ważniejsze wynalazki i odkrycia naukowe. Pogoda i klimat. Krajobraz. Fauna i flora. Ekologia. Ochrona środowiska naturalnego. Zagrożenia. Klęski żywiołowe. Przestrzeń kosmiczna. Struktura państwa. Urzędy. Partie i politycy. Polityka społeczna. Problemy społeczne. Gospodarka. Organizacje społeczne i międzynarodowe. Konflikty wewnętrzne i międzynarodowe. Opisywanie przedmiotów. Udzielanie instrukcji (np. o obsłudze urządzeń). Opisywanie procesu (np. działania urządzenia). Ostrzeganie. Wyrażanie warunku. Wyrażanie opinii o wadach i zaletach współczesnych technologii. Sporządzanie rankingu najważniejszych wynalazków i odkryć naukowych, uzasadnianie swego wyboru. Opisywanie klimatu, zjawisk pogodowych i przyrodniczych związanych z poszczególnymi porami roku. Opisywanie miejsca i położenia. Opisywanie krajobrazu i jego zmian związanych z porami roku. Opisywanie zwierząt i roślin. Opisywanie charakterystycznych cech stref klimatycznych, zjawisk przyrodniczych, fauny i flory występujących na terenie Rosji. Przedstawianie opinii na temat postaw i zachowań człowieka wobec przyrody. Nazywanie i opisywanie przyszłych wydarzeń. Określanie zamierzeń, intencji. Relacjonowanie przebiegu klęsk żywiołowych, opisywanie ich skutków. Relacjonowanie prostych informacji podanych w mediach na temat działalności organizacji ekologicznych. Opisywanie działań w życiu codziennym zmierzających do ochrony środowiska naturalnego. Przedstawianie własnych pomysłów związanych z ochroną środowiska. Opisywanie zagrożeń ekologicznych oraz działań pozwalających ich unikać. Udzielanie i uzyskiwanie podstawowych informacji na temat ustroju i struktury państwa polskiego i Federacji Rosyjskiej. Charakteryzowanie ważniejszych polskich i rosyjskich partii politycznych, wyrażanie opinii na temat ich działalności i liderów. Opisywanie ważniejszych wydarzeń z życia politycznego i gospodarczego Polski i Rosji. Opisywanie krajów i narodowości. Relacjonowanie wybranych konfliktów wewnętrznych i międzynarodowych. Wyrażanie opinii na temat niektórych problemów społecznych. Przedstawianie wad i zalet propozycji rozwiązań niektórych problemów społecznych. Prowadzenie dyskusji na temat służby wojskowej w Polsce i w Rosji. 20