Działalność podmiotów gospodarki narodowej na Mazowszu 2011

Transkrypt

1 Działalność podmiotów gospodarki narodowej na Mazowszu 2011 Raport roczny Zamawiający: Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie Wykonawca: Ecorys Polska Sp. z o.o. Warszawa, 2013 Opracowanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Dotyczy projektu nr POKL /09 pn.: Budowa systemu monitoringu i podstaw ewaluacji wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza.

2 Spis treści WPROWADZENIE... 3 STRESZCZENIE... 4 INDEKS SKRÓTÓW GOSPODARKA MAZOWSZA INTERNACJONALIZACJA INNOWACYJNOŚĆ NAKŁADY NA DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNĄ WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ OCHRONA WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ BIOTECHNOLOGIA WSPARCIE PUBLICZNE PODSUMOWANIE SŁOWNIK POJĘĆ SPIS WYKRESÓW SPIS TABEL SPIS MAP ŹRÓDŁA DANYCH

3 Wprowadzenie Raport powstał w związku z realizacją przez Samorząd Województwa Mazowieckiego projektu pod nazwą: Budowa systemu monitoringu i podstaw ewaluacji wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.2 Transfer wiedzy, Poddziałanie Regionalne Strategie Innowacji. Opracowanie stanowi jeden z trzech raportów sprawozdawczych, stanowiących, wraz z czwartym, analitycznym raportem, istotny element systemu monitoringu i podstaw ewaluacji wdrażania RIS Mazovia. Raport ma na celu dostarczenie wiedzy na temat poziomu innowacyjności województwa mazowieckiego oraz funkcjonowania podmiotów gospodarki narodowej na Mazowszu. Głównym atutem opracowania jest zebranie w jednym miejscu wszystkich kluczowych danych dotyczących działalności mazowieckich przedsiębiorstw, w tym danych pochodzących z baz Głównego Urzędu Statystycznego, które nie są danymi ogólnodostępnymi (udostępnianymi nieodpłatnie). W ramach opracowania zostały zamieszczone szczegółowe dane z następujących obszarów: ogólna charakterystyka gospodarki Mazowsza; internacjonalizacja przedsiębiorstw; innowacyjność przedsiębiorstw; nakłady na działalność innowacyjną; współpraca w zakresie działalności innowacyjnej; biotechnologia; ochrona własności przemysłowej oraz wsparcie publiczne w ramach działalności innowacyjnej. Zbiór raportów skierowany jest do osób zaangażowanych w kształtowanie polityki innowacyjnej województwa, jak również przedstawicieli przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu, jednostek naukowych, jednostek samorządu terytorialnego. Może być on jednak również wykorzystywany przez innych odbiorców zainteresowanych innowacyjnością Mazowsza studentów, przedsiębiorców, urzędników, pracowników instytucji otoczenia biznesu i inne osoby. Dotarcie do tych grup zainteresowanych umożliwi publikacja raportów na ogólnodostępnej stronie internetowej projektu oraz portalu 3

4 Streszczenie Treść raportu została uporządkowana według ośmiu bloków tematycznych. I. Gospodarka Mazowsza W części dotyczącej gospodarki Mazowsza przedstawione zostały podstawowe dane dotyczące gospodarki województwa mazowieckiego. Znajdują się tutaj informacje, które można wykorzystać przy ocenie ogólnej kondycji i potencjału rozwojowego mazowieckich przedsiębiorstw. Opisana została struktura podmiotów gospodarczych, przychody ze sprzedaży, wartość obecnie posiadanych środków trwałych oraz inwestycje w ich budowę, zakup i ulepszenie. II. Internacjonalizacja W kontekście internacjonalizacji przedstawione zostały kompleksowe dane dotyczące relacji mazowieckich przedsiębiorstw z podmiotami zagranicznymi. Znajdują się tu dane dotyczące m.in. przynależności do międzynarodowych grup przedsiębiorstw, a także dane nt. działalności oddziałów, zakładów i podmiotów z siedzibą za granicą, w których mazowieckie firmy mają udziały. III. Innowacyjność Blok dotyczący innowacyjności obejmuje dane dotyczące innowacyjności przedsiębiorstw w kontekście osiąganych przez nie efektów w tym zakresie, tj. wprowadzonych innowacji (produktowych, procesowych, organizacyjnych), przychodów ze sprzedaży produktów nowych lub istotnie ulepszonych wprowadzonych na rynek. IV. Nakłady na działalność innowacyjną Część dotycząca nakładów na działalność innowacyjną służy ocenie poziomu zaangażowania przedsiębiorstw w prowadzenie działalności innowacyjnej, nie umożliwia jednak oceny efektów tych działań. Znajdą się tu dane dotyczące wielkości nakładów na działalność innowacyjną, w tym struktury ich przeznaczenia i źródeł finansowania. V. Współpraca w zakresie działalności innowacyjnej Niniejszy blok tematyczny obejmuje dane związane ze współpracą mazowieckich przedsiębiorstw w zakresie działalności innowacyjnej z innymi przedsiębiorstwami i instytucjami. Dane pozwalają scharakteryzować obszary współpracy, pochodzenie partnerów, a także przynależność mazowieckich przedsiębiorstw do różnego rodzaju grup kooperacyjnych (m.in. inicjatyw klastrowych). VI. Ochrona własności przemysłowej Część dotycząca ochrony własności przemysłowej obejmuje dane dotyczące aktywności mazowieckich przedsiębiorstw w zakresie ochrony własności przemysłowej. Znajdują się tu dane dotyczące z jednej strony zakupu lub sprzedaży istniejących już praw własności, z drugiej procesu pozyskiwania praw własności na nowe, opracowane przez siebie rozwiązania. 4

5 VII. Biotechnologia Część biotechnologia skupia kluczowe dane dotyczące działalności naukowej w dziedzinie biotechnologii, w tym: podmiotów zajmujących się działalnością B+R w tym obszarze, personelu, nakładów na prace B+R, jak również technologii będących przedmiotem badań. VIII. Wsparcie publiczne W ostatniej części opisane zostało wsparcie publiczne, mierzone przez pryzmat danych dotyczących pomocy publicznej pozyskiwanej przez mazowieckie przedsiębiorstwa w ramach działalności innowacyjnej. Obejmują one m.in. źródła pochodzenia środków wsparcia oraz ich przeznaczenie, a także ocenę klimatu dla innowacji, czyli środowiska okołobiznesowego. 5

6 Indeks skrótów BAEL B+R EIS EPC GUS KIS KZZ OECD PCT POKL PKD PNT-02 RIS REGON RIS UE Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności Prace badawczo-rozwojowe Europejski Ranking Innowacyjności (ang. European Innovation Scoreboard) Liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów Główny Urząd Statystyczny Usługi wiedzochłonne (ang. knowledge intensive services) Sprawozdanie podmiotów z kapitałem zagranicznym Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju Układ o Współpracy Patentowej (ang. Patent Cooperation Treaty) Program Operacyjny Kapitał Ludzki Polska Klasyfikacja Działalności Sprawozdanie o innowacjach w przemyśle Regionalny Wskaźnik Innowacyjności (ang. Regional Innovation Scoreboard) Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej Regionalna Strategia Innowacji Unia Europejska 6

7 1. Gospodarka Mazowsza W 2011 r. w województwie mazowieckim zarejestrowanych było 675,1 tys. podmiotów gospodarczych, o 0,9% mniej niż w roku poprzednim. Liczba podmiotów gospodarczych na Mazowszu stanowi 17,4% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w Polsce, przy czym ponad połowa spośród nich (340,8 tys.) przypada na Warszawę. W strukturze przedsiębiorstw zdecydowanie dominują firmy zatrudniające mniej niż 9 osób (mikroprzedsiębiorstwa) 95,1%. Wykres 1. Liczba podmiotów gospodarki narodowej (2011) warszawski wschodni POLSKA Mazowsze Warszawa warszawski zachodni radomski ciechanowskopłocki ostrołęcko-siedlecki Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. Wykres 2. Liczba podmiotów gospodarki narodowej według klas wielkości (2011) mikro małe średnie duże Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. 7

8 Mapa 1. Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON na 1 tys. mieszkańców (2011) Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. Tabela 1. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w województwie mazowieckim, jego podregionach oraz Polsce według kodów PKD (2011) Jednostka terytorialna ogółem rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo pozostała działalność POLSKA MAZOWIECKIE Podregion ciechanowsko-płocki Podregion ostrołęcko-siedlecki Podregion radomski Podregion m. Warszawa Podregion warszawski wschodni Podregion warszawski zachodni Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. 8

9 Tabela 2. Liczba podmiotów gospodarki narodowej według PKD i poziomów techniki, w Polsce i woj. mazowieckim (2011) Polska Mazowieckie RAZEM Przetwórstwo przemysłowe W tym: Wysoka technika Średnio-wysoka technika Sektor usług W tym: KIS high tech KIS pozostałe Źródło: GUS. Tabela 3. Liczba podmiotów gospodarki narodowej według sektora własności i poziomów techniki, w Polsce i woj. mazowieckim (2011) Ogółem Publiczna Osób fizycznych krajowych Własność krajowa pozostała Z przewagą kapitału zagranicznego Mieszana RAZEM Przetwórstwo przemysłowe w tym: Wysoka technika Średnio-wysoka technika Sektor usług w tym: KIS high tech KIS pozostałe Źródło: GUS. W 2011 r. aktywność zawodowa ludności Mazowsza wzrosła w porównaniu z rokiem poprzednim. Współczynnik mierzony dla całej populacji wyniósł 59,5% (w 2010 r. 58,8%), zaś dla osób w wieku produkcyjnym 76,5% (rok wcześniej 75,2%). Mazowsze pozostawało województwem o największej aktywności zawodowej w kraju wartości współczynników dla Polski wyniosły odpowiednio 55,5% oraz 72,1%. Najwyższa aktywność zawodowa mieszkańców województwa mazowieckiego w 2011 r. dotyczyła zarówno mężczyzn (66,2% wobec 63,7% w całej Polsce oraz 80,8% w wieku produkcyjnym wobec 76,4% w Polsce), jak i kobiet (52,0% wobec 47,8% w całej Polsce oraz 72,0% w wieku produkcyjnym wobec 67,4% w Polsce). W poprzednich latach województwo mazowieckie na tle innych regionów wyróżniało się wysoką aktywnością zawodową wśród kobiet, natomiast aktywność zawodowa mężczyzn kształtowała się na poziomie zbliżonym do innych województw. Biorąc pod uwagę wskaźnik aktywności zawodowej w grupie wiekowej lat, Mazowsze wypada bardzo korzystnie na tle Polski, regionowi niewiele brakuje również do osiągnięcia poziomu średniej odnotowanej dla krajów unijnych. 9

10 Wykres 3. Aktywność zawodowa osób w wieku lat w krajach UE-27, Polski i województwa mazowieckiego (2011) 71,2 71,1 66,1 UE-27 Polska Mazowieckie Źródło: Eurostat. Wskaźnik zatrudnienia w województwie mazowieckim w 2011 r. wyniósł 54,9%, podczas gdy rok wcześniej kształtował się na poziomie 53,7%. Zatrudnienie na Mazowszu było, podobnie jak w poprzednich latach, najwyższe w kraju wskaźnik dla Polski wyniósł 50,2. Stopa bezrobocia wyniosła 7,9% (wg BAEL). Był to najniższy poziom w całym kraju, aczkolwiek Mazowsze było województwem o jednym z najwyższych przyrostów bezrobocia w stosunku do roku 2011 (0,5 pp, podczas gdy średnio w kraju współczynnik nie zmienił się, wynosząc 9,6% zarówno w 2010 r., jak i w 2011). Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 9,8% o 0,1 pp. więcej niż rok wcześniej. Średni wskaźnik dla Polski wyniósł 12,5%, zaś jedynym województwem o niższej stopie bezrobocia rejestrowanego była Wielkopolska (9,1%). Biorąc pod uwagę porównania międzynarodowe, sytuacja na Mazowszu wygląda korzystnie zarówno na tle kraju, jak i Europy Wykres 4. Stopa bezrobocia w krajach UE-27, Polski i województwa mazowieckiego (2011) 9,6 9,6 7,9 UE-27 Polska Mazowieckie Źródło: Eurostat. W 2011 r. Mazowsze pozostawało województwem bardzo zróżnicowanym pod względem rynku pracy. Najniższy poziom bezrobocia jest rejestrowany w Warszawie (3,7% wobec 3,5% w 2010 r.) Jest to jeden z najniższych wskaźników w Polsce; mniejszym może się poszczycić jedynie miasto Poznań. Niskie bezrobocie jest także obserwowane w powiatach warszawskim zachodnim (6,2%), grodziskim (6,8%), pruszkowskim (7,0%) i piaseczyńskim (7,1%). Jednocześnie powiat szydłowiecki notuje najwyższy wskaźnik bezrobocia w Polsce 38,%. Bardzo wysokie bezrobocie jest też w powiecie radomskim (29,6%), przysuskim (26,6%), makowskim (24,9%) oraz sierpeckim (23,2%). 10

11 Średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w województwie mazowieckim w 2011 r. było największe ze wszystkich regionów w Polsce i wyniosło 4504,66 zł wobec średniej krajowej 3625,21 zł. Przyczynił się do tego przede wszystkim wysoki poziom średnich zarobków w Warszawie 4936,36 zł. Oprócz tego przeciętne wynagrodzenia wyższe od średniej krajowej odnotowano w powiecie pruszkowskim (4479,38 zł), Płocku (4428,47 zł), powiecie kozienickim (4067,12 zł), nowodworskim (4043,25 zł), warszawskim zachodnim (3850,65 zł), grodziskim (3685,77 zł), piaseczyńskim (3673,60 zł) i w Ostrołęce (3638,36 zł). Natomiast powiaty o najniższych wynagrodzeniach w województwie to: mławski (2663,08 zł), radomski (2719,60 zł), szydłowiecki (2782,28 zł) oraz żuromiński (2792,74 zł). Wartość dodana brutto w 2011 r. w województwie mazowieckim wyniosła 300,2 mld zł, co stanowi 22,4% wartości ogółem w kraju. Ponad połowa wartości dla regionu (59,7%) przypada na miasto stołeczne Warszawę. Tabela 4. Wartość dodana brutto w województwie mazowieckim, jego podregionach oraz Polsce według kodów PKD, mln zł (2011) Jednostka terytorialna wartość dodana brutto ogółem rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł budownictwo POLSKA MAZOWIECKIE Podregion ciechanowsko-płocki Podregion ostrołęcko-siedlecki Podregion radomski Podregion m. Warszawa Podregion warszawski wschodni Podregion warszawski zachodni Źródło: GUS. W 2011 r. w województwie mazowieckim przychody przedsiębiorstw niefinansowych z tytułu sprzedaży produktów, towarów i materiałów wyniosły łącznie 752,2 mld zł, o 11,3% więcej niż w roku poprzednim, przy czym przedsiębiorstwa z sektora publicznego osiągnęły przychody niższe o 1,0% niż w 2010 r., zaś z sektora prywatnego o 13,3% wyższe. Na województwo mazowieckie przypadło 34,1% przychodów pozyskanych przez przedsiębiorstwa niefinansowe w Polsce. 11

12 mld zł mld zł Wykres 5. Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, mld. zł (2011) Prywatny Publiczny Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. Wykres 6 Wartość brutto środków trwałych, mld zł (2011) Prywatny Publiczny Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. Nakłady inwestycyjne w województwie mazowieckim w 2011 r. stanowiły prawie jedną trzecią (32,6%) nakładów poniesionych w całej Polsce. Największy udział Mazowsza ma miejsce w przypadku transportu i gospodarki magazynowej w sektorze tym ponad dwie trzecie nakładów (68,4%) przypada na Mazowsze. Warto jednak zauważyć, że udział ten, mimo znacznego wzrostu nakładów w regionie (37,2%), zmniejszył się rok wcześniej wyniósł 72,7%. Stało się tak za sprawą znacznej dynamiki nakładów w kraju (45,7%), zwłaszcza na Podkarpaciu (wzrost o 331,4%), a także w województwach pomorskim, wielkopolskim oraz dolnośląskim. Sektorem, w którym na Mazowszu odnotowano największą dynamikę nakładów inwestycyjnych w 2011 r., było budownictwo (nakłady zwiększyły się o 54,6% w stosunku do 2010 r.). Przemysł natomiast pozostał najważniejszym działem gospodarki pod względem nakładów inwestycyjnych, mimo ich zmniejszenia w tym dziale wyniosły one 11,2 mld zł, co stanowi 34,5% wszystkich nakładów w regionie (średnio w Polsce udział przemysłu wyniósł 59,3%). 12

13 Tabela 5. Nakłady inwestycyjne według PKD 2007 (2011) Wyszczególnienie ogółem przemysł budownictwo handel; naprawa pojazdów transport i gospodarka magazynowa POLSKA - mln zł 99853, ,1 3079,4 9559, ,9 MAZOWIECKIE mln zł 32508, ,6 1190,1 3526,6 7795,8 udział w Polsce 32,6% 18,9% 38,6% 36,9% 68,4% wzrost roczny 8,7% -12,4% 54,6% 12,0% 37,2% Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. Pod względem kierunków inwestowania największe nakłady brutto w 2011 r. zostały poniesione na budynki i budowle (14,6 mld zł, czyli 44,9% nakładów na środki trwałe ogółem). W stosunku do poprzedniego roku wzrosły one o 1,9%. W porównaniu z 2010 rokiem poprzednim zwiększyły się również nakłady na maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia (9,1% rdr). Znaczący wzrost nastąpił, podobnie jak rok wcześniej, w przypadku nakładów na środki transportu (33,1%). Tabela 6. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe - główne kierunki inwestowania (2011) Wyszczególnienie Nakłady inwestycyjne środki trwałe ogółem środki trwałe - budynki i budowle środki trwałe - maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia środki trwałe - środki transportu POLSKA - mln zł 99853, , , , ,4 MAZOWIECKIE mln zł 32508, , , ,4 4529,5 udział w Polsce 32,6% 32,6% 37,3% 27,6% 36,6% wzrost roczny 8,7% 8,6% 1,9% 9,1% 33,1% Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. 13

14 Tabela 7. Struktura produkcji sprzedanej w sekcji przetwórstwo przemysłowe w województwie mazowieckim według poziomu techniki (2011) Wyszczególnienie w % Ogółem 100,0 Wysoka technika 5,3 produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych 1,4 produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych 3,8 produkcja statków powietrznych, statków kosmicznych i podobnych maszyn 0,1 Średnio-wysoka technika 16,5 produkcja wyrobów chemicznych, bez produkcji wyrobów farmaceutycznych 8,1 produkcja broni i amunicji # produkcja urządzeń elektrycznych 4,1 produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 2,4 produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep z wyłączeniem motocykli 1,7 produkcja pozostałego sprzętu transportowego (bez produkcja statków i konstrukcji pływających oraz produkcja statków powietrznych, statków kosmicznych i podobnych maszyn) # produkcja urządzeń, instrumentów oraz wyrobów medycznych, włączając dentystyczne 0,1 Średnio-niska technika... 49,3 reprodukcja zapisanych nośników informacji - wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej Δ # produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 3,3 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 4,4 produkcja metali 2,1 produkcja wyrobów z metali Δ 3,0 produkcja statków i łodzi naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń 0,1 Niska technika 28,9 produkcja artykułów spożywczych 19,8 produkcja napojów 3,3 produkcja wyrobów tytoniowych # produkcja wyrobów tekstylnych # produkcja odzieży 0,4 produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 0,2 produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania 0,3 produkcja papieru i wyrobów z papieru 2,3 poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji (bez reprodukcja zapisanych nośników informacji) 0,6 produkcja mebli 0,6 pozostała produkcja wyrobów (bez produkcja urządzeń, instrumentów oraz wyrobów medycznych, włączając dentystyczne) 0,3 # dane objęte tajemnicą statystyczną # Źródło: GUS. 14

15 Tabela 8. Produkcja sprzedana przedsiębiorstw z sekcji G-U według wybranych poziomów zaangażowania wiedzy w województwie mazowieckim (Polska=100) (2011) Z usług opartych na wiedzy Z usług mniej wiedzochłonnych Wyszczególnienie usługi wysokiej techniki usługi rynkowe oparte na wiedzy (bez finansów i usług wysokiej techniki) usługi rynkowe mniej wiedzochłonne inne usługi mniej wiedzochłonne Produkcja sprzedana 78,4 61,7 43,0 30,1 # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: GUS. Mazowieckie przedsiębiorstwa są stosunkowo nowoczesnymi firmami na tle Polski. Wśród środków automatyzacji procesów produkcyjnych, najbardziej popularne były linie produkcyjne, w tym: automatyczne (671) oraz sterowane komputerem (533). W dalszej kolejności: komputery (485), centra obróbkowe (253), roboty i manipulatory laserowe (161) i obrabiarki laserowe sterowane numerycznie (96). Tabela 9. Środki automatyzacji procesów produkcyjnych na wyposażeniu przedsiębiorstw w województwie mazowieckim według branż (2011) Wyszczególnienie Linie produkcyjne Komputery automatyczne sterowane komputerem Centra obróbkowe Roboty i manipulatory przemysłowe razem w tym roboty Obrabiarki laserowe sterowane numerycznie w sztukach Ogółem produkcja artykułów spożywczych # produkcja napojów produkcja wyrobów tytoniowych # # - - # - # produkcja wyrobów tekstylnych 10 # - - # - 3 produkcja odzieży # # # 9 produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze # słomy i materiałów używanych do wyplatania produkcja papieru i wyrobów

16 Wyszczególnienie Linie produkcyjne Komputery automatyczne sterowane komputerem Centra obróbkowe Roboty i manipulatory przemysłowe razem w tym roboty Obrabiarki laserowe sterowane numerycznie w sztukach z papieru poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych # # produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych # # # 15 produkcja metali # 3 # 3 produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych produkcja urządzeń elektrycznych produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli produkcja pozostałego sprzętu transportowego # # # # # # 4 produkcja mebli # # # 21 pozostała produkcja wyrobów 3 # 5 # # # 5 16

17 Wyszczególnienie Linie produkcyjne Komputery automatyczne sterowane komputerem Centra obróbkowe Roboty i manipulatory przemysłowe razem w tym roboty Obrabiarki laserowe sterowane numerycznie naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń w sztukach # 10 # 9 # # 12 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i 3 12 # - # - 23 powietrze do układów klimatyzacyjnych pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody odprowadzanie i oczyszczanie ścieków 4 # działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców górnictwo i wydobywanie # # - - # # 3 przetwórstwo przemysłowe wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 3 12 # - # zjawisko nie wystąpiło # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: GUS. 17

18 2. Internacjonalizacja W 2011 r. 435 podmiotów, o 26 więcej niż w roku poprzednim, mających siedzibę w województwie mazowieckim posiadało jednostki zależne ulokowane poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, takie jak zakłady, oddziały bądź udziały w kapitale zagranicznych podmiotów. Najwięcej spośród mazowieckich firm mających zagraniczne jednostki prowadzi działalność w sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle), a także w sekcjach C (przetwórstwo przemysłowe) oraz M (działalność profesjonalna, naukowa i techniczna). Wykres 7. Podmioty z siedzibą w województwie mazowieckim posiadające za granicą udziały, oddziały lub zakłady wg sekcji PKD (2011) działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 14% usługi pozostałe 5% administrowania 3% przemysł 18% obsługa rynku nieruchomości 6% finanse i ubezpieczenia 6% informacja i komunikacja 9% transport i magazynowanie 4% budownictwo 10% handel i naprawa pojazdów samochodowch 25% Źródło: KZZ

19 W porównaniu z rokiem 2010 najbardziej rozszerzyły działalność zagraniczną przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem przemysłowym, jak również obsługą rynku nieruchomości oraz usługami administrowania i działalnością wspierającą. W 2011 r. 382 podmioty mające siedzibę w województwie mazowieckim, o 23 więcej niż w poprzednim roku, należało do grup kapitałowych. W prawie wszystkie (381, o 32 więcej niż w 2010 r.) firmy należały do grup międzynarodowych, zaś do krajowych tylko jedna. Pod względem klasyfikacji PKD najwięcej przedsiębiorstw prowadziło działalność w sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle), a także w sekcjach C (przetwórstwo przemysłowe) oraz M (działalność profesjonalna, naukowa i techniczna). Wykres 8. Liczba podmiotów z siedzibą w województwie mazowieckim należących do grup przedsiębiorstw wg rodzaju grupy (2011) przemysł budownictwo handel i naprawa pojazdów samochodowych transport i magazynowanie informacja i komunikacja finanse i ubezpieczenia obsługa rynku nieruchomości działalność profesjonalna, naukowa i działalność w zakresie usług pozostałe Międzynarodowa Krajowa Źródło: KZZ Liczba jednostek zagranicznych kontrolowanych przez podmioty mające siedzibę w województwie mazowieckim, wyniosła 1005, o 33 więcej niż w 2010 r. 86% z nich funkcjonowało w formie spółki, 11% jako oddział, 2% jako zakład i 2% w innej formie. 19

20 Wykres 9. Liczba oddziałów, zakładów i podmiotów z siedzibą za granicą, w których firmy w województwie mazowieckim mają udziały według formy prawnej jednostek zagranicznych (2011) zakład oddział 2% 10% inna forma 2% spółka 86% Źródło: KZZ Siedziby oddziałów, zakładów i podmiotów, w których firmy z województwa mazowieckiego mają udziały, były w większości (66%) ulokowane w krajach Unii Europejskiej, przede wszystkim w Niemczech (86 jednostek), Czechach (75), Rumunii (66) i na Węgrzech (54). Natomiast spośród krajów Wspólnoty najwięcej jednostek miało swe siedziby na Ukrainie (110) i w Rosji (60). Spośród 1005 jednostek zagranicznych należących do podmiotów z województwa mazowieckiego najwięcej zajmowało się przetwórstwem przemysłowym (209) oraz działalnością w sekcji G handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (208). Tak samo jak w poprzednich latach, na trzecim miejscu znalazły się jednostki zajmujące się obsługą rynku nieruchomości (sekcja L 136 jednostek zagranicznych). Wykres 10. Liczba jednostek zagranicznych według sekcji PKD podmiotów zlokalizowanych na terenie województwa mazowieckiego (2011) pozostałe 25% przemysł 21% obsługa rynku nieruchomości 13% działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 11% Źródło: KZZ budownictwo 9% handel i naprawa pojazdów samochodowch 21% W 53% przypadków udział podmiotu sprawozdawczego w kapitale jednostki zagranicznej wynosił 100%, przy czym sytuacja ta była częstsza dla podmiotów ulokowanych w Unii Europejskiej (59%). 20

21 Tabela 10. Liczba jednostek zagranicznych w województwie mazowieckim według kraju lokalizacji i % udziału podmiotu sprawozdawczego (2011) Wyszczególnienie Liczba jednostek zagranicznych Liczba jednostek zagranicznych według % udziału podmiotu sprawozdawczego w kapitale jednostki zagranicznej od 50,01% do do 50,00% 100% 99,99% Ogółem w tym: Unia Europejska Austria Belgia Białoruś Bułgaria Chiny Chorwacja Cypr Dania Finlandia Francja Hiszpania Irlandia Kazachstan Luksemburg Malta Niderlandy Niemcy Norwegia Republika Czeska Rosja Rumunia Serbia Słowacja Stany Zjednoczone Ameryki Szwajcaria Szwecja Turcja Ukraina Węgry Wielka Brytania Włochy Zjednoczone Emiraty Arabskie Pozostałe kraje Źródło: KZZ

22 Osoby W jednostkach zagranicznych podmiotów z województwa mazowieckiego w 2011 r. pracowało ogółem ok. 51,9 tys. osób. Łącznie jednostkach zajmujących się budownictwem oraz prowadzących działalność profesjonalną, naukową i techniczną (sekcje F i M) pracowało ok. 35,1 tys. osób ze względu na tajemnicę statystyczną brakuje informacji, jak wyglądał podział na te dwie branże. Jednostki zajmujące się przetwórstwem przemysłowym zatrudniały 10,6 tys. osób. Wykres 11. Liczba osób pracujących w oddziałach, zakładach i podmiotach z siedzibą za granicą, w których firmy w województwie mazowieckim mają udziały (2011) # 4129 ogółem przemysł budownictwo handel i naprawa pojazdów samochodowch działalność profesjonalna, naukowa i techniczna # 2106 pozostałe # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: KZZ W 2011 r. przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów jednostek zagranicznych podmiotów z województwa mazowieckiego wyniosły łącznie ,9 mln zł, o 32,3% więcej niż rok wcześniej. Z tego aż 85,7% (73 667,9 mln zł) przypadło na przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem przemysłowym, które zwiększyły swoje przychody w stosunku do 2010 roku o 42,2%. Podobny łączny wzrost przychodów (42,6%) odnotowały jednostki zajmujące się handlem hurtowym i detalicznym; naprawą pojazdów samochodowych, włączając motocykle (5 293,6 mln zł). Natomiast znaczący spadek 60,0% nastąpił w przypadku podmiotów prowadzących działalność profesjonalną, naukową i techniczną (6 334,3 mld zł). 22

23 mln zł mln zł Wykres 12. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów osiągnięte przez oddziały, zakłady i podmioty z siedzibą za granicą, w których firmy w województwie mazowieckim mają udziały w mln zł (2011) ogółem przemysł budownictwo handel i naprawa pojazdów samochodowch działalność profesjonalna, naukowa i techniczna pozostałe Źródło: KZZ W 2011 r. wartość eksportu jednostek zagranicznych podmiotów z województwa mazowieckiego wyniosła łącznie ,0 mln zł (49,1% więcej niż w poprzednim roku), natomiast importu ,8 mln zł (wzrost rdr wyniósł 51,3%). W przypadku importu 94,6% kwoty przypada na przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem przemysłowym, natomiast w przypadku eksportu kwota ta nie jest znana ze względu na tajemnicę statystyczną. Wykres 13. Wartość eksportu i importu dokonanego przez oddziały, zakłady i podmioty z siedzibą za granicą, w których firmy w województwie mazowieckim mają udziały w mln zł (2011) # # ogółem przemysł budownictwo handel i naprawa pojazdów samochodowch Eksport Import działalność profesjonalna, naukowa i techniczna pozostałe # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: KZZ Nakłady na rzeczowe aktywa trwałe poniesione przez jednostki zagraniczne w 2011 r. wyniosły łącznie 1 945,0 mln zł, o 9,5% mniej niż w roku poprzednim. Jednostki zagraniczne zajmujące się przetwórstwem przemysłowym zwiększyły nakłady dwukrotnie wyniosły one 947,2 mln zł. Dokładny podział na poszczególne branże nie jest znany ze względu na tajemnicę statystyczną. 23

24 mln zł Wykres 14. Nakłady poniesione przez oddziały, zakłady i podmioty z siedzibą za granicą, w których firmy w województwie mazowieckim mają udziały, na rzeczowe aktywa trwałe w mln zł (2011) # 113 # # ogółem przemysł budownictwo handel i naprawa pojazdów samochodowch działalność profesjonalna, naukowa i techniczna pozostałe # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: KZZ Jak wynika z danych GUS na temat działalności przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób, spośród firm działających w 2011 r. mających siedzibę w województwie mazowieckim 24,0% stanowiły filie zagraniczne. Ich udział był jednak istotnie większy w przypadku branż zajmujących się wysoką i średniowysoką techniką 27,3%, zaś wśród firm dostarczających usług KIS high-tech wyniósł 36,1%. Tabela 11. Internacjonalizacja firm w województwie mazowieckim podział według poziomu zaawansowania techniki (2011) Wszystkie branże W tym wysoka i średnio-wysoka technika Razem (przemysł) W tym usługi KIS high-tech Firmy razem w tym filie zagr. Firmy razem w tym filie zagr. Firmy razem w tym filie zagr. Liczba firm Przychody netto ze sprzedaży Sprzedaż na eksport Wartość dodana Koszty działalności operacyjnej Wynagrodzenia Przeciętna liczba zatrudnionych , , , , , ,68 Pracujący Aktywa razem Nakłady na nowe środki trwałe Import środków trwałych Źródło: GUS, Internacjonalizacja Przedsiębiorstw pow. 9 pracujących roczna ankieta SP. 24

25 Filie zagraniczne przeciętnie zatrudniały więcej pracowników. Tutaj również wyraźnie rysuje się zróżnicowanie ze względu na branże w przypadku wysokiej i średniowysokiej techniki prawie połowa zatrudnionych przypadała na filie zagraniczne, a dla branży high-tech aż 61,0%. Większe były również osiągane przez filie zagraniczne przychody netto ze sprzedaży oraz wysokości sprzedaży na eksport, przy czym tutaj również wyraźne było zróżnicowanie ze względu na zaawansowanie technologiczne branży. Dane te wskazują, że działalność zagraniczna stanowi znaczącą część aktywności mazowieckich przedsiębiorstw, a zwłaszcza tych zajmujących się zaawansowaną techniką. Niemniej jednak, porównując te dane do ubiegłorocznych można zauważyć, że w 2011 r. udział aktywności zagranicznej nieco się zmniejszył. Podobnie jak to miało miejsce w poprzednich latach, w 2011 r. przeciętnie więcej filii zagranicznych miały przedsiębiorstwa zatrudniające więcej osób. I również tak samo ten większy udział liczby jednostek zagranicznych że nie przekładał się ani na ich większy udział przychodów netto ze sprzedaży, ani sprzedaży na eksport w tym przypadku nie ma wyraźnej zależności między wielkością przedsiębiorstwa a znaczeniem działalności zagranicznych jednostek. Liczba filii zagranicznych posiadanych przez przedsiębiorstwa z województwa mazowieckiego w dużym stopniu zależy od udziału eksportu w działalności firmy. W przypadku grupy firm będących najintensywniejszymi eksporterami udział zagranicznych filii w 2011 r. wynosił 52,2%, a liczba osób w nich zatrudnionych to aż 63,4% ogółu. Również w przypadku przedsiębiorstw o mniejszej skali eksportu, nawet poniżej 10%, udział liczby osób zatrudnionych w zagranicznych filiach jest znaczny, kształtował się on na poziomie od 41,1% do 55,3%. Natomiast w przypadku firm nieeksportujących jest on mniejszy, ale dość znaczny wynosi 22,4% (pod względem liczby firm zagraniczne filie stanowią tu 13,7%). Udział filii zagranicznych w przychodach netto ze sprzedaży w 2011 r. podobnie jak rok wcześniej był największy w przypadku intensywnych eksporterów (67,3%), zaś najmniejszy wśród przedsiębiorstw o skali eksportu między 25 a 50% (kategoria eksporterzy zaawansowani ) wyniósł 16,9%. 25

26 Tabela 12. Internacjonalizacja firm w województwie mazowieckim podział według zaangażowania w eksport branży (2011) Kategoria firm I. Firmy razem II. Eksporterzy intensywni Ex >= 50% III. Eksporterzy zaawansowa ni 25%< Ex < 50% Wyszczególnienie Jednostka Firmy razem POLSKA w tym filie zagraniczne Firmy razem Mazowsze w tym filie zagraniczne Liczba firm szt Przychody netto ze sprzedaży tys. zł Sprzedaż na eksport tys. zł Wartość dodana tys. zł Koszty działalności operacyjnej tys. zł Wynagrodzenia tys. zł Przeciętna liczba zatrudnionych etaty , , , ,79 Pracujący osoby Aktywa razem tys. zł Nakłady na nowe środki trwałe tys. zł Import środków trwałych tys. zł Liczba firm szt Przychody netto ze sprzedaży tys. zł Sprzedaż na eksport tys. zł Wartość dodana tys. zł Koszty działalności operacyjnej tys. zł Wynagrodzenia tys. zł Przeciętna liczba zatrudnionych etaty , , , ,98 Pracujący osoby Aktywa razem tys. zł Nakłady na nowe środki trwałe tys. zł Import środków trwałych tys. zł Liczba firm szt Przychody netto ze sprzedaży tys. zł Sprzedaż na eksport tys. zł Wartość dodana tys. zł Koszty działalności operacyjnej tys. zł

27 Kategoria firm IV. Eksporterzy umiarkowani 10%< Ex =< 25% V. Eksporterzy marginalni Ex < = 10% Wyszczególnienie Jednostka Firmy razem POLSKA w tym filie zagraniczne Firmy razem Mazowsze w tym filie zagraniczne Wynagrodzenia tys. zł Przeciętna liczba zatrudnionych etaty , , , ,30 Pracujący osoby Aktywa razem tys. zł Nakłady na nowe środki trwałe tys. zł Import środków trwałych tys. zł Liczba firm szt Przychody netto ze sprzedaży tys. zł Sprzedaż na eksport tys. zł Wartość dodana tys. zł Koszty działalności operacyjnej tys. zł Wynagrodzenia tys. zł Przeciętna liczba zatrudnionych etaty , , , ,29 Pracujący osoby Aktywa razem tys. zł Nakłady na nowe środki trwałe tys. zł Import środków trwałych tys. zł Liczba firm szt Przychody netto ze sprzedaży tys. zł Sprzedaż na eksport tys. zł Wartość dodana tys. zł Koszty działalności operacyjnej tys. zł Wynagrodzenia tys. zł Przeciętna liczba zatrudnionych etaty , , , ,05 Pracujący osoby Aktywa razem tys. zł Nakłady na nowe środki trwałe tys. zł Import środków trwałych tys. zł

28 Kategoria firm VI. Nieeksporterzy Wyszczególnienie Jednostka Firmy razem POLSKA w tym filie zagraniczne Firmy razem Mazowsze w tym filie zagraniczne Liczba firm szt Przychody netto ze sprzedaży tys. zł Sprzedaż na eksport tys. zł Wartość dodana tys. zł Koszty działalności operacyjnej tys. zł Wynagrodzenia tys. zł Przeciętna liczba zatrudnionych etaty , , , ,17 Pracujący osoby Aktywa razem tys. zł Nakłady na nowe środki trwałe tys. zł Import środków trwałych tys. zł Źródło: GUS, Internacjonalizacja Przedsiębiorstw pow. 9 pracujących roczna ankieta SP. 28

29 3. Innowacyjność W 2011 r. innowacyjność przedsiębiorstw w województwie mazowieckim spadła w porównaniu z rokiem poprzednim. Działało ok. 94 tysięcy przedsiębiorstw innowacyjnych, o ok. 20% mniej niż w roku Spośród ogółu przedsiębiorstw regionu 13,9% było innowacyjnych, co oznacza spadek roczny o 3,4 pp. Najwięcej wśród nich zajmowało się handlem hurtowym z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi (wg klasyfikacji PKD sekcja G, dział 46). Natomiast pod względem udziału przedsiębiorstw innowacyjnych wyróżniały się branże ubezpieczenia, reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego (61,5% podmiotów tego działu było innowacyjnych), produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych (59,2%), produkcja podstawowych produktów farmaceutycznych oraz leków i pozostałych produktów farmaceutycznych (45,7%) oraz wytwarzanie i przetwarzanie koksu oraz produktów rafinacji ropy naftowej (45,5%). W latach ok. 32 tysięcy przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego wprowadziło nowe lub istotnie ulepszone procesy. Innowacje najczęściej dotyczyły metod wytwarzania wyrobów wprowadziło je prawie 25 tys. przedsiębiorstw. Natomiast innowacje produktowe w latach wprowadziło ok. 30 tysięcy przedsiębiorstw regionu, w tym ok. 14 tys. wyłącznie na własne potrzeby, zaś ok. 16 tys. wprowadziło nowe lub istotnie ulepszone produkty na rynek. W 2011 r. 10,0% (o 8,8 pp. mniej niż w 2010 r.) przedsiębiorstw działających w województwie mazowieckim wprowadziło innowacje marketingowe. Podobnie jak w poprzednich latach, najczęściej dotyczyły one nowych mediów lub technik promocji produktów, które wykorzystało je 6,8% firm. Natomiast 6,4% (mniej o 7,8 pp. niż rok wcześniej) przedsiębiorstw regionu wprowadziło innowacje organizacyjne, głównie były to nowe metody w zasadach działania. 29

30 Tabela 13. Przedsiębiorstwa innowacyjne działające w województwie mazowieckim według sektora własności i wielkości udział w % (2011) Przedsiębiorstwa które w latach wprowadziły nowe lub istotnie ulepszone w tym w tym Wyszczególnienie aktywne innowacyjnie innowacyjne produkty nowe dla rynku procesy metody wytwarza nia wyrobów metody z zakresu logistyki i dystrybucji metody wspierające procesy w przedsiębiorstw ie Ogółem 14,96 13,89 10,14 5,30 11,00 8,39 3,37 5,60 Według sektora własności sektor publiczny 30,87 28,86 15,44 9,40 23,49 16,78 4,70 14,77 sektor prywatny 14,33 13,31 9,93 5,14 10,51 8,06 3,32 5,24 Według liczby pracujących pracujących 6,55 5,67 4,16 1,50 4,85 3,72 1,57 1, pracujących 34,33 32,71 23,47 12,73 23,85 17,35 5,87 13,23 powyżej 249 pracujących 58,22 56,81 42,72 29,58 47,42 39,44 18,78 33,33 Źródło: PNT-02/2011. Tabela 14. Przedsiębiorstwa innowacyjne działające w województwie mazowieckim według klasyfikacji PKD 2007 liczba oraz udział w % (2011) Wyszczególnienie Przedsiębiorstwa innowacyjne Liczba przedsiębiorstw innowacyjnych jako % ogółu przedsiębiorstw ogółem ,89 produkcja artykułów spożywczych 363 7,51 produkcja napojów 92 29,03 produkcja wyrobów tytoniowych 0 0,00 produkcja wyrobów tekstylnych 76 6,82 produkcja odzieży 117 2,35 produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 0 0,00 produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do 92 2,78 wyplatania produkcja papieru i wyrobów z papieru 85 9,09 poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 551 9,09 wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej 39 45,45 produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych ,17 produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych 96 45,71 produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych ,02 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 285 9,86 30

31 Wyszczególnienie Przedsiębiorstwa innowacyjne Liczba przedsiębiorstw innowacyjnych jako % ogółu przedsiębiorstw produkcja metali 62 21,62 produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń ,92 produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych ,42 produkcja urządzeń elektrycznych ,50 produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana ,99 produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli ,19 produkcja pozostałego sprzętu transportowego 65 15,00 produkcja mebli 118 3,39 pozostała produkcja wyrobów ,56 naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń 538 9,03 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 22,67 pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody 27 13,51 odprowadzanie i oczyszczanie ścieków 18 3,70 działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców 93 7,95 górnictwo i wydobywanie 56 7,69 przetwórstwo przemysłowe ,98 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych ,67 dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 165 8,55 handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi ,68 transport lądowy oraz transport rurociągowy ,47 transport wodny 0 0,00 transport lotniczy 25 12,50 magazynowanie i działalność usługowa wspomagająca transport ,77 działalność pocztowa i kurierska 82 8,33 działalność wydawnicza ,59 telekomunikacja ,43 działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana ,77 działalność usługowa w zakresie informacji ,63 finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych ,76 ubezpieczenia, reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego ,66 działalność wspomagająca usługi finansowe oraz ubezpieczenia i fundusze emerytalne ,79 działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne ,38 Źródło: PNT-02/

32 Prezentowane w tabeli dane na temat przedsiębiorstw innowacyjnych działających w 2011 r. w województwie mazowieckim wskazują na następujące działy PKD jako zdecydowanych liderów innowacyjności. Rysunek 1. Kategorie przedsiębiorstw w województwie mazowieckim według innowacyjności (2011) ubezpieczenia, reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego produkcja chemikaliów i wyrobów tytoniowych produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana produkcja urządzeń elektrycznych produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli produkcja napojów magazynowanie i działalność usługowa wspomagająca transport telekomunikacja działalność usługowa w zakresie informacji Źródło: opracowanie własne. W wymienionych działach PKD odsetek innowacyjnych przedsiębiorstw przekracza jedną czwartą. W sekcjach znajdujących się na górze piramidy, odsetek innowacyjnych przedsiębiorstw oscyluje wokół 60%, w dwóch kolejnych ok. 45%, w ostatniej grupie odsetek innowacyjnych przedsiębiorstw mieści się w przedziale od 28 do 36%. Wśród wymienionych sekcji, największą liczbę innowacyjnych firm odnotowano w finansowej działalności usługowej, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych, działalności usługowej w zakresie informacji oraz magazynowaniu i działalności usługowej wspomagającej transport. Liczba przedsiębiorstw w tych trzech grupach to ponad 3800 innowacyjnych firm, natomiast liczba firm w 12 najbardziej innowacyjnych działach przekracza Na pewno można o nich myśleć w kontekście ukierunkowania wsparcia w ramach programów dostępnych dla przedsiębiorstw na poziomie regionu. 32

33 Mapa 2. Udział innowacyjnych przedsiębiorstw w województwie mazowieckim w sektorze przemysłu i usług według województw (2011) Przemysł Usługi Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. Wykres 15. Liczba i odsetek przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, które w latach wprowadziły nowe lub istotnie ulepszone procesy ogółem metody wytwarzania wyrobów ogółem metody z zakresu logistyki i dystrybucji % ogółu przedsiębiorstw metody wspierające procesy w przedsiębiorstwie 0 Źródło: PNT-02/

34 Wykres 16. Liczba i odsetek przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, które w latach wprowadziły innowacje produktowe ogółem metody wytwarzania wyrobów metody z zakresu logistyki i dystrybucji ogółem % ogółu przedsiębiorstw Źródło: PNT-02/2011. Tabela 15. Liczba i odsetek przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, które w latach wprowadziły innowacje marketingowe oraz organizacyjne Wyszczególnienie liczba ogółem % ogółu przedsiębiorst w (prawa oś) Przedsiębiorstwa które wprowadziły innowacje marketingowe ,9 znaczące zmiany w projekcie/konstrukcji lub opakowaniu wyrobów lub usług ,0 nowe media lub techniki promocji produktów ,8 nowe metody w zakresie dystrybucji produktów lub kanałów sprzedaży ,9 nowe metody kształtowania cen wyrobów i usług ,2 Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje organizacyjne ,4 nowe metody w zasadach działania ,9 nowe metody podziału zadań i uprawnień decyzyjnych ,4 nowe metody w zakresie stosunków z otoczeniem ,8 Źródło: PNT-02/

35 Tabela 16. Innowacje organizacyjne w województwie mazowieckim latach w % ogółu przedsiębiorstw Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje organizacyjne Wyszczególnienie ogółem nowe metody w zasadach działania w tym nowe metody podziału zadań i uprawnień decyzyjnych nowe metody w zakresie stosunków z otoczeniem Ogółem 6,4 4,9 4,4 3,8 Według sektora własności sektor publiczny 16,1 10,7 8,7 8,7 sektor prywatny 6,0 4,7 4,3 3,6 Według liczby pracujących pracujących 1,6 1,4 1,3 1, pracujących 15,2 10,7 8,7 7,1 powyżej 249 pracujących 38,5 31,5 31,5 24,4 Według sekcji PKD produkcja artykułów spożywczych 4,1 3,9 3,2 2,4 produkcja napojów 32,3 16,1 19,4 16,1 produkcja wyrobów tytoniowych 0,0 0,0 0,0 0,0 produkcja wyrobów tekstylnych 2,3 0,0 0,0 2,3 produkcja odzieży 1,4 0,5 1,4 0,5 produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania produkcja papieru i wyrobów z papieru poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,4 2,3 2,3 3,4 5,2 5,2 1,9 1,3 18,2 18,2 9,1 18,2 18,3 14,2 15,0 13,3 25,7 17,1 17,1 22,9 4,9 3,7 2,9 1,7 6,1 5,2 5,6 4,2 35

36 Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje organizacyjne Wyszczególnienie ogółem nowe metody w zasadach działania w tym nowe metody podziału zadań i uprawnień decyzyjnych nowe metody w zakresie stosunków z otoczeniem produkcja metali 8,1 8,1 5,4 2,7 produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych 4,7 4,1 4,1 3,2 5,3 4,4 3,5 2,6 produkcja urządzeń elektrycznych 18,8 13,8 7,5 10,0 produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli produkcja pozostałego sprzętu transportowego 12,3 11,3 11,8 9,4 11,3 7,5 7,5 9,4 5,0 5,0 0,0 0,0 produkcja mebli 2,5 0,8 1,7 1,7 pozostała produkcja wyrobów 1,1 1,1 1,1 1,1 naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody odprowadzanie i oczyszczanie ścieków działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców 7,1 6,5 0,6 0,0 16,0 9,3 12,0 10,7 8,1 5,4 5,4 2,7 7,4 7,4 0,0 0,0 12,5 4,5 8,0 8,0 górnictwo i wydobywanie 7,7 2,6 7,7 0,0 przetwórstwo przemysłowe 6,0 4,8 4,2 3,6 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 16,0 9,3 12,0 10,7 11,2 5,3 5,9 5,3 Źródło: PNT-02/

37 Tabela 17. Innowacje marketingowe w województwie mazowieckim latach w % ogółu przedsiębiorstw Wyszczególnienie ogółem Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje marketingowe znaczące zmiany w projekcie/ konstrukcji lub opakowaniu wyrobów lub usług w tym nowe media lub techniki promocji produktów nowe metody w zakresie dystrybucji produktów lub kanałów sprzedaży nowe metody kształtowani a cen wyrobów i usług ogółem 7,6 3,7 3,9 2,8 4,2 Według sektora własności sektor publiczny 9,4 4,7 8,1 3,4 2,7 sektor prywatny 7,5 3,7 3,7 2,7 4,3 Według liczby pracujących pracujących 3,9 1,3 1,5 1,0 2, pracujących 14,2 7,1 7,6 6,0 7, pracujących 33,3 23,9 22,5 15,0 16,0 Według sekcji PKD produkcja artykułów spożywczych 7,4 3,1 2,3 2,8 5,4 produkcja napojów 35,5 32,3 12,9 12,9 12,9 produkcja wyrobów tytoniowych 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 produkcja wyrobów tekstylnych 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 produkcja odzieży 0,9 0,5 0,9 0,9 0,9 produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 produkcja papieru i wyrobów z papieru 5,7 3,4 3,4 1,1 1,1 poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 1,3 0,7 0,7 0,7 0,0 wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 27,3 18,2 18,2 18,2 18,2 38,3 27,5 13,3 11,7 16,7 22,9 14,3 22,9 20,0 17,1 3,8 1,2 1,4 0,6 2,6 7,0 2,4 3,8 4,2 3,8 produkcja metali 13,5 2,7 2,7 2,7 10,8 produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych 8,1 1,1 5,6 3,9 4,5 14,0 6,1 6,1 2,6 8,8 37

38 Wyszczególnienie ogółem Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje marketingowe znaczące zmiany w projekcie/ konstrukcji lub opakowaniu wyrobów lub usług w tym nowe media lub techniki promocji produktów nowe metody w zakresie dystrybucji produktów lub kanałów sprzedaży nowe metody kształtowani a cen wyrobów i usług produkcja urządzeń elektrycznych 15,0 8,8 10,0 6,3 7,5 produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli produkcja pozostałego sprzętu transportowego 13,3 10,8 11,3 2,5 3,5 13,2 3,8 3,8 3,8 7,6 5,0 5,0 5,0 5,0 5,0 produkcja mebli 0,9 0,9 0,0 0,0 0,9 pozostała produkcja wyrobów 4,4 4,4 1,1 1,1 1,1 naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń 0,7 0,0 0,7 0,0 0,0 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów 5,3 2,7 5,3 4,0 5,3 klimatyzacyjnych pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody 2,7 0,0 2,7 0,0 0,0 odprowadzanie i oczyszczanie ścieków 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem 12,5 1,1 8,0 2,3 8,0 odpadów; odzysk surowców górnictwo i wydobywanie 5,1 2,6 2,6 0,0 2,6 przetwórstwo przemysłowe 7,6 3,9 3,8 2,8 4,2 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów 5,3 2,7 5,3 4,0 5,3 klimatyzacyjnych dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 7,9 0,7 5,3 1,3 4,6 Źródło: PNT-02/

39 W świetle badań międzynarodowych, Polska znajduje się na ogonie rankingu innowacyjności. Mazowsze, pomimo znacznego dystansu, jaki dzieli region od światowych liderów innowacji, pozostaje stosunkowo wysoko innowacyjne w relacji do innych regionów Polski. Choć, podobnie jak inne województwa Mazowsze zostało zaklasyfikowane do kategorii skromnych innowatorów, jego potencjał został określony jako wysoki. Tą samą ocenę dostały jedynie trzy z polskich województw, w tym małopolskie i pomorskie 1. Wykres 17. Innowacyjność krajów europejskich według European Union Scoreboard 2011 Źródło: Innovation Union Scoreboard W 2011 r. przedsiębiorstwa przemysłowe z Mazowsza osiągnęły łącznie przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów na poziomie 286,5 mld zł, o 12,6% więcej niż w roku poprzednim. Przychody były największe spośród wszystkich województw. Natomiast przychody netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych uzyskane przez firmy z województwa mazowieckiego wyniosły 16,0 mld zł, o 25,9% mniej niż w 2010 r. Tym samym udział przychodów z tytułu sprzedaży produktów innowacyjnych wyniósł 6% wobec 8% w 2010 r. W 2010 r. wyższe przychody ze sprzedaży produktów innowacyjnych uzyskały przedsiębiorstwa przemysłowe z województwa pomorskiego (27,5 mld zł; tu udział był największy 32%) oraz wielkopolskiego (18,8 mld zł; 16% przychodów ze sprzedaży ogółem). 1 Regional Innovation Scoreboard

40 Wykres 18. Przychody netto przedsiębiorstw przemysłowych uzyskane ze sprzedaży produktów (wyrobów i usług), towarów i materiałów ogółem, a także ze sprzedaży produktów innowacyjnych (2011) ogółem udział produktów innowacyjnych (% prawa oś) ze sprzedaży produktów innowacyjnych Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. W przypadku przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych możemy wyróżnić przychody ze sprzedaży produktów innowacyjnych dla rynku. W województwie mazowieckim w 2011 r. przedsiębiorstwa przemysłowych uzyskały z tego tytułu 9,2 mld zł, co stanowi 3,22% przychodów ze sprzedaży ogółem. Pod względem kwoty lepszy wynik uzyskały jedynie przedsiębiorstwa z województwa pomorskiego (26,8 mld zł, udział w sprzedaży ogółem 31,26%), natomiast wyższy udział przychodów ze sprzedaży produktów innowacyjnych dla rynku w przychodach ze sprzedaży ogółem był większy również w woj. podkarpackim (5,87%), wielkopolskim (4,08%), małopolskim (3,97%), opolskim (3,73%) i kujawsko-pomorskim (3,43%). Podobnie w przypadku produktów innowacyjnych dla rynku na eksport przedsiębiorstwa z województwa mazowieckiego uzyskały drugi wynik pod względem przychodów ze sprzedaży wyniosły one łącznie 5,2 mld zł, a wyższe były jedynie w woj. pomorskim (7,5 mld zł). 40

41 Tabela 18. Przychody ze sprzedaży w 2011 r. produktów nowych lub istotnie ulepszonych wprowadzonych na rynek w latach w województwie mazowieckim według sektora własności i wielkości (2011) Wyszczególnienie Przychody ze sprzedaży w 2011 r. produktów nowych lub istotnie ulepszonych wprowadzonych na rynek w latach z tego ogółem nowe dla rynku nowe tylko dla przedsiębiorstwa Ogółem Według sektora własności sektor publiczny sektor prywatny Według liczby pracujących pracujących pracujących powyżej 249 pracujących Według sekcji PKD produkcja artykułów spożywczych produkcja napojów # # # produkcja wyrobów tytoniowych produkcja wyrobów tekstylnych produkcja odzieży produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania produkcja papieru i wyrobów z papieru poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej # # # produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych # # # wyrobów farmaceutycznych produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych produkcja metali produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych produkcja urządzeń elektrycznych produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli

42 Wyszczególnienie Przychody ze sprzedaży w 2011 r. produktów nowych lub istotnie ulepszonych wprowadzonych na rynek w latach z tego ogółem nowe dla rynku nowe tylko dla przedsiębiorstwa produkcja pozostałego sprzętu transportowego # # # produkcja mebli pozostała produkcja wyrobów naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody odprowadzanie i oczyszczanie ścieków działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów; # - # odzysk surowców górnictwo i wydobywanie przetwórstwo przemysłowe wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: PNT-02/

43 Wykres 19. Przychody netto przedsiębiorstw przemysłowych w województwie mazowieckim ze sprzedaży produktów (wyrobów i usług) nowych lub istotnie ulepszonych wprowadzonych na rynek (2011) DOLNOŚLĄSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE POMORSKIE ŚLĄSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE ogółem ze sprzedaży produktów innowacyjnych na rynku ze sprzedaży produktów innowacyjnych dla rynku na eksport Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. 43

44 7,2 6,0 6,2 5,3 6,1 6,4 5,6 7,6 9,6 9,1 9,1 10,6 9,5 8,7 10,4 10,0 9,3 12,8 14,0 13,2 11,7 11,9 11,4 12,0 11,5 13,3 11,9 12,5 11,6 16,7 14,7 16,2 16,7 13,3 4. Nakłady na działalność innowacyjną Odsetek przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną w 2011 r. w przypadku sektora usług wyniósł 11,9%, zaś w przypadku przedsiębiorstw przemysłowych był nieznacznie mniejszy wyniósł 11,7%. Wykres 20. Odsetek przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną (2011) przemysł usługi Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. W 2011 r. przedsiębiorstwa w województwie mazowieckim poniosły nakłady na działalność innowacyjną w zakresie innowacji produktowych i procesowych w kwocie mln zł, o 13,6% mniejsze niż w roku poprzednim. W tym nakłady przedsiębiorstw z sektora usług wyniosły mln zł i były o 3,5% wyższe niż w 2010 r., natomiast nakłady przedsiębiorstw przemysłowych, wynoszące mln zł, zmniejszyły się o 36,6%. Nakłady na działalność innowacyjną ponoszone przez przedsiębiorstwa zajmujące się działalnością usługową na Mazowszu stanowią aż 78,4% ogółu nakładów tego sektora w Polsce zauważalne jest przy tym, że udział ten w ostatnich latach wzrósł. Natomiast w przypadku sektora przemysłowego udział Mazowsza wynosi 18,8%. Jedynym regionem, w którym nakłady były większe, był Śląsk (19,3%). 44

45 Tabela 19. Nakłady na działalność innowacyjną w województwie mazowieckim według sektorów własności (2011) Wyszczególnienie Ogółem Zakup wiedzy ze źródeł zewnę trznyc h Zakup oprogra mowania Nakłady inwestycyjne na środki trwałe budynki i budowle w tys. zł. maszyny i urządzenia techniczne w tym ogółem z importu Szkol enie Marketi ng Ogółem Według sektora własności sektor publiczny sektor prywatny Według liczby pracujących pracujących # # pracujących # # powyżej 249 pracujących # # Źródło: PNT-02/2011. Wykres 21. Nakłady na działalność innowacyjną w województwie mazowieckim w zakresie innowacji produktowych i procesowych w sektorze usługowym (2011) działalność badawczo rozwojowa (B+R) 965,2 zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych b/d zakup oprogramowania 1308,5 nakłady inwestycyjne na środki trwałe ogółem 4611,3 nakłady inwestycyjne na środki trwałe - budynki i lokale, obiekty inżynierii lądowej i wodnej oraz grunty nakłady inwestycyjne na środki trwałe - maszyny i urządzenia techniczne ogółem nakłady inwestycyjne na środki trwałe - maszyny i urządzenia techniczne z importu szkolenia personelu związane bezpośrednio z wprowadzaniem innowacji produktowych lub procesowych marketing związany z wprowadzeniem nowych lub istotnie ulepszonych produktów 116,7 b/d 452,5 1491,6 3119,7 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. 45

46 Wykres 22. Nakłady na działalność innowacyjną w województwie mazowieckim w zakresie innowacji produktowych i procesowych w sektorze przemysłowym (2011) działalność badawczo rozwojowa (B+R) zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych zakup oprogramowania 132,0 62,2 435,6 nakłady inwestycyjne na środki trwałe ogółem 3135,5 nakłady inwestycyjne na środki trwałe - budynki i lokale, obiekty inżynierii lądowej i wodnej oraz grunty nakłady inwestycyjne na środki trwałe - maszyny i urządzenia techniczne ogółem nakłady inwestycyjne na środki trwałe - maszyny i urządzenia techniczne z importu szkolenia personelu związane bezpośrednio z wprowadzaniem innowacji produktowych lub procesowych marketing związany z wprowadzeniem nowych lub istotnie ulepszonych produktów 6,0 109,7 780,7 1294,8 1840,8 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. Głównym źródłem finansowania działalności innowacyjnej w zakresie innowacji produktowych i procesowych są środki własne przedsiębiorstw. W 2011 r. w województwie mazowieckim środki te były źródłem finansowania 90% nakładów, zarówno w przypadku przedsiębiorstw z sektora usług, jak i przedsiębiorstw przemysłowych. Ważnym źródłem finansowania działalności innowacyjnej, zwłaszcza w przypadku sektora usług, były również kredyty bankowe (9% nakładów; w sektorze przemysłowym 6%). Ponadto w przypadku przedsiębiorstw przemysłowych istotnym źródłem były środki pozyskiwane z zagranicy (9%). Mniejsze znaczenie miały natomiast środki budżetowe. Wprawdzie w przypadku przedsiębiorstw usługowych wzrosły one ponad trzykrotnie w porównaniu z 2010 r., jednak wciąż stanowiły mniej niż 1%. W porównaniu z rokiem poprzednim zwraca struktura finansowania nakładów na działalność innowacyjną w zakresie innowacji produktowych i procesowych nie zmieniła się znacząco, zwłaszcza w odniesieniu do sektora usług. W przypadku przedsiębiorstw przemysłowych zauważalny jest spadek udziału środków zagranicznych (z 11% w 2010 r. do 9%) i wzrost znaczenia kredytów bankowych (z 3% do 6%). 46

47 Wykres 23. Nakłady na działalność innowacyjną w województwie mazowieckim w zakresie innowacji produktowych i procesowych w podziale na źródła finansowania, dane w tys. zł oraz udział proc. (2011) Przemysł Usługi 3% 1% 9% 6% środki własne 1% 11% środki budżetowe środki pozyskane z zagranicy 84% kredyty bankowe 85% Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. Tabela 20. Nakłady na działalność innowacyjną w województwie mazowieckim według źródeł finansowania, sektorów własności i wielkości (2011) Wyszczególnienie własne budżetowe pozyskane z zagranicy Ogółem W tym z Unii Europejskiej Źródła finansowania kredyty bankowe w tys. zł. OGÓŁEM Według sektora własności sektor publiczny # # - sektor prywatny # # - Według liczby pracujących pracujących pracujących # # - Powyżej 499 pracujących # # - # - dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: PNT-02/2011. W 2011 r. w województwie mazowieckim 552 jednostki prowadziły działalność badawczorozwojową, o 115 więcej niż w 2010 r. Natomiast w sektorze przedsiębiorstw na Mazowszu działalnością badawczo-rozwojową zajmowały się 352 podmioty, o 106 więcej niż w roku poprzednim. 47

48 Wykres 24. Liczba jednostek prowadzących działalność badawczo-rozwojową w województwie mazowieckim według sektorów instytucjonalnych (2011) ogółem w sektorze przedsiębiorstw Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. 48

49 5. Współpraca w zakresie działalności innowacyjnej Ważnym aspektem działalności innowacyjnej przedsiębiorstw jest współpraca z innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami, np. uczelniami lub ośrodkami badawczymi. Dzięki niej możliwy jest szybszy rozwój firm i efektywniejsze wykorzystanie zasobów, w tym zwłaszcza know-how. Szczególnie dotyczy to współpracy w ramach klastrów, które są bardzo efektywnym sposobem na uzyskanie efektu synergii między podmiotami o różnym charakterze, wielkości i strukturze. Oprócz korzyści dla współpracujących w ich ramach przedsiębiorstw, które uzyskują przewagę konkurencyjną, klastry budują również kapitał społeczny oraz stymulują rozwój regionalny. W 2011 r. 3,9% przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego posiadało porozumienia o współpracy z innymi podmiotami. Wśród firm aktywnych innowacyjnie odsetek był znacznie większy i wyniósł 27,3%. W stosunku do ubiegłego roku popularność porozumień zmniejszyła się w 2010 r. miało je 8,5% przedsiębiorstw ogółem oraz 52,4% firm innowacyjnych. Cały czas zauważyć można prawidłowość, że przedsiębiorstwa z sektora publicznego zawierają porozumienia o współpracy znacznie częściej niż firmy prywatne. Tabela 21. Współpraca przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego w zakresie działalności innowacyjnej (2011) Wyszczególnienie przedsiębiorstwa posiadające porozumienia w % ogółu przedsiębiorstw w % ogółu przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie OGÓŁEM 4,6 31,0 Według sektora własności sektor publiczny 18,1 58,7 sektor prywatny 4,1 28,7 Według liczby pracujących pracujących 1,4 20, pracujących 10,9 31,6 Powyżej 249 pracujących 26,3 45,2 Według sekcji PKD produkcja artykułów spożywczych 2,4 30,9 produkcja napojów 6,5 22,2 produkcja wyrobów tytoniowych 0,0 0,0 produkcja wyrobów tekstylnych 2,3 33,3 produkcja odzieży 0,0 0,0 produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 0,0 0,0 produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów 0,0 0,0 używanych do wyplatania produkcja papieru i wyrobów z papieru 0,0 0,0 49

50 Wyszczególnienie przedsiębiorstwa posiadające porozumienia w % ogółu przedsiębiorstw w % ogółu przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 1,3 14,3 wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej 27,3 60,0 produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 20,0 33,3 produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych 14,3 31,3 produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 4,6 23,5 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 4,7 47,6 produkcja metali 18,9 77,8 produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń 2,4 20,8 produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych 14,0 42,1 produkcja urządzeń elektrycznych 18,8 53,6 produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 14,3 42,0 produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli 1,9 5,0 produkcja pozostałego sprzętu transportowego 10,0 33,3 produkcja mebli 0,8 25,0 pozostała produkcja wyrobów 1,1 7,1 naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń 0,6 7,1 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów 13,3 52,6 klimatyzacyjnych pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody 8,1 60,0 odprowadzanie i oczyszczanie ścieków 0,0 0,0 działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców 1,1 7,1 górnictwo i wydobywanie 0,0 0,0 przetwórstwo przemysłowe 4,6 30,8 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów 13,3 52,6 klimatyzacyjnych dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 2,6 20,0 Źródło: PNT-02/u -2011r. W 2011 r., podobnie jak w poprzednich latach, przedsiębiorstwa przemysłowe z województwa mazowieckiego nie wyróżniały się pod względem współpracy w zakresie działalności innowacyjnej na tle reszty kraju. Odsetek współpracujących firm wyniósł 5,5%, tyle samo, co średnia krajowa. Natomiast w przypadku sektora usługowego odsetek współpracujących przedsiębiorstw, wynoszący 3,9%, był nieco wyższy od średniej dla Polski 50

51 1,6 1,7 1,4 2,1 2,3 2,4 2,4 3,5 3,6 3,1 3,8 3,7 4,9 4,9 4,4 3,9 3,6 3,4 4,0 4,0 4,8 5,5 5,5 5,5 5,0 4,6 4,9 5,1 4,3 4,7 6,3 6,1 7,6 7,1 (3,5%). Częściej niż na Mazowszu przedsiębiorstwa usługowe współpracowały w województwach śląskim, wielkopolskim i pomorskim. Wykres 25. Przedsiębiorstwa w województwie mazowieckim, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej w % ogółu przedsiębiorstw (2011) przemysł usługi Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych. Jak zaznaczono wcześniej, specjalną formą współpracy między przedsiębiorstwami i innymi podmiotami, służącą uzyskaniu efektu synergii i pobudzaniu innowacyjności, są klastry. Jednakże udział przedsiębiorstw w klastrach jest znikomy w latach , tak w województwie mazowieckim, jak i średnio w Polsce nie przekracza on 1%. Wśród przedsiębiorstw innowacyjnych udział we współpracy klastrowej jest nieco większy w sektorze przemysłowym wyniósł on 3,4% na Mazowszu i 4,2% średnio w Polsce, zaś w sektorze usługowym odpowiednio 4,5% oraz 4,2%. Również biorąc pod uwagę przedsiębiorstwa, które współpracowały z innymi podmiotami, współpraca w ramach klastrów ma na Mazowszu znikome znaczenie. Natomiast w niektórych innych województwach forma ta istotnie wspiera współpracę dzieje się tak zwłaszcza na Lubelszczyźnie, Dolnym Śląsku, Podlasiu i Pomorzu Zachodnim. 51

52 Mapa 3. Inicjatywy klastrowe w województwie mazowieckim Źródło: Klastry w województwie mazowieckim, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa W województwie mazowieckim do końca 2011 powstało łącznie 25 inicjatyw klastrowych. Organizacje te najczęściej powstawały z inicjatywy przedsiębiorstw (np. Mazowiecki Klaster Druku i Reklamy Kolorowa Kotlina, Klaster Green Cars ). Zdarzało się jednak, że inicjatorem ich działalności były instytucje naukowe, jak w przypadku Mazowieckiego Klastra Peptydowego (Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN) oraz samorządów, czego przykładem jest Mazowiecki Klaster Owocowy (Urząd Gminy Pniewy). Na uwagę zasługuje ich koncentracja przestrzenna prawie wszystkie zlokalizowane są w Warszawie. Tylko nieliczne znajdują się w innych miastach regionu (Radom, Pniewy). Biorąc pod uwagę przedsiębiorstwa, które współpracowały z innymi podmiotami, współpraca w ramach klastrów ma na Mazowszu znikome znaczenie. Natomiast w niektórych innych województwach forma ta istotnie wspiera współpracę dzieje się tak zwłaszcza na Lubelszczyźnie, Dolnym Śląsku, Podlasiu i Pomorzu Zachodnim. 52

53 ,7 4,2 4 3,6 2, ,8 3 4,7 3,4 5 3,0 3,3 3 4,7 4,5 5 3,3 2,7 2,3 5, , , ,3 0,3 0,1 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,3 0,7 0,5 0,7 0,5 0,6 0,6 0,5 0,5 0,7 0,5 0,6 0,9 0,8 0,8 0,6 0,8 1,1 0,9 1,2 1,8 2,0 Wykres 26. Liczba przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, które w latach współpracowały z innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami w ramach inicjatywy klastrowej, w % ogółu przedsiębiorstw przemysł usługi Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach Wykres 27. Liczba przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, które w latach współpracowały z innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami w ramach inicjatywy klastrowej, w % ogółu przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie przemysł usługi Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach

54 Wykres 28. Liczba przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, które w latach współpracowały z innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami w ramach inicjatywy klastrowej w % ogółu przedsiębiorstw współpracujących w zakresie działalności innowacyjnej przemysł usługi Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach

55 6. Ochrona własności przemysłowej Jednym z czynników, który ma wpływ na stymulowanie działalności innowacyjnej, jest ochrona własności przemysłowej i intelektualnej. Aktywność przedsiębiorców na tym polu wyraża się m.in. poprzez transakcje zakupu lub sprzedaży technologii, a także poprzez opatentowaną własność intelektualną: wynalazki, wzory przemysłowe itp. W 2011 r., podobnie jak w poprzednich latach, znacznie mniej przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego dokonało sprzedaży technologii, niż ich zakupu. Najwięcej przedsiębiorstw 20 dokonało sprzedaży środków automatyzacji. Przedmiotem transakcji były też usługi konsultingowe (17), prace badawczo-rozwojowe (12), licencje (9) i inne technologie (12). Nabywcami technologii były głównie podmioty krajowe. Tabela 22. Sprzedaż technologii przez przedsiębiorstwa z województwa mazowieckiego według rodzaju technologii oraz kraju docelowego (2011) Liczba przedsiębiorstw, które sprzedały Wyszczególnienie licencje prace badawczo rozwojowe środki automatyza cji usługi konsultingo we inne OGÓŁEM Polska Kraje Unii Europejskiej # # - # - Inne kraje europejskie # # Stany Zjednoczone # # Japonia Inne kraje pozaeuropejskie # # dane objęte tajemnicą statystyczną "-" zjawisko nie wystąpiło Źródło: PNT-02/u W 2011 r mniej przedsiębiorstw z Mazowsza dokonało zakupu technologii niż w roku poprzednim. Najczęściej nabywaną technologią były licencje zakupiło je 116 firm, a w następnej kolejności środki automatyzacji (115) i usługi konsultingowe (101). Dostawcami w większości przypadków były podmioty z Polski. 55

56 Tabela 23. Zakup technologii przez przedsiębiorstwa z województwa mazowieckiego według rodzaju technologii oraz kraju pochodzenia (2011) Liczba przedsiębiorstw, które sprzedały Wyszczególnienie licencje prace badawczo rozwojowe środki automatyzacji usługi konsultingowe inne OGÓŁEM Polska Kraje Unii Europejskiej Inne kraje europejskie 10 # 5 # # Stany Zjednoczone 10 - # 7 # Japonia 3 - # # - Inne kraje pozaeuropejskie 5 # # dane objęte tajemnicą statystyczną "-" zjawisko nie wystąpiło Źródło: PNT-02/u r. W 2011 r. do Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej zgłoszono ogółem 940 wzorów użytkowych, w tym na Mazowszu 135, o 14,6% mniej niż rok wcześniej. Więcej wzorów zgłoszono jedynie w województwie śląskim (168). Natomiast Mazowsze przodowało pod względem udzielonych praw ochronnych udzielono ich 100. Natomiast w przypadku krajowych wynalazków podmioty z województwa mazowieckiego były na pierwszym miejscu zarówno pod względem zgłoszeń (774, o 10,4% więcej niż w 2010 r.), jak i udzielonych patentów (441, wzrost o 26,1%). 56

57 Wykres 29. Ochrona własności przemysłowej w Polsce: liczba zgłoszonych do Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej wzorów użytkowych oraz udzielonych praw ochronnych (2011) zgłoszone wzory użytkowe udzielone prawa ochronne Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych na podstawie danych Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej. Wykres 30. Ochrona własności przemysłowej w Polsce: liczba zgłoszonych do Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej wynalazków oraz udzielonych patentów (2011) zgłoszone wynalazki udzielone patenty Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych na podstawie danych Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrona własności intelektualnej oraz przemysłowej w latach pozostawała w Polsce marginalnym zjawiskiem, a przedsiębiorstwa z województwa mazowieckiego nie były pod tym względem wyjątkiem. W szczególności, niewiele firm posiadało system zachęt dla pracowników dotyczący tworzenia własności intelektualnej, który mógłby przyczynić się do innowacyjności firmy. 57

58 Tabela 24. Ochrona własności intelektualnej w przedsiębiorstwach w latach (dane w proc.) Przedsiębiorstwa, które Wyszczególnienie Wykorzystywały różne formy zaangażowania finansowego w innym przedsiębiorstwie w celu dostępu do własności intelektualnej korzystały z udostępnianej nieodpłatnie przez inne jednostki własności intelektualnej wykorzystywały chronione prawami wyłącznymi projekty wynalazcze krajowych podmiotów zewnętrznych ogółem instytucji naukowych innych przedsiębiorstw osób fizycznych posiadały system zachęt dla pracowników dotyczący tworzenia własności intelektualnej korzystały z baz danych praw własności intelektualnej Przedsiębiorstwa przemysłowe P O L S K A 0,2 1,2 1,7 0,4 0,9 0,6 1,8 2,5 Mazowieckie 0,2 1,5 1,5 0,3 0,8 0,5 1,6 3,1 Przedsiębiorstwa z sektora usług P O L S K A 0,7 3,1 2,7 0,2 2,1 0,8 1,6 1,5 Mazowieckie 0,4 2,9 3,2 0,1 2,9 0,9 2,1 2,4 Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach Ochrona własności przemysłowej poprzez zgłoszenia dokonywane w Urzędzie Patentowym RP w latach , tak w Polsce, jak i w szczególności na Mazowszu, najczęściej dotyczyła znaków towarowych zgłoszeń takich w województwie mazowieckim dokonało 2,9% przedsiębiorstw przemysłowych oraz 6,5% przedsiębiorstw działających w sektorze usług. Tabela 25. Ochrona własności przemysłowej w przedsiębiorstwach w latach (dane w proc.) Przedsiębiorstwa, które dokonały zgłoszeń w Urzędzie Patentowym RP znaków towarowych wzorów przemysłowych wzorów użytkowych ogółem wynalazków w tym których zgłoszenie planowane jest w zagranicznych urzędach patentowych Przedsiębiorstwa przemysłowe będących efektem prac B+R w przedsiębiorstwie Wyszczególnienie Przedsiębiorstwa, które uzyskały patent w Urzędzie Patentowym RP P O L S K A 3,1 1,0 0,9 1,2 0,2 0,7 1,2 Mazowieckie 2,9 0,7 0,5 1,0 0,2 0,7 1,3 Przedsiębiorstwa z sektora usług P O L S K A 4,4 0,5 0,4 0,3 0,2 0,3 1,3 Mazowieckie 6,5 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 2,2 Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach

59 W świetle statystyk OECD dotyczących międzynarodowej aktywności patentowej widać wyraźną słabość Mazowsza na tle innych krajów organizacji. Wskaźnik dotyczący liczby zgłoszeń międzynarodowych patentów (PCT) w przeliczeniu na milion mieszkańców na Mazowszu wyniósł w 2010 roku 13,8 2. Był to wskaźnik znacznie większy od średniej w kraju, jednak nieporównywalnie niższy od liderów światowej innowacyjności, takich jak Finlandia (282,1), Japonia (225,1) czy Niemcy (208,9). Wykres 31. Zgłoszenia międzynarodowych patentów (PCT) na milion mieszkańców w wybranych krajach OECD, Polsce i województwie mazowieckim (2010) 282,1 208,9 225,1 168,6 6,8 13,8 71,2 12,3 110,0 38,4 84,1 132,4 Źródło: OECD Regional Database: 2 Brak danych za 2011 rok. 59

60 7. Biotechnologia W 2011 r. spośród podmiotów działających w województwie mazowieckim, prowadzących działalność badawczo-rozwojową, 41 zajmowały się biotechnologią, w tym 10 prowadziło działalność gospodarczą. Najczęściej stosowanymi technikami były DNA/RNA, białka i inne cząstki oraz techniki procesów biotechnologicznych. Tabela 26. Techniki stosowane w podmiotach w województwie mazowieckim prowadzących działalność B+R w dziedzinie biotechnologii (2011) Rodzaje stosowanych technik Ogółem Jednostki naukowe PAN Instytuty badawcze Przedsiębiorstwa Szkoły wyższe Ogółem DNA / RNA Białka i inne cząstki Komórki, kultury komórkowe i inżynieria komórkowa Techniki procesów biotechnologicznych 15 # 7 # 4 Geny i wektory RNA # # Bioinformatyka Nanobiotechnologia # # # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: GUS. Biotechnologia, którą zajmowały się podmioty prowadzące działalność w województwie mazowieckim, w przeważającej większości miała zastosowanie w ochronie zdrowia. Ponadto była stosowana w innych obszarach, takich jak przetwarzanie przemysłowe, środowisko oraz ochrona zdrowia zwierząt. Tabela 27. Podmioty a prowadzące działalność B+R w województwie mazowieckim w dziedzinie biotechnologii według obszaru zastosowania biotechnologii (2011) Obszar zastosowania biotechnologii Ogółem PAN Instytuty badawcze Przedsiębi orstwa Szkoły wyższe Ogółem Ochrona zdrowia z wykorzystaniem technologii rdna 16 4 # 6 # Ochrona zdrowia bez wykorzystania technologii rdna Ochrona zdrowia zwierząt 9 4 # # # Genetycznie modyfikowana biotechnologia rolnicza 9 5 # # # Niegenetycznie modyfikowana biotechnologia rolnicza 6 # # # # Odzyskiwanie naturalnych surowców i produkty leśne # 0 # 0 # Środowisko

61 Obszar zastosowania biotechnologii Ogółem PAN Instytuty badawcze Przedsiębi orstwa Szkoły wyższe Przetwarzanie przemysłowe 7 # # # 3 Bioinformatyka # # # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: GUS. W 2011 roku na rozwój biotechnologii w regionie przeznaczono łącznie 188,1 mln zł, z czego 140,0 mln zł pochodziło z sektora rządowego. Oprócz budżetu państwa (111,0 mln zł) stosunkowo duże znaczenie miały środki Unii Europejskiej (54,0 mln zł), przy czym ich udział wraz z upływem czasu wzrasta. Jeszcze w 2009 roku, suma środków z UE nie przekraczała 20 mln zł. Tabela 28. Nakłady na działalność B+R w województwie mazowieckim w dziedzinie biotechnologii według źródeł finansowania (2011) w tym: Wyszczególnienie Ogółem sektor rządowy w tys. zł O g ó ł e m , ,8 Z ogółem środki: budżetu państwa , ,5 Unii Europejskiej, organizacji międzynarodowych i instytucji zagranicznych 54033, ,7 przedsiębiorstw # # własne 12169,4 5249,6 jednostek naukowych PAN, instytutów badawczych 627,5 571,8 # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: GUS. Sektor biotechnologii zatrudniał łącznie 1958 pracowników, z czego blisko połowę skupiały szkoły wyższe (647; 33,0%), w dalszej kolejności instytuty badawcze (703) oraz placówki PAN (608). W przeważającej części byli to pracownicy naukowo-badawczy (1304; 66,6%). Pozostałą część stanowili technicy i pracownicy równorzędni (394) oraz pozostały personel (169). Tabela 29. Personel B+R w województwie mazowieckim w dziedzinie biotechnologii w jednostkach naukowych według grup stanowisk (2011) Wyszczególnienie a ogółem b w tym kobiety W osobach Ogółem PAN Instytuty badawcze Szkoły wyższe O g ó ł e m a b pracownicy naukowo-badawczy a b technicy i pracownicy równorzędni a 457 # 183 # b 371 # 167 # pozostały personel a 197 # 59 # b 156 # 49 # 61

62 Pełnozatrudnieni ogółem Wyszczególnienie a ogółem b w tym kobiety pracownicy naukowo-badawczy technicy i pracownicy równorzędni pozostały personel O g ó ł e m pracownicy naukowo-badawczy technicy i pracownicy równorzędni pozostały personel Ogółem PAN Instytuty badawcze Szkoły wyższe W osobach a b a b a 407 # 177 # b 335 # 162 # a 177 # 57 # b 140 # 47 # W EPC a 1349,50 457,09 475,06 417,35 b 918,53 290,89 370,89 256,75 a 901,17 285,56 300,01 315,60 b 558,40 169,91 212,09 176,40 a 332,28 # 142,05 # b 269,38 # 132,30 # a 116,05 # 33,00 # b 90,75 # 26,50 # # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: GUS. Tabela 30. Personel B+R w województwie mazowieckim w dziedzinie biotechnologii według poziomu wykształcenia (2011) Wyszczególnienie a ogółem b w tym kobiety Ogółem Jednostki naukowe PAN Instytuty badawcze Przedsiębio rstwa Szkoły wyższe Ogółem Z tytułem naukowym profesora doktora habilitowanego doktora Z wykształceniem: wyższym pozostałym a b a # # 60 b 74 # # 0 30 a # # 59 b # # 30 a b a b a b 260 # 101 # 90 # dane objęte tajemnicą statystyczną Źródło: GUS. 62

63 8. Wsparcie publiczne Na działalność innowacyjną przedsiębiorstwa otrzymują wsparcie publiczne, tak od instytucji krajowych, jak i unijnych. Pomoc ta przekazywana jest w ramach różnych programów i ma na celu wspomożenie różnego rodzaju działań prorozwojowych: podnoszenie kwalifikacji, wsparcie eksportu, wsparcie współpracy na różnym szczeblu itp. Wykres 32. Procent przedsiębiorstw innowacyjnych w województwie mazowieckim, które w latach otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną ogółem 7,1 24,4 od instytucji krajowych 2,6 16,4 od jednostek szczebla lokalnego 0,5 4,2 od jednostek szczebla centralnego 2,2 13,1 z Unii Europejskiej 6,8 16,1 przemysł usługi Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach

64 Wykres 33. Kierunki wsparcia publicznego na działalność innowacyjną przedsiębiorstw w województwie mazowieckim w latach podnoszenia kwalifikacji zawodowych wsparcia współpracy międzynarodowej wsparcia współpracy krajowej, regionalnej, klastrowej wsparcia eksportu specjalistycznej pomocy doradczej wsparcia inwestycji wsparcia współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw wsparcia działalności badawczo-rozwojowej innego rodzaju programu 5,6 1,4 5,8 0,7 1,9 4,9 0,0 1,4 3,8 5,6 7,7 25,0 28,8 35,4 19,4 15,4 44,2 52,1 przemysł usługi Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach W latach w województwie mazowieckim publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną, w tym badawczo-rozwojową, otrzymało 24,4% innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych oraz 7,1% innowacyjnych przedsiębiorstw z sektora usług. W przypadku przedsiębiorstw przemysłowych nieco więcej 16,4% otrzymało wsparcie od instytucji krajowych, natomiast z Unii Europejskiej 16,1%. W sektorze usług przedsiębiorstwa częściej otrzymywały pomoc od instytucji unijnych wsparto 6,8%, podczas gdy jednostki krajowe wspomogły 2,6% firm. Tabela 31. Przedsiębiorstwa, które w latach otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną (w tym B+R), w % przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie Wyszczególn ienie ogółem razem od instytucji krajowych od jednostek szczebla lokalnego od jednostek szczebla centralnego Przedsiębiorstwa przemysłowe razem z Unii Europejskiej w tym z VII Programu Ramowego Badań i Rozwoju Technologicznego Unii Europejskiej P O L S K A 25,5 12,7 5,1 8,6 20,4 3,2 Mazowieckie 24,4 16,4 4,2 13,1 16,1 2,7 Przedsiębiorstwa z sektora usług P O L S K A 17,6 5,2 2,7 3,9 16,7 2,9 Mazowieckie 7,1 2,6 0,5 2,2 6,8 2,7 Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach W omawianym okresie innowacyjne przedsiębiorstwa z Mazowsza średnio rzadziej otrzymywały pomoc niż firmy z innych regionów Polski, zwłaszcza dotyczy to środków przekazywanych z Unii Europejskiej. W przypadku sektora przemysłowego najwięcej (procentowo) przedsiębiorstw otrzymało wsparcie z województwa podkarpackiego (34,8%), 64

65 lubelskiego (31,6%), warmińsko-mazurskiego (31,0%) oraz małopolskiego (30,6%), zaś średnia w Polsce wyniosła 25,5%. W przypadku sektora usługowego różnice między województwami były znacznie większe. Najczęściej otrzymywały wsparcie firmy z województw: podkarpackiego (44,2%), zachodniopomorskiego (34,6%) i łódzkiego (33,9%). Średni odsetek w kraju wyniósł 17,6%, zaś regionem, którego przedsiębiorstwa otrzymywały wsparcie najrzadziej, było Mazowsze. Wykres 34. Przedsiębiorstwa, które w latach otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną (w tym B+R) w poszczególnych województwach (% przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie) w sektorze przemysłu ogółem od krajowych jednostek szczebla centralnego od krajowych jednostek szczebla lokalnego z Unii Europejskiej Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach

66 Wykres 35. Przedsiębiorstwa, które w latach otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną (w tym B+R) w poszczególnych województwach (% przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie) w sektorze usług ogółem od krajowych jednostek szczebla centralnego od krajowych jednostek szczebla lokalnego z Unii Europejskiej Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach W latach innowacyjne przedsiębiorstwa przemysłowe, tak z województwa mazowieckiego, jak i ogółem w kraju, najczęściej otrzymywały wsparcie publiczne z przeznaczeniem na wsparcie inwestycji ponad połowa przedsiębiorstw (spośród tych, które pomoc otrzymały) dostała środki na ten cel. Pomoc publiczna była również często przeznaczana na wsparcie działalności badawczo-rozwojowej, podnoszenie kwalifikacji zawodowych oraz wsparcie eksportu. W przypadku sektora usług przedsiębiorstwa z Mazowsza najczęściej otrzymywały publiczne wsparcie na działalność badawczo-rozwojową (44,2%, znacznie częściej niż średnio w Polsce, gdzie odsetek wyniósł 22,1%), wsparcie inwestycji i podnoszenie kwalifikacji zawodowych. 66

67 Tabela 32. Przedsiębiorstwa, które w latach otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną według rodzaju programu w % przedsiębiorstw, które otrzymały wsparcie Przedsiębiorstwa, które otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną z programu Wyszczególni enie podnoszenia kwalifikacji zawodowych wsparcia współpracy międzynarodowej wsparcia współpracy krajowej, regionalnej, klastrowej wsparcia eksportu specjalistycznej pomocy doradczej wsparcia inwestycji wsparcia współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw wsparcia działalności badawczorozwojowej innego rodzaju programu Przedsiębiorstwa przemysłowe P O L S K A 8,2 1,3 1,2 7,8 2,9 67,4 4,0 22,7 12,3 Mazowieckie 5,6 1,4 0,7 4,9 1,4 52,1 5,6 35,4 19,4 Przedsiębiorstwa z sektora usług P O L S K A 15,5 2,2 2,4 4,4 10,9 49,9 1,6 22,1 20,3 Mazowieckie 25,0 5,8 1,9-3,8 28,8 7,7 44,2 15,4 Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach W przypadku sektora przemysłowego Mazowsze w porównaniu z innymi województwami wyróżnia się wysokim udziałem firm, które otrzymały wsparcie działalności badawczorozwojowej (35,4%). Wyższy odsetek zanotowano jedynie w województwie śląskim, gdzie wyniósł on 36,0%. Pozostałe kierunki prorozwojowej działalności były w województwie mazowieckim wspierane znacznie rzadziej niż w innych regionach. W przypadku sektora usługowego, w którym miało miejsce znaczne zróżnicowanie regionalne, nie tylko pod względem odsetka przedsiębiorstw, które otrzymały wsparcie (o czym wspomniano powyżej), lecz także pod względem przeznaczenia środków, Mazowsze wyróżnia się przede wszystkim niskim wsparciem inwestycji oraz eksportu. Dobrze natomiast na tle innych regionów wypadają działalność badawczo-rozwojowa i podnoszenie kwalifikacji zawodowych, a także wspieranie współpracy międzynarodowej oraz kooperacji sfery nauki i przedsiębiorstw. 67

68 Wykres 36. Przedsiębiorstwa, które w latach otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną według rodzaju programu w poszczególnych województwach (% przedsiębiorstw, które otrzymały wsparcie) w sektorze przemysłu podnoszenia kwalifikacji zawodowych wsparcia inwestycji wsparcia eksportu wsparcia działalności badawczo-rozwojowej Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach Wykres 37. Przedsiębiorstwa, które w latach otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną według rodzaju programu w poszczególnych województwach (% przedsiębiorstw, które otrzymały wsparcie) podnoszenia kwalifikacji zawodowych wsparcia inwestycji wsparcia eksportu wsparcia działalności badawczo-rozwojowej Źródło: GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach