Szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy
|
|
- Ludwika Kruk
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 fot. Thinkstock Szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy Pracownicy służby zdrowia, laboratoriów oraz sektora rolniczego i leśnego to grupy najbardziej narażone na działanie szkodliwych czynników biologicznych w ich miejscu pracy. Jednak nawet zatrudnieni w sektorze kultury czy edukacji, a także pracownicy biurowi mają kontakt z alergenami czy toksynami pochodzenia biologicznego. dr hab. n. med. Rafał L. Górny Pracownia Zagrożeń Biologicznych, Zakład Zagrożeń Chemicznych, Pyłowych i Biologicznych, Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa Szkodliwe czynniki biologiczne (SCB) w środowisku pracy to takie mikro- i makroorganizmy oraz struktury i substancje przez nie wytwarzane, które, występując w środowisku pracy, wywierają szkodliwy wpływ na organizm ludzki i mogą być przyczyną chorób pochodzenia zawodowego [1, 2]. Ta szeroka defi nicja, akceptowana przez znawców problemu, obejmuje nie tylko drobnoustroje wywołujące choroby zakaźne, lecz także mikro- i makroorganizmy powodujące choroby i dolegliwości o podłożu alergicznym, toksycznym i nowotworowym, a także spełniające funkcję wektorów (przenosicieli) chorobotwórczych zarazków. Zatem szkodliwe czynniki biologiczne to nie tylko mikroorganizmy (do których zaliczamy wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki), lecz także organizmy większe (czyli makroorganizmy), które, w przeciwieństwie do mikroorganizmów, możemy zobaczyć gołym okiem (np. krwiopijne owady lub kleszcze, a także pewne struktury makroorganizmów, np. pyłki kwiatowe o działaniu alergizującym). Defi nicja obejmuje również szkodliwe substancje wydalane do środowiska zewnętrznego w sposób naturalny przez mikroorganizmy (np. endotoksyna bakteryjna, glukany, mikotoksyny, lotne związki organiczne) lub makroorganizmy (toksyny we włoskach parzących niektórych owadów, alergeny białkowe w wydalinach roztoczy, ptaków i ssaków), bądź uwalniające się w wyniku przemysłowego przetwarzania tkanek roślinnych lub zwierzęcych (np. alergeny zawarte 10 Promotor 10/12
2 Grupa mikroorganizmów Liczba znanych gatunków Szacunkowa liczba gatunków Procent znanych gatunków w stosunku do ich szacunkowej liczby Wirusy Bakterie Glony Grzyby i porosty Pierwotniaki Razem Tab. 1. Szacunkowa liczba gatunków mikroorganizmów na świecie [6] w pyle z rozdrobnionych roślin lub sproszkowanych enzymów ssaków). PROBLEMY Z DEFINICJĄ SZKODLIWYCH CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH Należy wyraźnie zaznaczyć, że dzisiejszy stan wiedzy w pełni uprawnia do takiego właśnie holistycznego defi niowania i postrzegania SCB jako tych odpowiedzialnych za występowanie niekorzystnych efektów zdrowotnych w środowisku pracy. Na tym tle defi nicje zawarte w dyrektywie 2000/54/WE (w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy) [3] oraz wywodzącym się z niej Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki [4] wraz z jego zmianą [5] są nieprecyzyjne i nie obejmują wszystkich znanych już dziś czynników, o których wiadomo bez wątpienia, że są odpowiedzialne za szereg chorób, dolegliwości czy obserwowanych u pracowników niekorzystnych symptomów. Sztandarowym przykładem może tu być endotoksyna, składnik zewnętrznej warstwy ściany komórkowej bakterii Gram-ujemnych. W sytuacji, w której spośród 650 dziś nam znanych biologicznych czynników zagrożenia zawodowego endotoksyna jest pod względem immunologicznej reaktywności jednym z najlepiej rozpracowanych związków chemicznych pochodzenia mikrobiologicznego, dla której prawdopodobnie w najbliższych latach zostanie wypracowana (w oparciu o relację dawka skutek zdrowotny) wartość dopuszczalnego stężenia, według defi nicji zawartych we wspomnianych powyżej aktach prawnych, nie jest uznawana za szkodliwy czynnik biologiczny. Stąd też na potrzeby oceny zagrożeń SCB w środowisku pracy przytoczona powyżej nowoczesna definicja biologicznych szkodliwości zawodowych powinna być szeroko stosowana. NARAŻENIE NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE I JEGO SKUTKI ZDROWOTNE Narażenie na czynniki biologiczne w środowisku zawodowym jest powszechne i często prowadzi do wystąpienia wielu niekorzystnych skutków zdrowotnych, poczynając od prostych podrażnień i dolegliwości, przez reakcje alergiczne, do infekcji, chorób zakaźnych, reakcji toksycznych i wielu innych niespecyfi cznych symptomów (np. syndromu chorego budynku ). Najpowszechniejsze zagrożenie w środowisku pracy SCB stwarzają jako składniki bioaerozoli, przenoszone drogą powietrzno-pyłową, powietrzno-kropelkową oraz wnikające do organizmu przez skórę i błony śluzowe, a także przez ukłucie krwiopijnych stawonogów, rzadziej drogą pokarmową, która nie jest drogą typową dla zakażeń zawodowych. SZKODLIWE CZYNNIKI BIOLOGICZNE W NARAŻENIU ZAWODOWYM Czynnikami zagrożenia zawodowego mogą być wszystkie organizmy żywe, od prionów czy wirusów poczynając, a na ssakach i ich alergenach kończąc. Należy wyraźnie powiedzieć, że liczba znanych nam dziś czynników biologicznych jest niewielka. Mimo ogromnego postępu w naukach biologicznych liczba poznanych do dziś gatunków mikroorganizmów nie przekracza 156 tysięcy, co stanowi około 9% szacunkowej liczby gatunków występujących w świecie (tab. 1) [6]. Klasyfi kacja zagrożeń biologicznych w środowisku pracy, zamieszczona w załączniku do dyrektywy 2000/54/WE [3], obejmuje ogółem jedynie 375 czynników, w większości zakaźnych lub inwazyjnych. Są one podzielone na cztery grupy (w nawiasach podano liczbę sklasyfi kowanych czynników): wirusy i priony (129), bakterie (151), grzyby (26) i pasożyty (69). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2005 roku [4] uwzględnia nieco więcej 377 czynników, w tym 113 wirusów i prionów, 168 bakterii, 26 grzybów i 70 pasożytów. W polskiej monografi i [2], obejmującej szerzej SCB o działaniu alergizującym i toksycznym, sklasyfi kowano ogółem 650 czynników lub grup czynników: 6 prionów, 137 wirusów, 186 bakterii, 75 grzybów, 83 pasożyty, 90 czynników roślinnych i 73 czynniki zwierzęce (inne niż pasożyty). Należy podkreślić, że faktyczna liczba biologicznych czynników zagrożenia zawodowego jest w rzeczywistości znacznie większa, ponieważ szkodliwe działanie wielu z nich (zwłaszcza alergenów) nie zostało dotąd powiązane z wykonywaniem określonego zawodu, a zmiany genotypowe mogą doprowadzić do 11
3 pojawienia się mutacji np. czynników zakaźnych, stanowiąc nowe poważne zagrożenie zawodowe. Największe narażenie na SCB występuje wśród: pracowników ochrony zdrowia i laboratoriów głównie na czynniki zakaźne (zwłaszcza wirusy pochodzenia ludzkiego), ale również na alergeny (np. alergeny zwierzęce), pracowników rolnictwa, leśnictwa, przemysłu rolno-spożywczego i drzewnego głównie na czynniki alergizujące, immunotoksyczne oraz zakaźne (np. zarazki chorób odzwierzęcych). Narażenie na SCB może również być obecne w wielu innych, często zupełnie niezwiązanych ze sobą, grupach zawodowych. Krótką charakterystykę wybranych środowisk pracy i występujących w nich zagrożeń podano poniżej [7-13]. PRACOWNICY SŁUŻBY ZDROWIA I LABORATORIÓW Pracownicy służby zdrowia (lekarze, pielęgniarki, sanitariusze, salowe), a także pracownicy laboratoriów diagnostycznych i naukowych są narażeni na zakażenie niemalże wszystkimi SCB. Najwyższy stopień ryzyka występuje wśród personelu oddziałów zakaźnych, chirurgicznych, pulmonologicznych, hematologicznych, ginekologiczno-położniczych, intensywnej terapii i hemodializ, stomatologów, pediatrów, lekarzy rodzinnych oraz pracowników pogotowia ratunkowego, stacji krwiodawstwa i niektórych laboratoriów. Szczególne zagrożenie przedstawiają, przenoszone najczęściej przez krew, wirusy zapalenia wątroby typu B, C, D i G, a także wirusy wywołujące choroby układu oddechowego i prątki gruźlicy. Pracownicy zwierzętarni przy instytutach naukowych czy zakładach przemysłu farmaceutycznego są narażeni na silne alergeny występujące w wydalinach i wydzielinach zwierząt laboratoryjnych. ROLNICY I PRACOWNICY PRZEMYSŁU ROLNO-SPOŻYWCZEGO Rolnicy i pracownicy przemysłu rolno-spożywczego (zbożowego, ziemniaczanego, drobiarskiego, paszowego, zielarskiego) są narażeni na wdychanie pyłów organicznych, zawierających duże ilości drobnoustrojów i wytwarzanych przez nie związków o właściwościach immunotoksycznych (endotoksyny, glukany), alergeny roślinne oraz alergeny roztoczy, owadów, hodowanych ptaków i ssaków. Stężenie drobnoustrojów w pomieszczeniach inwentarskich podczas młócenia zbóż i innych plonów oraz w działach obróbki wstępnej (wyładunku, czyszczenia surowca) zakładów przemysłu rolno-spożywczego może w skrajnych przypadkach (np. przy roztrząsaniu spleśniałych pasz) osiągać wartości rzędu jtk (jednostek tworzących kolonie) w 1 m 3 powietrza. Przy stałej ekspozycji na stężenia drobnoustrojów powyżej 10 5 jtk/m 3 obserwuje się u narażonych pracowników znamienny wzrost objawów ze strony układu oddechowego (duszność, kaszel), związanych często z występowaniem syndromu toksycznego wywołanego pyłem organicznym (ODTS), alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych (AZPP) lub astmy. Hodowcy zwierząt, służba weterynaryjna oraz pracownicy niektórych działów przemysłu rolno-spożywczego (przemysłu mięsnego, garbarni) są narażeni na kontakt z wirusami, bakteriami, grzybami i pasożytami wywołującymi choroby odzwierzęce (zoonozy). U ogrodników, sadowników i rolników mogą występować odczyny zapalne skóry i błon śluzowych jako wynik alergizującego lub toksycznego działania substancji roślinnych. LEŚNICY I PRACOWNICY PRZEMYSŁU DRZEWNEGO Leśnicy i drwale są narażeni na zakażenie czynnikami chorób odzwierzęcych (kleszczowego zapalenia mózgu i opon mózgowych, boreliozy, erlichiozy, wścieklizny i tularemii), na zapalenie skóry w wyniku kontaktu z porostami i wątrobowcami oraz na alergię dróg oddechowych w wyniku narażenia na grzyby pleśniowe, niektóre struktury i substancje wytwarzane przez drzewa (pyłki, olejki eteryczne, żywice). Pracownicy zakładów przemysłu drzewnego (tartaków, wytwórni płyt pilśniowych i wiórowych, fabryk mebli, zakładów celulozowo-papierniczych) mogą być narażeni na duże stężenia bioaerozoli (do 10 6 jtk/m 3 ), zwłaszcza grzybów z rodzajów Aspergillus, Penicillium i Rhizopus, o właściwościach alergizujących i toksycznych, bakterii Gram-ujemnych (głównie z rodzaju Rahnella) i endotoksyn. Pracownicy ci, podobnie jak cieśle i stolarze, narażeni są także na wdychanie pyłu drzewnego o właściwościach alergizujących i rakotwórczych. PRACOWNICY ZATRUDNIENI PRZY PRZERÓBCE ODPADÓW I OCZYSZCZANIU ŚCIEKÓW Pracownicy zbierający odpady komunalne oraz osoby zatrudnione przy przetwarzaniu tych odpadów w kompostowniach, sortowniach i wytwórniach biogazu są narażeni na wdychanie alergenów i toksyn wytwarzanych przez grzyby pleśniowe, termofi lne promieniowce i bakterie mezofilne. Zagrożeniem dla pracowników oczyszczalni ścieków jest wdychanie aerozolu kropelkowego, który może zawierać bakterie i wirusy o działaniu zakaźnym, alergizującym i toksycznym, głównie bakterie Gram-ujemne i wytwarzane przez nie toksyny (endotoksyny, enterotoksyny białkowe). Pracownicy kanalizacji są narażeni na zakażenie leptospirami (przenoszonymi przez szczury), które wywołują chorobę Weila. 12 Promotor 10/12
4 Podczas obróbki drewna pracownicy narażeni są na wdychanie pyłu drzewnego o właściwościach alergizujących i rakotwórczych. PRACOWNICY PRZEMYSŁU BIOTECHNOLOGICZNEGO I FARMACEUTYCZNEGO W tym środowisku pracy najczęstsze są uczulenia na enzymy proteolityczne Bacillus subtilis, stosowane do wyrobu środków piorących [87], toksyny Bacillus thuringiensis, stosowane jako bioinsektycydy, oraz spory grzyba Aspergillus niger wykorzystywanego w produkcji kwasu cytrynowego. Pracownicy przemysłu farmaceutycznego są narażeni na wdychanie sproszkowanych substancji roślinnych i zwierzęcych (głównie enzymów) o działaniu alergizującym oraz toksycznych związków roślinnych, głównie alkaloidów i glikozydów. RYBACY, NURKOWIE, MARYNARZE, OSOBY ZATRUDNIONE W PRZETWÓRSTWIE ZWIERZĄT MORSKICH Rybacy, nurkowie i marynarze są narażeni na alergeny, toksyny i jady gąbek, meduz, mszywiołów, żachw i ryb. Mogą też być narażeni na neurotoksyny wytwarzane przez niektóre glony. Zagrożeniem dla pracowników zakładów przetwarzających mięso ryb i innych zwierząt morskich jest wdychanie aerozolu kropelkowego, który zawiera chorobotwórcze alergeny białkowe pochodzące z małży, skorupiaków, kalmarów i ryb oraz alergizującej mączki rybnej. PRACOWNICY PRZEMYSŁU TEKSTYLNEGO Pracownicy zakładów przemysłu tekstylnego zaangażowani w przetwórstwo surowców roślinnych, takich jak bawełna, len czy konopie, są narażeni na immunotoksyczne substancje pochodzenia drobnoustrojowego (endotoksyny, glukany) i roślinnego (taniny). Pracownicy zatrudnieni w zakładach przerabiających wełnę i jedwab są narażeni na aspirację alergenów pochodzenia zwierzęcego. PRACOWNICY PRZEMYSŁU MASZYNOWEGO I WYDOBYWCZEGO Pracownicy zakładów przemysłu maszynowego są narażeni na endotoksyny i alergeny bakterii Gram-ujemnych (głównie gatunki z rodziny Pseudomonadaceae), które rozwijają się obfi cie w spracowanych olejach i emulsjach olejowowodnych, używanych do chłodzenia, smarowania oraz czyszczenia maszyn i urządzeń, a tworzących często na stanowiskach pracy tzw. mgłę olejową. Jako możliwą przyczynę AZPP w tej grupie zawodowej rozważa się również atypowe prątki (Mycobacterium chelonae, Mycobacterium spp.). U pracowników przemysłu samochodowego wdychających bioaerozole stwierdzano też inne choroby zawodowe układu oddechowego: zawodową astmę i zapalenie oskrzeli. Spawacze, używający w swojej pracy kalafonii (produktu destylacji żywicy sosny), są narażeni na wdychanie par tej substancji, które często powodują astmę. Górnicy narażeni są na aspirację toksynotwórczych i alergizujących grzybów rozwijających się na drewnianych stemplach, które mogą być przyczyną astmy oskrzelowej i innych chorób układu oddechowego. Wdychany pył mineralny upośledza czynność płucnego układu odpornościowego, zwłaszcza makrofagów, co ułatwia rozwój prątków (m.in. Mycobacterium r e k l a m a 13
5 tuberculosis) i zwiększa zachorowalność na gruźlicę i mikobakteriozy płuc. Górnicy narażeni są także na naskórkowe grzybice stóp powodowane przez dermatofi ty z gatunku Trichophyton rubrum lub różne gatunki saprofi tycznych pleśni i drożdżaków (zwłaszcza z rodzaju Candida). PRACOWNICY ZATRUDNIENI W BUDOWNICTWIE Pracownicy zatrudnieni przy produkcji materiałów budowlanych, mający kontakt z pyłem zawierającym wolną krzemionkę, robotnicy wykonujący prace ziemne (zatrudnieni np. przy budowie dróg, mostów, domów itp.) są narażeni na kontakt ze szkodliwymi czynnikami z grupy bakterii (głównie prątkami: gruźlicy M. tuberculosis lub atypowymi M. kansasii), grzybów (wywołujących grzybice narządowe, np. Coccidioides immitis czy Histoplasma capsulatum), pasożytami (głównie nicienie) oraz stawonogami. fot. Thinkstock PRACOWNICY PRZEMYSŁU ENERGETYCZNEGO Głównym zagrożeniem zawodowym dla pracowników tego sektora jest pył organiczny powstający w procesie przetwarzania i wykorzystywania biomasy. Narażenie na szkodliwe czynniki biologiczne zależy zarówno od rodzaju wykorzystywanego surowca, jak i od warunków transportu oraz jego składowania. Świeża biomasa może zawierać do 2000 gatunków bakterii i grzybów, a zawartość mikroorganizmów np. w zrębkach drewna może sięgać 10 5 jtk/kg. Wśród występujących w pyle z biomasy czynników pochodzenia drobnoustrojowego o działaniu immunotoksycznym szczególne znaczenie mają: endotoksyna bakteryjna wytwarzana przez Gram-ujemne pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae (np. Rahnella spp., Pantoea spp., Enterobacter spp., Proteus spp.) oraz z rodzajów Pseudomonas i Alcaligenes, termofilne promieniowce (Saccharomonospora viridis, Thermoactinomyces vulgaris) oraz mezofilne promieniowce (Streptomyces spp.). Poważnym zagrożeniem w przetwórstwie biomasy są również grzyby pleśniowe z rodzajów Aspergillus, Penicillium, Alternaria, Scopulariopsis i Trichoderma. Analiza wartości stężeń bioaerozolu na stanowiskach pracy w obiektach przetwarzających biomasę do celów energetycznych wykazała, że stężenia bakterii, grzybów i endotoksyn w powietrzu mogą sięgać odpowiednio 10 7 jtk/m 3, 10 6 jtk/m 3 i 10 5 JE/m 3 (JE to jednostka endotoksyczna). PRACOWNICY BIUROWI Choć stężenia aerozolu bakteryjnego i grzybowego w pomieszczeniach biurowych są zazwyczaj niskie (tj. poniżej 10 3 jtk/m 3 ), wśród wyizolowanych drobnoustrojów dość często stwierdza się obecność bakterii i grzybów pleśniowych zakwalifi kowanych do grupy 2. zagrożenia, co wskazuje, że pracownicy mogą być narażeni na kontakt z biologicznymi czynnikami zagrożenia zawodowego. Narażenie to dotyczy przede wszystkim pomieszczeń wyposażonych w wentylację naturalną/grawitacyjną i budynków, w których system klimatyzacyjny nie jest systematycznie czyszczony. Wśród drobnoustrojów izolowanych z powietrza pomieszczeń biurowych dominują ziarenkowce Gram-dodatnie z rodzajów Staphylococcus, Micrococcus i Kocuria, przetrwalnikujące laseczki z rodzaju Bacillus oraz grzyby pleśniowe z rodzajów Penicillium, Aspergillus i Cladosporium. PRACOWNICY SFERY KULTURY I EDUKACJI Konserwatorzy zabytków, renowatorzy starych budynków, bibliotekarze i archiwiści są narażeni na kontakt z alergizującymi i toksynotwórczymi grzybami pleśniowymi (zwłaszcza z rodzajów Aspergillus, Penicillium, Chaetomium, Stachybotrys, Cladosporium), które mogą się obfi cie rozwijać 14 Promotor 10/12
6 na zawilgoconych książkach, aktach, zabytkowych przedmiotach i ścianach budynków. Stwierdzono, że podczas prac renowacyjnych w zagrzybionych budynkach stężenie grzybów w powietrzu może być wysokie (do 10 5 jtk/m 3 ). Pracownicy drukarni i innych zakładów, w których powietrze musi być nawilżane, są narażeni na wdychanie alergizujących i/lub toksycznych drobnoustrojów rozwijających się w zbiornikach klimatyzacyjnych: bakterii Gram-ujemnych (Pseudomonas spp., Cytophaga allerginae), termofi lnych promieniowców i ameb (Naegleria gruberi). Drobnoustroje te mogą wywoływać gorączkę nawilżaczową, AZPP i astmę. Zagrożeniem dla nauczycieli, wychowawców i opiekunów społecznych są przenoszone drogą kropelkową wirusy i bakterie pochodzenia ludzkiego, wywołujące choroby układu oddechowego. PRACOWNICY SFERY USŁUG Kucharze i sprzedawcy produktów spożywczych są narażeni na zapalenie skóry wywołane alergenami kontaktowymi pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Zagrożeniem dla fryzjerów i kosmetyczek są grzyby-dermatofi ty pochodzenia ludzkiego i alergeny wziewne znajdujące się w ludzkim naskórku, włosach i pyle z paznokci. Piśmiennictwo 1. Dutkiewicz J., Jabłoński L.: Biologiczne szkodliwości zawodowe. PZWL, Warszawa Dutkiewicz J., Śpiewak R., Jabłoński L., Szymańska J.: Biologiczne czynniki zagrożenia zawodowego. Klasyfi kacja, narażone grupy zawodowe, pomiary, profi laktyka. Ad punctum, Lublin Dyrektywa 2000/54/WE Parlamentu Europejskiego oraz Rady Europejskiej z dnia 18 września 2000 roku dotycząca ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na czynniki biologiczne w miejscu pracy. Offi cial Journal of the European Communities, L. 262/21, Bruksela , Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 roku w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. nr 81, poz. 716). 5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 lutego 2008 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. nr 48, poz. 288). 6. Bisen P.S., Debnath M., Prasad G.B.K.S.: Microbes: concepts and applications. Hoboken, Wiley-Blackwell Dutkiewicz J: Biologiczne czynniki zagrożenia zawodowego aktualne problemy. Medycyna Pracy, 2004, 55 (1), EU-OSHA European Agency for Safety and Health at Work: Expert forecast on emerging biological risks related to occupational safety and health. European risk observatory report. Offi ce for Offi cial Publications of the European Communities, Luxembourg, Flannigan B., Samson R.A., Miller J.D.: Microorganisms in home and indoor work environments: diversity, health impacts, investigation and control. Boca Raton, CRC Press Gołofit-Szymczak M.: Określenie narażenia na aerozol bakteryjny i grzybowy w środowisku pracy pomieszczeń biurowych z uwzględnieniem systemu wentylacyjnego budynku. Rozprawa doktorska. Wydawnictwo CIOP-PIB, Warszawa Górny R.L., Dutkiewicz J., Zapór L.: Czynniki zagrożeń biologicznych w środowisku pracy. Wydawnictwo CIOP-PIB, Warszawa 2012 (wyd. 4 uaktualnione w druku). 12. Lacey J., Dutkiewicz J.: Bioaerosols and occupational lung disease. Journal of Aerosol Science 1994, 25, Ławniczek-Wałczyk A., Gołofi t-szymczak M., Cyprowski M., Górny R.L.: Exposure to harmful microbiological agents during the handling of biomass for power production purposes. Medycyna Pracy, 2012, 63 (4), r e k l a m a 15
Zagrożenia mikrobiologiczne płynące z wykorzystywania zielonej energii
Zagrożenia mikrobiologiczne płynące z wykorzystywania zielonej energii Małgorzata Gołofit-Szymczak Pracownia Zagrożeń Biologicznych, Zakład Zagrożeń Chemicznych, Pyłowych i Biologicznych, Centralny Instytut
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 22 kwietnia 2005 r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki
Bardziej szczegółowoTemat: Zagrożenie czynnikami biologicznymi w środowisku pracy
LEKCJA 6 Temat: Zagrożenie czynnikami biologicznymi w środowisku pracy Czas realizacji: 1 godzina lekcyjna Cele operacyjne: Uczeń po zrealizowaniu lekcji powinien: umieć określić czynniki biologiczne,
Bardziej szczegółowoOchrona pracowników przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi w środowisku pracy - obowiązujące akty prawne
Ochrona pracowników przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi w środowisku pracy - obowiązujące akty prawne Niektóre czynniki biologiczne w środowisku pracy stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia pracowników.
Bardziej szczegółowoINSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia. Wprowadzenie
Wprowadzenie 1 Instytut Medycyny Pracy w Łodzi Kierownik: dr hab. Irena Szadkowska-Stańczyk, doc. IMP Pracownia Zagrożeń Biologicznych Kierownik: dr inż. Alina Buczyńska tel. : (42) 6314 575 e-mail: alina@imp.lodz.pl
Bardziej szczegółowoTemat: Zagrożenie czynnikami biologicznymi w środowisku pracy
MODUŁ III LEKCJA 6 Temat: Zagrożenie czynnikami biologicznymi w środowisku pracy Czas realizacji: 1 godzina lekcyjna Cele operacyjne: Uczeń po zrealizowaniu lekcji powinien: umieć określić czynniki biologiczne,
Bardziej szczegółowoChoroby grzybicze. Ewelina Farian
Choroby grzybicze Ewelina Farian Choroby grzybicze Grzybice to grupa chorób wywoływanych przez grzyby chorobotwórcze: dermatofity drożdżaki grzyby drożdżopodobne grzyby pleśniowe. Można je podzielić na:
Bardziej szczegółowoCZYNNIKI BIOLOGICZNE W SŁUŻBIE ZDROWIA. Tomasz Gorzelanny
CZYNNIKI BIOLOGICZNE W SŁUŻBIE ZDROWIA Tomasz Gorzelanny PODSTAWY PRAWNE Dyrektywa Unii Europejskiej nr 2000/54/WE z 18.09.2000 r. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22.04.2005 r. w sprawie szkodliwych
Bardziej szczegółowoBHP w rolnictwie zagrożenia biologiczne i ich przeciwdziałanie.
BHP w rolnictwie zagrożenia biologiczne i ich przeciwdziałanie. Zagrożenia biologiczne są zjawiskiem bardzo powszechnym w środowisku rolniczym. Rolnicy narażeni są na ich działanie podczas wykonywania
Bardziej szczegółowoSzkolenie okresowe - OSP. Zagrożenia wypadkowe
Zagrożenia wypadkowe 1 Zagrożenia czynnikami występującymi w procesach pracy Zagrożenie -stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę Czynniki zagrożenia zawodowego dzieli się na dwie
Bardziej szczegółowoZAWODOWA EKSPOZYCJA NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE I OCHRONA PRACOWNIKÓW NARAŻONYCH NA NIE W ŚWIETLE NOWYCH PRZEPISÓW KRAJOWYCH
ZAWODOWA EKSPOZYCJA NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE I OCHRONA PRACOWNIKÓW NARAŻONYCH NA NIE W ŚWIETLE NOWYCH PRZEPISÓW KRAJOWYCH NARAŻENIE NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE W ŚRODOWISKU PRACY LEGISLACJA CHOROBY ZAWODOWE
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKA STACJA SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNA w GDAŃSKU ul. Dębinki 4, Gdańsk
Szkodliwe czynniki biologiczne które mogą wystąpić na stanowiskach pracy na składowiskach odpadów Uwaga W przypadku szkodliwych czynników ch występujących na tej liście skrót spp. odnosi się do innych
Bardziej szczegółowoWystępowanie szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy
Występowanie szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy W środowisku pracy mogą występować niepożądane czynniki mające bezpośredni wpływ na zdrowie i życie pracowników zatrudnionych w pośrednim
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKA STACJA SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNA w GDAŃSKU ul. Dębinki 4, Gdańsk
Szkodliwe czynniki biologiczne które mogą wystąpić na stanowiskach pracy w oczyszczalniach ścieków Uwaga W przypadku szkodliwych czynników ch występujących na tej liście skrót spp. odnosi się do innych
Bardziej szczegółowoZAGROŻENIA BIOLOGICZNE ZWIĄZANE Z UWALNIANIEM MGŁY OLEJOWEJ PODCZAS OBRÓBKI POWIERZCHNIOWEJ METALI
Marcin Cyprowski, Anna Ławniczek-Wałczyk, Rafał L. Górny ZAGROŻENIA BIOLOGICZNE ZWIĄZANE Z UWALNIANIEM MGŁY OLEJOWEJ PODCZAS OBRÓBKI POWIERZCHNIOWEJ METALI zalecenia do oceny i ograniczania ryzyka zawodowego
Bardziej szczegółowoDBAMY O ŚRODOWISKO PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA REALIZOWANY PRZEZ SPZOZ BRZESKO
DBAMY O ŚRODOWISKO PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA REALIZOWANY PRZEZ SPZOZ BRZESKO Należy pamiętać, że: Mikrobiologiczną florę środowiska szpitalnego stanowią: wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki, niezwykle
Bardziej szczegółowoMOŻLIWE SKUTKI ZAGROŻENIA WIRUSY. zapalenie jelit, biegunka, wymioty przestrzeganie zasad. zapalenie układu oddechowego, angina, gorączki, zapalenie
Przykładowa ocena ryzyka - pracownik oczyszczalni ścieków WIRUSY 1. 2. 3. 4. 5. Caliciviridae - Norovirus V Inne wirusy z rodziny Caliciviridae V Wirusy Coxsackie (grupy i B) V Wirusy ECHO V Wirus zapalenia
Bardziej szczegółowoOGRANICZANIE ZAGROŻEŃ ZAWODOWYCH W PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM
III KONFERENCJA PANELOWA WSOZZ 2013-2020 OGRANICZANIE ZAGROŻEŃ ZAWODOWYCH W PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM SPECYFIKA ZAGROŻEŃ W PRZETWÓRSTWIE PRZEMYSŁOWYM NA PRZYKŁADZIE PRZEMYSŁU OWOCOWO-WARZYWNEGO I MIĘSA SAWO
Bardziej szczegółowoTemat: Powietrze jako środowisko życia mikroorganizmów. Mikrobiologiczne badanie powietrza i powierzchni płaskich Cz.1/Cz.2.
Katedra i Zakład Mikrobiologii i Wirusologii Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Mikrobiologia ogólna Biotechnologia medyczna II rok / I o Instrukcja do ćwiczeń Temat: Powietrze
Bardziej szczegółowo"Zagrożenia biologiczne w budynku" Autor: Bronisław Zyska. Rok wydania: Miejsce wydania: Warszawa
"Zagrożenia biologiczne w budynku" Autor: Bronisław Zyska Rok wydania: 1999 Miejsce wydania: Warszawa Wyczerpujący opis zagrożeń biologicznych w obiektach budowlanych i sposobów zapobiegania im. Książka
Bardziej szczegółowoInstrukcja postępowania z odpadami biologicznymi w ICHNoZiŻ UJD
INSTRUKCJA POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI BIOLOGICZNYMI W INSTYTUCIE CHEMII, NAUK O ZDROWIU I ŻYWNOŚCI UNIWERSYTETU HUMANISTYCZNO-PRZYRODNICZEGO IM. JANA DŁUGOSZA W CZĘSTOCHOWIE I. Charakterystyka czynników biologicznych
Bardziej szczegółowoUwaga! Uprzejmie proszę o przesłanie wypełnionych Załączników do Działu Bhp i Ppoż:
Uwaga! Uprzejmie proszę o przesłanie wypełnionych Załączników do Działu Bhp i Ppoż: Kampus Banacha e-mail: Kampus Baza Pozostała e-mail: Oznaczenia: AV - wirusy GRZ - grzyby BA - bakterie ZOO - zoonozy
Bardziej szczegółowoBiomasa zalecenia do oceny i ograniczania narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne
Małgorzata Gołofit-Szymczak Anna Ławniczek-Wałczyk Rafał L. Górny Biomasa zalecenia do oceny i ograniczania narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne Warszawa 203 Opracowano i wydano w ramach II etapu
Bardziej szczegółowoAnaliza mikrobiologiczna powietrza oraz zapylenia i występowania aktywnych biologicznie substancji w powietrzu m. Kielce
Analiza mikrobiologiczna powietrza oraz zapylenia i występowania aktywnych biologicznie substancji w powietrzu m. Kielce (SKRÓT) dr Krystyna Królikowska, dr Marek Kwinkowski prof. zw. dr hab. Wiesław Kaca
Bardziej szczegółowoNarażenie na czynniki biologiczne w miejscu pracy badanie wiedzy narażonych pracowników
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2004, nr 3(41), s. 41 51 lek. KATARZYNA ZIELIŃSKA-JANKIEWICZ mgr inż. ANNA KOZAJDA doc. dr hab. med. IRENA SZADKOWSKA-STAŃCZYK Instytut Medycyny Pracy im. prof.
Bardziej szczegółowoJesteśmy tym czym oddychamy?
Jesteśmy tym czym oddychamy? Jak działają płuca Najczęstsze choroby płuc Dr med. Piotr Dąbrowiecki Wojskowy Instytut Medyczny Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę Alergię i POCHP ANATOMIA UKŁADU
Bardziej szczegółowoMOŻLIWE SKUTKI ZAGROŻENIA WIRUSY
Przykładowa ocena ryzyka pracownik składowiska odpadów MI WIRUSY 1. 2. 3. 4. 5. 6. Wirusy Coxsackie (grupy A i B) Wirusy ECHO Hantawirus Seoul 3 Wirus zapalenia wątroby typu A (ludzki enterowirus typu
Bardziej szczegółowoAG AIR CONTROL SYSTEM CF
SYSTEMY UZDATNIANIA POWIETRZA W PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM Prezentuje: Krzysztof Szarek Warszawa, 18 października 2016r. www.anti-germ.com 1 Systemy wentylacyjne jako element odpowiadający za jakość powietrza
Bardziej szczegółowo3) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez szkodliwe czynniki
Dz.U. z 2005 nr 81 poz. 716 17.01.2011 716 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia
Bardziej szczegółowoTemat: Higiena i choroby układu oddechowego.
Temat: Higiena i choroby układu oddechowego. 1. Sprawność układu oddechowego - ważnym czynnikiem zdrowotnym. a) zanieczyszczenia powietrza Pyły miedzi, aluminium, żelaza, ołowiu, piaskowe, węglowe, azbestowe,
Bardziej szczegółowoPodstawa doboru preparatów dezynfekcyjnych ocena ich skuteczności działania
Ewa Röhm-Rodowald, Bożenna Jakimiak Podstawa doboru preparatów dezynfekcyjnych ocena ich skuteczności działania Zakład Zwalczania Skażeń Biologicznych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego
Bardziej szczegółowoumożliwiających bezpieczne usuwanie i postępowanie ze skażonymi odpadami, - zapewnienia bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia, a w razie
WSTĘP A). Problem szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy. Szkodliwe czynniki biologiczne obejmują drobnoustroje komórkowe, pasożyty wewnętrzne, jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYCZNE CECHY GRZYBÓW
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY GRZYBÓW - Chityna i chitozan w ścianie komórkowej - Glikogen materiał zapasowy - Brak chlorofilu - Odżywianie na zasadzie osmotrofii pierwotnej (heterotrofia) - Ciało w postaci
Bardziej szczegółowoCzynniki chemiczne rakotwórcze
Czynniki chemiczne rakotwórcze Materiał szkoleniowo- dydaktyczny opracowała: Magdalena Kozik - starszy specjalista ds. BHP Czynniki chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich związki w takim stanie, w jakim
Bardziej szczegółowoGRZYBY PLEŚNIOWE W MIKROŚRODOWISKU MIESZKALNYM CZŁOWIEKA
GRZYBY PLEŚNIOWE W MIKROŚRODOWISKU MIESZKALNYM CZŁOWIEKA Opracowanie: dr inż. Jan Antoni Rubin Politechnika Śląska, Gliwice PSMB, Wrocław Gliwice, 21-22 czerwca 2017r. 1 MYKOLOGIA BUDOWLANA to dział budownictwa,
Bardziej szczegółowoŚwiatowy Dzień Mycia Rąk
Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w m. st. Warszawie ul. Kochanowskiego 21, Oddział Promocji Zdrowia, ul. Cyrulików 35; tel. 22/311-80-07 08; e-mail: oswiatazdrowotna@pssewawa.pl Światowy Dzień
Bardziej szczegółowoMikroorganizmy Zmodyfikowane Genetycznie
Mikroorganizmy Zmodyfikowane Genetycznie DEFINICJA Mikroorganizm (drobnoustrój) to organizm niewidoczny gołym okiem. Pojęcie to nie jest zbyt precyzyjne lecz z pewnością mikroorganizmami są: bakterie,
Bardziej szczegółowo3 MAJA MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ ASTMY I ALERGII
3 MAJA MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ ASTMY I ALERGII Astma jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, charakteryzującą się nawracającymi atakami duszności, kaszlu i świszczącego oddechu, których częstotliwość
Bardziej szczegółowoObturacyjne choroby płuc - POCHP
Obturacyjne choroby płuc - POCHP POCHP to zespół chorobowy charakteryzujący się postępującym i niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Ograniczenie to wynika
Bardziej szczegółowoRYZYKO ZAWODOWE ZWIĄZANE EKSPOZYCJĄ NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE W SŁUŻBIE ZDROWIA
RYZYKO ZAWODOWE ZWIĄZANE EKSPOZYCJĄ NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE W SŁUŻBIE ZDROWIA Katarzyna Zielińska-Jankiewicz Anna Kozajda Irena Szadkowska-Stańczyk NARAŻENIE NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE W SŁUŻBIE ZDROWIA GRUPY
Bardziej szczegółowoSubstancje niebezpieczne w miejscu pracy
Substancje niebezpieczne w miejscu pracy dr Małgorzata Pośniak Zakład Zagrożeń Chemicznych, Pyłowych i Biologicznych CIOP-PIB Spotkanie Krajowej Sieci Partnerów Krajowego Punktu Centralnego EU-OSHA 28
Bardziej szczegółowoZAKAŻENIA SZPITALNE. Michał Pytkowski Zdrowie Publiczne III rok
ZAKAŻENIA SZPITALNE Michał Pytkowski Zdrowie Publiczne III rok REGULACJE PRAWNE WHO Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi Rozporządzenie Ministra
Bardziej szczegółowogołym okiem... dossier TANDEM DOSKONAŁY
Bezpieczny gabinet (cz. 1) Czego nie widać gołym okiem... Aby spełniać rosnące wymagania klientów, musisz być na bieżąco oferować skuteczne i zarazem bezpieczne dla zdrowia zabiegi. Bakterie, wirusy, grzyby
Bardziej szczegółowoPracownia w Kaliszu 62-800 Kalisz ul. Warszawska 63a tel: 62 767-20-25 fax: 62 767-66-23 zhw.kalisz@wiw.poznan.pl
Pracownia w Kaliszu 62-800 Kalisz ul. Warszawska 63a tel: 62 767-20-25 fax: 62 767-66-23 zhw.kalisz@wiw.poznan.pl Kierownik Pracowni w Kaliszu Dział badań Dział badań mikrobiologicznych lek. wet. Danuta
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU CECHA PRZEDMIOTU INFORMACJE OGÓLNE O PRZEDMIOCIE Jednostka realizująca Instytut Nauk o Zdrowiu Kierunek
KARTA PRZEDMIOTU CECHA PRZEDMIOTU OPIS INFORMACJE OGÓLNE O PRZEDMIOCIE Jednostka realizująca Instytut Nauk o Zdrowiu Kierunek Pielęgniarstwo Profil kształcenia Praktyczny Poziom realizacji Studia pierwszego
Bardziej szczegółowoMedycyna Pracy 2011;62(1):79 84 Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi FAKTY RELACJE OPINIE
Medycyna Pracy 2011;62(1):79 84 Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi http://medpr.imp.lodz.pl FAKTY RELACJE OPINIE XVII MIĘDZYNARODOWE SEMINARIUM ERGONOMII, BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE. stacjonarne. I stopnia. Aleksandra Zyska. ogólnoakademicki. podstawowy WYKŁAD ĆWICZENIA LABORATORIUM PROJEKT SEMINARIUM
Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Nazwa przedmiotu Kierunek Forma studiów Poziom kwalifikacji Rok Semestr Jednostka prowadząca Osoba sporządzająca Profil Rodzaj
Bardziej szczegółowoPasteurella sp, Yersinia sp, Francisella sp
Pasteurella sp, Yersinia sp, Francisella sp Charakterystyka Do tej grupy należą małe, względnie beztlenowe ziarniakopałeczki Gramujemne, nieruchliwe, fermentujące cukry. Są potencjalnymi patogenami- wywołują
Bardziej szczegółowoAnna Obuchowska. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gdańsku
Anna Obuchowska Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gdańsku Ocena ryzyka zawodowego - podstawy prawne zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy pracodawca zobowiązany jest do oceny i dokumentacji ryzyka
Bardziej szczegółowoZagrożenia biologiczne związane z długotrwałym składowaniem biomasy. Małgorzata Grodzka Jawniak Inspekcja Sanitarna Gliwice
Zagrożenia biologiczne związane z długotrwałym składowaniem biomasy. Małgorzata Grodzka Jawniak Inspekcja Sanitarna Gliwice Co to jest biomasa? (wg definicji Unii Europejskiej) Biomasa są to podatne na
Bardziej szczegółowoZanieczyszczenia powietrza a obturacyjne choroby płuc
Zanieczyszczenia powietrza a obturacyjne choroby płuc Dr med. Piotr Dąbrowiecki Wojskowy Instytut Medyczny Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę Alergię i POCHP Obturacyjne choroby płuc - ASTMA
Bardziej szczegółowoLISTA BADAŃ PROWADZONYCH W RAMACH ELASTYCZNEGO ZAKRESU AKREDYTACJI NR 1/LEM wydanie nr 7 z dnia Technika Real - time PCR
NR /LEM wydanie nr 7 z dnia 05.07.09 Technika Real - time PCR Oddział Mikrobiologii - Pracownia Molekularna Próbki środowiskowe: - woda ciepła użytkowa Ilość specyficznego DNA Legionella spp. Zakres: od
Bardziej szczegółowoOCENA MIKROBIOLOGICZNEGO ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA WOKÓŁ ZAKŁADU WRONA PRODUKCJA PODŁOŻA W PSZCZYNIE
OCENA MIKROBIOLOGICZNEGO ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA WOKÓŁ ZAKŁADU WRONA PRODUKCJA PODŁOŻA W PSZCZYNIE OPRACOWANIE DLA URZĄD MIEJSKI W PSZCZYNIE OCENA MIKROBIOLOGICZNEGO ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA WOKÓŁ
Bardziej szczegółowoM W KOSMETOLOGII. Redakcja naukowa Eugenia G ospodarek. A gnieszka Mikucka & PZWL
M ik r o b io l o g ia W KOSMETOLOGII Redakcja naukowa Eugenia G ospodarek A gnieszka Mikucka & PZWL M ik r o b io l o g ia W KOSMETOLOGII Redakcja naukowa Eugenia Gospodarek Agnieszka Mikucka 4 PZWL Spis
Bardziej szczegółowoRYZYKO ZAKAŻEŃ W GABINETACH ZAPOBIEGANIE I OCHRONA
RYZYKO ZAKAŻEŃ W GABINETACH ZAPOBIEGANIE I OCHRONA ZAGROŻENIA MIKROBIOLOGICZNE W GABINETACH Każde narzędzie powodujące przerwanie ciągłości skóry należy wysterylizować w autoklawie. Tylko to urządzenie
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 639
PCA ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 639 Zakres akredytacji Nr AB 639 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 16 Data wydania: 22 czerwca
Bardziej szczegółowoAlergia. Ciesz się pełnią życia z Systemem oczyszczania powietrza Atmosphere Sky!
Alergia Ciesz się pełnią życia z Systemem oczyszczania powietrza Atmosphere Sky! 01 Wprowadzenie Alergie są często występującym schorzeniem, a liczba dotkniętych nimi osób rośnie z każdym rokiem. Ponad
Bardziej szczegółowo18 listopada. Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach
18 listopada Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach Dlaczego obchodzimy Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach? Antybiotyki stały się ofiarą własnego sukcesu. Ich powszechne nadużywanie w leczeniu i
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia...2006 r. Projekt z dnia 16.01.2006 r. w sprawie warunków odzysku za pomocą procesu odzysku R10 Rozprowadzanie na powierzchni ziemi w celu nawożenia lub ulepszania
Bardziej szczegółowoPIC Polska rekomendacje weterynaryjne
Choroby a Ekonomia Około 65% stad w Polsce jest zakażonych wirusem PRRS, a ponad 95% Mycoplasma hyopneumoniae (Mhp). Choroby układu oddechowego, zwłaszcza o charakterze przewlekłym, są dziś główną przyczyną
Bardziej szczegółowoSZKODLIWE CZYNNIKI BIOLOGICZNE W ŚRODOWISKU PRACY
SZKODLIWE CZYNNIKI BIOLOGICZNE W ŚRODOWISKU PRACY Rafał Górny Pracownia Zagrożeń Biologicznych Centralny Instytut Ochrony Pracy PIB Warszawa Informacja przygotowana na posiedzenie Rady Ochrony Pracy przy
Bardziej szczegółowoZanieczyszczenia chemiczne
Zanieczyszczenia chemiczne Zanieczyszczenia w środkach spożywczych Podstawa prawna: Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 510
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 510 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 15, Data wydania: 13 czerwca 2016 r. AB 510 Nazwa i adres GRUPA
Bardziej szczegółowoDlaczego płuca chorują?
Dlaczego płuca chorują? Dr med. Piotr Dąbrowiecki Wojskowy Instytut Medyczny Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę Alergię i POCHP Budowa płuc Płuca to parzysty narząd o budowie pęcherzykowatej
Bardziej szczegółowoBIOGAZOWNIA JAKO ELEMENT GOSPODARKI ODPADAMI- ASPEKTY PRAKTYCZNE. Poznao 22.11.2011
BIOGAZOWNIA JAKO ELEMENT GOSPODARKI ODPADAMI- ASPEKTY PRAKTYCZNE Poznao 22.11.2011 Fermentacja anaerobowa 2 SKŁAD BIOGAZU 3 BIOGAZ WYSYPISKOWY WARUNKI DLA SAMOISTNEGO POWSTAWANIA BIOGAZU 4 Biogazownia
Bardziej szczegółowoLISTA BADAŃ PROWADZONYCH W RAMACH ELASTYCZNEGO ZAKRESU AKREDYTACJI NR 1/LEM wydanie nr 6 z dnia Technika Real - time PCR
NR /LEM wydanie nr 6 z dnia.0.08 Technika Real - time PCR Oddział Mikrobiologii - Pracownia Molekularna Próbki środowiskowe: - woda ciepła użytkowa Ilość DNA Legionella spp. Zakres: od 4,4x0 GU/l ISO/TS
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 561
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 561 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 12, Data wydania: 24 października 2014 r. Nazwa i adres AB
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1370
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 1370 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 6 Data wydania: 10 sierpnia 2015 r. Nazwa i adres ARC-POL
Bardziej szczegółowoJakie są dotychczasowe efekty prac Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO w zakresie Genetycznie Modyfikowanych Organizmów (GMO)?
Jakie są dotychczasowe efekty prac Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO w zakresie Genetycznie Modyfikowanych Organizmów (GMO)? W latach 2000-2007 kwestie związane z GMO omawiane były na forum, powołanej
Bardziej szczegółowoTHESSLAGREEN. Wentylacja z odzyskiem ciepła. Kraków, 10 Października 2016
Wentylacja z odzyskiem ciepła Kraków, 10 Października 2016 Czym jest wentylacja? Usuwanie zanieczyszczeń powietrza z budynku Zapewnienie jakości powietrza w budynku Współczesny człowiek 90% życia spędza
Bardziej szczegółowoPracownicy zakładów pracy województwa pomorskiego. Szanowni Państwo,
Pracownicy zakładów pracy województwa pomorskiego Szanowni Państwo, Mimo ciągłego postępu medycyny w walce z chorobami zakaźnymi, przenoszonymi przez kleszcze, nadal budzą one ogromny lęk zarówno wśród
Bardziej szczegółowo- Human. - Immunodeficenc. - Virus. (ludzki) (upośledzenie odporności immunologicznej) (wirus)
H I V - Human (ludzki) - Immunodeficenc (upośledzenie odporności immunologicznej) - Virus (wirus) Drogi zakaŝenia HIV Kontakt zakaŝonej krwi z krwią lub błoną śluzową osoby niezakaŝonej, np. uŝywanie tej
Bardziej szczegółowoOpracował mgr inż. Ireneusz Bulski Warszawa, 2010 r.
Wymagania przepisów dotyczące stosowania czynników szkodliwych dla zdrowia (W10) Opracował mgr inż. Ireneusz Bulski Warszawa, 2010 r. Rodzaje czynników szkodliwych dla zdrowia Fizyczne: Hałas; Wibracja;
Bardziej szczegółowoERGONOMICZNE PODEJŚCIE DO CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH I BIOLOGICZNYCH
dr inż. IWONA ROMANOWSKA-SŁOMKA ekspert w zakresie oceny ryzyka zawodowego E 13/01 ERGONOMICZNE PODEJŚCIE DO CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH I BIOLOGICZNYCH Jakie choroby są wywoływane przez czynniki biologiczne
Bardziej szczegółowoREGULACJE PRAWNE Z ZAKRESU BHP. Szkolenia bhp w firmie szkolenie okresowe robotników 1
REGULACJE PRAWNE Z ZAKRESU BHP Szkolenia bhp w firmie szkolenie okresowe robotników 1 Podstawowe regulacje prawne Podstawowymi regulacjami prawnymi z zakresu bhp są m.in.: ustawa z 26 czerwca 1974 r. -
Bardziej szczegółowoCzynniki niebezpieczne (urazowe) to takie czynniki, które działając na człowieka i mogą spowodować uraz (wypadek przy pracy).
Identyfikacja, analiza i ocena zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi oraz ocena ryzyka związanego z tymi zagrożeniami mgr Adam Błęka Czynniki niebezpieczne (urazowe)
Bardziej szczegółowo2. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. MINISTER ZDROWIA. Projekt z dnia 27 października 2009 r.
Projekt z dnia 27 października 2009 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia. 2009 r. w sprawie wykazu specjalizacji w dziedzinach medycyny mających zastosowanie w realizacji zadań Państwowej Inspekcji
Bardziej szczegółowoPrognoza liczby pracujących w rolnictwie w przekroju grup zawodów
Prognoza liczby pracujących w rolnictwie w przekroju grup zawodów Rysunek 1. Udział (w %) i liczba (w tys. osób) pracujących w rolnictwie w wielkiej grupie zawodowej: Przedstawiciele władz publicznych,
Bardziej szczegółowoZ BADAŃ ODDZIAŁYWANIA WYBRANYCH MIKROORGANIZMÓW NA KOMPOZYTY PP Z BIOCYDEM SEANTEX
SPRAWOZDANIE Z BADAŃ ODDZIAŁYWANIA WYBRANYCH MIKROORGANIZMÓW NA KOMPOZYTY PP Z BIOCYDEM SEANTEX /zlecenie 514010/ wykonane w WOJSKOWYM INSTYTUCIE CHEMII I RADIOMETRII w Warszaawie 1. Materiały i metody
Bardziej szczegółowoWzory komunikatów dla kaŝdego poziomu alertu w wypadku przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10
Wzory komunikatów dla kaŝdego poziomu alertu w wypadku przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 OGŁASZA SIĘ ALERT POZIOMU I wystąpiło ryzyko przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu
Bardziej szczegółowoZałącznik A Rynek pracy
Załącznik A Rynek pracy 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Załącznik B Rynek edukacyjny Tabela 15. Liczba absolwentów oraz bezrobotnych absolwentów według elementarnej grupy
Bardziej szczegółowoKasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego PYŁ WYSTĘPUJĄCY W ROLNICTWIE JEST NIEBEZPIECZNY
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego PYŁ WYSTĘPUJĄCY W ROLNICTWIE JEST NIEBEZPIECZNY WARSZAWA 2006 Skutki narażenia zawodowego na pył rolniczy mogą powodować nabycie uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia
Bardziej szczegółowoDyrektywa 2000/54/WE a strategia wykonywania pomiarów czynników biologicznych w zakładach pracy
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2004, nr 3(41), s. 9 16 prof. dr hab. JACEK DUTKIEWICZ Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki 20-950 Lublin ul. Jaczewskiego 2 Dyrektywa 2000/54/WE a strategia
Bardziej szczegółowoKatarzyna Kitajewska Główny Inspektorat Sanitarny
Katarzyna Kitajewska Główny Inspektorat Sanitarny 1 Zranienia i zakłucia przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 578
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 578 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 11 Data wydania: 27 stycznia 2015 r. Nazwa i adres AB 578 POWIATOWA
Bardziej szczegółowoZDROWE JELITA NOWE SPOSOBY PROFILAKTYKI. Poradnik dla pacjenta o diagnozowaniu i leczeniu chorób jelit
ZDROWE JELITA NOWE SPOSOBY PROFILAKTYKI Poradnik dla pacjenta o diagnozowaniu i leczeniu chorób jelit W przypadku choroby nasze jelita mają niewiele możliwości zwrócenia na siebie naszej uwagi. Typowe
Bardziej szczegółowoZasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy uśmiercaniu zwierząt. mgr inż. Janusz Drebot
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy uśmiercaniu zwierząt mgr inż. Janusz Drebot Podstawa Prawna Podstawowym aktem prawnym, mówiącym o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, jest
Bardziej szczegółowoUczeń: wiedzy biologicznej nauki wymienia cechy organizmów żywych. podaje funkcje poszczególnych organelli. wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka
Dział programu I. Biologia nauka o życiu Temat 1. Biologia jako nauka Poziom wymagań Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: określa przedmiot źródła
Bardziej szczegółowoI BIOLOGIA JAKO NAUKA
I BIOLOGIA JAKO NAUKA Zadanie. Rozwiąż krzyżówkę, a następnie odczytaj i wyjaśnij hasło. 0. Bada skład chemiczny organizmów i zachodzące w nich reakcje.. Zajmuje się procesami dziedziczenia.. Przedmiotem
Bardziej szczegółowoSzkodliwe czynniki biologiczne
dr hab. n. med. RAFA L. GÓRNY, prof. nadzw. CIOP-PIB mgr in. AGATA STOBNICKA Centralny Instytut Ochrony Pracy Pañstwowy Instytut Badawczy Kontakt: ragor@ciop.pl Szkodliwe czynniki biologiczne ochrona zdrowia
Bardziej szczegółowoWioletta Buczak-Zeuschner. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Lublinie
Choroby zawodowe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy uznanych za rakotwórcze u ludzi w aspekcie zmian wykazów substancji, mieszanin, czynników i procesów technologicznych
Bardziej szczegółowoDz.U. 1999 Nr 30 poz. 295 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ
Kancelaria Sejmu s. 1/5 Dz.U. 1999 Nr 30 poz. 295 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ z dnia 17 marca 1999 r. w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych wymaganych przy zarobkowym
Bardziej szczegółowoBezrobotni oraz wolne miejsca pracy i miejsca aktywizacji zawodowej według średnich grup zawodów województwo pomorskie za II półrocze 2013 r.
Bezrobotni oraz wolne miejsca pracy według średnich grup zawodów (1) Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 916 374 26 16 1371 58 12 6 114 47 815 358 44 175 21 17 18 111 Przedstawiciele
Bardziej szczegółowoBezrobotni oraz wolne miejsca pracy i miejsca aktywizacji zawodowej według średnich grup zawodów województwo pomorskie za II półrocze 2014 r.
Bezrobotni oraz wolne miejsca pracy według średnich grup zawodów (1) Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 964 436 2 19 1317 553 9 7 123 51 737 317 456 185 266 19 34 111 Przedstawiciele
Bardziej szczegółowoRAPORT Z BADAŃ REALIZOWANYCH W RAMACH OCENY STĘŻENIA BIOAEROZOLU ZANIECZYSZCZAJĄCEGO POWIETRZE NA PODSTAWIE LICZEBNOŚCI WYBRANYCH GRUP DROBNOUSTROJÓW
Mysłowice, 22.03.2016 r. RAPORT Z BADAŃ REALIZOWANYCH W RAMACH OCENY STĘŻENIA BIOAEROZOLU ZANIECZYSZCZAJĄCEGO POWIETRZE NA PODSTAWIE LICZEBNOŚCI WYBRANYCH GRUP DROBNOUSTROJÓW Zleceniodawca: Stowarzyszenie
Bardziej szczegółowoZakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A. Informacje dla pacjentów
Zakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A. Informacje dla pacjentów Health Protection Scotland Co to są zakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A? Paciorkowce z grupy A (ang. Group A Streptococcus,
Bardziej szczegółowoChoroba guzowatej skóry bydła: jakie jest zagrożenie dla polskich stad?
.pl https://www..pl Choroba guzowatej skóry bydła: jakie jest zagrożenie dla polskich stad? Autor: mgr inż. Dorota Kolasińska Data: 1 lutego 2017 Choroba guzowatej skóry bydła (inaczej określana jako guzowata
Bardziej szczegółowoXVI MIĘDZYNARODOWE SEMINARIUM ERGONOMII, BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY W ROLNICTWIE OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO W ROLNICTWIE
Medycyna Pracy 2010;61(1):105 109 Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi http://medpr.imp.lodz.pl FAKTY RELACJE OPINIE XVI MIĘDZYNARODOWE SEMINARIUM ERGONOMII, BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY
Bardziej szczegółowoOpcja konsultacji lekarza (dr n.med.) - eksperta medycyny przyczynowej (dodatkowo płatna, do uzgodnienia w gabinecie).
KOMPLEKSOWE BADANIA ORGANIZMU W GABINETACH NOMA MEDICA VOLLA POD KĄTEM DIETETYCZNYM, W TYM BADANIE METABOLIZMÓW (MEDYCYNA PRZYCZYNOWA), Z DOBOREM DIETY LECZNICZEJ Ultranowoczesne kompleksowe badanie -
Bardziej szczegółowoNIETOLERANCJA A ALERGIA POKARMOWA
NIETOLERANCJA A ALERGIA POKARMOWA Nietolerancja i alergia pokarmowa to dwie mylone ze sobą reakcje organizmu na pokarmy, które dla zdrowych osób są nieszkodliwe. Nietolerancja pokarmowa w objawach przypomina
Bardziej szczegółowo