OPIS PROJEKTU I METODYKA

Transkrypt

1 Program Monitoringu Awifauny i Chiropterofauny dla Farmy Wiatrowej Bardy-Dygowo OPIS PROJEKTU I METODYKA Przygotował: Michał Baran Koszalin 2012

2 WSTĘP Farma wiatrowa (WF) Bardy-Dygowo jest jedną z większych tego typu inwestycji w rejonie Kołobrzegu (Pomorze Środkowe). Turbiny rozlokowano na terenie od Dygowa na północy, aż po Świelubie i Pustary na południu. Farma obejmuje swym zasięgiem krajobraz typowo rolniczy, od południa ograniczony rozległym łukiem Parsęty. Ze względu na wymogi prawne (Decyzja Wójta Gminy Dygowo nr GK-7624/4/06/09 o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia z dn ) inwestor ma obowiązek określić wpływ farmy na poszczególne grupy taksonomiczne kręgowców zdolnych do lotu (ptaki, nietoperze). Aby zadośćuczynić tym zapisom opracowano niniejszy Program Monitoringu Przyrodniczego, który jest kontynuacją monitoringu przedinwestycyjnego oraz prowadzonego w trakcie budowy instalacji. Projekt poinwestycyjny składa się z dwóch odrębnych części: Programu Monitoringu Awifauny (PMA) oraz Programu Monitoringu Chiropterofauny (PMC). Każdy z nich jest zbiorem szeregu działań mających określić stan bieżący populacji określonych taksonów zamieszkujących tereny zajęte przez inwestycję. Podstawowymi działaniami będzie określenie składu gatunkowego ptaków i nietoperzy oraz liczebności poszczególnych gatunków, zajmowanych przez nie terenów, użytkowanych żerowisk, lęgowisk, tras migracji. W przypadku zwierząt obserwowanych w czasie lotu szczególnie uważnie będą analizowane trasy i wysokości przelotów, zwłaszcza na pułapie pracujących turbin ( m). Oprócz tego wyniki prac będą porównane z wynikami prac przedinwestycyjnych dla określenia wpływu obecności turbin na wymienione grupy taksonomiczne nie tylko poprzez kolizje, ale również inne oddziaływania (efekt płoszenia, utrata siedlisk, bariera środowiskowa). 2

3 CELE I METODYKA Teren farmy można podzielić na trzy rejony (rys. 1): CZĘŚĆ A: północno-wschodnia położona pomiędzy miejscowościami Dygowo-Miechęcino-Bardy (tubiny T01-T04) CZĘŚĆ B: środkowa leżąca w trójkącie ograniczonym miejscowościami Bardy-Świelubie-Dębogard (tubiny T05-T16) CZĘŚĆ C: południowo-zachodnią zlokalizowana między wsiami Bogucino- Dębogard-Pustary (tubiny T17-T25) Rys. 1. Plan sytuacyjny farmy wiatrowej Bardy-Dygowo z podziałem na części (A, B, C) oraz lokalizacją turbin, strefy szumu ( ), stref obserwacji bezpośredniej ( ) i pośredniej ( ), punktów obserwacyjnych, transektu ( ). 3

4 Teren prac został podzielony na dwie strefy monitoringu bezpośredniego i monitoringu pośredniego. W strefie monitoringu bezpośredniego bliskie sąsiedztwo pracujących turbin może okazać się czynnikiem zmieniającym warunki życia zamieszkujących dany rejon organizmów. Ta część prac terenowych będzie opierać się na obserwacjach krótkodystansowych - odległość kilkunastu do kilkuset metrów będzie wystarczająca do poprawnego rozpoznania przynależności gatunkowej i liczebności zwierząt. Monitoring pośredni to obserwacje długodystansowe od 0.5 km do kilku kilometrów. Z powodu ograniczonej widzialności i słyszalności odnotowywane będą jedynie niektóre gatunki ptaków. Obserwacje w tej strefie będą bardziej służyły stwierdzeniu masowości zjawisk przyrodniczych (np. migracji) niż precyzyjnemu określeniu przynależności gatunkowej obserwowanych zwierząt. Podstawą każdego z programów (PMA i PMC) będą trzyletnie prace terenowe wykonywane zgodnie z wytycznymi monitoringu farm wiatrowych dla ptaków i nietoperzy. Będą to systematycznie powtarzane kontrole piesze, przebiegające po transekcie wyznaczonym na terenie całej farmy. Trasa kontroli została przeprowadzona przede wszystkim przez tereny sąsiadujące z turbinami i drogami dojazdowymi, a jednocześnie w pobliżu miejsc mogących okazać się szczególnie cennymi przyrodniczo (głównie tereny wilgotne i podmokłe, zadrzewienia, grupy krzewów). Każdy z programów został podzielony na szereg stopniowo realizowanych zadań, których celem będzie: Zad-1 Oszacowanie składu gatunkowego ptaków lęgowych (marzeclipiec); cotygodniowe kontrole zaczynające się o świcie, obserwacje i nasłuchy ptaków obecnych w terytoriach lęgowych, prowadzone zarówno z punktów kontrolnych, jak również z transektu. Czas obserwacji w każdym z punktów 20 min. Zad-2 Określenie lęgowości ptaków krukowatych i szponiastych w obrębie inwestycji lub w jej pobliżu (lokalizacja gniazd, styczeń-luty); systematyczne przeszukiwanie najbliższych kompleksów leśnych w poszukiwaniu średnich i dużych gniazd mogących być wykorzystywanymi przez ww. grupy ptaków, a w szczególności przez gatunki, dla których istnieje obowiązek ustanawiania rozległych stref ochronnych wokół miejsc gniazdowania (bielik, kania ruda); w okresie lutylipiec cotygodniowe, całodzienne obserwacje aktywności ptaków wspomnianych taksonów na terenie farmy i w jej najbliższej okolicy prowadzone z punktów kontrolnych i z transektu. 4

5 Zad-3 Obserwacje wiosennych (marzec-maj) oraz jesiennych (wrzesieńlistopad) przelotów ptaków przez teren farmy i w jej sąsiedztwie, oszacowanie liczebności ptaków migrujących i wysokości przelotów; cotygodniowe obserwacje prowadzone świtu do zmierzchu (w czasie nasilonych migracji co 3-4 dni) z czterech wybranych (tj. nr 1, 3, 5 i 11, rys. 1, tab. 1) punktów obserwacyjnych zapewniających doskonałą widoczność na cały teren farmy oraz otaczającą ją okolicę. Zmiana punktu obserwacji co min. Zad-4 Określenie stanu ptaków koczujących na terenie farmy w okresie letnim (lipiec-sierpień) oraz zimowym (grudzień-luty); zliczanie ptaków okresowo lub stale bytujących na terenie farmy w okresie pozalęgowym, kontrole cotygodniowe prowadzone z punktów kontrolnych oraz z transektu. Zad-5 Aktywność nocna ptaków zarówno lęgowych (luty-lipiec), jak również migrujących (marzec-kwiecień oraz wrzesieńpaździernik); cotygodniowe obserwacje i nasłuchy aktywności wokalnej sów oraz innych gatunków lęgowych o przeważającej aktywności nocnej (czas obserwacji w każdym z punktów 10 min.), w okresie przelotów obserwacje obejmą również ptaki migrujące nocą przez teren farmy. Zad-6 Monitoring kolizji ptaków i nietoperzy z infrastrukturą techniczną farmy (rotory, wieże). Prace wykonywane przynajmniej co 2-3 dzień w formie kontroli terenów dostępnych bezpośrednio pod turbinami i w promieniu do 100 m wokół nich. Ponieważ teren ten jest bardzo rozległy (ponad 3 ha gruntu wokół każdej z turbin, łącznie 75 ha do przeszukania) kontrole każdorazowo będą wykonywane na 5 wybranych turbinach. W pierwszym roku prac będą to turbiny nr 3, 5, 13, 16, 24. Lokalizacje te zostały wybrane ze względu na wyniki monitoringu przedinwestycyjnego wykonanego przez autora niniejszego opracowania w roku Pozostałe turbiny będą przeszukane w miarę możliwości czasowych po uprzednim sprawdzeniu pięciu wymienionych powyżej. Prace będą wykonywane w ten sposób, aby cały teren farmy (teren wymieniony powyżej oraz drogi, place, pozostałe dostępne w danym momencie fragmenty pomiędzy turbinami) był przeszukiwany przynajmniej raz w tygodniu. 5

6 W okresie gdy okoliczne pola będą pozbawione szaty roślinnej (pokrywa śnieżna, okres pożniwny lub po innych zabiegach agrotechnicznych usuwających roślinność) kontrole zostaną prowadzone także na pozostałych terenach. Szacowany czas trwania kontroli terenu wokół jednej turbiny min. 20 minut. Dla każdego znalezionego śladu mogącego świadczyć o kolizji zostanie sporządzona szczegółowa dokumentacja. Cała sytuacja będzie opisana w indywidualnej karcie kolizji (wzór w załączeniu). Doświadczenia z innych inwestycji wskazują, że ślady kolizji są odnajdywane często przez osoby pracujące na farmie (serwisanci, okoliczni rolnicy). Specjalnie na taką sytuację została sporządzona instrukcja postępowania (w załączeniu). W ramach niniejszego zadania będzie również wykonywany coroczny test padlinożerców. Ma on za zadanie określenie aktywności tej grupy zwierząt, która przyczynia się do usuwania ciał martwych ptaków i nietoperzy. Test ten polega na wyłożeniu na terenie farmy ciał martwych ptaków (jako obiekt modelowy posłużą 1-2 dniowe kurczęta) i codziennym kontrolowaniu ich obecności. Aby nie zwabiać padlinożerów w rejon pracujących turbin (często są to ptaki), test będzie przeprowadzony raz do roku, w okresie wczesnowiosennym (przełom marca i kwietnia). Zad-7 Obserwacje aktywności nietoperzy (kwiecień-październik). Oprócz opisania składu taksonomicznego i liczebności tej grupy zwierząt, kontrole będą miały na celu określenie położenia terenów najczęściej wykorzystywanych przez nietoperze jako żerowiska oraz ewentualnych miejsc ich rozrodu i odpoczynku dziennego. Cotygodniowe całonocne kontrole rozpoczynające się na godzinę przed nastaniem ciemności będą prowadzone wzdłuż wyznaczonego transektu, a w wybranych punktach kontrolnych nasłuchy będą wydłużone do 10 min. Przewiduje się również wykonanie obserwacji wizualnych żerujących przed zmrokiem (od zachodu słońca do zapadnięcia ciemności) nietoperzy jako uzupełnienie detekcji i rejestracji ich aktywności głosowej. Ponieważ teren farmy jest zbyt duży, aby przeprowadzić kontrolę całości jej terenu w ciągu jednej nocy, kontrole będą prowadzone w wybranych punktach, gdzie monitoring przedinwestycyjny oraz doświadczenie wskazują na możliwość największej aktywności nietoperzy. 6

7 W pierwszym roku będą to punkty nr 3, 4, 6, 7, 9, 10, 11. Pozostałe miejsca, zwłaszcza te zlokalizowane wzdłuż doliny Parsęty, będą kontrolowane w miarę możliwości czasowych. Dodatkowo będą wykonywane systematyczne obserwacje wybranych miejsc mogących służyć jako dzienne kryjówki i miejsce rozrodu nietoperzy na terenie farmy i w jej pobliżu. Planuje się dwukrotne zwiększenie częstotliwości kontroli (co 3-4 dni) na terenach objętych monitoringiem w przypadku szczególnie licznego żerowania nietoperzy w okresie przygotowania do hibernacji i migracji jesiennej (sierpień-wrzesień). Zad-8 poszukiwania miejsc hibernacji nietoperzy (luty-marzec oraz listopad-grudzień) będą miały za cel odnalezienie lokalizacji potencjalnie zdatnych dla spoczynku zimowego nietoperzy oraz zweryfikowanie informacji uzyskanych tą drogą oraz poprzez wywiad z mieszkańcami okolicznych miejscowości; szczególną uwagę będzie się zwracać na starsze drzewa (możliwość istnienia dziupli), drzewa martwe (odstające płaty kory), budynki mieszkalne (otwarte piwnice, strychy) i inne elementy urbanistyczne (szopy, magazyny, ziemianki, studnie). Ponieważ głównym zagrożeniem dla ptaków i nietoperzy mogą okazać się ruchome części turbin baczną uwagę w czasie całego monitoringu tych dwóch grup zwierząt będzie zwracać się na trasy i wysokości ich przelotów. Szczególnie dotyczy to pułapu m będącego miejscem usytuowania pracujących rotorów. Na przebiegu transektu wytypowano szereg punktów kontrolnych, będących miejscem obserwacji dla monitoringu bezpośredniego i pośredniego. W każdym z tych punktów będzie rejestrowana aktywność w ściśle określonych porach i przedziałach czasowych poszczególnych grup zwierząt. Charakterystyka miejsc wybranych na punkty kontrolne podaje tabela 1. W miarę postępu prac i pozyskiwania nowych informacji, sposób wykonywania kolejnych obserwacji będzie na bieżąco dopasowywany do istniejącej sytuacji. Może to spowodować korekty w przebiegu transektu oraz wyznaczenie miejsc wymagających dodatkowych kontroli: żerowiska lub lęgowiska ptaków (zwłaszcza tereny stale podmokłe) oraz obszary ważne dla nietoperzy żerowiska na krawędzi lasów, wokół skupisk drzew, krzewów, zbiorników wodnych, jak również wzdłuż zadrzewień przydrożnych. 7

8 Tab. 1. Charakterystyka punktów kontrolnych przewidzianych do realizacji poszczególnych zadań Programu Monitoringu Przyrodniczego. Nr punktu Lokalizacja Zadanie Rozległa monokultura rolna położona wokół turbiny nr 3. Zabudowania wsi Bardy oraz stawy doń przyległe. Wyniosłość terenu zapewniająca dobrą widoczność na północną część farmy i okolicę. Teren przyległy do lasu, pola wokół turbiny nr 14. Teren pomiędzy turbiną nr 10 i 15. Doskonały punkt widokowy na południową część farmy i dolinę Parsęty. Pola uprawne graniczące z niewielkim laskiem, szczyt wzgórza, dogodny punkt obserwacyjny na całą okolicę. Pola uprawne graniczące z lasami doliny Parsęty. Zad-3 Zad-4 Zad-5 Zad-6 Zad-4 Zad-5 Zad-6 Zad-8 Zad-3 Zad-4 Zad-5 Zad-6 Zad-7 Zad-4 Zad-5 Zad-6 Zad-8 Zad-3 Zad-4 Zad-5 Zad-3 Zad-4 Zad-5 Zad-7 Zad-3 Zad-4 Zad-5 Zad-6 Zad-7 8 Staw oraz teren wsi Świelubie. Zad-4 Zad-5 Zad Pola uprawne leżące w pobliżu cieku, którego dolinkę porasta kompleks krzewów i zadrzewienia. Pola uprawne w zachodniej części inwestycji. Tereny rolne wokół turbiny nr 24, graniczące z lasem. Zad-5 Zad-7 Zad-4 Zad-5 Zad-7 Zad-3 Zad-4 Zad-5 Zad-6 Zad-7 Zad-8 Zad-8 (poszukiwania miejsc hibernacji nietoperzy) będzie prowadzony na całym terenie objętym monitoringiem i w miarę postępu prac będzie się koncentrował w miejscach szczególnie ważnych dla tych gatunków (lasy, zadrzewienia śródpolne, tereny pobliskich wsi). 8

9 Aby uniknąć utraty części informacji na skutek nieobecności obserwatora w wybranych punktach w najbardziej dogodnej do obserwacji porze, każda kontrola będzie rozpoczynać się w innym miejscu niż poprzednia i prowadzona przez punkty w innej kolejności. Obserwacje zwierząt będą wykonywane za pomocą lornetki (Nikon EX 10x50) i lunety (Nikon ED82A, 80/25-75x), podczas gdy detekcja i rejestracja aktywności nietoperzy będzie wykonana z użyciem szerokopasmowego detektora AnaBat SD2. Odnotowywane będą wszystkie zwierzęta zaobserwowane wizualnie lub akustycznie, a dane dotyczące przynależności taksonomicznej, liczebności, typu aktywności, ewent. wysokości przelotu będą umieszczane w bazie danych i mapowane. Na podstawie zbioru tych informacji będą sporządzane raporty, gdzie zostaną szczegółowo omówione uzyskane rezultaty prac. Jako punkty odniesienia przy określaniu wysokości przelotu ptaków stosowane będą charakterystyczne obiekty terenowe o znanej wysokości (wieże kościelne, słupy linii energetycznych, charakterystyczne drzewa, turbiny wiatrowe). Jednakże z powodu zmian wysokości przelotu ptaków oraz zmniejszającej się precyzji pomiaru wraz ze wzrostem odległości obserwacji, wysokość przelotu będzie odnotowywana najczęściej jako zakres, a nie w formie pojedynczej, precyzyjnej wartości. Dla lepszego zobrazowania tras i wysokości przelotu na mapach będą stosowane różne kolory dla poszczególnych zakresów wysokości przelotu: zielony dla przelotów na wysokościach 0-50 m (poniżej rotorów), czerwony dla m (na wysokości rotorów), niebieski dla przelotów powyżej 150 m (ponad turbinami). Raporty cząstkowe dotyczące PMA i PMC będą obejmować poszczególne okresy fenologiczne: (a) listopad-czerwiec - zimowanie ptaków i okres hibernacji nietoperzy oraz migracje wiosenne i sezon rozrodczy ptaków i nietoperzy, (b) lipiec-pażdziernik - polęgowa dyspersja letnia i migracje jesienne obu grup taksonomicznych. Statystyczne opracowanie całości wyników monitoringu poinwestycyjnego oraz porównanie ich z rezultatami prac przedinwestycyjnych będzie zawierał roczny raport końcowy. W przypadku zaistnienia zdarzeń mogących mieć znaczący wpływ na funkcjonowanie inwestycji (np. masowość kolizji, incydent z udziałem gatunku szczególnie cennego) inwestor zostanie powiadomiony natychmiast w celu opracowania dalszego postępowania prowadzącego do rozwiązania zaistniałego problemu. 9

10 Znalezione ranne ptaki i nietoperze zostaną przewiezione do punktu pomocy weterynaryjnej, poddane leczeniu i rehabilitacji. Jeżeli będzie możliwe przywrócenie ich naturze, po powrocie do pełnej kondycji zostaną one wypuszczone w pobliżu miejsca znalezienia. W przeciwnym wypadku zostanie im zapewniona dożywotnia opieka i schronienie w sposób uzgodniony indywidualnie dla każdego przypadku. 10

11 Wykonawca dr Michał Baran Biolog. Absolwent Uniwersytetu Szczecińskiego (Wydział Nauk Przyrodniczych, kierunek Biologia Morza). Wieloletni pracownik uczelni wyższych i ośrodków naukowych: Uniwersytetu Szczecińskiego (Katedra Genetyki i Biologii Komórki), Akademii Rolniczej w Szczecinie (Zakład Rozrodu Zwierząt), Instytutu Zootechniki w Balicach (Zakład w Kołbaczu), Politechniki Koszalińskiej (Katedra Biologii Środowiskowej oraz Zakład Toksykologii i Bioanalityki). W 2008 roku staż w Niemczech dotyczący problematyki monitoringu awifauny i chiropterofauny na potrzeby farm wiatrowych. Z terenowymi pracami przyrodniczymi związany od lat 80-tych ubiegłego wieku (Projekt Ptaki Śląska). Wykonawca licznych inwentaryzacji przyrodnicznych oraz projektów monitoringu przedinwestycyjnego, inwestycyjnego i poinwestycyjnego w zakresie kręgowców lądowych, w tym ptaków i nietoperzy, dla inwestycji transportowych (port lotniczy Zegrze Pom., przeprawa promowa Jamno, port jachtowy Jamno, obwodnica Szczecinek, obwodnica Koszalin), energetycznych (liczne farmy wiatrowe głównie na terenie Pomorza Zachodniego), budowlanych (przybrzeżne kompleksy hotelowe, spalarnia odpadów komunalnych Koszalin). Z energetyką wiatrową związany poprzez analizę przyrodniczą terenów przewidzianych pod farmy wiatrowe, w trakcie prac budowlanych oraz bieżącą kontrolę porealizacyjną ponad 40 inwestycji tej branży (ponad 800 turbin). Zaangażowany w realizację projektów inwestorów krajowych, jak również zagranicznych (Niemcy, Dania, Włochy, Szwajcaria, Francja). 11

12 Oprócz prac terenowych prowadzi także intensywne prace badawcze nt. nowoczesnych metod monitoringu stanu środowiska z wykorzystaniem ptaków ([1] Michał J. Baran, Paweł K. Zarzycki; 2011; Szybka metoda frakcjonowania lipidów i substancji niepolarnych w piórach ptaków z wykorzystaniem termostatowanej mikrochromatografii planarnej (micro-tlc).; Camera Separatoria, 3, 1, ; [2] Michał J. Baran, Paweł K. Zarzycki; 2011; Fast screening of lipids and related nonpolar substances from birds feathers after micro-tlc separation.; II Podlaskie Spotkania Chromatograficzne Chlewiska 2010; [3] Michał J. Baran, Paweł K. Zarzycki; 2011; Fractionation of low-molecular mass non-polar substances from birds' feathers.; IX Konferencja Chrommatograficzna Poznań; [4] Paweł K. Zarzycki, Magdalena M. Ślączka, Magdalena B. Zarzycka, Elżbieta Włodarczyk, Michał J. Baran; 2011; Application of micro-thin-layer chromatography as a simple fractionation tool for fast screening of raw extracts derived from complex biological, pharmaceutical and environmental samples; Analyt. Chim. A. 688, ). Dane kontaktowe: tel pmsg@wp.pl michalba@wbiis.tu.koszalin.pl 12